Fatimə Sultan (tatarFatıymasoltan, Фатыймасолтан, فاطمه سلطان) (vəfatı 1681) — müstəqil xanbikə (kraliça) və 1679-cu ildən 1681-ci ilə qədər Qasım xanlığının son hökmdarı.
1627-ci ildə vəfat edən Arslan xanın yerinə oğlu Seyyid Bürhan keçdi. Uşaq olduğu üçün Seyyid Bürhana anası Fatma Sultan ilə babası Ağ Məhəmməd qəyyum təyin edilmişdilər. Fatma Sultan Qasım xanlığının tanınmış ruhanilərindən və Şah Qul ailəsindən olan Seyyid Ağ Məhəmmədin qızı idi. Çox keçmədi ki, ruslar yeni hiylələr qurdular. Onlar Seyid Bürhanı gələcəkdə çarın qızı ilə evləndirmək üçün əsas şərt kimi onun xristianlığını qəbul etməsini təklif etdilər. Fatma Sultan ağıllı və tədbirli qadın idi. Zahirən hər şeyi xoş qarşıladı. Amma Seyyid Bürhahın hələ kiçik olduğunu və bir qərar qəbul edəcək yaşa çatana qədər gözləmək lazım gəldiyini irəli sürərək təklifi rədd etdi.
1633-cü ildə çar Qasım valisinə əmr edərək Seyyid Bürhanı Moskvaya gətirtdi. Çox ehtimal ki, elə o zamandan onu ortodoks kilsə ayinləri ilə tanış etməyə başlamışlar. İyirmi ildən sonra Seyyid Bürhan Adını da dəyişdi, dinini də. İndi o, xristianlığı qəbul etmiş Vasili idi. Bundan sonra onun Qasım xanlığında hökmdar kimi qala bilməsi, xarici siyasətdə Qasım xanlığının Moskva üçün əhəmiyyətini itirdiyini göstərirdi. Ölkədə rus olmayan kütlənin xristianlaşdırılması ruslaşdırma siyasətinin xeyli inkişaf etdiyini təsdiqləyirdi.
Tarixçilərin yazdığına görə, Vasili Arslanoviçin (Seyyid Bürhan) zamanında Qasım xanlığının əsas dayaqları olan islamın və bütpərəstliyin əzilməsi sürətlə davam etdi. Digər bir mənbədə isə tamam başqa faktdan söz açılır: Ryazan baş yeniskopunun müsəlmanları xristianlaşdırmaqda daha çox səy göstərməsi müsəlman türklər tərəfindən böyük üsyanla nəticələndi və keşiş 1656-cı ildə öldürüldü.
Müsəlmanların qarşılaşdıqları bu mənəvi irticanı göstərmək baxımından, Qasımdakı türbələrin birinin üzərindəki ayət çox əhəmiyyətlidir: “ O vaxt ki, İsa onların küfrünü anladı, dedi ki, Allaha çatmaq üçün mənə kimlər yoldaş olacaq? Havariyun “bizlər” dedilər. Allaha bizlər inandıq, iman etdik. Bizlərin müsəlman olduğumuza mütləq şahid ol”.
Adını, dinini dəyişən, amma sonradan bu hərəkəti üçün mənəvi əzab çəkən Seyyid Bürhanın hökmdarlığı 1679-cu ilə qədər davam edib. Elə həmin il çox yaşlı olmasına baxmayaraq Fatma Sultan Bikə Qasım taxtına əyləşdirildi. Rus hökumətinin bu hərəkəti, oğlunun bütün hüquqlarının anaya verilməsi ona qarşı xüsusi hörmətin nəticəsi kimi düşünmək yalnışlıqdır. Baxmayaraq ki, tarixçilərin əksəriyyəti belə qeyd edirlər. Əksinə müsəlmanların başlarını aldatmaq üçün yeni bir oyun qurulurdu. Çünki bu sonuncu və həm də qadın hökmdar zamanında Qasım xanlığı dövlət kimi heç bir əhəmiyyət kəsb etmədiyinə görə tarixi mənbələrdə onun haqqında məlumata çox nadir halda rast gəlinir.
Rusların Fatma Sultanın hökmdarlığına mane olmamaları və ona müstəqil hökmdar kimi münasibətləri bir tərəfdən də çox güman ki, oğlu Seyyid Bürhanın xristianlığı qəbul etməsilə bağlıdır.
Fatma Sultan onun qızlıq adıdır. Ərə gedəndən sonra hökmdar arvadı olmaq şərəfinə ona “Fatma Sultan Bikə” deyildi. Seyyid nəslindən olduğu üçün ruslar ona “Seyyidovna” deyirdilər. Çox hallarda da “Çariça Sultan Seyidovna” şəklində müraciət edilirdi. Fatma Sultan Bəyimin neçə il hökmdarlıq etdiyi qəti məlum deyil. Ancaq 1681-ci ildən sonra heç bir mənbədə onun adına rast gəlinmir. Əlbəttə, onun çox yaşlı olması , artıq yaşamamasını əsaslandırırdı. Bir rəvayətə görə o, Qasım şəhərində öz adına olan türbədə dəfn edilib. Bu türbənin iki mərtəbə olduğu söylənilir. Zaman, zəlzələ və vəlvələlər isə başqa söz deyir. Əfqan türbəsinin yanında göstərilən həmin türbənin yerində indi daş-kəsək qalmışdır.
Çox mühüm bir məqsəd üçün yaradılmış Qasım xanlığı sonralar rusların türklər əleyhinə istifadə etdikləri bir türk qalası vəziyyətini almışdı. Fatma Sultan Bikənin ölümüylə onun bütün torpaqları rus ərazilərinə qatılmış və 236 illik tarixi olan Qasım xanlığının varlığı sona çatmışdır. Qasım türkləri Moskva Rusiyasının genişlənməsində əhəmiyyətli rol oynamış, bir yandan da bu ətraflarda monqol və türk qəbilələrinin artmalarına səbəb olmuşdur. Qasım türkləri Qazan ləhcəsinə yaxın bir ləhcə ilə türkcə danışırdılar. Amma bir fakt inkar edilməzdir ki, türkün ayağı hara dəyibsə orada quruculuq gedib. Türk həmişə yaratmağa meylli olub. İki əsrdən artıq zaman kəsiyində var olan Qasım xanlığının səltənəti süquta uğrasa da izləri silinməzdir.
İstinadlar
Öztuna, Yılmaz, "Devletler ve Hanedanlar" Cilt:1, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara (1996), s.551
Henry Howorth, History of the Mongols,1880, part 2, pp 429-438. The primary source appears to be V. V. Velyaminov-Zernov, Issledovanie o Kasimovckikh Tsaryakh i Tsarevichakh, Saint Petersburg, four parts, 1863-1877.
September 05, 2021
fatimə, sultan, tatar, fatıymasoltan, Фатыймасолтан, فاطمه, سلطان, vəfatı, 1681, müstəqil, xanbikə, kraliça, 1679, ildən, 1681, ilə, qədər, qasım, xanlığının, hökmdarı, fatimə, soltanfatimə, soltan, bikəmفاطمه, سلطان, tatar, qasım, xanlığının, xanı1679, 1681sə. Fatime Sultan tatar Fatiymasoltan Fatyjmasoltan فاطمه سلطان vefati 1681 musteqil xanbike kralica ve 1679 cu ilden 1681 ci ile qeder Qasim xanliginin son hokmdari 1 2 Fatime SoltanFatime Soltan bikemفاطمه سلطان Tatar Qasim xanliginin xani1679 1681Selefi Seyyid BurhanXelefi hec kimSexsi melumatlarDogum tarixi XVII esrVefat tarixi 1681Atasi Aga Mehemmed Sah Quli SeyyidHeyat yoldasi Arslan xanUsagi Seyyid BurhanHeyati Redakte1627 ci ilde vefat eden Arslan xanin yerine oglu Seyyid Burhan kecdi Usaq oldugu ucun Seyyid Burhana anasi Fatma Sultan ile babasi Ag Mehemmed qeyyum teyin edilmisdiler Fatma Sultan Qasim xanliginin taninmis ruhanilerinden ve Sah Qul ailesinden olan Seyyid Ag Mehemmedin qizi idi Cox kecmedi ki ruslar yeni hiyleler qurdular Onlar Seyid Burhani gelecekde carin qizi ile evlendirmek ucun esas sert kimi onun xristianligini qebul etmesini teklif etdiler Fatma Sultan agilli ve tedbirli qadin idi Zahiren her seyi xos qarsiladi Amma Seyyid Burhahin hele kicik oldugunu ve bir qerar qebul edecek yasa catana qeder gozlemek lazim geldiyini ireli surerek teklifi redd etdi 1633 cu ilde car Qasim valisine emr ederek Seyyid Burhani Moskvaya getirtdi Cox ehtimal ki ele o zamandan onu ortodoks kilse ayinleri ile tanis etmeye baslamislar Iyirmi ilden sonra Seyyid Burhan Adini da deyisdi dinini de Indi o xristianligi qebul etmis Vasili idi Bundan sonra onun Qasim xanliginda hokmdar kimi qala bilmesi xarici siyasetde Qasim xanliginin Moskva ucun ehemiyyetini itirdiyini gosterirdi Olkede rus olmayan kutlenin xristianlasdirilmasi ruslasdirma siyasetinin xeyli inkisaf etdiyini tesdiqleyirdi Tarixcilerin yazdigina gore Vasili Arslanovicin Seyyid Burhan zamaninda Qasim xanliginin esas dayaqlari olan islamin ve butperestliyin ezilmesi suretle davam etdi Diger bir menbede ise tamam basqa faktdan soz acilir Ryazan bas yeniskopunun muselmanlari xristianlasdirmaqda daha cox sey gostermesi muselman turkler terefinden boyuk usyanla neticelendi ve kesis 1656 ci ilde olduruldu Muselmanlarin qarsilasdiqlari bu menevi irticani gostermek baximindan Qasimdaki turbelerin birinin uzerindeki ayet cox ehemiyyetlidir O vaxt ki Isa onlarin kufrunu anladi dedi ki Allaha catmaq ucun mene kimler yoldas olacaq Havariyun bizler dediler Allaha bizler inandiq iman etdik Bizlerin muselman oldugumuza mutleq sahid ol Adini dinini deyisen amma sonradan bu hereketi ucun menevi ezab ceken Seyyid Burhanin hokmdarligi 1679 cu ile qeder davam edib Ele hemin il cox yasli olmasina baxmayaraq Fatma Sultan Bike Qasim taxtina eylesdirildi Rus hokumetinin bu hereketi oglunun butun huquqlarinin anaya verilmesi ona qarsi xususi hormetin neticesi kimi dusunmek yalnisliqdir Baxmayaraq ki tarixcilerin ekseriyyeti bele qeyd edirler Eksine muselmanlarin baslarini aldatmaq ucun yeni bir oyun qurulurdu Cunki bu sonuncu ve hem de qadin hokmdar zamaninda Qasim xanligi dovlet kimi hec bir ehemiyyet kesb etmediyine gore tarixi menbelerde onun haqqinda melumata cox nadir halda rast gelinir Ruslarin Fatma Sultanin hokmdarligina mane olmamalari ve ona musteqil hokmdar kimi munasibetleri bir terefden de cox guman ki oglu Seyyid Burhanin xristianligi qebul etmesile baglidir Fatma Sultan onun qizliq adidir Ere gedenden sonra hokmdar arvadi olmaq serefine ona Fatma Sultan Bike deyildi Seyyid neslinden oldugu ucun ruslar ona Seyyidovna deyirdiler Cox hallarda da Carica Sultan Seyidovna seklinde muraciet edilirdi Fatma Sultan Beyimin nece il hokmdarliq etdiyi qeti melum deyil Ancaq 1681 ci ilden sonra hec bir menbede onun adina rast gelinmir Elbette onun cox yasli olmasi artiq yasamamasini esaslandirirdi Bir revayete gore o Qasim seherinde oz adina olan turbede defn edilib Bu turbenin iki mertebe oldugu soylenilir Zaman zelzele ve velveleler ise basqa soz deyir Efqan turbesinin yaninda gosterilen hemin turbenin yerinde indi das kesek qalmisdir Cox muhum bir meqsed ucun yaradilmis Qasim xanligi sonralar ruslarin turkler eleyhine istifade etdikleri bir turk qalasi veziyyetini almisdi Fatma Sultan Bikenin olumuyle onun butun torpaqlari rus erazilerine qatilmis ve 236 illik tarixi olan Qasim xanliginin varligi sona catmisdir Qasim turkleri Moskva Rusiyasinin genislenmesinde ehemiyyetli rol oynamis bir yandan da bu etraflarda monqol ve turk qebilelerinin artmalarina sebeb olmusdur Qasim turkleri Qazan lehcesine yaxin bir lehce ile turkce danisirdilar Amma bir fakt inkar edilmezdir ki turkun ayagi hara deyibse orada quruculuq gedib Turk hemise yaratmaga meylli olub Iki esrden artiq zaman kesiyinde var olan Qasim xanliginin selteneti suquta ugrasa da izleri silinmezdir Istinadlar Redakte Oztuna Yilmaz Devletler ve Hanedanlar Cilt 1 Kultur Bakanligi Yayinlari Ankara 1996 s 551 Henry Howorth History of the Mongols 1880 part 2 pp 429 438 The primary source appears to be V V Velyaminov Zernov Issledovanie o Kasimovckikh Tsaryakh i Tsarevichakh Saint Petersburg four parts 1863 1877 Menbe https az wikipedia org w index php title Fatime Sultan amp oldid 5515161, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
