Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Ermənistan Stalin repressiyaları — 1936–1938-ci illərdə Ermənistan SSR-də həyata keçirilən Stalin repressiyalarına verilən ad. Repressiyaların qurbanları arasında erməni ziyalılar, yazıçılar, incəsənət xadimləri, bolşevik və sonralar sovet dövlət xadimləri, hərbi komandirlər və din xadimləri var idi. İosif Stalin tərəfindən təşkil edilən Böyük təmizləmə Sovet İttifaqında "xalq düşmənləri"nə, o cümlədən Kommunist Partiyasının üzvlərinə, kəndlilərə, yazıçılara və ziyalılara və digər əlaqəsi olmayan şəxslərə qarşı siyasi repressiya və təqib kampaniyası idi. NKVD-nin rəhbəri Nikolay Yejovun rəhbərliyi altında ən pis dövr "Yejovşina" ("Yejov dövrü") kimi tanınırdı. Bu dövrdə Sovet Ermənistanında minlərlə insan Stalin repressiyalarının qurbanı olmuşdur.
Repressiyalar
Ermənistanda Böyük təmizləmə prosesi əksər hallarda 9 iyul 1936-cı il tarixinə, Ermənistanın birinci katibi Tiflisdə Lavrenti Beriya tərəfindən öldürülməsi ilə bağlıdır. Bu, Beriya ilə Xanciyan arasındakı siyasi mübarizənin nəticəsi idi. Beriya əvvəlcə Xanciyanın ölümünü "intihar" adlandırmış, lakin tezliklə onu "quduz milliyətçi ünsürlərə" dəstək verdiyinə görə qınamışdır. Xanciyanın ölümündən sonra Beriya Ermənistanda ona sadiq adamları – Ermənistanın birinci katibi, isə Ermənistan NKVD-nin rəisi vəzifələrinə təyin etmidir. Beriyanın müttəfiqlərinin komandanlığı altında "düşmənlərə" qarşı kampaniya güclənmişdir. "Milliyətçilik" ifadələri şübhə doğurmuşdu və bir çox aparıcı erməni yazıçıları, rəssamları, alimləri və ziyalıları, o cümlədən , Yeğişe Çarens, , və başqaları edam və ya həbs edilmişdir. Amatuninin 1937-ci ilin iyununda Stalinə ünvanladığı məktubda yazdığına görə, Xanciyanın ölümündən sonra on ay ərzində 1365 nəfər həbs edillmişdir ki, onların da 900-ü "daşnak–trotskiçi"dir.
1937-ci ilin avqustunda Saak Ter-Qabrielyanın həbsi və ölümü repressiyalarda dönüş nöqtəsi olmuşdur. Muğdusi tərəfindən dindirilərkən Ter-Qabrielyan İrəvanda yerləşən NKVD binasının pəncərəsindən "ya tullanmış, ya da atılmışdır". Muğdusi və Amatuninin hadisə barədə ona məlumat verməməsinə görə Stalin qəzəblənmişdir. Buna cavab olaraq, 1937-ci ilin sentyabrında o, Ermənistan Kommunist Partiyasının təmizlənməsinə nəzarət etmək üçün Georgi Malenkovu, Mixail Litvin və daha sonra Anastas Mikoyanı göndərmişdir. Ermənistana səfəri zamanı Mikoyan Daniel Şahverdiyanı edam etməkdən xilas etməyə çalışmış, lakin buna nail ola bilməmişdi. Mindən çox adam həbs olunmuş, Ermənistan politbürosunun doqquz üzvündən yeddisi vəzifəsindən uzaqlaşdırılmışdı.Moskvadan edilən səfər həm də Beriya tərəfindən təsdiq edilmiş Ermənistan Kommunist Partiyasının yeni rəhbərliyinə təyin olunması ilə nəticələnmişdir.
Erməni Həvari kilsəsi də repressiyalardan xilas olmamışdır. 1929-cu ildən Stalinin rəhbərliyi altında kilsəyə qarşı sovet hücumları məlum idi, lakin Sovet İttifaqının erməni diasporu ilə əlaqələrini yaxşılaşdırmaq üçün bir anlıq yumşalmışdı. 1932-ci ildə olmuş və kilsənin rəhbərliyini öz üzərinə götürmüşdür, lakin 1930-cu illərin sonlarında Muğdusi və onun varisi başçılıq etdiyi Ermənistan NKVD-si kilsəyə qarşı hücumları bərpa etmişdir. Bu hücumlar 1938-ci ildə Xorenin qətli və Üçkilsə katolikatının bağlanması ilə yekunlaşmışdır. Buna görə məsuliyyəti əksər hallarda Beriyanın daşıdığı güman edilir. Bununla belə, Erməni Həvari kilsəsi ləğv edilməmişdo. Stalin İkinci Dünya müharibəsinin sonunda dinə qoyulan məhdudiyyətləri yüngülləşdirəndən sonra kilsə yenidən dirçəlmişdir. Kilsənin repressiyaları ilə yanaşı, 1949-cu ildə minlərlə erməni zorla Altay diyarına sürgün edilmişdir. Onların çoxu erməni diasporundan gəlmiş idi.
Stalinin ölümündən sonra Anastas Mikoyan 11 mart 1954-cü ildə İrəvanda etdiyi çıxışda Çarentsin reabilitasiyasına çağırış etmişdir. Bundan sonra Ermənistanda və yumşalma siyasəti başlamışdır.
İstinadlar
- Barseghyan, Artak R. "Кто убил Агаси Ханджяна?" [Who killed Aghasi Khanjian?]. armradio.am (rus). . July 9, 2021. 2021-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 December 2021.
- Shakarian, Pietro A. "Yerevan 1954: Anastas Mikoyan and Nationality Reform in the Thaw, 1954–1964". Peripheral Histories. 12 November 2021. 4 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 December 2021.
- Melkonian, Eduard. "Repressions in 1930s Soviet Armenia" (PDF). Caucasus Analytical Digest. 1 December 2010. səh. 8. 12 December 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 December 2021.
- . Stalin in Power: The Revolution from Above, 1928-1941. New York: W.W. Norton & Company. 1992. 488–489. ISBN .
- Mirzoyan, Gamlet. "Советские правители Армении: ЭСКИЗ седьмой - Арутюнян (Арутинов) Г.А." [Soviet Leaders of Armenia: Excerpt Seven - Arutyunyan (Arutinov) G. A.]. noev-kovcheg.ru (rus). March 2009. 2014-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 December 2021.
- Matossian, Mary Kilbourne. The Impact of Soviet Policies in Armenia. Leiden: E.J. Brill. 1962. 150, 194.
- Hayrapetyan, Kanakara. "Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Խորէն Ա. Մուրադբեկյանի մահվան առեղծվածի վերլուծությունը պատմագիտության մեջ [Historiographical analysis of the mysterious death of Khoren I Muradbekyan, Catholicos of All Armenians]". (erməni). 75 (7). 2018: 145. 2020-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-02.
- Yalanuzyan, Mikael. "Exile to Siberia". EVN Report. 31 August 2021. 13 December 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 December 2021.
- . . Anna Yastrzhembska tərəfindən tərcümə olunub. Budapest: . 2004. 333. ISBN .
- Jo Laycock. "Survivor or Soviet Stories? Repatriate Narratives in Armenian Histories, Memories and Identities" (PDF). History and Memory. 28 (2). 2016: 123–151. doi:10.2979/histmemo.28.2.0123. ISSN 0935-560X. JSTOR 10.2979/histmemo.28.2.0123. 2020-09-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-02.
Əlavə ədəbiyyat
- . Historical Dictionary of Armenia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. 2010. ISBN .
- Manoukian, A.S. "Հայաստանի հասարակական-քաղաքական գործիչները ստալինյան բռնությունների տարիներին [Armenian public-political figures in the years of Stalin repressions]". (erməni). № 1 (1). 18 September 2000: 27–41.
- Armenia: The Survival of a Nation (revised second). New York: St. Martin's Press. 1990. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ermenistan Stalin repressiyalari 1936 1938 ci illerde Ermenistan SSR de heyata kecirilen Stalin repressiyalarina verilen ad Repressiyalarin qurbanlari arasinda ermeni ziyalilar yazicilar incesenet xadimleri bolsevik ve sonralar sovet dovlet xadimleri herbi komandirler ve din xadimleri var idi Iosif Stalin terefinden teskil edilen Boyuk temizleme Sovet Ittifaqinda xalq dusmenleri ne o cumleden Kommunist Partiyasinin uzvlerine kendlilere yazicilara ve ziyalilara ve diger elaqesi olmayan sexslere qarsi siyasi repressiya ve teqib kampaniyasi idi NKVD nin rehberi Nikolay Yejovun rehberliyi altinda en pis dovr Yejovsina Yejov dovru kimi taninirdi Bu dovrde Sovet Ermenistaninda minlerle insan Stalin repressiyalarinin qurbani olmusdur Irevanda Stalin heykeli 1962 ci ilde sokulmusdur ve 1967 ci ilde Ermenistan ana heykeli ile evez olunmusdur RepressiyalarredakteErmenistanda Boyuk temizleme prosesi ekser hallarda 9 iyul 1936 ci il tarixine Ermenistanin birinci katibi Agasi Xanciyanin Tiflisde Lavrenti Beriya terefinden oldurulmesi ile baglidir Bu Beriya ile Xanciyan arasindaki siyasi mubarizenin neticesi idi Beriya evvelce Xanciyanin olumunu intihar adlandirmis lakin tezlikle onu quduz milliyetci unsurlere destek verdiyine gore qinamisdir 1 Xanciyanin olumunden sonra Beriya Ermenistanda ona sadiq adamlari Amatuni Amatuni Ermenistanin birinci katibi Xacik Mugdusini ise Ermenistan NKVD nin reisi vezifelerine teyin etmidir 2 Beriyanin muttefiqlerinin komandanligi altinda dusmenlere qarsi kampaniya guclenmisdir Milliyetcilik ifadeleri subhe dogurmusdu ve bir cox aparici ermeni yazicilari ressamlari alimleri ve ziyalilari o cumleden Aksel Bakunts Yegise Carens Qurgen Mahari Nersik Stepanyan ve basqalari edam ve ya hebs edilmisdir Amatuninin 1937 ci ilin iyununda Staline unvanladigi mektubda yazdigina gore Xanciyanin olumunden sonra on ay erzinde 1365 nefer hebs edillmisdir ki onlarin da 900 u dasnak trotskici dir 1 1937 ci ilin avqustunda Saak Ter Qabrielyanin hebsi ve olumu repressiyalarda donus noqtesi olmusdur Mugdusi terefinden dindirilerken Ter Qabrielyan Irevanda yerlesen NKVD binasinin penceresinden ya tullanmis ya da atilmisdir 3 Mugdusi ve Amatuninin hadise barede ona melumat vermemesine gore Stalin qezeblenmisdir Buna cavab olaraq 1937 ci ilin sentyabrinda o Ermenistan Kommunist Partiyasinin temizlenmesine nezaret etmek ucun Georgi Malenkovu Mixail Litvin ve daha sonra Anastas Mikoyani gondermisdir Ermenistana seferi zamani Mikoyan Daniel Sahverdiyani edam etmekden xilas etmeye calismis lakin buna nail ola bilmemisdi 2 Minden cox adam hebs olunmus Ermenistan politburosunun doqquz uzvunden yeddisi vezifesinden uzaqlasdirilmisdi 4 Moskvadan edilen sefer hem de Beriya terefinden tesdiq edilmis Qriqori Arutinovun Ermenistan Kommunist Partiyasinin yeni rehberliyine teyin olunmasi ile neticelenmisdir 5 Ermeni Hevari kilsesi de repressiyalardan xilas olmamisdir 1929 cu ilden Stalinin rehberliyi altinda kilseye qarsi sovet hucumlari melum idi lakin Sovet Ittifaqinin ermeni diasporu ile elaqelerini yaxsilasdirmaq ucun bir anliq yumsalmisdi 1932 ci ilde I Xoren butun ermenilerin katolikosu olmus ve kilsenin rehberliyini oz uzerine goturmusdur lakin 1930 cu illerin sonlarinda Mugdusi ve onun varisi Viktor Xvorostyanin basciliq etdiyi Ermenistan NKVD si kilseye qarsi hucumlari berpa etmisdir 6 Bu hucumlar 1938 ci ilde Xorenin qetli ve Uckilse katolikatinin baglanmasi ile yekunlasmisdir Buna gore mesuliyyeti ekser hallarda Beriyanin dasidigi guman edilir 7 Bununla bele Ermeni Hevari kilsesi legv edilmemisdo Stalin Ikinci Dunya muharibesinin sonunda dine qoyulan mehdudiyyetleri yungullesdirenden sonra kilse yeniden dircelmisdir 6 Kilsenin repressiyalari ile yanasi 1949 cu ilde minlerle ermeni zorla Altay diyarina surgun edilmisdir 8 9 Onlarin coxu ermeni diasporundan gelmis repatriasiya edilmis ermeniler idi 10 Stalinin olumunden sonra Anastas Mikoyan 11 mart 1954 cu ilde Irevanda etdiyi cixisda Carentsin reabilitasiyasina cagiris etmisdir Bundan sonra Ermenistanda destalinizasiya ve yumsalma siyaseti baslamisdir 2 Istinadlarredakte 1 2 Barseghyan Artak R Kto ubil Agasi Handzhyana Who killed Aghasi Khanjian armradio am rus Public Radio of Armenia July 9 2021 2021 07 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 December 2021 1 2 3 Shakarian Pietro A Yerevan 1954 Anastas Mikoyan and Nationality Reform in the Thaw 1954 1964 Peripheral Histories 12 November 2021 4 June 2022 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 December 2021 Melkonian Eduard Repressions in 1930s Soviet Armenia PDF Caucasus Analytical Digest 1 December 2010 seh 8 12 December 2021 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 12 December 2021 Tucker Robert Stalin in Power The Revolution from Above 1928 1941 New York W W Norton amp Company 1992 488 489 ISBN 0 393 30869 3 Mirzoyan Gamlet Sovetskie praviteli Armenii ESKIZ sedmoj Arutyunyan Arutinov G A Soviet Leaders of Armenia Excerpt Seven Arutyunyan Arutinov G A noev kovcheg ru rus March 2009 2014 11 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 December 2021 1 2 Matossian Mary Kilbourne The Impact of Soviet Policies in Armenia Leiden E J Brill 1962 150 194 Hayrapetyan Kanakara Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Խորէն Ա Մուրադբեկյանի մահվան առեղծվածի վերլուծությունը պատմագիտության մեջ Historiographical analysis of the mysterious death of Khoren I Muradbekyan Catholicos of All Armenians Etchmiadzin ermeni 75 7 2018 145 2020 02 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 05 02 Yalanuzyan Mikael Exile to Siberia EVN Report 31 August 2021 13 December 2021 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 December 2021 Polian Pavel Markovich Against Their Will The History and Geography of Forced Migrations in the USSR Anna Yastrzhembska terefinden tercume olunub Budapest Central European University Press 2004 333 ISBN 9789639241688 Jo Laycock Survivor or Soviet Stories Repatriate Narratives in Armenian Histories Memories and Identities PDF History and Memory 28 2 2016 123 151 doi 10 2979 histmemo 28 2 0123 ISSN 0935 560X JSTOR 10 2979 histmemo 28 2 0123 2020 09 24 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2024 05 02 Elave edebiyyatredakteAdalian Rouben Paul Historical Dictionary of Armenia Lanham Maryland Scarecrow Press 2010 ISBN 978 0 8108 7450 3 Manoukian A S Հայաստանի հասարակական քաղաքական գործիչները ստալինյան բռնությունների տարիներին Armenian public political figures in the years of Stalin repressions Lraber Hasarakakan Gitutyunneri ermeni 1 1 18 September 2000 27 41 Walker Christopher J Armenia The Survival of a Nation revised second New York St Martin s Press 1990 ISBN 978 0 312 04230 1 Menbe https az wikipedia org w index php title Ermenistanda Stalin repressiyalari amp oldid 7726190