Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Ekloz (ing. Eclosion) — Entomologiyada və ümumilikdə (buğumayaqlıların tədqiqi) istifadə olunan termindir və iki əsas prosesi ifadə edir:
- Yetkin həşəratın (və ya digər ) qabığından çıxması. Bu, xüsusilə tam metamorfoz (holometabolizm) keçirən həşəratlarda (kəpənəklər, milçəklər, böcəklər, arılar və s.) müşahidə olunan mühüm mərhələdir.
- yumurta qabığından çıxması (yumurtadan çıxma).
Ən çox istifadə olunan mənası yetkin həşəratın pupadan çıxmasıdır. Bu proses həşəratın həyat dövrəsində (yetkin) mərhələsinə keçidini göstərir.
Etimologiyası
"Ekloz" sözü fransız dilindəki éclosion sözündən gəlir, hansı ki, éclore felindən yaranmışdır və "açılmaq", "yumurtadan çıxmaq", "cırılmaq" mənalarını verir.
Prosesin təsviri
Pupadan çıxma
Tam metamorfozlu həşəratlarda pupa mərhələsi, sürfənin yetkin formaya çevrildiyi sakit bir dövrdür. Bu mərhələnin sonunda həşərat pupa qabığını (kutikulasını) tərk etməlidir. Ekloz prosesi bir neçə addımdan ibarətdir:
1. Hormonal Siqnal: Proses spesifik , xüsusən də təsiri ilə başlayır. Bu hormon, həşəratın qabığı cırmaq üçün lazım olan davranışları (məsələn, əzələ yığılmaları) stimullaşdırır.
2. Qabığın Cırılması: Həşərat daxili təzyiqi artırmaq üçün hava uda və ya hemolimfanı (həşərat qanı) bədəninin ön hissəsinə pompalaya bilər. Bu təzyiq, pupa qabığının baş və döş nahiyəsindəki zəifləmiş xətlər boyunca (ekdizial tikişlər) cırılmasına səbəb olur.
3. Çıxış: Həşərat yavaş-yavaş cırılmış qabıqdan özünü çölə çıxarır. Bu zaman o, adətən çox zəif və müdafiəsiz olur.
4. Qanadların Açılması: Çıxdıqdan dərhal sonra həşərat (əgər qanadlıdırsa) uyğun bir yerə (məsələn, bitki budağına) dırmaşaraq başıaşağı vəziyyətdə dayanır. Sonra hemolimfanı qanad damarlarına pompalayaraq büzüşmüş qanadlarını açır və genişləndirir.
5. Quruma və Sərtləşmə: Qanadlar tam açıldıqdan sonra həşərat bir müddət sakit qalır ki, qanadları və bədəninin xarici ekzoskeleti (kutikula) qurusun və sərtləşsin (sklerotizasiya). Bu prosesdə hormonu mühüm rol oynayır. Bu mərhələdəki həşərat "teneral" adlanır və rəngi adətən solğun olur, kutikulası isə yumşaqdır. Tam sərtləşmə baş verdikdən sonra həşərat uçmağa və normal fəaliyyətə başlamağa hazır olur.
Yumurtadan çıxma
Ekloz termini həmçinin sürfənin yumurta qabığını tərk etməsi prosesinə də aid edilir. Bu proses də oxşar mexanizmləri əhatə edə bilər: sürfə qabığı mexaniki olaraq (məsələn, xüsusi "yumurta dişi" və ya əzələ hərəkətləri ilə) cıra və ya fermentlər vasitəsilə həll edərək çıxa bilər.
Fizioloji nəzarət
Ekloz prosesi mürəkkəb hormonal və neyronal nəzarət altındadır. Əsas rol oynayan hormonlar:
- Ekloz Hormonu (EH): Beyindəki neyrosekretor hüceyrələr tərəfindən ifraz olunur və ekloz davranışlarını başladan siqnal rolunu oynayır.
- Ecdysis Triggering Hormone (ETH): Traxeya sistemindəki İnika vəziləri tərəfindən ifraz olunur və EH ilə birlikdə ekdizis (qabıqdəyişmə) və ekloz proseslərini əlaqələndirir.
- Bursikon: Eklozdan sonra kutikulanın sərtləşməsini (sklerotizasiya) və piqmentasiyasını (rənglənməsini) təmin edən neyrohormondur.
Bu hormonlar arasında mürəkkəb qarşılıqlı əlaqə mövcuddur və onlar prosesin düzgün ardıcıllıqla getməsini təmin edir. Proses həmçinin xarici faktorlardan (temperatur, işıq dövrü) da təsirlənə bilər, bu da həşəratların əlverişli şəraitdə çıxmasını təmin edir.
Davranış aspektləri
Ekloz həşərat üçün çox həssas bir dövrdür. Yeni çıxmış (teneral) imaqo yumşaq bədəni və açılmamış qanadları ilə yırtıcılara qarşı çox müdafiəsizdir. Buna görə də ekloz adətən ya səhər tezdən, ya da gecə baş verir ki, bu da yırtıcıların fəallığının az olduğu vaxtlara təsadüf edir. Qanadların açılması və quruması üçün uyğun yerin tapılması həyati əhəmiyyət kəsb edir. Əgər həşərat qanadları tam açılmadan yerə düşərsə və ya maneəyə rast gələrsə, qanadları deformasiyalı qala bilər və uçmaq qabiliyyətini itirə bilər.
Ekoloji əhəmiyyəti
Ekloz, həşəratın həyat dövrəsində kritik bir keçid nöqtəsidir. O, çoxalma qabiliyyətli yetkin mərhələyə keçidi təmin edir. Bir çox növdə eklozun sinxronlaşdırılması (eyni vaxtda baş verməsi) cütləşmə şansını artırmaq üçün vacibdir (məsələn, kütləvi ekloz). Teneral mərhələdəki həşəratlar yırtıcılar üçün asan şikar olduğundan, ekloz dövrü populyasiya dinamikasına da təsir göstərir.
İstinadlar
-
Ekloz ISBN-13 - "Eclosion". www.britannica.com. 2023-11-01. İstifadə tarixi: 2024-12-11.
- "Definition of ECLOSION". www.merriam-webster.com. İstifadə tarixi: 2024-12-11.
- Truman, James W. "Physiology of insect ecdysis. I. The eclosion behaviour of Manduca sexta and other moths". Journal of Experimental Biology. 94 (1). 1981: 155–176. doi:10.1242/jeb.94.1.155.
- Hopkins, T L; Kramer, K J. "Insect cuticle sclerotization". Annual Review of Entomology. 37. 1992: 273–302. doi:10.1146/annurev.en.37.010192.001421. PMID 1539941.
Həmçinin bax
- (Qabıqdəyişmə)
- Həşəratlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ekloz ing Eclosion Entomologiyada ve umumilikde bugumayaqlilarin tedqiqi istifade olunan termindir ve iki esas prosesi ifade edir Yetkin heseratin ve ya diger qabigindan cixmasi Bu xususile tam metamorfoz holometabolizm keciren heseratlarda kepenekler milcekler bocekler arilar ve s musahide olunan muhum merheledir yumurta qabigindan cixmasi yumurtadan cixma En cox istifade olunan menasi yetkin heseratin pupadan cixmasidir Bu proses heseratin heyat dovresinde yetkin merhelesine kecidini gosterir Monarx kepeneyinin Danaus plexippus pupadan cixmasi ekloz prosesi Etimologiyasi Ekloz sozu fransiz dilindeki eclosion sozunden gelir hansi ki eclore felinden yaranmisdir ve acilmaq yumurtadan cixmaq cirilmaq menalarini verir Prosesin tesviriPupadan cixma Tam metamorfozlu heseratlarda pupa merhelesi surfenin yetkin formaya cevrildiyi sakit bir dovrdur Bu merhelenin sonunda heserat pupa qabigini kutikulasini terk etmelidir Ekloz prosesi bir nece addimdan ibaretdir 1 Hormonal Siqnal Proses spesifik xususen de tesiri ile baslayir Bu hormon heseratin qabigi cirmaq ucun lazim olan davranislari meselen ezele yigilmalari stimullasdirir 2 Qabigin Cirilmasi Heserat daxili tezyiqi artirmaq ucun hava uda ve ya hemolimfani heserat qani bedeninin on hissesine pompalaya biler Bu tezyiq pupa qabiginin bas ve dos nahiyesindeki zeiflemis xetler boyunca ekdizial tikisler cirilmasina sebeb olur 3 Cixis Heserat yavas yavas cirilmis qabiqdan ozunu cole cixarir Bu zaman o adeten cox zeif ve mudafiesiz olur 4 Qanadlarin Acilmasi Cixdiqdan derhal sonra heserat eger qanadlidirsa uygun bir yere meselen bitki budagina dirmasaraq basiasagi veziyyetde dayanir Sonra hemolimfani qanad damarlarina pompalayaraq buzusmus qanadlarini acir ve genislendirir 5 Quruma ve Sertlesme Qanadlar tam acildiqdan sonra heserat bir muddet sakit qalir ki qanadlari ve bedeninin xarici ekzoskeleti kutikula qurusun ve sertlessin sklerotizasiya Bu prosesde hormonu muhum rol oynayir Bu merheledeki heserat teneral adlanir ve rengi adeten solgun olur kutikulasi ise yumsaqdir Tam sertlesme bas verdikden sonra heserat ucmaga ve normal fealiyyete baslamaga hazir olur Yumurtadan cixma Ekloz termini hemcinin surfenin yumurta qabigini terk etmesi prosesine de aid edilir Bu proses de oxsar mexanizmleri ehate ede biler surfe qabigi mexaniki olaraq meselen xususi yumurta disi ve ya ezele hereketleri ile cira ve ya fermentler vasitesile hell ederek cixa biler Fizioloji nezaretEkloz prosesi murekkeb hormonal ve neyronal nezaret altindadir Esas rol oynayan hormonlar Ekloz Hormonu EH Beyindeki neyrosekretor huceyreler terefinden ifraz olunur ve ekloz davranislarini basladan siqnal rolunu oynayir Ecdysis Triggering Hormone ETH Traxeya sistemindeki Inika vezileri terefinden ifraz olunur ve EH ile birlikde ekdizis qabiqdeyisme ve ekloz proseslerini elaqelendirir Bursikon Eklozdan sonra kutikulanin sertlesmesini sklerotizasiya ve piqmentasiyasini renglenmesini temin eden neyrohormondur Bu hormonlar arasinda murekkeb qarsiliqli elaqe movcuddur ve onlar prosesin duzgun ardicilliqla getmesini temin edir Proses hemcinin xarici faktorlardan temperatur isiq dovru da tesirlene biler bu da heseratlarin elverisli seraitde cixmasini temin edir Davranis aspektleriEkloz heserat ucun cox hessas bir dovrdur Yeni cixmis teneral imaqo yumsaq bedeni ve acilmamis qanadlari ile yirticilara qarsi cox mudafiesizdir Buna gore de ekloz adeten ya seher tezden ya da gece bas verir ki bu da yirticilarin fealliginin az oldugu vaxtlara tesaduf edir Qanadlarin acilmasi ve qurumasi ucun uygun yerin tapilmasi heyati ehemiyyet kesb edir Eger heserat qanadlari tam acilmadan yere duserse ve ya maneeye rast gelerse qanadlari deformasiyali qala biler ve ucmaq qabiliyyetini itire biler Ekoloji ehemiyyetiEkloz heseratin heyat dovresinde kritik bir kecid noqtesidir O coxalma qabiliyyetli yetkin merheleye kecidi temin edir Bir cox novde eklozun sinxronlasdirilmasi eyni vaxtda bas vermesi cutlesme sansini artirmaq ucun vacibdir meselen kutlevi ekloz Teneral merheledeki heseratlar yirticilar ucun asan sikar oldugundan ekloz dovru populyasiya dinamikasina da tesir gosterir IstinadlarEklozISBN 13 978 1 4443 3036 6 Eclosion www britannica com 2023 11 01 Istifade tarixi 2024 12 11 Definition of ECLOSION www merriam webster com Istifade tarixi 2024 12 11 Truman James W Physiology of insect ecdysis I The eclosion behaviour of Manduca sexta and other moths Journal of Experimental Biology 94 1 1981 155 176 doi 10 1242 jeb 94 1 155 Hopkins T L Kramer K J Insect cuticle sclerotization Annual Review of Entomology 37 1992 273 302 doi 10 1146 annurev en 37 010192 001421 PMID 1539941 Hemcinin bax Qabiqdeyisme Heseratlar