fbpx
Wikipedia

Cövdət İnancalp

Avqust 22, 2021

Cövdət İnancalp (Müəllim Cövdət) (1883–1935) — Türkiyə tarixçisi.

Cövdət İnancalp
Doğum tarixi
Vəfat tarixi
Fəaliyyəti tarixçi

Həyatı

Onun ailəsi Rumelidə qalan Niş şəhərindəndir. Babası Səid əfəndi Niş qalasının bir az bərisində, Nişava çayı kənarında bulunan bir təkkənin şeyxi, atası Məhəmmədsədi əfəndi isə hərbçidir. M.Cövdət ailəsinin 1876-cı ildə köçdüyü Boluda 1883-cü ildə dünyaya gəlmişdir. İlk və orta məktəbi Boluda, liseyi Kastamonuda oxumuşdur. 1901-ci ildə İstanbula gələrək İstanbul Darülmüəlliminin ədəbiyyat şöbəsinə girmişdir. Bu məktəbdən qabaq bir il Hüquq Məktəbində oxumuş, atası rahatsız olduğuna görə şagirdinə tam bir sarı altın (qızıl) təqaüd verən Darülmüəlliminə keçmişdir. Bu məktəbdə ən çox fransız dili və pedaqogika üzərində çalışmış, ərəbcə öyrənmişdir. İlk müəllimliyini "Darüşşəfəqə" məktəbində edib (yeri gəlmişkən, bir çox Azərbaycan müəllimləri də burada təhsil alıb). Bir cəmiyyət tərəfindən özəl olaraq idarə edilən, o tarixdə Maarif Nazirliyinə bağlı həmin məktəbdə türkcə və ərəbcə dərsləri gecə müzakirəçiliyinə və bir müddət sonra müəllimliyə təyin edilmişdir. Maaşıyla bağlı haqsızlığa görə iki il sonra bu məktəbdən ayrılmışdır. "Darüşşəfəqə" müəllimlərindən dağıstanlı Hacı Xalis əfəndidən xüsusi "Riyazi-şəhir"i, Gələnbəvi mərhumun "Bürhan"ını, islam fəlsəfəsi haqqında Qazı Adudun "Məvafıq"i ilə Mavərdinin "Hüququ idarə" adlı məşhur əsərlərini oxumuşdur. Rəsmi məktəblərdə iş tapa bilmədiyinə görə evlərdə özəl dərs vermiş, müəllimlərinə rəsmi məktəblərdən daha az maaş verən Şəmsülməkatip və Bürhani-tərəqqi kimi xüsusi məktəblərdə çalışmışdır. Sonrakı illərdə Robert Kollec, İstanbul Darülmüəllimini, İstanbul Kişi Liseyi, Gələnbəvi orta məktəbi, Çənbərlidaş orta məktəbi, Ərənköy Qız Liseyində müxtəlif fənlərdən dərs demişdir. 1926-1930-cu illərdə çalışdığı Robert Kollecdə Türk dili və tarixindən dərs demiş, eyni zamanda dini, ictimai, əxlaqi və tarixi konfranslar vermişdir. Müəllimlikdən başqa, İstanbul Kitabxanaları Təsnif Heyətinin rəisi olmuş, Başbakanlık Dövlət Arxivində təsnif çalışmalarında bulunmuşdur. 1931-ci ildə məsuliyyətsiz məmurların qəflətiylə Bolqarıstana havayı deyiləcək qədər ucuz qiymətə kilo ilə satılan bəzi arxiv materiallarının göndərilməsini bir qəzetdə verdiyi məqalə ilə dayandırmağı bacarmışdır. Bolqarlar aldıqları 200 bağlama sənəddən ancaq 51 bağlamasını qaytarmışlar (Bolqarıstanda kommunist rejimi sona yetdikdən sonra Başbakanlık Dövlət Arxivləri Genəl Müdirliyi bu ölkəyə satılan arxiv materiallarının surətini ala bilmişdir).

Müəllim Məhəmməd Cövdətin İstanbul həyatında az sayda dostundan ibarət dar bir çevrəsi olmuşdur. Bu çevrənin mərkəzində təsəvvüf əhli Balıkəsirli Əbdüləziz Məcdi Tolun dururdu. İstanbul Universiteti tibb fakültəsi tibb tarixi institutunun başqanı Prof. Dr. Əhməd Süheyl Ünver, bələdiyyəçilik və Türk maarif tarixi haqqında ölməz əsərlərin müəllifi olan Osman Nuri Ergin, Ədirnə sarayı haqqında araşdırmalarıyla tanınan Dr. Osman Rifat, kitab sərrafı Raif Yelkənci bu çevrənin mənsublarıdır. Bu insanları bir-birinə bağlayan və həyatlarının sonunadək kəsintisiz davam edən səmimi münasibətlərinin mayasında dini, təsəvvüfi görüşləri dayanır.

Təbabətlə yanaşı, Türkün tarix və sənətini də həyatının sonunadək araşdıran və 1800-dən artıq kitab və məqalə yazan Ünver eyni zamanda klassik Türk rəsm sənətiylə də məşğul olmuşdur. O, M.Cövdətdən çox şey öyrənmişdi. Məsələn, M.Cövdət kimsəyə öyrətmədiyi siyaqət xəttinin yazılış və oxunuş incəliklərini yalnız Ünverə mənimsətmişdi. Bu xətt Osmanlı dövlətinin rəsmi və xüsusən maliyyə yazışmalarında, vəqf dəftərlərində geniş işlədilirdi. Müəllim Cövdət bütün qeydlərini və əlyazma kitablarını vəsiyyətnaməylə Ə.S.Ünverə buraxmışdır. Cövdətin qədirbilən dostları (başda Osman Ergin olmaqla) onun adına bir kitabxana qurunca Ünver də M.Cövdətdən ona qalmış hər şeyi bu kitabxanaya bağışlamışdır. M.Cövdətin irsi 970-i əlyazma olmaqla 8753 kitabdır. İstanbulda 1929-cu ildə vali və bələdiyyə başqanı Muhiddin Üstündağın sədrliyi altında dönəmin önəmli ziyalılarının yer aldığı bir heyət tərəfindən Şişli "Atatürk Evi"ndə toplanmağa başlanan bu qiymətli kolleksiya 1931-ci ildə II Bayəzid Mədrəsəsinə daşındı və 1939-cu ildə Bələdiyyə Muzeyi və Kitabxanası olaraq xalqın üzünə açıldı. Sonralar satın alınmış və bağışlanılmış kitablar sayəsində çox genişlənən kitabxana üçün 1981-ci ildə Təqsimdə ayrıca bina tikildi və o, bugünədək Atatürk Kitabxanası adı altında xalqa xidmət etməkdədir. İndi həmin xəzinədə 200 mindən artıq kitab var.

Müəllim Cövdətin kolleksiyasında kitablardan başqa çox dəyərli sənədlər də bulunmaqdadır. Bu vəsiqələr ən çox tarixə və Türk dilinə aiddir. Bunların arasında çox məşhur xəttatların yazıları ilə hər növ xətlə yazılmış bir çox lövhələr var. O, qəzet və dərgilərdə ədəbi, tarixi və dilçilik dəyəri olan nə oxumuş, nə görmüşsə toplamışdır.

Cövdət bəy 3 dekabr 1935-ci ildə vəfat etmişdir. Yaxın dostu Ünver onun yarımçıq qalmış bəzi məqalələrini tamamlayaraq nəşr etdirmişdir.

Əsərləri

Müəllim Cövdətin yazdığı çoxlu əsərləri var: "Zamanımızda üsuli-inşa və Müabərə", "Müdərris Əhməd Nəim", "Tarixi sözlük", "Şahnamə Şərq İliadası", "Hərbi din dərsləri", "İbni Bətutəyə zeyl", "İdman ruhu". Basılmış məqalələrinin böyük bir qismi bir kitab həcmindədir. Bunlardan başqa, yazmağı nəzərdə tutduğu əsərlər də vardır: "Türkiyədə təlim və tərbiyə tarixinə mədxəl", "Səlçuqilər, Moğollar, Timurilər və Osmanlılar dövrlərində divani və siyaqət xətləri tarixinə mədxəl", "Aşıqpaşazadə tarixinə mədxəl", "İbni Xaldunun Müqəddiməsinə mədxəl", "Katib Çələbinin həyat və əsərlərinə mədxəl", "Misirdəki Türk alim və müvərrixləri", "Oğuznamə ilə İliada haqqında mütaliələr", "Oxmeydanı təkkəsi və oxçuluq tarixinə mədxəl" və b. Yazdığı əsərlə islamiyyəti mənfi biçimdə tanıdan Cürci Zeydana zeyl (əlavə) yazacağını bildirmişdir.

Ünver M.Cövdətdən topladığı tarixi bilgiləri içinə alan bir silsilə dəftəri onun vəfatından sonra hazırladığı "Cövdət arxivi"ndə topladı. Cövdətin Azərbaycandakı çalışmaları ilə bağlı bu dəftərlərdə olan qeydlərinin ortaya çıxarılması öz araşdırıcısını gözləməkdədir.

Müəllim Cövdət Azərbaycanda

Anlaşma imzalandığına və 1907-ci il oktyabr ayının başlanğıcında Hacı Zeynalabdin Tağıyevdən teleqram alındığına görə, Müəllim Cövdət pasport çıxarmış, Maarif Nazirliyindən gərəkli izni aldıqdan sonra İstanbuldan Qafqaza yetişmək üçün Batuma gedən bir alman vapuruna (paroxoda) minmişdir. Batumda iki gün qaldıqdan sonra o, qatarla Tiflisdən keçərək Bakıya çatmış və Tağıyevin evində onun qonağı olmuşdur. Hacının evinin çox dəbdəbəli bir saray olduğunu, İstanbuldakı Bəyoğlunun ən böyük otellərinin belə süslülük və mükəmməllikdə ondan geri qaldığını anasına yazdığı məktubda bildirmişdir.

Görüləcək işləri dərindən müzakirə etmişlər və müəllimin keçici olaraq "İslamiyyə" mehmanxanasında (həmin binanı 1918-ci ilin martında ermənilər yandırıb) qalması qərarlaşdırılmış və bütün məsrəflərin Tağıyev tərəfindən ödəniləcəyi bildirilmişdir.

Cövdət bəy 16 oktyabr 1907-ci il tarixində anasına yazdığı məktubda deyir: "Şəhər çox gözəldir. İstanbulda belə təmiz, geniş küçələr yoxdur. Şəhərin xalqı dörddə üç islam, bir qismi rusdur. Dil Anadolu türkcəsi kimidir. Əlhəmdülillah, islam mərkəzindəyəm, firəng içində bulunmuram".

Darülmüəllimin üçün "Məzarlıq" caddəsində (Türkiyə qaynaqlarında belə göstərilib, rusca qaynaqlarda küçənin adı eyni anlamlı "Kladbişşenski"dir) Axundovun evi ayrılıb. Prof. Dr. Əhməd Cəfəroğlu isə bu məktəbin Çəmbərəkənddə açıldığını yazır. Bakıda olduğum zaman öyrəndim ki, Məzarlıq küçəsi elə keçmiş Çəmbərəkənddə yerləşirmiş.

Müəllim Cövdət yeni vətəninə tez isinişmişdir. O, boynuna götürdüyü bütün vəzifələri artıqlamasıyla yerinə yetirmişdir. Əskidən tələskən təbiətli olmasına baxmayaraq böyük səbrlə bütün çətinlikləri yenmiş, daim ciddi, ağırbaşlı və sakit davranışıyla ətrafındakıların dərin məhəbbətini qazanmışdır. Yerlilərin vəsaitindən yararlanmağı bacarmış, ona qarşı çıxanlarla öcəşməmiş, tam əksinə, onları oxşayaraq özünü sevdirmişdir. Mürəbbiliyin sirrinə vaqifliyi onun Darülmüəllimində də uğur qazanmasını təmin etmişdir.

"Füyuzat" adı verilmiş Darülmüəllimini-islamın proqramını M.Cövdət hazırlamışdır. O, İstanbuldan özünə yardımcı olaraq Bəha Səid və "Darüşşəfəqə"ni bitirmiş Beşikdaşlı Kiçik Fuad kimi dəyərli yoldaşlar gətirmişdi. Görkəmli Azərbaycan aydınları Əhməd bəy Ağaoğlu ilə Əli bəy Hüseynzadə (Turan) də ona yardımçı olmuşlar. "Nəşri-maarif" cəmiyyətinin sədri Hacı Zeynalabdin Tağıyev və üzvlər: Axund Mirzə Əbutürab, Axund Molla Ağa (Məhəmmədəmin Rəsulzadənin atası), Ağahüseyn Tağıyev, Əli ağa Həsənzadə, İsgəndər bəy Məlikov, Məhəmmədhəsən Əfəndiyev və Məhəmmədcavad Sadıqovdan ibarət məclisində M.Cövdətin oxuduğu təlim proqramındakı hesab, tarix, coğrafiya, kimya, fizika dərslərinin adından sonra "Türkcə sərf və nəhv" ("sərf" - morfologiya, "nəhv" - sintaksis deməkdir) sözlərini eşitcək, yuxulamaqda olan Axund Əbutürab hirslənərək: "Sus, cahil! Ərəbcədən başqa heç bir dilin sərf və nəhvi ola bilməz" deyərək şiddətlə etiraz etmişdir. Məclisdə bulunan Əhməd Ağaoğlu bu iddiaya cavab vermək istədikdə ətrafdakılar qaş-göz işarəsiylə onu susdurmuşlar. Axundun etirazı üzündən türkçə sərf və nəhv proqramdan çıxarılsa da, məktəb açıldıqdan sonra müntəzəm öyrədilmişdir.

"Füyuzat" Darülmüəllimini-islamı öncə yatılı və gündüzlü olaraq açılmışdı. Proqram altıaylıq kurs mahiyyətində hazırlanmışdı. Kursun ilk müəllimləri Türk kənd məktəblərində dərs keçənlərdi. Bunlar əski üsulla Türk uşaqlarına Quran surələrini ehtiva edən "çərəkə" adlı kitabçalar oxudurdular. Bu yeni məktəbsə müəllimləri yeni tədris üsuluna alışdıraraq onlar vasitəsilə Türk kəndlərinə yeni ruh və yeni bilgilər aşılamalıydı. Bu baxımdan ona çox böyük vəzifə və önəm verilmişdi. Müəllim Cövdət bu çətin işdən qaçmayaraq Bakıdakı irəliçi müəllimləri hərəkətə gətirərək bunlardan bir təlim komandası yaratmağı bacardı. Bir müddət sonra öz şagirdləri arasından ən zəkalıları seçərək öz nəzarəti altında onlara dərs verdirmişdir. Yeni məktəbin ehtiyac duyduğu kitabları onun istəyinə əsasən cəmiyyət yetərli sayda İstanbuldan gətirərək müəllim və şagirdlərə paylamışdır. Onun təklifiylə İstanbuldan gətirilən kitablar dəfələrlə Bakıda yenidən nəşr edilərək Azərbaycan məktəblərinin onlara ehtiyacı ödənilmişdir.

Müəllim Cövdət həm özünün, həm də Azərbaycan Türkünün bilgisindən istifadə etmişdir. Əlyazısı ilə hazırladığı tərcümeyi-halında ərəbcə və farsca bilgisinin artmasında ona yardımçı olan mühitlər arasında Bakını da saymış, burada təmas etdiyi axundların və bir neçə Dağıstan müdərrisinin onun üzərində təsiri olduğunu göstərmişdir. Bunlarla ərəbcə və farsca danışmağa və ara-sıra xəbərləşməyə məcbur olduğunu, İstanbul müdərrislərinin əksəriyyətlə ərəbcə və farsca danışmağı və yazmağı bacarmadığını qeyd etmişdir. O, daha çox Azərbaycanın xalqı, dili və tarixi üzərində çalışdığını, ərəbcə bir çox tarixi əsərlər oxuduğunu əlavə etmişdir. Bakıda ruscanı da öyrənmişdi, ancaq sonrakı illərdə işlətmədiyi üçün onu unutmuşdur. Əhməd bəy Ağaoğlunun çıxardığı qəzetdə (bu, yəqin ki, "İrşad"dır) məqalələr dərc etdirmiş, konfranslar vermişdir. "Nəşri-maarif" cəmiyyətinin tarix və ədəbiyyat şöbələrinə başçılığı öz üzərinə götürmüş və onların işini yürütmüşdür. "Nəşri-maarif"də birlikdə çalışdığı, sonralar görkəmli ictimai-siyasi xadim kimi tanınmış Abbasqulu Kazımzadənin bildirdiyinə görə, Cövdət bəy qarşısındakı məqsədə çatmaq üçün hər kəslə xoş davranmağa çalışmışdır.

Onun çalışmaları nəticəsində Darülmüəllimində: 1) gənclər və xüsusən uşaqlar Osmanlıca danışmağa başlamış, iki Türk ləhcəsi arasındakı fərq, demək olar ki, qalmamışdır, 2) Azərbaycanda təliq pozması olan xətlər öz yerini bütünlüklə rüqəyə vermişdir, 3) məzhəb ayrılığı üzündən bir-birinə əl verməyən xalqın uşaqları bir yerdə oxumağa başlamışlar.

Cövdətin təhsil sahəsində qazandığı uğurlar, Türk dilini yayacaq və yaşadacaq işlər görməsi rus hökumətinin diqqətini çəkmiş və onun Bakıdan uzaqlaşdırılması "Nəşri-maarif" cəmiyyəti mənsublarına "tövsiyə" edilmişdir. Rejimin bu basqısı qarşısında cəmiyyət Məhəmməd Cövdət bəyin üçaylıq maaşını artıqlamasıyla vermək şərtiylə imzalanmış anlaşmanı pozmaq məcburiyyətində qalmış, şagird azlığı gərəkcə (səbəb) göstərilərək cəmiyyətin möhürü basılmış, məclis üzvlərinin imzaları çəkilmiş 3 noyabr 1908 tarixli bir yazı ilə durum özünə çatdırılmışdır. Həmin bəlgədə oxuyuruq: "Qafqasyada ən parlaq bir mərkəzi-müslimin olan Bakıda keçən il bir Darülmüəllimini-islam açmaq təşəbbüsündə bulunmuş və bunun üçün İstanbula vəkil göndərərək Darülmüəllimini-Osmani məzunlarından ibn Sədi Məhəmməd Cövdət bəy cənablarını şəhərə yüz yetmiş iki rublə müdirlik maaşı ilə dəvət etmişdik. Bu müəssisəyi açmaqdan məqsədimiz əlan Qafqasya, bilxassə Bakıda mərəzi-sari kimi müntəşir olan cəhalət və səfahətin təzayüdünü mən etmək və yaxşı ibtidai müəllimlər yetişdirərək, cabəca usuli-cədidə üzrə məktəblər küşadilə tərbiyeyi-övladi-vətən eyləməkdi. Ancaq hər şeyin bir şərti-münasibi olmaq qaidəsincə məzkur Darülmüəllimin əvvəlcə iki-üç il tərbiyə görmüş və müsəlmanca məlumatı artmış şagirdlər bulduqdan sonra açılmaq lazım idi. Lakin bir xəta əsəri olaraq vaxtsız küşad edildi. Mücərrəd bu səbəbdəndir ki, küşadında lazım olduğu qədər qabiliyyətli, savadlı şagirdan tədarük edilmədi. Darülmüəlliminin mövcud iki ehtiyat şöbəsindəki az şagirdlə dari-məzkurun birinci sinfini açmaq mümkün olmadı. Buna binaən məclis son ictimaında bu iki şöbənin ayda yüz yetmiş iki rublə alır bir müdirlə idarəsi qabil olmadığına görə müdirliyinin ləğviylə cənab ibn Sədi Məhəmməd Cövdət bəyin İstanbula övdətinə və özünə üç aylıq fəzlə məvacib ətasıyla tərziyəsinə qərar verdi. Mumileyh Cövdət bəy cənablarının məktəb namına səy və qeyrətindən məclis umumən razı və şu iftiraqi- zərurisindən naşi mütəəssifdir".

M.Cövdət Azərbaycanda ikən məktəblərin tətil zamanındamı, yoxsa işinə son verildikdən sonramı qəti bilinməyən bir zamanda Xəzər dənizindən qarşıya keçərək Orta Asiyaya getmək, oradakı Türklərlə təmas etmək istədiyində dərhal yaxalanmış, dörd-beş saat tutuqlu qaldıqdan sonra geriyə göndərilmişdir.

Şamaxılı olan, sonradan Türkiyədə təhsil alaraq orada çalışan Məhəmmədşərif Əfəndizadə əmisi oğlu Əbdürrəhman Tofiqin Cövdət bəyin müdir olduğu Darülmüəllimində müdir yardımçısı olması səbəbindən məktəbə etdiyi ziyarətlər sırasında müdirlə tanış olmuş, ilk vaxtlar onun əsəbi təbiətindən dolayı çox yaxınlaşa bilmədiklərini, sonra dost olduqlarını, onun başında fəslə yola çıxdığında bir çoxlarının Türkiyədən bir Türk görə bilmək üçün ona baxmağa çıxdıqlarını deyir. M.Əfəndizadə M.Cövdətin Bakıda müəllimlik və qəzetçilik edən Əli bəy Hüseynzadə və Əhməd Kamal Akünal qədər Azərbaycan maarifinə xidmətdə buluna bilməməsini inqilabçı xasiyyətinin yoxluğuna bağlayır.

Onun Azərbaycandakı xidmət müddəti iki tərəfin də arzu etdiyi qədər olmamaqla bərabər, əldə etdiyi pul Avropaya pedaqoji sahəsində incələmə gəzintisinə çıxmasına yardımçı olmuşdur. Bu səyahətə Azərbaycanda işə başladığı birinci ilin yay tətilində də çıxmışdır. Avropa və Rusiyanı dolaşmış, Moskvada İsgəndər bəy Məlikov vasitəsilə Lev Tolstoyu ziyarət etmişdir. Bir yazısında Bakıda bulunduğu vaxtlar bir səyahətində məşhur şərqşünas Bartoldla da görüşdüyünü qeyd etmişdir.

İstinadlar

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Avqust 22, 2021
cövdət, inancalp, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, müəllim, cövdət, 1883, 1935, türkiyə, tarixçisi, doğum, tarixi, 1883vəfat, tarixi, 1935fəaliyyəti, tarixçi, mündəricat, h. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Covdet Inancalp Muellim Covdet 1883 1935 Turkiye tarixcisi Covdet InancalpDogum tarixi 1883Vefat tarixi 1935Fealiyyeti tarixci Mundericat 1 Heyati 2 Eserleri 3 Muellim Covdet Azerbaycanda 4 Istinadlar 5 Hemcinin bax 6 Xarici kecidlerHeyati RedakteOnun ailesi Rumelide qalan Nis seherindendir Babasi Seid efendi Nis qalasinin bir az berisinde Nisava cayi kenarinda bulunan bir tekkenin seyxi atasi Mehemmedsedi efendi ise herbcidir M Covdet ailesinin 1876 ci ilde kocduyu Boluda 1883 cu ilde dunyaya gelmisdir Ilk ve orta mektebi Boluda liseyi Kastamonuda oxumusdur 1901 ci ilde Istanbula gelerek Istanbul Darulmuelliminin edebiyyat sobesine girmisdir Bu mektebden qabaq bir il Huquq Mektebinde oxumus atasi rahatsiz olduguna gore sagirdine tam bir sari altin qizil teqaud veren Darulmuellimine kecmisdir Bu mektebde en cox fransiz dili ve pedaqogika uzerinde calismis erebce oyrenmisdir Ilk muellimliyini Darussefeqe mektebinde edib yeri gelmisken bir cox Azerbaycan muellimleri de burada tehsil alib Bir cemiyyet terefinden ozel olaraq idare edilen o tarixde Maarif Nazirliyine bagli hemin mektebde turkce ve erebce dersleri gece muzakireciliyine ve bir muddet sonra muellimliye teyin edilmisdir Maasiyla bagli haqsizliga gore iki il sonra bu mektebden ayrilmisdir Darussefeqe muellimlerinden dagistanli Haci Xalis efendiden xususi Riyazi sehir i Gelenbevi merhumun Burhan ini islam felsefesi haqqinda Qazi Adudun Mevafiq i ile Maverdinin Huququ idare adli meshur eserlerini oxumusdur Resmi mekteblerde is tapa bilmediyine gore evlerde ozel ders vermis muellimlerine resmi mekteblerden daha az maas veren Semsulmekatip ve Burhani tereqqi kimi xususi mekteblerde calismisdir Sonraki illerde Robert Kollec Istanbul Darulmuellimini Istanbul Kisi Liseyi Gelenbevi orta mektebi Cenberlidas orta mektebi Erenkoy Qiz Liseyinde muxtelif fenlerden ders demisdir 1926 1930 cu illerde calisdigi Robert Kollecde Turk dili ve tarixinden ders demis eyni zamanda dini ictimai exlaqi ve tarixi konfranslar vermisdir Muellimlikden basqa Istanbul Kitabxanalari Tesnif Heyetinin reisi olmus Basbakanlik Dovlet Arxivinde tesnif calismalarinda bulunmusdur 1931 ci ilde mesuliyyetsiz memurlarin qefletiyle Bolqaristana havayi deyilecek qeder ucuz qiymete kilo ile satilan bezi arxiv materiallarinin gonderilmesini bir qezetde verdiyi meqale ile dayandirmagi bacarmisdir Bolqarlar aldiqlari 200 baglama senedden ancaq 51 baglamasini qaytarmislar Bolqaristanda kommunist rejimi sona yetdikden sonra Basbakanlik Dovlet Arxivleri Genel Mudirliyi bu olkeye satilan arxiv materiallarinin suretini ala bilmisdir Muellim Mehemmed Covdetin Istanbul heyatinda az sayda dostundan ibaret dar bir cevresi olmusdur Bu cevrenin merkezinde tesevvuf ehli Balikesirli Ebduleziz Mecdi Tolun dururdu Istanbul Universiteti tibb fakultesi tibb tarixi institutunun basqani Prof Dr Ehmed Suheyl Unver belediyyecilik ve Turk maarif tarixi haqqinda olmez eserlerin muellifi olan Osman Nuri Ergin Edirne sarayi haqqinda arasdirmalariyla taninan Dr Osman Rifat kitab serrafi Raif Yelkenci bu cevrenin mensublaridir Bu insanlari bir birine baglayan ve heyatlarinin sonunadek kesintisiz davam eden semimi munasibetlerinin mayasinda dini tesevvufi gorusleri dayanir Tebabetle yanasi Turkun tarix ve senetini de heyatinin sonunadek arasdiran ve 1800 den artiq kitab ve meqale yazan Unver eyni zamanda klassik Turk resm senetiyle de mesgul olmusdur O M Covdetden cox sey oyrenmisdi Meselen M Covdet kimseye oyretmediyi siyaqet xettinin yazilis ve oxunus inceliklerini yalniz Unvere menimsetmisdi Bu xett Osmanli dovletinin resmi ve xususen maliyye yazismalarinda veqf defterlerinde genis isledilirdi Muellim Covdet butun qeydlerini ve elyazma kitablarini vesiyyetnameyle E S Unvere buraxmisdir Covdetin qedirbilen dostlari basda Osman Ergin olmaqla onun adina bir kitabxana qurunca Unver de M Covdetden ona qalmis her seyi bu kitabxanaya bagislamisdir M Covdetin irsi 970 i elyazma olmaqla 8753 kitabdir Istanbulda 1929 cu ilde vali ve belediyye basqani Muhiddin Ustundagin sedrliyi altinda donemin onemli ziyalilarinin yer aldigi bir heyet terefinden Sisli Ataturk Evi nde toplanmaga baslanan bu qiymetli kolleksiya 1931 ci ilde II Bayezid Medresesine dasindi ve 1939 cu ilde Belediyye Muzeyi ve Kitabxanasi olaraq xalqin uzune acildi Sonralar satin alinmis ve bagislanilmis kitablar sayesinde cox genislenen kitabxana ucun 1981 ci ilde Teqsimde ayrica bina tikildi ve o bugunedek Ataturk Kitabxanasi adi altinda xalqa xidmet etmekdedir Indi hemin xezinede 200 minden artiq kitab var Muellim Covdetin kolleksiyasinda kitablardan basqa cox deyerli senedler de bulunmaqdadir Bu vesiqeler en cox tarixe ve Turk diline aiddir Bunlarin arasinda cox meshur xettatlarin yazilari ile her nov xetle yazilmis bir cox lovheler var O qezet ve dergilerde edebi tarixi ve dilcilik deyeri olan ne oxumus ne gormusse toplamisdir Covdet bey 3 dekabr 1935 ci ilde vefat etmisdir Yaxin dostu Unver onun yarimciq qalmis bezi meqalelerini tamamlayaraq nesr etdirmisdir Eserleri RedakteMuellim Covdetin yazdigi coxlu eserleri var Zamanimizda usuli insa ve Muabere Muderris Ehmed Neim Tarixi sozluk Sahname Serq Iliadasi Herbi din dersleri Ibni Betuteye zeyl Idman ruhu Basilmis meqalelerinin boyuk bir qismi bir kitab hecmindedir Bunlardan basqa yazmagi nezerde tutdugu eserler de vardir Turkiyede telim ve terbiye tarixine medxel Selcuqiler Mogollar Timuriler ve Osmanlilar dovrlerinde divani ve siyaqet xetleri tarixine medxel Asiqpasazade tarixine medxel Ibni Xaldunun Muqeddimesine medxel Katib Celebinin heyat ve eserlerine medxel Misirdeki Turk alim ve muverrixleri Oguzname ile Iliada haqqinda mutalieler Oxmeydani tekkesi ve oxculuq tarixine medxel ve b Yazdigi eserle islamiyyeti menfi bicimde tanidan Curci Zeydana zeyl elave yazacagini bildirmisdir Unver M Covdetden topladigi tarixi bilgileri icine alan bir silsile defteri onun vefatindan sonra hazirladigi Covdet arxivi nde topladi Covdetin Azerbaycandaki calismalari ile bagli bu defterlerde olan qeydlerinin ortaya cixarilmasi oz arasdiricisini gozlemekdedir Muellim Covdet Azerbaycanda RedakteAnlasma imzalandigina ve 1907 ci il oktyabr ayinin baslangicinda Haci Zeynalabdin Tagiyevden teleqram alindigina gore Muellim Covdet pasport cixarmis Maarif Nazirliyinden gerekli izni aldiqdan sonra Istanbuldan Qafqaza yetismek ucun Batuma geden bir alman vapuruna paroxoda minmisdir Batumda iki gun qaldiqdan sonra o qatarla Tiflisden kecerek Bakiya catmis ve Tagiyevin evinde onun qonagi olmusdur Hacinin evinin cox debdebeli bir saray oldugunu Istanbuldaki Beyoglunun en boyuk otellerinin bele susluluk ve mukemmellikde ondan geri qaldigini anasina yazdigi mektubda bildirmisdir Gorulecek isleri derinden muzakire etmisler ve muellimin kecici olaraq Islamiyye mehmanxanasinda hemin binani 1918 ci ilin martinda ermeniler yandirib qalmasi qerarlasdirilmis ve butun mesreflerin Tagiyev terefinden odenileceyi bildirilmisdir Covdet bey 16 oktyabr 1907 ci il tarixinde anasina yazdigi mektubda deyir Seher cox gozeldir Istanbulda bele temiz genis kuceler yoxdur Seherin xalqi dordde uc islam bir qismi rusdur Dil Anadolu turkcesi kimidir Elhemdulillah islam merkezindeyem fireng icinde bulunmuram Darulmuellimin ucun Mezarliq caddesinde Turkiye qaynaqlarinda bele gosterilib rusca qaynaqlarda kucenin adi eyni anlamli Kladbissenski dir Axundovun evi ayrilib Prof Dr Ehmed Ceferoglu ise bu mektebin Cemberekendde acildigini yazir Bakida oldugum zaman oyrendim ki Mezarliq kucesi ele kecmis Cemberekendde yerlesirmis Muellim Covdet yeni vetenine tez isinismisdir O boynuna goturduyu butun vezifeleri artiqlamasiyla yerine yetirmisdir Eskiden telesken tebietli olmasina baxmayaraq boyuk sebrle butun cetinlikleri yenmis daim ciddi agirbasli ve sakit davranisiyla etrafindakilarin derin mehebbetini qazanmisdir Yerlilerin vesaitinden yararlanmagi bacarmis ona qarsi cixanlarla ocesmemis tam eksine onlari oxsayaraq ozunu sevdirmisdir Murebbiliyin sirrine vaqifliyi onun Darulmuelliminde de ugur qazanmasini temin etmisdir Fuyuzat adi verilmis Darulmuellimini islamin proqramini M Covdet hazirlamisdir O Istanbuldan ozune yardimci olaraq Beha Seid ve Darussefeqe ni bitirmis Besikdasli Kicik Fuad kimi deyerli yoldaslar getirmisdi Gorkemli Azerbaycan aydinlari Ehmed bey Agaoglu ile Eli bey Huseynzade Turan de ona yardimci olmuslar Nesri maarif cemiyyetinin sedri Haci Zeynalabdin Tagiyev ve uzvler Axund Mirze Ebuturab Axund Molla Aga Mehemmedemin Resulzadenin atasi Agahuseyn Tagiyev Eli aga Hesenzade Isgender bey Melikov Mehemmedhesen Efendiyev ve Mehemmedcavad Sadiqovdan ibaret meclisinde M Covdetin oxudugu telim proqramindaki hesab tarix cografiya kimya fizika derslerinin adindan sonra Turkce serf ve nehv serf morfologiya nehv sintaksis demekdir sozlerini esitcek yuxulamaqda olan Axund Ebuturab hirslenerek Sus cahil Erebceden basqa hec bir dilin serf ve nehvi ola bilmez deyerek siddetle etiraz etmisdir Meclisde bulunan Ehmed Agaoglu bu iddiaya cavab vermek istedikde etrafdakilar qas goz isaresiyle onu susdurmuslar Axundun etirazi uzunden turkce serf ve nehv proqramdan cixarilsa da mekteb acildiqdan sonra muntezem oyredilmisdir Fuyuzat Darulmuellimini islami once yatili ve gunduzlu olaraq acilmisdi Proqram altiayliq kurs mahiyyetinde hazirlanmisdi Kursun ilk muellimleri Turk kend mekteblerinde ders kecenlerdi Bunlar eski usulla Turk usaqlarina Quran surelerini ehtiva eden cereke adli kitabcalar oxudurdular Bu yeni mektebse muellimleri yeni tedris usuluna alisdiraraq onlar vasitesile Turk kendlerine yeni ruh ve yeni bilgiler asilamaliydi Bu baximdan ona cox boyuk vezife ve onem verilmisdi Muellim Covdet bu cetin isden qacmayaraq Bakidaki irelici muellimleri herekete getirerek bunlardan bir telim komandasi yaratmagi bacardi Bir muddet sonra oz sagirdleri arasindan en zekalilari secerek oz nezareti altinda onlara ders verdirmisdir Yeni mektebin ehtiyac duydugu kitablari onun isteyine esasen cemiyyet yeterli sayda Istanbuldan getirerek muellim ve sagirdlere paylamisdir Onun teklifiyle Istanbuldan getirilen kitablar defelerle Bakida yeniden nesr edilerek Azerbaycan mekteblerinin onlara ehtiyaci odenilmisdir Muellim Covdet hem ozunun hem de Azerbaycan Turkunun bilgisinden istifade etmisdir Elyazisi ile hazirladigi tercumeyi halinda erebce ve farsca bilgisinin artmasinda ona yardimci olan muhitler arasinda Bakini da saymis burada temas etdiyi axundlarin ve bir nece Dagistan muderrisinin onun uzerinde tesiri oldugunu gostermisdir Bunlarla erebce ve farsca danismaga ve ara sira xeberlesmeye mecbur oldugunu Istanbul muderrislerinin ekseriyyetle erebce ve farsca danismagi ve yazmagi bacarmadigini qeyd etmisdir O daha cox Azerbaycanin xalqi dili ve tarixi uzerinde calisdigini erebce bir cox tarixi eserler oxudugunu elave etmisdir Bakida ruscani da oyrenmisdi ancaq sonraki illerde isletmediyi ucun onu unutmusdur Ehmed bey Agaoglunun cixardigi qezetde bu yeqin ki Irsad dir meqaleler derc etdirmis konfranslar vermisdir Nesri maarif cemiyyetinin tarix ve edebiyyat sobelerine basciligi oz uzerine goturmus ve onlarin isini yurutmusdur Nesri maarif de birlikde calisdigi sonralar gorkemli ictimai siyasi xadim kimi taninmis Abbasqulu Kazimzadenin bildirdiyine gore Covdet bey qarsisindaki meqsede catmaq ucun her kesle xos davranmaga calismisdir Onun calismalari neticesinde Darulmuelliminde 1 gencler ve xususen usaqlar Osmanlica danismaga baslamis iki Turk lehcesi arasindaki ferq demek olar ki qalmamisdir 2 Azerbaycanda teliq pozmasi olan xetler oz yerini butunlukle ruqeye vermisdir 3 mezheb ayriligi uzunden bir birine el vermeyen xalqin usaqlari bir yerde oxumaga baslamislar Covdetin tehsil sahesinde qazandigi ugurlar Turk dilini yayacaq ve yasadacaq isler gormesi rus hokumetinin diqqetini cekmis ve onun Bakidan uzaqlasdirilmasi Nesri maarif cemiyyeti mensublarina tovsiye edilmisdir Rejimin bu basqisi qarsisinda cemiyyet Mehemmed Covdet beyin ucayliq maasini artiqlamasiyla vermek sertiyle imzalanmis anlasmani pozmaq mecburiyyetinde qalmis sagird azligi gerekce sebeb gosterilerek cemiyyetin mohuru basilmis meclis uzvlerinin imzalari cekilmis 3 noyabr 1908 tarixli bir yazi ile durum ozune catdirilmisdir Hemin belgede oxuyuruq Qafqasyada en parlaq bir merkezi muslimin olan Bakida kecen il bir Darulmuellimini islam acmaq tesebbusunde bulunmus ve bunun ucun Istanbula vekil gondererek Darulmuellimini Osmani mezunlarindan ibn Sedi Mehemmed Covdet bey cenablarini sehere yuz yetmis iki ruble mudirlik maasi ile devet etmisdik Bu muessiseyi acmaqdan meqsedimiz elan Qafqasya bilxasse Bakida merezi sari kimi muntesir olan cehalet ve sefahetin tezayudunu men etmek ve yaxsi ibtidai muellimler yetisdirerek cabeca usuli cedide uzre mektebler kusadile terbiyeyi ovladi veten eylemekdi Ancaq her seyin bir serti munasibi olmaq qaidesince mezkur Darulmuellimin evvelce iki uc il terbiye gormus ve muselmanca melumati artmis sagirdler bulduqdan sonra acilmaq lazim idi Lakin bir xeta eseri olaraq vaxtsiz kusad edildi Mucerred bu sebebdendir ki kusadinda lazim oldugu qeder qabiliyyetli savadli sagirdan tedaruk edilmedi Darulmuelliminin movcud iki ehtiyat sobesindeki az sagirdle dari mezkurun birinci sinfini acmaq mumkun olmadi Buna binaen meclis son ictimainda bu iki sobenin ayda yuz yetmis iki ruble alir bir mudirle idaresi qabil olmadigina gore mudirliyinin legviyle cenab ibn Sedi Mehemmed Covdet beyin Istanbula ovdetine ve ozune uc ayliq fezle mevacib etasiyla terziyesine qerar verdi Mumileyh Covdet bey cenablarinin mekteb namina sey ve qeyretinden meclis umumen razi ve su iftiraqi zerurisinden nasi muteessifdir M Covdet Azerbaycanda iken mekteblerin tetil zamanindami yoxsa isine son verildikden sonrami qeti bilinmeyen bir zamanda Xezer denizinden qarsiya kecerek Orta Asiyaya getmek oradaki Turklerle temas etmek istediyinde derhal yaxalanmis dord bes saat tutuqlu qaldiqdan sonra geriye gonderilmisdir Samaxili olan sonradan Turkiyede tehsil alaraq orada calisan Mehemmedserif Efendizade emisi oglu Ebdurrehman Tofiqin Covdet beyin mudir oldugu Darulmuelliminde mudir yardimcisi olmasi sebebinden mektebe etdiyi ziyaretler sirasinda mudirle tanis olmus ilk vaxtlar onun esebi tebietinden dolayi cox yaxinlasa bilmediklerini sonra dost olduqlarini onun basinda fesle yola cixdiginda bir coxlarinin Turkiyeden bir Turk gore bilmek ucun ona baxmaga cixdiqlarini deyir M Efendizade M Covdetin Bakida muellimlik ve qezetcilik eden Eli bey Huseynzade ve Ehmed Kamal Akunal qeder Azerbaycan maarifine xidmetde buluna bilmemesini inqilabci xasiyyetinin yoxluguna baglayir Onun Azerbaycandaki xidmet muddeti iki terefin de arzu etdiyi qeder olmamaqla beraber elde etdiyi pul Avropaya pedaqoji sahesinde inceleme gezintisine cixmasina yardimci olmusdur Bu seyahete Azerbaycanda ise basladigi birinci ilin yay tetilinde de cixmisdir Avropa ve Rusiyani dolasmis Moskvada Isgender bey Melikov vasitesile Lev Tolstoyu ziyaret etmisdir Bir yazisinda Bakida bulundugu vaxtlar bir seyahetinde meshur serqsunas Bartoldla da gorusduyunu qeyd etmisdir Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Covdet Inancalp amp oldid 6081945, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.