Bəsrənin Fəth — 1546-cı ildə Bəsrənin Portuqaliya imperatorluğunun əlinə keçmə təhlükəsinə qarşı Osmanlı imperiyası tərəfindən ələ keçirilərək birbaşa Türk idarəsinə alınmışdı.
Bəsrənin fəthi
Arxa plan
Qanuni Sultan Süleymanın 1534-cü ildə Bağdadı alması ilə Bəsrə rəsmən Osmanlı hakimiyyətinə keçdi. O zaman Bəsrə hakimi olan Megamisoğlu Raşid oğlu Mani padşahın hüzuruna göndərərək tabeliyini qəbul edib. Rəşidin 1543-cü ildə ölümünün ardından taxta keçən oğlu Manı də vəziri Mir Mehmed və kazaskerini Qanuni Sultan Süleymana itaətini bildirmək üçün göndərmişdi. Heyət Boğdan yürüşündə olan Qanuninin hüzuruna 25 iyul 1538-ci ildə çıxmış, Mannın ubudiyetnamesini, Bəsrənin rəmzi açarlarını və bəzi hədiyyələri təqdim etmişdi. Qanuni də Rəşidə bəylərbəyi adı vermiş və bəraət göndermişti.
Bəsrə bu dövrdə əhali baxımından orta böyüklükdə bir şəhər olsa da, (1552 yazına görə şəhərdə, 11-i qalada olmaq üzrə cəmi 20 məhəllə mövcud idi və şəhər əhalisi 15 minə yaxın olub, bunun 5 mini qala içində yaşayırdı) İraqın Bəsrə Körfəzinə açılan limanı olması səbəbindən strateji əhəmiyyətə malik idi.
1534-1546 illərdə Bəsrə körfəzinin girişindəki Hürmüzü tutan Portuqaliyalılar buranın iqtisadi olaraq müəyyən qədər təmin olunması məqsədilə Bəsrə ilə təmaslarını artırmışdılar. Bu dövrdə Megamisoğlu Rəşid ölmüş, yerinə bir müddət oğlu Manı keçmiş, ancaq bir müddət sonra o da idarəetməni əmisioğlu Beni Aman şeyxi Şeyx Yəhyaya tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı. Şeyx Yəhya Hürmüzdəki Portuqaliya komandanlığına müraciət edərək onu Türk təhlükəsinə qarşı xəbərdar etmiş, həmçinin Bəsrə üçün də yardım istəmişdi. Bundan başqa, Fərat və Dəclə üzərindəki trafiki mane olmağa başlamışdı. Osmanlı dövləti bölgənin strateji əhəmiyyətini nəzərə alaraq şəhərin ətrafının yerli menecerlərin idarəsinə buraxılmasındansa və Portuqaliyalıların yerləşməsinə imkan verməkdənsə birbaşa Türk hakimiyyəti altına alınmasına qərar verdi.
Hərbi yürüş
Osmanlı dövləti hərəkatın həyata keçirilməsini Bağdad valisi Ayas Paşaya tapşırdı. Ayas Paşa da təxminən 1.000 piyadadan ibarət bir hərbi birliklə Bəsrənin üzərinə yeridi. İttifaqa 120 kiçik dəniz nəqliyyat vasitəsinin daşıdığı əhatə etmə ləvazimatları və top sursatı da müşayiət edirdi. Bölgədəki Mədinə şəhərini əllərində tutan Ulyanoğlu tayfasına bağlı 3.000 döyüşçü də Abd əl-Hüseyn komandanlığı altında Osmanlı ordusuna hücum etdisə də məğlubiyyətə uğrayaraq geri çəkildi.
Ayas Paşa Bəsrə qapıpısına çataraq Şeyx Yəhyaya bir məktub göndərərək şəhərin təslim edilməsini istədisə də, Şeyx Yəhya bu məktubu Hürmüzdəki Portuqaliya komandanı Luiz Falcaoya çatdırdı və yardım qarşılığında Bəsrə qalasını Portuqaliyalılara verməyi təklif etdi. 30 noyabr 1546-cı ildə Hörmüzdən komandanlıq təklifin müsbət qarşılanması fikrini Goadaki Portuqaliya baş komandanlığna bildirib ki, bir həftə sonra da Şeyx Yəhyaya yardım öhdəliyini çatdırdı. Ancaq, Diu mühasirəsinin dağıdılması üçün bütün resurslarını səfərbər edən Başkomandanlıq yarım tələbini cavabsız qoyub.
Türk qoşunları Bəsrənin açarı olaraq qəbul edilən Zəkiyyə qalasını qısa müddətdə aldı. Fərat sahilindəki Kurnavə Firat ilə Dəclənin birləşdiyi ərazidəki Şad bir qədər müqavimət göstərsə də Türk ordusunun təsirli atəş gücünə qarşı dayana bilmədi və 15 dekabr1546-cı ildə bu iki şəhərin alınması il Bəsrənin fəth tamamlandı. Bəsrənin alınnmasında mühüm rol oynayan Bilal Məhəmməd Bəy, təşkilatlandırılmağa başlanan əyalətin bəylərbəyi təyin edildi.
Nəticə
Osmanlı dövləti 1546-cı ildə bir tərəfdən Yəməndəki hərbi hərəkatı mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmiş, bir tərəfdən Cənubi Ərəbistandakı nüfuzunu gücləndirmiş, digər tərəfdən isə Bəsrəni fəth edərək digər bir cinahdan da Hind Okeanına çıxışını təmin etmişdi.
Bəsrənin fəthindən sonra şərqdə Səfəvilər dövləti, Bəsrə Körfəzində Portuqallar və qərbdə bədəvi Ulyanoğlu tayfası əsas təhdidlər kimi ortaya çıxdı. Ulyanoğlu tayfasının başındakı Abd əl-Hüseyn 1549-cu ildə Bəsrə-Bağdad əlaqəsini kəsməyə çalışsa da üstünə yeriyən Bağdad mühafizə qoşunu Əli Paşanın komandanlığı ilə Ulyanoğullarını məğlubiyyətə uğratdığı və Mədinə şəhərini də mühasirəyə alaraq Abd el-Hüseyini təslim olmağa və illik 15 qızıl vergi verməyə məcbur etdi.
Bu təhlükənin bir müddətə dəf edilməsi Osmanlı qoşunlarının Lahsa yürüşü ilə bugünkü Qətərə qədərki torpaqları da fəth etdi. D. Antao de Noronha başçılığı ilə bir Portuqaliya donanması 1551-ci ildə Katifi geri alıb Bəsrəyə getdisə də, təcavüzə cəsarət etmədən geri döndü. Bunun üzərinə Piri Rəis Fars Körfəzinin girişindəki İmamımız və Maskat öhdələrinə götürən Portuqaliya tamamilə bölgədən atmaq üçün tarixə II Hind səfəri olaraq keçən dəniz hərəkatını başladı.
1552-1554-cü illər arasında Osmanlı donanmasının Hind Okeanında fəlakətə uğramasını fürsət bilən Portuqaliyalılar 1556-cı ildə bu dəfə D. Alvaro de Silveira başçılığı ilə bir donanmayla Bəsrəyə üz tutdularsa də çıxan fırtına səbəbilə Hürmüzə geri dönmək məcburiyyətində qaldılar. Bu tarixdən etibarən Portuqaliyanın Bəsrəni hədəf alan başqa bir hücumu olmadı.
İstinadlar
Cezayir-i Irak-ı b veya Şatt-ül Arab'ın fethi - 1565-1571, Abdurrahman Sağırlı, İstanbul (2000), s. 4
bəsrənin, fəthi, 1546, bəsrənin, fəth, 1546, ildə, bəsrənin, portuqaliya, imperatorluğunun, əlinə, keçmə, təhlükəsinə, qarşı, osmanlı, imperiyası, tərəfindən, ələ, keçirilərək, birbaşa, türk, idarəsinə, alınmışdı, bəsrənin, fəthi, mündəricat, arxa, plan, hərbi. Besrenin Feth 1546 ci ilde Besrenin Portuqaliya imperatorlugunun eline kecme tehlukesine qarsi Osmanli imperiyasi terefinden ele kecirilerek birbasa Turk idaresine alinmisdi Besrenin fethi Mundericat 1 Arxa plan 2 Herbi yurus 3 Netice 4 IstinadlarArxa plan RedakteQanuni Sultan Suleymanin 1534 cu ilde Bagdadi almasi ile Besre resmen Osmanli hakimiyyetine kecdi O zaman Besre hakimi olan Megamisoglu Rasid oglu Mani padsahin huzuruna gondererek tabeliyini qebul edib Residin 1543 cu ilde olumunun ardindan taxta kecen oglu Mani de veziri Mir Mehmed ve kazaskerini Qanuni Sultan Suleymana itaetini bildirmek ucun gondermisdi Heyet Bogdan yurusunde olan Qanuninin huzuruna 25 iyul 1538 ci ilde cixmis Mannin ubudiyetnamesini Besrenin remzi acarlarini ve bezi hediyyeleri teqdim etmisdi Qanuni de Reside beylerbeyi adi vermis ve beraet gondermisti Besre bu dovrde ehali baximindan orta boyuklukde bir seher olsa da 1552 yazina gore seherde 11 i qalada olmaq uzre cemi 20 mehelle movcud idi ve seher ehalisi 15 mine yaxin olub bunun 5 mini qala icinde yasayirdi Iraqin Besre Korfezine acilan limani olmasi sebebinden strateji ehemiyyete malik idi 1534 1546 illerde Besre korfezinin girisindeki Hurmuzu tutan Portuqaliyalilar buranin iqtisadi olaraq mueyyen qeder temin olunmasi meqsedile Besre ile temaslarini artirmisdilar Bu dovrde Megamisoglu Resid olmus yerine bir muddet oglu Mani kecmis ancaq bir muddet sonra o da idareetmeni emisioglu Beni Aman seyxi Seyx Yehyaya terk etmek mecburiyyetinde qalmisdi Seyx Yehya Hurmuzdeki Portuqaliya komandanligina muraciet ederek onu Turk tehlukesine qarsi xeberdar etmis hemcinin Besre ucun de yardim istemisdi Bundan basqa Ferat ve Decle uzerindeki trafiki mane olmaga baslamisdi Osmanli dovleti bolgenin strateji ehemiyyetini nezere alaraq seherin etrafinin yerli menecerlerin idaresine buraxilmasindansa ve Portuqaliyalilarin yerlesmesine imkan vermekdense birbasa Turk hakimiyyeti altina alinmasina qerar verdi Herbi yurus RedakteOsmanli dovleti herekatin heyata kecirilmesini Bagdad valisi Ayas Pasaya tapsirdi Ayas Pasa da texminen 1 000 piyadadan ibaret bir herbi birlikle Besrenin uzerine yeridi Ittifaqa 120 kicik deniz neqliyyat vasitesinin dasidigi ehate etme levazimatlari ve top sursati da musayiet edirdi Bolgedeki Medine seherini ellerinde tutan Ulyanoglu tayfasina bagli 3 000 doyuscu de Abd el Huseyn komandanligi altinda Osmanli ordusuna hucum etdise de meglubiyyete ugrayaraq geri cekildi Ayas Pasa Besre qapipisina cataraq Seyx Yehyaya bir mektub gondererek seherin teslim edilmesini istedise de Seyx Yehya bu mektubu Hurmuzdeki Portuqaliya komandani Luiz Falcaoya catdirdi ve yardim qarsiliginda Besre qalasini Portuqaliyalilara vermeyi teklif etdi 30 noyabr 1546 ci ilde Hormuzden komandanliq teklifin musbet qarsilanmasi fikrini Goadaki Portuqaliya bas komandanligna bildirib ki bir hefte sonra da Seyx Yehyaya yardim ohdeliyini catdirdi Ancaq Diu muhasiresinin dagidilmasi ucun butun resurslarini seferber eden Baskomandanliq yarim telebini cavabsiz qoyub Turk qosunlari Besrenin acari olaraq qebul edilen Zekiyye qalasini qisa muddetde aldi Ferat sahilindeki Kurnave Firat ile Declenin birlesdiyi erazideki Sad bir qeder muqavimet gosterse de Turk ordusunun tesirli ates gucune qarsi dayana bilmedi ve 15 dekabr 1546 ci ilde bu iki seherin alinmasi il Besrenin feth tamamlandi Besrenin alinnmasinda muhum rol oynayan Bilal Mehemmed Bey teskilatlandirilmaga baslanan eyaletin beylerbeyi teyin edildi Netice RedakteOsmanli dovleti 1546 ci ilde bir terefden Yemendeki herbi herekati merkezi hakimiyyeti guclendirmis bir terefden Cenubi Erebistandaki nufuzunu guclendirmis diger terefden ise Besreni feth ederek diger bir cinahdan da Hind Okeanina cixisini temin etmisdi Besrenin fethinden sonra serqde Sefeviler dovleti Besre Korfezinde Portuqallar ve qerbde bedevi Ulyanoglu tayfasi esas tehdidler kimi ortaya cixdi Ulyanoglu tayfasinin basindaki Abd el Huseyn 1549 cu ilde Besre Bagdad elaqesini kesmeye calissa da ustune yeriyen Bagdad muhafize qosunu Eli Pasanin komandanligi ile Ulyanogullarini meglubiyyete ugratdigi ve Medine seherini de muhasireye alaraq Abd el Huseyini teslim olmaga ve illik 15 qizil vergi vermeye mecbur etdi Bu tehlukenin bir muddete def edilmesi Osmanli qosunlarinin Lahsa yurusu ile bugunku Qetere qederki torpaqlari da feth etdi D Antao de Noronha basciligi ile bir Portuqaliya donanmasi 1551 ci ilde Katifi geri alib Besreye getdise de tecavuze cesaret etmeden geri dondu Bunun uzerine Piri Reis Fars Korfezinin girisindeki Imamimiz ve Maskat ohdelerine goturen Portuqaliya tamamile bolgeden atmaq ucun tarixe II Hind seferi olaraq kecen deniz herekatini basladi 1552 1554 cu iller arasinda Osmanli donanmasinin Hind Okeaninda felakete ugramasini furset bilen Portuqaliyalilar 1556 ci ilde bu defe D Alvaro de Silveira basciligi ile bir donanmayla Besreye uz tutdularsa de cixan firtina sebebile Hurmuze geri donmek mecburiyyetinde qaldilar Bu tarixden etibaren Portuqaliyanin Besreni hedef alan basqa bir hucumu olmadi Istinadlar RedakteCezayir i Irak i b veya Satt ul Arab in fethi 1565 1571 Abdurrahman Sagirli Istanbul 2000 s 4 Osmanli Portekiz Savaslari http www turkmmo com tarih ve inkilap tarihi 2941351 osmanli imparatorlugu ile ilgili savas listesi html Arxivlesdirilib 2016 03 04 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Besrenin fethi 1546 amp oldid 5851746, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
