fbpx
Wikipedia

Böyük Təbriz Şahnaməsi

September 05, 2021

Böyük Təbriz Şahnaməsi - XIV əsrə aid Azərbaycan incəsənət abidəsi.

Təbriz miniatür sənətinin yüksəlişi

Orta əsrlərdə, Yaxın Şərqin digər ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da mədəniyyətin inkişafı, dünyəvi ədəbiyyata və incəsənətə maraq əlyazma kitablarına bədii tərtibat verilməsi və illüstrə edilməsi ehtiyacını doğurmuşdu. Bu dövrdə Quran və başqa dini kitablarla yanaşı, məşhur alimlərin, şair və yazıçıların təbiət, tarix, habelə ədəbi bədii əsərləri də köçürülürdü. Orta əsrlərdə üzü köçürülən Quran "nəsx", yaxud "reyhan", nadir hallarda "riqə" xətləri ilə yazılıb, yalnız naxışlarla bəzədilirdisə, dünyəvi məzmunlu əsərlər "nəsx" xətti ilə köçürülür, çox zaman süjetli miniatürlərlə, ornamentlərlə bəzədilirdi.

Yazıların üslubu, miniatürlərin xarakteri və əlyazma kitablarının ümumi tərtibatı Azərbaycanda bu sənətin daim inkişafda olduğunu göstərir. XIV əsrin əvvəllərində illüstrasiyalı əlyazmaların yaradılması ilə əsasən Təbrizin yaxınlığında, Rəşidiyyə adlanan universitet şəhərciyində məşğul olurdular. Çox da böyük olmayan bu elmi şəhərcikdə Qazan xanın tarixçisi və vəziri Fəzlullah Rəşidəddin tərəfindən təsis olunmuş universitet və kitabxanada müxtəlif məzmunlu 60 min kitab var idi. Rəşidəddinin kitabxanası nəzdində işləyən bədii emalatxanada müxtəlif ölkə və şəhərlərdən dəvət olunmuş xəttat və rəssamlar da işləyirdilər.

XIV əsrdə Təbrizdə əlyazma kitabların və miniatür sənətinin yeni inkişaf dövrü 1328-ci ildə Rəşidəddinin oğlu Qiyasəddinin Əbu Səidin vəziri təyin olunduqdan sonra başlanır. Ölkələrin iqtisadi-siyasi və mədəni həyatında atasının yolunu davam etdirən Qiyasəddin kitab sənətini qaydaya salmaq üçün kitabxananı və emalatxananı yenidən bərpa etdirir.

"Böyük Təbriz Şahnaməsi"nin yaranması

Qiyasəddin vəzirlik etdiyi qısa bir dövrdə (1328-1336) Təbrizdə hazırlanmış əlyazma kitablarından ədəbiyyatda "Böyük Təbriz Şahnaməsi", yaxud "Demot Şahnaməsi" adı ilə məşhur olan və təxminən 1330-1350-ci illərə aid edilən "Şahnamə" nüsxəsini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Bu əsərləri tədqiq edən İvan Şukinə görə "Demot Şahnaməsi"nin miniatürləri sənətkarlıq baxımından birbirindən fərqlənən, bədii üslub xüsusiyyətləri, ifaçılıq tərzinə görə 4 rəssam, yaxud müxtəlif üsluba malik 4 qrup rəssamlar tərəfindən işlənibdir. Bunların daha əvvəllərə aid olan bir hissəsinin təxminən Qiyasəddin dövründə çəkildiyi güman edilir. Obrazlı ifadə vasitələrinə, bədii-estetik dəyərinə görə mükəmməl olan və bir-birinə oxşayan bu əsərlər çoxfiqurlu kompozisiya qurumunun tam və bitkinliyi, sayca və ton etibarilə məhdud olan rənglərin ahəng ümumiliyi, təsvir olunan surətlərin dərin psixoloji ifadəliyinə görə başqalarından seçilirlər. Bu qrupa aid maraqlı miniatürlərdən "Firudinin oğluna ağlaması", "İrəcin ölüm xəbəri", "Ərdəvan və Ərdəşir", "Rüstəmin dəfni", "İskəndərin cənazəsi üzərində ağlaşma" və s. əsərləri göstərmək olar. Bu əlyazmanın miniatürlərindən hələlik 58-i məlumdur. Tədqiqatçılar Təbriz miniatür məktəbinin bu dövrdəki inkişafını, xüsusilə "Demot Şahnaməsi"nin illüstrasiyalarını yüksək qiymətləndirmişlər. Fransız sənətşünası Östaş dö Lorey yazır: "miniatür sənəti heç vaxt bu qədər əzəmətli, akademizmdən uzaq və belə orijinal olmamışdır".

Azərbaycan miniatür sənətində "Böyük Təbriz Şahnaməsi"nin yeri

Yalnız Təbriz məktəbinin deyil, ümumiyyətlə, bütün Şərq miniatür sənətinin "şah əsərlərindən" sayılan və əksəriyyəti dövrün görkəmli rəssamları Əhməd Musa və Şəmsəddin tərəfindən çəkilmiş "Böyük Təbriz Şahnaməsi"nin (1330 -1350) illüstrasiyaları hazırda Avropa və ABŞ–ın ən məşhur muzey və şəxsi kolleksiyalarında saxlanılır.

"Böyük Təbriz Şahnaməsi" və ya "Demot Şahnaməsi"nin elm aləmində bəlli olan 60-a yaxın miniatürlərinin üslub və ifaçılıq tərzinə görə müxtəlifliyi, "Cami ət-təvarix" illüstrasiyaları ilə uyğunluğu və fərqli cəhətləri onların müxtəlif dövrlərdə yarandığını sübut edir.

Hazırda İstanbulda Universitet kitabxanasında saxlanan 1360-1374-cü illərə aid "Kəlilə və Dimnə" əlyazmasının miniatürləri də məhz bu dövrün məhsuludur. Tədqiqatçı alim Rasim Əfəndinin "Azərbaycan incəsənəti" (Bakı,2007,səh.106) əsərində qeyd edildiyi kimi, "Böyük Təbriz Şahnaməsi"nin və "Kəlilə və Dimnə"nin sənətkarlıq cəhətdən uğurlu olan əsərləri öz bədii forması, üslubu və obrazlı ifadə vasitələrinə görə Təbriz miniatür məktəbinin erkən dövrlərinə aid "Mənafi əl-heyvan" və "Cami ət-təvarix" əlyazmalarının illüstrasiyalarından əsaslı surətdə fərqlənir. Əgər "Mənafi əl-heyvan" və "Cami ət-təvarix"in rəssamları qüvvətli təsirinə məruz qaldıqları Çin-uyğur, yaxud da ərəb-Beynəlnəhr ənənələrindən gah iqtibas, gah da təqlidçilik yolu ilə istifadə edirdilərsə, "Böyük Təbriz Şahnaməsi"nin rəssamları hər iki təsirdən yaradıcı surətdə faydalanırdılar. Onlar hər iki ənənənin lazımsız tərəflərini, xüsusiyyətlərini asanlıqla tullayır, ədəbi süjetlərin ən ümdə məğzini təsvir etmək üçün zəruri olan cəhətlərini saxlayır, öz yaradıcılıq prinsiplərinə uyğun surətdə dəyişdirirdilər. Yerli və gəlmə ənənələrin sintezindən yaranmış bu üslub tamamilə yeni keyfiyyətə malikdir, orijinal xarakter daşıyır.

Qüdrətli və ölməz "Böyük Təbriz Şahnaməsi"ni yaradan Təbriz miniatür məktəbinin həmin dövrdə qonşu məktəblərə təsiri məsələsindən danışarkən, onun Sultaniyyədə İsxitar Anets adlı erməni xəttatının köçürdüyü Evanqeliyanın (1356) miniatürlərinə göstərdiyi təsiri də qeyd etmək lazımdır.

Təbriz məktəbinin bu dövrdəki inkişafını səciyyələndirən, onu Şiraz, Yəzd və başqa İran miniatür məktəblərindən fərqləndirən ən ümdə cəhət ondan ibarətdir ki, Təbriz rəssamları, ümumiyyətlə, XIV əsr miniatür sənətinə xas olan monumental dekorativ üslubu yüksək dərəcədə təkmilləşdirmiş, onu yeni bədii-estetik keyfiyyətlərlə zənginləşdirmişdilər. Təbriz məktəbinin Şiraz və Yəzd məktəblərindən üstünlüyünü, kompozisiya, rəsm, kolorit, insan fiqurları və mənzərənin həllində daha böyük nailiyyətlər əldə etdiyini "Böyük Təbriz Şahnaməsi" təsdiq edir. Azərbaycanda miniatür sənətinin erkən inkişaf mərhələsini təşkil edən XIV əsr Təbriz məktəbi "Böyük Təbriz Şahnaməsi" əsəri ilə bir daha sübut etdi ki, bu məktəb Yaxın və Orta Şərqdə miniatür sənətinin yaranması və inkişafında mühüm rol oynamış qüvvətli bədii mərkəz olmuşdur.

Xarici keçidlər

  • Rasim Əfəndi. Azərbaycan incəsənəti. Bakı: Şərq-Qərb, 2007.

Mənbə

  • Rasim Əfəndi. Azərbaycan incəsənəti. Bakı,2007.
  • Kərimov K., Əfəndiyev R.S.,Rzayev N.İ., Nəbiyev N.D. Azərbaycan incəsənəti. Bakı, 1992.
  • Kərimov K. Azərbaycan müniatürləri. Bakı,1980.
  • Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. III cild Bakı,2007.
  • Гасанзаде Джамиля. Зарождение и развитие Тебризской миниатюрной живописи в конце XIII - начале XV веков. Ваку,1999.
  • Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Большое Тебризское “Шах-наме” и тебризская живопись 1330-40 гг. Журнал "İRS", № 3(51), 2011.
  • Hacıyev İ. A. Şərq miniatür sənətində kompozisiya quruluşunda forma və üslub xüsusiyyətləri. Bakı: "Təknur", 2012.
  • Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Расцвет живописи в эпоху правления султана Ахмеда Джелаира. Журнал "İRS", № 4 (58), 2012.
  • Художник Мир-Теймур. Тебризская (тюркская) школа миниатюры. Журнал “IRS” (“Наследие”), №5’2003.
  • Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Тема Вознесения. Мифологические образы в тебризской миниатюрной живописи. Журнал "İRS", №3(57), 2012.
  • Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Тебризская миниатюра начала XIV века в миниатюрах рукописи Бируни. Журнал "İRS", № 1(49), 2011.
  • Агасалим Эфендиев. Батальный жанр в азербайджанской миниатюрной живописи XIII-XVI веков. Баку, 2009.
  • Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Первый памятник азербайджанской миниатюры. Журнал "İRS", № 4(46), 2010.

September 05, 2021
böyük, təbriz, şahnaməsi, səhifənin, neytrallığı, şübhə, doğurur, məqalədə, tərəf, tutma, pisləmək, məqsədi, daşıyan, doğruluğu, sübut, edilməyən, fikirlər, olduğu, iddia, edilir, xahiş, olunur, məsələ, ilə, əlaqədar, müzakirələrdə, iştirak, edəsiniz, məqaləni. Bu sehifenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirler oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz sentyabr 2021 Boyuk Tebriz Sahnamesi XIV esre aid Azerbaycan incesenet abidesi Mundericat 1 Tebriz miniatur senetinin yukselisi 2 Boyuk Tebriz Sahnamesi nin yaranmasi 3 Azerbaycan miniatur senetinde Boyuk Tebriz Sahnamesi nin yeri 4 Xarici kecidler 5 MenbeTebriz miniatur senetinin yukselisi RedakteOrta esrlerde Yaxin Serqin diger olkelerinde oldugu kimi Azerbaycanda da medeniyyetin inkisafi dunyevi edebiyyata ve incesenete maraq elyazma kitablarina bedii tertibat verilmesi ve illustre edilmesi ehtiyacini dogurmusdu Bu dovrde Quran ve basqa dini kitablarla yanasi meshur alimlerin sair ve yazicilarin tebiet tarix habele edebi bedii eserleri de kocurulurdu Orta esrlerde uzu kocurulen Quran nesx yaxud reyhan nadir hallarda riqe xetleri ile yazilib yalniz naxislarla bezedilirdise dunyevi mezmunlu eserler nesx xetti ile kocurulur cox zaman sujetli miniaturlerle ornamentlerle bezedilirdi Yazilarin uslubu miniaturlerin xarakteri ve elyazma kitablarinin umumi tertibati Azerbaycanda bu senetin daim inkisafda oldugunu gosterir XIV esrin evvellerinde illustrasiyali elyazmalarin yaradilmasi ile esasen Tebrizin yaxinliginda Residiyye adlanan universitet seherciyinde mesgul olurdular Cox da boyuk olmayan bu elmi sehercikde Qazan xanin tarixcisi ve veziri Fezlullah Resideddin terefinden tesis olunmus universitet ve kitabxanada muxtelif mezmunlu 60 min kitab var idi Resideddinin kitabxanasi nezdinde isleyen bedii emalatxanada muxtelif olke ve seherlerden devet olunmus xettat ve ressamlar da isleyirdiler XIV esrde Tebrizde elyazma kitablarin ve miniatur senetinin yeni inkisaf dovru 1328 ci ilde Resideddinin oglu Qiyaseddinin Ebu Seidin veziri teyin olunduqdan sonra baslanir Olkelerin iqtisadi siyasi ve medeni heyatinda atasinin yolunu davam etdiren Qiyaseddin kitab senetini qaydaya salmaq ucun kitabxanani ve emalatxanani yeniden berpa etdirir Boyuk Tebriz Sahnamesi nin yaranmasi RedakteQiyaseddin vezirlik etdiyi qisa bir dovrde 1328 1336 Tebrizde hazirlanmis elyazma kitablarindan edebiyyatda Boyuk Tebriz Sahnamesi yaxud Demot Sahnamesi adi ile meshur olan ve texminen 1330 1350 ci illere aid edilen Sahname nusxesini xususile qeyd etmek lazimdir Bu eserleri tedqiq eden Ivan Sukine gore Demot Sahnamesi nin miniaturleri senetkarliq baximindan birbirinden ferqlenen bedii uslub xususiyyetleri ifaciliq terzine gore 4 ressam yaxud muxtelif usluba malik 4 qrup ressamlar terefinden islenibdir Bunlarin daha evvellere aid olan bir hissesinin texminen Qiyaseddin dovrunde cekildiyi guman edilir Obrazli ifade vasitelerine bedii estetik deyerine gore mukemmel olan ve bir birine oxsayan bu eserler coxfiqurlu kompozisiya qurumunun tam ve bitkinliyi sayca ve ton etibarile mehdud olan renglerin aheng umumiliyi tesvir olunan suretlerin derin psixoloji ifadeliyine gore basqalarindan secilirler Bu qrupa aid maraqli miniaturlerden Firudinin ogluna aglamasi Irecin olum xeberi Erdevan ve Erdesir Rustemin defni Iskenderin cenazesi uzerinde aglasma ve s eserleri gostermek olar Bu elyazmanin miniaturlerinden helelik 58 i melumdur Tedqiqatcilar Tebriz miniatur mektebinin bu dovrdeki inkisafini xususile Demot Sahnamesi nin illustrasiyalarini yuksek qiymetlendirmisler Fransiz senetsunasi Ostas do Lorey yazir miniatur seneti hec vaxt bu qeder ezemetli akademizmden uzaq ve bele orijinal olmamisdir Azerbaycan miniatur senetinde Boyuk Tebriz Sahnamesi nin yeri RedakteMeqalenin bu bolmesinin neytralligi subhe dogurur Teref tutmaq ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirler oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Yalniz Tebriz mektebinin deyil umumiyyetle butun Serq miniatur senetinin sah eserlerinden sayilan ve ekseriyyeti dovrun gorkemli ressamlari Ehmed Musa ve Semseddin terefinden cekilmis Boyuk Tebriz Sahnamesi nin 1330 1350 illustrasiyalari hazirda Avropa ve ABS in en meshur muzey ve sexsi kolleksiyalarinda saxlanilir Boyuk Tebriz Sahnamesi ve ya Demot Sahnamesi nin elm aleminde belli olan 60 a yaxin miniaturlerinin uslub ve ifaciliq terzine gore muxtelifliyi Cami et tevarix illustrasiyalari ile uygunlugu ve ferqli cehetleri onlarin muxtelif dovrlerde yarandigini subut edir Hazirda Istanbulda Universitet kitabxanasinda saxlanan 1360 1374 cu illere aid Kelile ve Dimne elyazmasinin miniaturleri de mehz bu dovrun mehsuludur Tedqiqatci alim Rasim Efendinin Azerbaycan inceseneti Baki 2007 seh 106 eserinde qeyd edildiyi kimi Boyuk Tebriz Sahnamesi nin ve Kelile ve Dimne nin senetkarliq cehetden ugurlu olan eserleri oz bedii formasi uslubu ve obrazli ifade vasitelerine gore Tebriz miniatur mektebinin erken dovrlerine aid Menafi el heyvan ve Cami et tevarix elyazmalarinin illustrasiyalarindan esasli suretde ferqlenir Eger Menafi el heyvan ve Cami et tevarix in ressamlari quvvetli tesirine meruz qaldiqlari Cin uygur yaxud da ereb Beynelnehr enenelerinden gah iqtibas gah da teqlidcilik yolu ile istifade edirdilerse Boyuk Tebriz Sahnamesi nin ressamlari her iki tesirden yaradici suretde faydalanirdilar Onlar her iki enenenin lazimsiz tereflerini xususiyyetlerini asanliqla tullayir edebi sujetlerin en umde megzini tesvir etmek ucun zeruri olan cehetlerini saxlayir oz yaradiciliq prinsiplerine uygun suretde deyisdirirdiler Yerli ve gelme enenelerin sintezinden yaranmis bu uslub tamamile yeni keyfiyyete malikdir orijinal xarakter dasiyir Qudretli ve olmez Boyuk Tebriz Sahnamesi ni yaradan Tebriz miniatur mektebinin hemin dovrde qonsu mekteblere tesiri meselesinden danisarken onun Sultaniyyede Isxitar Anets adli ermeni xettatinin kocurduyu Evanqeliyanin 1356 miniaturlerine gosterdiyi tesiri de qeyd etmek lazimdir Tebriz mektebinin bu dovrdeki inkisafini seciyyelendiren onu Siraz Yezd ve basqa Iran miniatur mekteblerinden ferqlendiren en umde cehet ondan ibaretdir ki Tebriz ressamlari umumiyyetle XIV esr miniatur senetine xas olan monumental dekorativ uslubu yuksek derecede tekmillesdirmis onu yeni bedii estetik keyfiyyetlerle zenginlesdirmisdiler Tebriz mektebinin Siraz ve Yezd mekteblerinden ustunluyunu kompozisiya resm kolorit insan fiqurlari ve menzerenin hellinde daha boyuk nailiyyetler elde etdiyini Boyuk Tebriz Sahnamesi tesdiq edir Azerbaycanda miniatur senetinin erken inkisaf merhelesini teskil eden XIV esr Tebriz mektebi Boyuk Tebriz Sahnamesi eseri ile bir daha subut etdi ki bu mekteb Yaxin ve Orta Serqde miniatur senetinin yaranmasi ve inkisafinda muhum rol oynamis quvvetli bedii merkez olmusdur Xarici kecidler RedakteRasim Efendi Azerbaycan inceseneti Baki Serq Qerb 2007 Menbe RedakteRasim Efendi Azerbaycan inceseneti Baki 2007 Kerimov K Efendiyev R S Rzayev N I Nebiyev N D Azerbaycan inceseneti Baki 1992 Kerimov K Azerbaycan muniaturleri Baki 1980 Azerbaycan tarixi Yeddi cildde III cild Baki 2007 Gasanzade Dzhamilya Zarozhdenie i razvitie Tebrizskoj miniatyurnoj zhivopisi v konce XIII nachale XV vekov Vaku 1999 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Bolshoe Tebrizskoe Shah name i tebrizskaya zhivopis 1330 40 gg Zhurnal IRS 3 51 2011 Haciyev I A Serq miniatur senetinde kompozisiya qurulusunda forma ve uslub xususiyyetleri Baki Teknur 2012 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Rascvet zhivopisi v epohu pravleniya sultana Ahmeda Dzhelaira Zhurnal IRS 4 58 2012 Hudozhnik Mir Tejmur Tebrizskaya tyurkskaya shkola miniatyury Zhurnal IRS Nasledie 5 2003 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Tema Vozneseniya Mifologicheskie obrazy v tebrizskoj miniatyurnoj zhivopisi Zhurnal IRS 3 57 2012 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Tebrizskaya miniatyura nachala XIV veka v miniatyurah rukopisi Biruni Zhurnal IRS 1 49 2011 Agasalim Efendiev Batalnyj zhanr v azerbajdzhanskoj miniatyurnoj zhivopisi XIII XVI vekov Baku 2009 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Pervyj pamyatnik azerbajdzhanskoj miniatyury Zhurnal IRS 4 46 2010 Menbe https az wikipedia org w index php title Boyuk Tebriz Sahnamesi amp oldid 4281716, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.