fbpx
Wikipedia

Bitki hüceyrəsi

Avqust 01, 2021

Bitki hüceyrəsi — Çiçəkli bitkilərin bütün orqanları hüceyrələrdən təşkil olunmuşdur. Hüceyrə orqanizmin ən kiçik bioloji vahididir. Bitki hüceyrələri, adətən, çox kiçikdir. Onları adi gözlə deyil, ancaq böyüdücü cihazlarla görmək olar. Hüceyrələr bitki həyatında enerji istehsal etmə, ondan istifadə, malik olduqları əlamət və xüsusiyyətləri qız hüceyrələrə ötürmək kimi həyati vacib funksiyaları həyata keçirir. Hüceyrələr qılaf, sitoplazma və nüvə kimi əsas orqanlara malikdir.

Bitki hüceyrəsinin quruluşu

Bitki hüceyrəsinin öyrənilməsi

Bitkilərin fiziologiyası və anatomiyası sahəsində ilk tədqiqatlar Van-Helmont (1577-1644) və ingilis fiziki Robert Huk (1635-1703) tərəfindən aparılmışdır. R. Huk mikroskopu təkmilləşdirdikdən sonra, bir çox kiçik əşyaları, o cümlədən, bitkilərin ayrı-ayrı hissələrini mikroskop altında müşahidə etdi. O, 1665-ci ildə ilk dəfə olaraq bitkilərin hüjeyrəvi quruluşu barəsində aldığı mikroskopik nəticələri nəşr etdirdi və «Jellula» (hüceyrə) terminini elmə daxil etdi. Bunun ardınca 1671-1682-ci illərdə italyan tədqiqatçısı Marçello Malpiqi (1628-1694) və inigilis Neemiya Qryu (1641-1712) bir-birindən asılı olmayaraq demək olar ki, eyni vaxtda bitki anatomiyasına dair aldıqları nəticələri çap etdirmişdir. Bu tədqiqatlarda onlar bitkilərin nəinki müxtəlif orqanlarının hüceyrə və toxumalarını təsvir etmiş, həm də, bu quruluşların əhəmiyyətini də izah etməyə çalışmışlar. Bitkilərin anatomiyası və fiziologiyası XIX əsrdə botanikanın yeni bölməsi kimi tam formalaşdılar. Bu dövrdə, həm də, orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu və Yer üzərində canlılar aləminin inkişafı və təkamülü haqqında ümumiləşmiş nəzəriyyələrin yaradılması da uzun müddət mövcud olan qədim və orta əsr mistikasına son qoydu. Bütünlükdə isə bunlar dialektik təfəkkürün geniş inkişafına zəmin yaratdı. Orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu barəsində olan nəzəriyyənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, «bütün bitkilər və heyvanlar, həyatın quruluş elementi kimi hüceyrələrdən ibarətdir və hər bir orqanizm inkişafını bir hüceyrədən başlayır».

Hüceyrəvi quruluş

1665-ci ildə R. Huk tərəfindən aşkar edilməsinə baxmayaraq, orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu barəsindəki nəzəriyyə yalnız 170 ildən sonra meydana gəldi. Belə uzun bir müddətin olmasının əsas səbəblərindən biri də Huk və bitki anatomiyasının banilərinin malik olduqları fərziyyələrlə əlaqədardır. Onlar belə güman edirdilər ki, bitki orqanizmi hüceyrədən başqa, digər elementlərdən – boruşəkilli damarlardan, liflərdən, quruluşuz selikdən təşkil olunmuşdur. Bu alimlərin fikrinjə, hüjeyrə bitki orqanizmi üçün heç də universal quruluş elementi deyildir. Heyvan orqanizmi isə, daha da mürəkkəb olub, sümükdən, qığırdaqlardan, əzələlərdən, qandan və digər toxumalardan təşkil olunmuşdur ki, bunların da hüceyrəvi quruluşu o zamanlar aşkar edilməmişdir. Güman olunurdu ki, heyvanların bədəni bitkilərinkindən tamamilə başqa cür qurulmuşdur. Odur ki, bitki və heyvan orqanizmlərinin hücdyrəvi quruluşa malik olmalarını sübut etməyə çox vaxt sərf olundu . Nəhayət, 1838-ci ildə M. Şleyden (1804-1881) müəyyən etdi ki, hüceyrə bitki orqanizmi üçün universal vahiddir. Bundan bir qədər sonra T. Şvan (1810-1882) geniş tədqiqat işləri sayəsində sübut etdi ki, heyvan orqanizmi üçün də hüceyrə universal quruluş vahididir. Beləliklə də, hüceyrəvi quruluş prinsipi bütün canlı varlıqlara şamil edildi və orqanizmlərin vahid hüceyrəvi quruluş nəzəriyyəsi tam formalaşdı.

Hüceyrə qılafı

Hər bir bitki hüceyrəsi xaricdən möhkəm qılafla örtülür. Bəzi yerlərdə qılafın məsamələri var ki, bu da hüceyrəyə suda həll olmuş maddələrin daxil olmasına imkan verir. Hüceyrə qılafı seçicidir. Hüceyrə qılafı aşağıdakı funksiyaları həyata keçirir:

  • Hüceyrənin ətraf mühitlə əlaqəsini təmin edir;
  • Hüceyrəni xarici təsirlərdən qoruyur;
  • Hüceyrəyə forma verir;
  • Suda həll olmuş maddələrin hüceyrəyə daxil olmasını təmin edir.

Bitki hüceyrəsinin quruluşunun öyrənilməsinə onun qılafından (və ya hüceyrə divarından) başlamağın əsas səbəblərindən biri də, onun ilk «hüceyrə» quruluşu kimi hələ 1665-ci ildə ingilis tədqiqatçısı Robert Huk tərəfindən aşkar edilməsi və hazırda ən çox öyrənilmiş sitoloji obyekt olmasıdır. Bitki hüceyrələrində möhkəm qılafın olması, onları heyvan hüceyrələrindən fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biridir. Qılaf hər şeydən əvvəl, hüceyrəyə konkret forma verir və onun canlı kütləsi-protoplazmanı və plazmalemmanı xarici təsirlərdən və hüceyrədaxili yüksək turqor təzyiqindən (hidrostatik təzyiq) qoruyur. Ali bitkilərin hüceyrələrini xüsusi qidalı mühitdə becərdikdə və onlardakı qılafı fermentativ yolla ayırdıqdan sonra, hüceyrələr həmişə sferik (kürəvari) forma alır. Hüceyrənin qılafı adətən, rəngsiz və şəffaf olduğundan Günəş şüalarını asanlıqla buraxır. Qılaf vasitəsilə su və onda həll olmuş alçaqmolekullu maddələr daşına bilir (apoplastik yol). Hər bir hüceyrənin öz qılafı vardır və qonşu hüjeyrələrin qılafları bir-birilə, «aralıq lövhə» adlandırılan hüceyrələrarası maddə vasitəsilə yapışırlar. Odur ki, qonşu hüceyrələr bir-birindən iki qılaf və aralıq lövhə ilə ayrılırlar ki, belə quruluş törəməsini «hüjeyrə divarı» kimi də qəbul edirlər. Hüceyrənin qılafı protoplazma tərəfindən qurulduğundan, odur ki, o, ancaq protoplazma ilə təmasda olduqda böyümə qabiliyyətinə malikdir. Çox hallarda hüceyrənin qılafı, protoplazmaya nisbətən daha uzun müddət qala bilir (hüceyrənin plazması əvvəlcə ölür) ki, bu da hüceyrənin quruluş vahidi kimi mövcudluğuna mane olmur. Belə hüceyrələr formalarını saxlayırlar. Buna görə də, bitki hüceyrəsi öldükdən sonra da məhlulların ötürülməsi və mexaniki dayaq kimi mühüm funksiyaları yerinə yetirə bilir.

Qılafın ikinci qalınlaşması

Qılafın odunlaşması, onun matriksində protoplazma tərəfindən sintez olunan liqninin toplanması ilə əlaqədardır. Liqninin toplanması adətən, ikinci qalınlaşma başlayanda meydana çıxır və əvvəlcə ilk qılafda baş verir. Qılafın daxili qatı (üçüncü qılaf) çox nazikdir (0,1mkm-dək) və onda hemisellülozanın miqdarı çoxdur. Əgər hüceyrə qılafın quruluş elementlərinin sintezini dayandırır və ölürsə (ötürücü və mexaniki torxumaların hüceyrələri), bu halda üçüncü qılaf üzərində yenə bir nazik qat meydana gəlir. Bu qatda sferik formada ziyillər aşkar edilir. Hüceyrə qılafının bütün komponentləri, onun öz protoplazması tərəfindən sintez olunur, başqa sözə, qılaf, protoplazmanın həyat fəaliyyətinin məhsuludur və protoplazmanın xarici membranı – plazmalemma ilə ondan ayrılır. Qılafın əmələ gəlməsində əsas rolu, Holci aparatı və plazmalemma oynayır. Bu membran sistemləri, polisaxaridlərin sintezini həyata keçirən ferment komplekslərinə malikdir. Qılafın matriks polisaxaridlərinin sintezi diktiosomların sisternlərində başlayır və Holci qovuqcuqlarında davam edir.Sisternlərdən qopan qovuqcuqlar protoplazmanın səthinə doğru hərəkət edərək plazmalemmaya yaxınlaşırlar. Sonra qovuqcuqların membranı plazmalemmada düzülür və onun vasitəsilə polisaxarid matriks qılafla birləşir . Bəzi tip hüceyrələrin qılaflarının matriksində çoxlu miqdarda mineral maddələrə, ocümlədən, oksalat və kalsium karbonata rast gəlinir. Bunlar, çöküntü verməklə kristallaşırlar. Bu maddələr qılafa möhkəmlik və kövrəklik verir. Bir sıra hüceyrələrdə mum, kutin və suberin şəklində lipidlər də olur. Bu maddələr ayrıca qat əmələ gətirir və matriksin hidrofil hissəisnə qarışmırlar. Onlar kimyəvi cəhətdən bir-birlərinə yaxın olub, doymuş və doymamış yağ turşularının efirlərindən ibarətdir. Mum üzvi həlledicilərlə asanlıqla ayrılır və tezilklə əriyərək kristallar əmələ gətirir. Kutin və suberin isə ərimir, amorf olurlar və üzvi həlledicilərdə həll olmurlar. Qılafda kutin və suberin adətən mumla birlikdə toplanır və növbələşən paralel qatlar əmələ gətirir. Kutikula təbəqə halında açıq səthdə xarici tərəfdə (məsələn, yarpaqda), suberin isə daxili tərəfdə – plazmalemmaya doğru toplanır və suyu, qazları keçirmir. Odur ki, suberinli qat olan hüceyrələr tezliklə məhv olurlar .

Sitoplazma və yə protoplazma

Sitoplazma hüceyrənin daxili möhtəviyyatını təşkil edir. Hüceyrənin bütün orqanoidləri vəhissəcikləri sitoplazmanın içərisində yerləşir. Hüceyrədə qidalanma, tənəffüs və başqa proseslər sitoplazma vasitəsilə həyata keçirilir. Hüceyrənin tərkibində proteinlər, nukleotidlər, enzimlər, karbohidratlar, yağlar, hormonlar və vitaminlər kimi üzvü maddələr vardır. Sitoplazmanın 75-90%-i sudan ibarətdir. Mineral maddələr isə sitoplazmada suda həll olmuş şəkildə mövcud olur. Protoplazma dedikdə, ilk baxımdan bitki və heyvan hüceyrələrinin canlı kütləsini (möhtəviyyatını) təşkil edən, hüceyrə qılafı ilə məhdudlaşan, fizki halına görə kolloid sistemlərə bənzədilən, müxtəlif maddələrin kompleksi başa düşülür. «Protoplazma» termini ilk dəfə çex bioloqu Y. Purkinye (Y.E. Purkinye, 1839) tərəfindən heyvan rüşeymini göstərmək üçün təklif edilmişdir. 1846-cı ildə isə alman botaniki K. Mol (G. Mol) bitki hüceyrəsinin yaşamaq qabiliyyətinə malik olan özlü kütləsini «protoplazma» adlandırmışdır. Hazırda «protoplazma» və «protoplast» terminləri bəzən sinonim kimi də işlədilir. Hər iki termin yunanca eyni mənanı bildirir (protos – ilk, plasma – tərtib olunan, yapılan, plastos – yapılan, yaradılan). Protoplast – fərdi hüceyrənin protoplazması, bitki hüceyrəsində isə – hüceyrə qılafı ilə məhdudlaşan protoplazma, yəni yalnız sitoplazma və nüvədən ibarət olan törəmə kimi nəzərdə tutulur. “Beləliklə, müasir təsəvvürlərə görə protoplazma dedikdə: «molekuldan böyük olan, müxtəlif quruluş elementləri əmələ gətirən və fasiləsiz yeniləşmə istiqamətində duzlu məhlullarla sıx əlaqə şəraitində fəaliyyət göstərən olduqca mürəkkəb liponukleoproteid kompleksi” başa düşülməlidir. Bu tərifdə göründüyü kimi, protoplazmanın kimyəvi, fiziki və bioloji əlamətləri birləşdirilmişdirref name=Paolillo>Paolillo, Jr., DJ (1967). "On the structure of the axoneme in flagella of Polytrichum juniperinum". Transactions of the American Microscopical Society. 86 (4): 428–433. doi:10.2307/3224266. JSTOR 3224266.</ref> .

Ribosomlar

Ribosomlar ribonukleotidlərdən təşkil olunub, hüceyrədə tək-tək vəya qrup halında (polisom) yerləşir. Onlar zülalların sintez mərkəzidir. Ribosomlar nüvəcikdə istehsal olunur. Hüceyrənin ən kiçik orqanoididir.

Mitoxondiri

Mitoxondrilər hüceyrənin energetik sistemi hesab olunur. Yeni mitoxondrilər hüceyrədə mövcud olan mitoxondrilərin bölünməsi hesabına yaranır. Mitoxondrinin əsas funksiyası adenozintrifosfat turşusunu (ATF) sintez etməkləhüceyrə üçün lazım olan enerjini ayırmasıdır. Mitoxondrilər dairəvi və uzunsov formada olur. Hər birinin eni 0,5-1,0mkm, uzunluğu 1-5 mkm arasında dəyişir. Mitoxondrilərin ikiqat membranı vardır: xarici və daxili. Daxili membranın quruluşu və xassələri, xaricinkindən fərqlənir. Belə ki, daxili membran borucuq və ya kristlər şəklində çıxıntılar əmələ gətirir. Daxili membran vasitəsilə hüdudlanan sahəyə mitoxondrinin daxili matriksi deyilir. Xarici və daxili membran arasında, həmçinin də kristlər və borucuqların daxilindəki sahəni isə mitoxondrinin xarici matriksi adlandırırlar. Özünün parametrlərinə görə xarici və daxili membranlar elementar membrana müvafiq gəlir (qalınlığı 7-8 nm). Mitoxondrinin daxili membranının içəriyə doğru olan hissəsinin səthi sıx şəkildə göbəlyəbənzər hissəjiklərlə örtülür. Bunlara Qrin hissəciyi və ya oksisomlar deyilir . Bu hissəcikləri bəzi hallarda mitoxondriləri təvrid edərkən yaranan artefakt hesab edirlər. Mitoxondrinin əsas fuknsiyası, hüceyrənin fəaliyyəti üçün onu enerji ilə təmin etməkdir. Mitoxondrinin daxili membranı ilə bir sıra mühüm bioenergetik reaksiyalar, o cümlədən, ATP-in sintezi, elektronların oksigenə daşınması və s. əlaqədardır. Mitoxondrilərin matriksində tənəfüs substratının kimyəvi çevrilməsi baş verir. Lakin bu proseslərdə enerji bilavasitə ayrılmır. Bundan başqa, lipidlərin biosintezi də matriksdə həyata keçirilir. İonların matriksdə toplanması ilə əlaqədar olaraq, mitoxondrilər hüceyrələrdə, ümumiyyətlə, ionların daşınmasında fəal iştirak edir. Hüceyrənin nüvəsindən asılı olmayaraq, mitoxondrilər zülal sintez etməyə qabildir, onların matriksində DNT, RNT və ribosomları olan genetik sistemləri vardır . Mitoxondrilərin yaşama qabiliyyəti bir neçə gün davam edir, bundan sonra onlar bölünmə və ya tumurcuqlanma yolu ilə çoxalır. Mitoxondrilərin nüvədən, endoplazmatik şəbəkədən, və həmçinin də hüceyrənin digər quruluş elementlərindən əmələ gəlməsi haqqında olan fikirlər inandırıcı deyildir. Beləliklə də, mitoxondrilər eninə bölünərək, əvvəlcə promitoxondriyə, sonra isə yetkin mitoxondrilərə çevrilir. Cinsiyyətli çoxalma zamanı promitoxondrilər yumurta hüceyrəsi vasitəsilə nəslə ötürülür.

Holci kompleksi

Hüceyrənin sintetik fəaliyyəti məhsullarının – zülal, karbohidrat və yağların daşınmasında iştirak edir. Bitki hüceyrəsində sellüloz holci kompleksinin fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəlir. Holci kompleksinin digər fəaliyyətləri isə aşağıdakılardır:

  • Yağlı maddələrin sintezini həyata keçirir;
  • Protein və karbohidratları birləşdirərək qlikoproteinləri əmələ gətirir;
  • Hüceyrə qılafının tərkibinin formalaşmasında iştirak edir;
  • Hüceyrənin bölünməsi zamanı sitoplazmanın bölünməsini təmin edir

Plastidlər

Bitki hüceyrələrinə xas olan ümumi orqanoidlərdir. Onları ilk dəfə 1676-ci ildə A.Levenhuk müşahidə etmişdir. Funksiyasından və rəngindən asılı olaraq bitki hüceyrələrində üç əsas tip plastid mövcuddur.

Xloroplastlar

Xloroplastlar – yaşıl plastidlərdir. Hüceyrədə fotosintez hadisəsini həyata keçirir. Cavan budaqlarda, yarpaqlarda, tərəvəz və meyvələrdə rast gəlinir. Meyvə formalaşarkən yaşıl rəngli xloroplastidlər xromoplastlara çevrilir. Çiçək və kök hüceyrələrində rast gəlinmir. Plastidlərin ən qədim forması xloroplastlardır. Belə hesab edilir ki, xromoplastlar və leykoplastlar xloroplastlardan əmələ gələn ikinci formalardır. Mitoxondrilər kimi, xloroplastlar da enerjinin çevrilmə mərkəzidir. Onların da ikiqat membranı vardır. Xloroplastların daxili quruluşu qalınlaşmış ikiqat membran sistemindən – tilakoidlərdən əmələ gəlir. Mitoxondrilərdə olduğu kimi, xloroplastlarda da tilakoidlər orqanoidin daxili membranından törəyir. İşıq kvantlarının udulmasından başlayaraq enerjinin çevrilməsi – fotokimyəvi proseslər xloroplastlarda tilakoid membranında, biokimyəvi reaksiyalar isə tilakoidlərarası sahədə- stromada və ya xloroplastların matriksində həyata keçirilir. Bu cəhətdən də xloroplastlarla mitoxondrilər arasında oxşarlıq nəzərə çarpır. Plastidlərin digər tipi olan xromoplastlar, xloroplastlardan və ya leykoplastlardan əmələ gəlirlər. Xromoplastların formalaşması zamanı xloroplast tilakoidlərinin dağılması və matriksdə karotinoidlə zəngin qlobulların toplanması müşahidə edilir.

Xromoplastlar

Xromoplastlar – qırmızı, sarı və narıncı plastidlərdir. Xromoplastlar çiçək və meyvələrdə yaşıl rəng istisna olmaqla, digər rənglərin əmələ gəlməsini təmin edir.

Leykoplastidlər

Leykoplastidlər – rəngsiz plastidlərdir. Bitkinin işıq düşməyən kök, torpaq altında olan gövdəsi və toxumlarında rast gəlinir. Nişasta, yağ və proteini özündə saxlayır.

Vakoul

Sitoplazmada nazik qatla əhatə olunmuş içi maye ilə dolu hüceyrə orqanoididir. Cavan bitkilərdə vakoullar kiçik və çox saydadır. Yaşlı bitkilərdə isə onlar böyük və azdır. Funksiyaları aşağıdakılardır:

  • Maddələr mübadiləsi zamanı əmələ gələn zəhərli qalıqları duzlarla birləşdirərək kristallar əmələ gətirir və özündə birləşdirir;
  • Hüceyrədə osmotik təzyiqi nizamlayır.

Nüvə

Nüvə hüceyrənin mərkəzində yerləşən ən əsas hissəsidir. Forması əksər hallarda hüceyrə formasına uyğun olur. Nüvə bütün zülalların sintezini və bunların vasitəsilə hüceyrədəki bütün fizioloji prosesləri idarə edir. Hüceyrə daxilində olan metabolik proseslərin nizamlanması ilə yanaşı, irsiyyətin nəsildən-nəslə keçməsini təmin edir. Bitki hüceyrəsinin ən mühüm orqanoidlərindən biri nüvədir. Nüvə kürəvari və ya ovalvari yarımşəffaf törəmədir. Endoplazmatik şəbəkənin elementləri vasitəsilə, nüvə membranı, hüceyrənin digər komponentləri ilə birləşir. Nüvə aşağıdakı əsas funksiyaları yerinə yetirir:

  • genetik informasiyanın saxlanması;
  • informasiyanın hüceyrədən-hüceyrəyə ötürülməsi (nüvənin və hüceyrənin bölünməsi, çoxalma, irsiyyət və s.). Bu halda informasiyanın ötürülməsi özündə həmin informasiyanı saxlayan mütləq identik DNT-nin sintezi ilə həyata keçirilir;
  • informasion (həm də mesencer) RNT-nin sintezi vasitəsilə informasiyanın sitoplazmaya verilməsi.

Hüceyrənin nüvəsində, tərkibində DNT olan xromosomlar və RNT olan nüvəcik vardır. Hüceyrə bölünərkən xromosomlar, onlar üçün səciyyəvi olan qalınlaşmış formada (nəqliyyat forması), interfazada isə «işçi» formasında olur. Nüvədə xromosomlar əsas rəngləyicilərlə rəngləndikdən sonra kifayət qədər formasız, şişmiş xromatin toplusu şəklində nəzərə çarpır. Xromosomların bu vəziyyəti onların «funksional» forması adlanır. Nüvə 4 hissəyə bölünür:

  • Nüvə qılafı: Sitoplazma və nüvəni bir-birindən ayırır. İki qatlıdır və üzərində xırda deşiklər mövcuddur.
  • Nüvə mayesi: Nüvənin içərisi maye ilə doludur. Bu mayenin tərkibində su, DNT, nukleotidlər və enzimə rast gəlinir.
  • Nüvəcik: Tərkibində DNT və zülallara rast gəlinir. Zülal sintezində ən əhəmiyyətli rolu nüvəcik təşkil edir.
  • Xromosomlar: Hər bir növ müəyyən sayda, formada və quruluşda olan xromosom dəstinə malikdir. İrsiyyət daşıyıcıları olan genlər xromosomlarda yerləşir. Hüceyrənin həyat və fəaliyyəti genlər vasitəsilə idarə olunur.

Nüvəcik

Yüksək dərəcədə sıxlığa malik olan dairəvi törəmədir. Bu da onun tərkibində suyun az olduğunu göstərir. Nüvənin bölünməsi zamanı nüvəcik həll olur və bölünmə qurtardıqdan sonra yenidən xromosomların müəyyən sahəsində meydana çıxır. Nüvənin ikiqat membranı öz quruluşuna görə digər membranlardan fərqlənir Nüvəcikdə 80%-dən çox zülal və 15%-dək RNT (əsasən ribosom RNT-si) vardır. nüvəcik zülalın sintezində və ribosomların əmələ gəlməsində də mühüm rol oynayır.

Bitkilərin bir çox hüceyrələri

Lif, traxeidlər, boru buğumları, mantar hüceyrələri yaşlı vəziyyətdə yalnız hüceyrə qılafından ibarətdir. Oduncaq əsasən ölmüş hüceyrələrin qılaflarından əmələ gəlir. Hüceyrələrin qılafları da, özləri kimi müxtəlif cürdür. Qılafın quruluşu və tərkibinə görə müxtəlif tipli hüceyrələrin mənşəyi və funksiyası barədə fikir yürütmək olar. Belə ki, qazıntı halında tapılan bitkilərin quruluşunu, əsas etibarilə, onların hüceyrə qılaflarını tədqiq etməklə öyrənirlər. Bölünən və böyüyən hüceyrələrin qılafı «ilk qılaf» adlanır. Onun tərkibində suyun miqdarı çoxdur (60-90%). Qılafın quru maddəsinin xeyli hissəisni amorf polisaxaridlər – hemisellüloza və pektin təşkil edir, ilk qılafda sellüloza 30%-dən çox deyildir, zülallar isə bir neçə faizdir. Bəzi huceyreler ömrünün sonuna kimi nazik qılafla qalır Amma bəzi huceyrelerde ise(məsələn lif cu borularının bugumları traxedilər) birinci qılafın üzərində hüceyrənin daxilinə doğru ikinici qılaf da əmələ gəlir Bu hüceyrələrdə ikinici qılafın əmələ gəlməsi həmin protoplazmalrın əsas funksiyasıdır çünki ikinici qılafı törətdikdə sonra adətən protoplazma ölür Lakin bəzi istisnalar da mövcuddur. Lakin güclü ikinci qılafı olan digər tip hüceyrələr (oduncağın parenxim hüceyrələri, iynəyarpaqlıların floeması) həm də fəaliyyətdə olan protoplazmaya da malikdir. İkinci qılaf, əsas etibarilə, mexaniki dayaq funksiyasını yerinə yetirir və onlarda mikrofibrillər həm uzun olur, həm də bir-birinə paralel yerləşir ki, bu da qılafa möhkəmliklə yanaşı, elastiki xassə də verir. İkinci qılafda sellüloza 40-50%, qlükoza qalığının miqdarı isə 14000-ə çatır. Bəzən odunlaşmamış ikinci qılafda məsələn, pambıq lifində sellüloza 95% ola bilir. İkinci qılaf da, ilk qılaf kimi güclü işıqsındırma qabiliyyətinə malikdir.

İstinadlar

  1. Keegstra, K (2010). "Plant cell walls". Plant Physiology. 154 (2): 483–486. doi:10.1104/pp.110.161240. PMC 2949028. PMID 20921169.
  2. "botanika-seleksiya-bitki-muhafiza-tadbirlari" (PDF) (azərb.). e-derslik.edu.az. 18.03.2021. 18.03.2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  3. Oparka, KJ (1993). "Signalling via plasmodesmata-the neglected pathway". Seminars in Cell Biology. 4 (2): 131–138. doi:10.1006/scel.1993.1016. PMID 8318697.
  4. Hepler, PK (1982). "Endoplasmic reticulum in the formation of the cell plate and plasmodesmata". Protoplasma. 111 (2): 121–133. doi:10.1007/BF01282070. (#parameter_ignored)
  5. Bassham, James Alan; Lambers, Hans, eds. (2018). "Photosynthesis: importance, process, & reactions". Encyclopedia Britannica (ingilis). İstifadə tarixi: 2018-04-15.
  6. Anderson, S; Bankier, AT; Barrell, BG; de Bruijn, MH; Coulson, AR; Drouin, J; Eperon, IC; Nierlich, DP; Roe, BA; Sanger, F; Schreier, PH; Smith, AJ; Staden, R; Young, IG (1981). "Sequence and organization of the human mitochondrial genome". Nature. 290 (5806): 4–65. Bibcode:1981Natur.290..457A. doi:10.1038/290457a0. PMID 7219534. (#parameter_ignored)
  7. Cui, L; Veeraraghavan, N; Richter, A; Wall, K; Jansen, RK; Leebens-Mack, J; Makalowska, I; dePamphilis, CW (2006). "ChloroplastDB: the chloroplast genome database". Nucleic Acids Research. 34 (90001): D692–696. doi:10.1093/nar/gkj055. PMC 1347418. PMID 16381961.
  8. Lewis, LA; McCourt, RM (2004). "Green algae and the origin of land plants" (PDF). American Journal of Botany. 91 (10): 1535–1556. doi:10.3732/ajb.91.10.1535. PMID 21652308.
  9. López-Bautista, JM; Waters, DA; Chapman, RL (2003). "Phragmoplastin, green algae and the evolution of cytokinesis". International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology. 53 (6): 1715–1718. doi:10.1099/ijs.0.02561-0. PMID 14657098.
  10. Silflow, CD; Lefebvre, PA (2001). "Assembly and motility of eukaryotic cilia and flagella. Lessons from Chlamydomonas reinhardtii". Plant Physiology. 127 (4): 1500–1507. doi:10.1104/pp.010807. PMC 1540183. PMID 11743094.
  11. Manton, I; Clarke, B (1952). "An electron microscope study of the spermatozoid of Sphagnum". Journal of Experimental Botany. 3 (3): 265–275. doi:10.1093/jxb/3.3.265.
  12. Raven, PH; Evert, RF; Eichhorm, SE (1999). Biology of Plants (6th). New York: W.H. Freeman. ISBN 9780716762843.
  13. G., Haberlandt (1902). "Kulturversuche mit isolierten Pflanzenzellen". Mathematisch-naturwissenschaftliche. Akademie der Wissenschaften in Wien Sitzungsberichte. 111 (1): 69–92.
  14. "bitki huceyresinin orqanoidleri" (azərb.). kafkazh.com. 18.03.2021. 18.03.2021 tarixində arxivləşdirilib.
  15. Roelofsen, PA (1959). The plant cell wall. Berlin: Gebrüder Borntraeger. ASIN B0007J57W0.
  16. Cutter, EG (1977). Plant Anatomy Part 1. Cells and Tissues. London: Edward Arnold. ISBN 0713126388.
  17. MT Tyree; MH Zimmermann (2003) Xylem structure and the ascent of sap, 2nd edition, Springer-Verlag, New York USA
  18. Kolattukudy, PE (1996) Biosynthetic pathways of cutin and waxes, and their sensitivity to environmental stresses. In: Plant Cuticles. Ed. by G. Kerstiens, BIOS Scientific publishers Ltd., Oxford, pp 83–108

Avqust 01, 2021
bitki, hüceyrəsi, çiçəkli, bitkilərin, bütün, orqanları, hüceyrələrdən, təşkil, olunmuşdur, hüceyrə, orqanizmin, kiçik, bioloji, vahididir, bitki, hüceyrələri, adətən, çox, kiçikdir, onları, gözlə, deyil, ancaq, böyüdücü, cihazlarla, görmək, olar, hüceyrələr, . Bitki huceyresi Cicekli bitkilerin butun orqanlari huceyrelerden teskil olunmusdur Huceyre orqanizmin en kicik bioloji vahididir Bitki huceyreleri adeten cox kicikdir Onlari adi gozle deyil ancaq boyuducu cihazlarla gormek olar Huceyreler bitki heyatinda enerji istehsal etme ondan istifade malik olduqlari elamet ve xususiyyetleri qiz huceyrelere oturmek kimi heyati vacib funksiyalari heyata kecirir 1 Huceyreler qilaf sitoplazma ve nuve kimi esas orqanlara malikdir 2 Bitki huceyresinin qurulusu Mundericat 1 Bitki huceyresinin oyrenilmesi 2 Huceyrevi qurulus 3 Huceyre qilafi 3 1 Qilafin ikinci qalinlasmasi 4 Sitoplazma ve ye protoplazma 5 Ribosomlar 6 Mitoxondiri 7 Holci kompleksi 8 Plastidler 8 1 Xloroplastlar 8 2 Xromoplastlar 8 3 Leykoplastidler 9 Vakoul 10 Nuve 10 1 Nuvecik 11 Bitkilerin bir cox huceyreleri 12 IstinadlarBitki huceyresinin oyrenilmesi RedakteBitkilerin fiziologiyasi ve anatomiyasi sahesinde ilk tedqiqatlar Van Helmont 1577 1644 ve ingilis fiziki Robert Huk 1635 1703 terefinden aparilmisdir R Huk mikroskopu tekmillesdirdikden sonra bir cox kicik esyalari o cumleden bitkilerin ayri ayri hisselerini mikroskop altinda musahide etdi O 1665 ci ilde ilk defe olaraq bitkilerin hujeyrevi qurulusu baresinde aldigi mikroskopik neticeleri nesr etdirdi ve Jellula huceyre terminini elme daxil etdi Bunun ardinca 1671 1682 ci illerde italyan tedqiqatcisi Marcello Malpiqi 1628 1694 ve inigilis Neemiya Qryu 1641 1712 bir birinden asili olmayaraq demek olar ki eyni vaxtda bitki anatomiyasina dair aldiqlari neticeleri cap etdirmisdir Bu tedqiqatlarda onlar bitkilerin neinki muxtelif orqanlarinin huceyre ve toxumalarini tesvir etmis hem de bu quruluslarin ehemiyyetini de izah etmeye calismislar Bitkilerin anatomiyasi ve fiziologiyasi XIX esrde botanikanin yeni bolmesi kimi tam formalasdilar Bu dovrde hem de orqanizmlerin huceyrevi qurulusu ve Yer uzerinde canlilar aleminin inkisafi ve tekamulu haqqinda umumilesmis nezeriyyelerin yaradilmasi da uzun muddet movcud olan qedim ve orta esr mistikasina son qoydu Butunlukde ise bunlar dialektik tefekkurun genis inkisafina zemin yaratdi Orqanizmlerin huceyrevi qurulusu baresinde olan nezeriyyenin mahiyyeti ondan ibaretdir ki butun bitkiler ve heyvanlar heyatin qurulus elementi kimi huceyrelerden ibaretdir ve her bir orqanizm inkisafini bir huceyreden baslayir Huceyrevi qurulus Redakte1665 ci ilde R Huk terefinden askar edilmesine baxmayaraq orqanizmlerin huceyrevi qurulusu baresindeki nezeriyye yalniz 170 ilden sonra meydana geldi Bele uzun bir muddetin olmasinin esas sebeblerinden biri de Huk ve bitki anatomiyasinin banilerinin malik olduqlari ferziyyelerle elaqedardir Onlar bele guman edirdiler ki bitki orqanizmi huceyreden basqa diger elementlerden borusekilli damarlardan liflerden qurulusuz selikden teskil olunmusdur Bu alimlerin fikrinje hujeyre bitki orqanizmi ucun hec de universal qurulus elementi deyildir Heyvan orqanizmi ise daha da murekkeb olub sumukden qigirdaqlardan ezelelerden qandan ve diger toxumalardan teskil olunmusdur ki bunlarin da huceyrevi qurulusu o zamanlar askar edilmemisdir Guman olunurdu ki heyvanlarin bedeni bitkilerinkinden tamamile basqa cur qurulmusdur Odur ki bitki ve heyvan orqanizmlerinin hucdyrevi qurulusa malik olmalarini subut etmeye cox vaxt serf olundu 3 Nehayet 1838 ci ilde M Sleyden 1804 1881 mueyyen etdi ki huceyre bitki orqanizmi ucun universal vahiddir Bundan bir qeder sonra T Svan 1810 1882 genis tedqiqat isleri sayesinde subut etdi ki heyvan orqanizmi ucun de huceyre universal qurulus vahididir Belelikle de huceyrevi qurulus prinsipi butun canli varliqlara samil edildi ve orqanizmlerin vahid huceyrevi qurulus nezeriyyesi tam formalasdi 4 Huceyre qilafi RedakteHer bir bitki huceyresi xaricden mohkem qilafla ortulur Bezi yerlerde qilafin mesameleri var ki bu da huceyreye suda hell olmus maddelerin daxil olmasina imkan verir Huceyre qilafi secicidir Huceyre qilafi asagidaki funksiyalari heyata kecirir Huceyrenin etraf muhitle elaqesini temin edir Huceyreni xarici tesirlerden qoruyur Huceyreye forma verir Suda hell olmus maddelerin huceyreye daxil olmasini temin edir 5 Bitki huceyresinin qurulusunun oyrenilmesine onun qilafindan ve ya huceyre divarindan baslamagin esas sebeblerinden biri de onun ilk huceyre qurulusu kimi hele 1665 ci ilde ingilis tedqiqatcisi Robert Huk terefinden askar edilmesi ve hazirda en cox oyrenilmis sitoloji obyekt olmasidir Bitki huceyrelerinde mohkem qilafin olmasi onlari heyvan huceyrelerinden ferqlendiren xususiyyetlerden biridir Qilaf her seyden evvel huceyreye konkret forma verir ve onun canli kutlesi protoplazmani ve plazmalemmani xarici tesirlerden ve huceyredaxili yuksek turqor tezyiqinden hidrostatik tezyiq qoruyur Ali bitkilerin huceyrelerini xususi qidali muhitde becerdikde ve onlardaki qilafi fermentativ yolla ayirdiqdan sonra huceyreler hemise sferik kurevari forma alir Huceyrenin qilafi adeten rengsiz ve seffaf oldugundan Gunes sualarini asanliqla buraxir Qilaf vasitesile su ve onda hell olmus alcaqmolekullu maddeler dasina bilir apoplastik yol Her bir huceyrenin oz qilafi vardir ve qonsu hujeyrelerin qilaflari bir birile araliq lovhe adlandirilan huceyrelerarasi madde vasitesile yapisirlar Odur ki qonsu huceyreler bir birinden iki qilaf ve araliq lovhe ile ayrilirlar ki bele qurulus toremesini hujeyre divari kimi de qebul edirler Huceyrenin qilafi protoplazma terefinden quruldugundan odur ki o ancaq protoplazma ile temasda olduqda boyume qabiliyyetine malikdir Cox hallarda huceyrenin qilafi protoplazmaya nisbeten daha uzun muddet qala bilir huceyrenin plazmasi evvelce olur ki bu da huceyrenin qurulus vahidi kimi movcudluguna mane olmur Bele huceyreler formalarini saxlayirlar 6 Buna gore de bitki huceyresi oldukden sonra da mehlullarin oturulmesi ve mexaniki dayaq kimi muhum funksiyalari yerine yetire bilir Qilafin ikinci qalinlasmasi Redakte Qilafin odunlasmasi onun matriksinde protoplazma terefinden sintez olunan liqninin toplanmasi ile elaqedardir Liqninin toplanmasi adeten ikinci qalinlasma baslayanda meydana cixir ve evvelce ilk qilafda bas verir Qilafin daxili qati ucuncu qilaf cox nazikdir 0 1mkm dek ve onda hemisellulozanin miqdari coxdur Eger huceyre qilafin qurulus elementlerinin sintezini dayandirir ve olurse oturucu ve mexaniki torxumalarin huceyreleri bu halda ucuncu qilaf uzerinde yene bir nazik qat meydana gelir Bu qatda sferik formada ziyiller askar edilir 7 Huceyre qilafinin butun komponentleri onun oz protoplazmasi terefinden sintez olunur basqa soze qilaf protoplazmanin heyat fealiyyetinin mehsuludur ve protoplazmanin xarici membrani plazmalemma ile ondan ayrilir Qilafin emele gelmesinde esas rolu Holci aparati ve plazmalemma oynayir Bu membran sistemleri polisaxaridlerin sintezini heyata keciren ferment komplekslerine malikdir Qilafin matriks polisaxaridlerinin sintezi diktiosomlarin sisternlerinde baslayir ve Holci qovuqcuqlarinda davam edir Sisternlerden qopan qovuqcuqlar protoplazmanin sethine dogru hereket ederek plazmalemmaya yaxinlasirlar Sonra qovuqcuqlarin membrani plazmalemmada duzulur ve onun vasitesile polisaxarid matriks qilafla birlesir Bezi tip huceyrelerin qilaflarinin matriksinde coxlu miqdarda mineral maddelere ocumleden oksalat ve kalsium karbonata rast gelinir Bunlar cokuntu vermekle kristallasirlar Bu maddeler qilafa mohkemlik ve kovreklik verir 8 Bir sira huceyrelerde mum kutin ve suberin seklinde lipidler de olur Bu maddeler ayrica qat emele getirir ve matriksin hidrofil hisseisne qarismirlar Onlar kimyevi cehetden bir birlerine yaxin olub doymus ve doymamis yag tursularinin efirlerinden ibaretdir Mum uzvi helledicilerle asanliqla ayrilir ve tezilkle eriyerek kristallar emele getirir Kutin ve suberin ise erimir amorf olurlar ve uzvi helledicilerde hell olmurlar Qilafda kutin ve suberin adeten mumla birlikde toplanir ve novbelesen paralel qatlar emele getirir Kutikula tebeqe halinda aciq sethde xarici terefde meselen yarpaqda suberin ise daxili terefde plazmalemmaya dogru toplanir ve suyu qazlari kecirmir Odur ki suberinli qat olan huceyreler tezlikle mehv olurlar 9 Sitoplazma ve ye protoplazma RedakteSitoplazma huceyrenin daxili mohteviyyatini teskil edir Huceyrenin butun orqanoidleri vehissecikleri sitoplazmanin icerisinde yerlesir Huceyrede qidalanma teneffus ve basqa prosesler sitoplazma vasitesile heyata kecirilir Huceyrenin terkibinde proteinler nukleotidler enzimler karbohidratlar yaglar hormonlar ve vitaminler kimi uzvu maddeler vardir Sitoplazmanin 75 90 i sudan ibaretdir Mineral maddeler ise sitoplazmada suda hell olmus sekilde movcud olur 10 Protoplazma dedikde ilk baximdan bitki ve heyvan huceyrelerinin canli kutlesini mohteviyyatini teskil eden huceyre qilafi ile mehdudlasan fizki halina gore kolloid sistemlere benzedilen muxtelif maddelerin kompleksi basa dusulur Protoplazma termini ilk defe cex bioloqu Y Purkinye Y E Purkinye 1839 terefinden heyvan ruseymini gostermek ucun teklif edilmisdir 1846 ci ilde ise alman botaniki K Mol G Mol bitki huceyresinin yasamaq qabiliyyetine malik olan ozlu kutlesini protoplazma adlandirmisdir Hazirda protoplazma ve protoplast terminleri bezen sinonim kimi de isledilir Her iki termin yunanca eyni menani bildirir protos ilk plasma tertib olunan yapilan plastos yapilan yaradilan Protoplast ferdi huceyrenin protoplazmasi bitki huceyresinde ise huceyre qilafi ile mehdudlasan protoplazma yeni yalniz sitoplazma ve nuveden ibaret olan toreme kimi nezerde tutulur 11 Belelikle muasir tesevvurlere gore protoplazma dedikde molekuldan boyuk olan muxtelif qurulus elementleri emele getiren ve fasilesiz yenilesme istiqametinde duzlu mehlullarla six elaqe seraitinde fealiyyet gosteren olduqca murekkeb liponukleoproteid kompleksi basa dusulmelidir Bu terifde gorunduyu kimi protoplazmanin kimyevi fiziki ve bioloji elametleri birlesdirilmisdirref name Paolillo gt Paolillo Jr DJ 1967 On the structure of the axoneme in flagella of Polytrichum juniperinum Transactions of the American Microscopical Society 86 4 428 433 doi 10 2307 3224266 JSTOR 3224266 lt ref gt Ribosomlar RedakteRibosomlar ribonukleotidlerden teskil olunub huceyrede tek tek veya qrup halinda polisom yerlesir Onlar zulallarin sintez merkezidir Ribosomlar nuvecikde istehsal olunur Huceyrenin en kicik orqanoididir 12 Mitoxondiri RedakteMitoxondriler huceyrenin energetik sistemi hesab olunur Yeni mitoxondriler huceyrede movcud olan mitoxondrilerin bolunmesi hesabina yaranir Mitoxondrinin esas funksiyasi adenozintrifosfat tursusunu ATF sintez etmeklehuceyre ucun lazim olan enerjini ayirmasidir Mitoxondriler dairevi ve uzunsov formada olur Her birinin eni 0 5 1 0mkm uzunlugu 1 5 mkm arasinda deyisir Mitoxondrilerin ikiqat membrani vardir xarici ve daxili Daxili membranin qurulusu ve xasseleri xaricinkinden ferqlenir Bele ki daxili membran borucuq ve ya kristler seklinde cixintilar emele getirir Daxili membran vasitesile hududlanan saheye mitoxondrinin daxili matriksi deyilir Xarici ve daxili membran arasinda hemcinin de kristler ve borucuqlarin daxilindeki saheni ise mitoxondrinin xarici matriksi adlandirirlar Ozunun parametrlerine gore xarici ve daxili membranlar elementar membrana muvafiq gelir qalinligi 7 8 nm Mitoxondrinin daxili membraninin iceriye dogru olan hissesinin sethi six sekilde gobelyebenzer hissejiklerle ortulur Bunlara Qrin hisseciyi ve ya oksisomlar deyilir Bu hissecikleri bezi hallarda mitoxondrileri tevrid ederken yaranan artefakt hesab edirler Mitoxondrinin esas fuknsiyasi huceyrenin fealiyyeti ucun onu enerji ile temin etmekdir Mitoxondrinin daxili membrani ile bir sira muhum bioenergetik reaksiyalar o cumleden ATP in sintezi elektronlarin oksigene dasinmasi ve s elaqedardir Mitoxondrilerin matriksinde tenefus substratinin kimyevi cevrilmesi bas verir Lakin bu proseslerde enerji bilavasite ayrilmir Bundan basqa lipidlerin biosintezi de matriksde heyata kecirilir Ionlarin matriksde toplanmasi ile elaqedar olaraq mitoxondriler huceyrelerde umumiyyetle ionlarin dasinmasinda feal istirak edir Huceyrenin nuvesinden asili olmayaraq mitoxondriler zulal sintez etmeye qabildir onlarin matriksinde DNT RNT ve ribosomlari olan genetik sistemleri vardir 13 Mitoxondrilerin yasama qabiliyyeti bir nece gun davam edir bundan sonra onlar bolunme ve ya tumurcuqlanma yolu ile coxalir Mitoxondrilerin nuveden endoplazmatik sebekeden ve hemcinin de huceyrenin diger qurulus elementlerinden emele gelmesi haqqinda olan fikirler inandirici deyildir Belelikle de mitoxondriler enine bolunerek evvelce promitoxondriye sonra ise yetkin mitoxondrilere cevrilir Cinsiyyetli coxalma zamani promitoxondriler yumurta huceyresi vasitesile nesle oturulur 14 Holci kompleksi RedakteHuceyrenin sintetik fealiyyeti mehsullarinin zulal karbohidrat ve yaglarin dasinmasinda istirak edir Bitki huceyresinde selluloz holci kompleksinin fealiyyeti neticesinde emele gelir Holci kompleksinin diger fealiyyetleri ise asagidakilardir Yagli maddelerin sintezini heyata kecirir Protein ve karbohidratlari birlesdirerek qlikoproteinleri emele getirir Huceyre qilafinin terkibinin formalasmasinda istirak edir Huceyrenin bolunmesi zamani sitoplazmanin bolunmesini temin edir 15 Plastidler RedakteBitki huceyrelerine xas olan umumi orqanoidlerdir Onlari ilk defe 1676 ci ilde A Levenhuk musahide etmisdir Funksiyasindan ve renginden asili olaraq bitki huceyrelerinde uc esas tip plastid movcuddur 16 Xloroplastlar Redakte Xloroplastlar yasil plastidlerdir Huceyrede fotosintez hadisesini heyata kecirir Cavan budaqlarda yarpaqlarda terevez ve meyvelerde rast gelinir Meyve formalasarken yasil rengli xloroplastidler xromoplastlara cevrilir Cicek ve kok huceyrelerinde rast gelinmir Plastidlerin en qedim formasi xloroplastlardir Bele hesab edilir ki xromoplastlar ve leykoplastlar xloroplastlardan emele gelen ikinci formalardir Mitoxondriler kimi xloroplastlar da enerjinin cevrilme merkezidir Onlarin da ikiqat membrani vardir Xloroplastlarin daxili qurulusu qalinlasmis ikiqat membran sisteminden tilakoidlerden emele gelir Mitoxondrilerde oldugu kimi xloroplastlarda da tilakoidler orqanoidin daxili membranindan toreyir Isiq kvantlarinin udulmasindan baslayaraq enerjinin cevrilmesi fotokimyevi prosesler xloroplastlarda tilakoid membraninda biokimyevi reaksiyalar ise tilakoidlerarasi sahede stromada ve ya xloroplastlarin matriksinde heyata kecirilir Bu cehetden de xloroplastlarla mitoxondriler arasinda oxsarliq nezere carpir Plastidlerin diger tipi olan xromoplastlar xloroplastlardan ve ya leykoplastlardan emele gelirler Xromoplastlarin formalasmasi zamani xloroplast tilakoidlerinin dagilmasi ve matriksde karotinoidle zengin qlobullarin toplanmasi musahide edilir 17 Xromoplastlar Redakte Xromoplastlar qirmizi sari ve narinci plastidlerdir Xromoplastlar cicek ve meyvelerde yasil reng istisna olmaqla diger renglerin emele gelmesini temin edir 18 Leykoplastidler Redakte Leykoplastidler rengsiz plastidlerdir Bitkinin isiq dusmeyen kok torpaq altinda olan govdesi ve toxumlarinda rast gelinir Nisasta yag ve proteini ozunde saxlayir Vakoul RedakteSitoplazmada nazik qatla ehate olunmus ici maye ile dolu huceyre orqanoididir Cavan bitkilerde vakoullar kicik ve cox saydadir Yasli bitkilerde ise onlar boyuk ve azdir Funksiyalari asagidakilardir Maddeler mubadilesi zamani emele gelen zeherli qaliqlari duzlarla birlesdirerek kristallar emele getirir ve ozunde birlesdirir Huceyrede osmotik tezyiqi nizamlayir Nuve RedakteNuve huceyrenin merkezinde yerlesen en esas hissesidir Formasi ekser hallarda huceyre formasina uygun olur Nuve butun zulallarin sintezini ve bunlarin vasitesile huceyredeki butun fizioloji prosesleri idare edir Huceyre daxilinde olan metabolik proseslerin nizamlanmasi ile yanasi irsiyyetin nesilden nesle kecmesini temin edir Bitki huceyresinin en muhum orqanoidlerinden biri nuvedir Nuve kurevari ve ya ovalvari yarimseffaf toremedir Endoplazmatik sebekenin elementleri vasitesile nuve membrani huceyrenin diger komponentleri ile birlesir Nuve asagidaki esas funksiyalari yerine yetirir genetik informasiyanin saxlanmasi informasiyanin huceyreden huceyreye oturulmesi nuvenin ve huceyrenin bolunmesi coxalma irsiyyet ve s Bu halda informasiyanin oturulmesi ozunde hemin informasiyani saxlayan mutleq identik DNT nin sintezi ile heyata kecirilir informasion hem de mesencer RNT nin sintezi vasitesile informasiyanin sitoplazmaya verilmesi Huceyrenin nuvesinde terkibinde DNT olan xromosomlar ve RNT olan nuvecik vardir Huceyre bolunerken xromosomlar onlar ucun seciyyevi olan qalinlasmis formada neqliyyat formasi interfazada ise isci formasinda olur Nuvede xromosomlar esas rengleyicilerle renglendikden sonra kifayet qeder formasiz sismis xromatin toplusu seklinde nezere carpir Xromosomlarin bu veziyyeti onlarin funksional formasi adlanir Nuve 4 hisseye bolunur Nuve qilafi Sitoplazma ve nuveni bir birinden ayirir Iki qatlidir ve uzerinde xirda desikler movcuddur Nuve mayesi Nuvenin icerisi maye ile doludur Bu mayenin terkibinde su DNT nukleotidler ve enzime rast gelinir Nuvecik Terkibinde DNT ve zulallara rast gelinir Zulal sintezinde en ehemiyyetli rolu nuvecik teskil edir Xromosomlar Her bir nov mueyyen sayda formada ve qurulusda olan xromosom destine malikdir Irsiyyet dasiyicilari olan genler xromosomlarda yerlesir Huceyrenin heyat ve fealiyyeti genler vasitesile idare olunur Nuvecik Redakte Yuksek derecede sixliga malik olan dairevi toremedir Bu da onun terkibinde suyun az oldugunu gosterir Nuvenin bolunmesi zamani nuvecik hell olur ve bolunme qurtardiqdan sonra yeniden xromosomlarin mueyyen sahesinde meydana cixir Nuvenin ikiqat membrani oz qurulusuna gore diger membranlardan ferqlenir Nuvecikde 80 den cox zulal ve 15 dek RNT esasen ribosom RNT si vardir nuvecik zulalin sintezinde ve ribosomlarin emele gelmesinde de muhum rol oynayir Bitkilerin bir cox huceyreleri RedakteLif traxeidler boru bugumlari mantar huceyreleri yasli veziyyetde yalniz huceyre qilafindan ibaretdir Oduncaq esasen olmus huceyrelerin qilaflarindan emele gelir Huceyrelerin qilaflari da ozleri kimi muxtelif curdur Qilafin qurulusu ve terkibine gore muxtelif tipli huceyrelerin menseyi ve funksiyasi barede fikir yurutmek olar Bele ki qazinti halinda tapilan bitkilerin qurulusunu esas etibarile onlarin huceyre qilaflarini tedqiq etmekle oyrenirler Bolunen ve boyuyen huceyrelerin qilafi ilk qilaf adlanir Onun terkibinde suyun miqdari coxdur 60 90 Qilafin quru maddesinin xeyli hisseisni amorf polisaxaridler hemiselluloza ve pektin teskil edir ilk qilafda selluloza 30 den cox deyildir zulallar ise bir nece faizdir Bezi huceyreler omrunun sonuna kimi nazik qilafla qalir Amma bezi huceyrelerde ise meselen lif cu borularinin bugumlari traxediler birinci qilafin uzerinde huceyrenin daxiline dogru ikinici qilaf da emele gelir Bu huceyrelerde ikinici qilafin emele gelmesi hemin protoplazmalrin esas funksiyasidir cunki ikinici qilafi toretdikde sonra adeten protoplazma olur Lakin bezi istisnalar da movcuddur Lakin guclu ikinci qilafi olan diger tip huceyreler oduncagin parenxim huceyreleri iyneyarpaqlilarin floemasi hem de fealiyyetde olan protoplazmaya da malikdir Ikinci qilaf esas etibarile mexaniki dayaq funksiyasini yerine yetirir ve onlarda mikrofibriller hem uzun olur hem de bir birine paralel yerlesir ki bu da qilafa mohkemlikle yanasi elastiki xasse de verir Ikinci qilafda selluloza 40 50 qlukoza qaliginin miqdari ise 14000 e catir Bezen odunlasmamis ikinci qilafda meselen pambiq lifinde selluloza 95 ola bilir Ikinci qilaf da ilk qilaf kimi guclu isiqsindirma qabiliyyetine malikdir Istinadlar Redakte Keegstra K 2010 Plant cell walls Plant Physiology 154 2 483 486 doi 10 1104 pp 110 161240 PMC 2949028 PMID 20921169 botanika seleksiya bitki muhafiza tadbirlari PDF azerb e derslik edu az 18 03 2021 18 03 2021 tarixinde arxivlesdirilib PDF Oparka KJ 1993 Signalling via plasmodesmata the neglected pathway Seminars in Cell Biology 4 2 131 138 doi 10 1006 scel 1993 1016 PMID 8318697 Hepler PK 1982 Endoplasmic reticulum in the formation of the cell plate and plasmodesmata Protoplasma 111 2 121 133 doi 10 1007 BF01282070 parameter ignored Bassham James Alan Lambers Hans eds 2018 Photosynthesis importance process amp reactions Encyclopedia Britannica ingilis Istifade tarixi 2018 04 15 Anderson S Bankier AT Barrell BG de Bruijn MH Coulson AR Drouin J Eperon IC Nierlich DP Roe BA Sanger F Schreier PH Smith AJ Staden R Young IG 1981 Sequence and organization of the human mitochondrial genome Nature 290 5806 4 65 Bibcode 1981Natur 290 457A doi 10 1038 290457a0 PMID 7219534 parameter ignored Cui L Veeraraghavan N Richter A Wall K Jansen RK Leebens Mack J Makalowska I dePamphilis CW 2006 ChloroplastDB the chloroplast genome database Nucleic Acids Research 34 90001 D692 696 doi 10 1093 nar gkj055 PMC 1347418 PMID 16381961 Lewis LA McCourt RM 2004 Green algae and the origin of land plants PDF American Journal of Botany 91 10 1535 1556 doi 10 3732 ajb 91 10 1535 PMID 21652308 Lopez Bautista JM Waters DA Chapman RL 2003 Phragmoplastin green algae and the evolution of cytokinesis International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology 53 6 1715 1718 doi 10 1099 ijs 0 02561 0 PMID 14657098 Silflow CD Lefebvre PA 2001 Assembly and motility of eukaryotic cilia and flagella Lessons from Chlamydomonas reinhardtii Plant Physiology 127 4 1500 1507 doi 10 1104 pp 010807 PMC 1540183 PMID 11743094 Manton I Clarke B 1952 An electron microscope study of the spermatozoid of Sphagnum Journal of Experimental Botany 3 3 265 275 doi 10 1093 jxb 3 3 265 Raven PH Evert RF Eichhorm SE 1999 Biology of Plants 6th New York W H Freeman ISBN 9780716762843 G Haberlandt 1902 Kulturversuche mit isolierten Pflanzenzellen Mathematisch naturwissenschaftliche Akademie der Wissenschaften in Wien Sitzungsberichte 111 1 69 92 bitki huceyresinin orqanoidleri azerb kafkazh com 18 03 2021 18 03 2021 tarixinde arxivlesdirilib Roelofsen PA 1959 The plant cell wall Berlin Gebruder Borntraeger ASIN B0007J57W0 Cutter EG 1977 Plant Anatomy Part 1 Cells and Tissues London Edward Arnold ISBN 0713126388 MT Tyree MH Zimmermann 2003 Xylem structure and the ascent of sap 2nd edition Springer Verlag New York USA Kolattukudy PE 1996 Biosynthetic pathways of cutin and waxes and their sensitivity to environmental stresses In Plant Cuticles Ed by G Kerstiens BIOS Scientific publishers Ltd Oxford pp 83 108Menbe https az wikipedia org w index php title Bitki huceyresi amp oldid 5878740, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.