Başıpozuqlar (türk. Başıbozuk) — Osmanlı imperiyasında dövlətin bütün bölgələrindən, ancaq əsasən Albaniya və Kiçik Asiyada toplanan nizamsız hərbi birləşmələrin adı. Əsəsən Anadolu, Şimali Afrika və Balkan yarımadası mülki şəxslərindən toplanırdılar.
Başıpozuqlar | |
---|---|
türk. Başıbozuk | |
![]() | |
Növü | piyada, süvari |
Yaranma tarixi | XVIII əsrin sonları - XIX əsrin sonları |
Ölkə | ![]() |
Tabedir | ![]() |
Tərkibi | muzdlu əsgərlər |
Vəzifəsi | Düşmən ordusuna zərər vumaq |
Sayı | təqribi 20 min |
Hissə | birliklər |
Qərargah | Gelibolu və Rumeli |
Himayədarı | Osmanlı Sultanları |
Müharibələr | Napoleonun Misirə yürüşü Krım müharibəsi 1876-cı il Bolqar üsyanı Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877-1878) |
![]() |
Bu termin Qərb tarixşünasları və tədqiqatçıları tərəfindən (XIX əsrdən bu günə qədər) tez-tez səhv yöndə işlədilərək Osmanlı ordusunun bütün nizamsız birləşmələrinə şamil edilmişdir. Lakin əslində bu ad yalnız Geliboluda, Balkanlarda və İon dənizinin sahillərində fəaliyyət göstərən Osmanlı muzdlu əsgərlərinin müəyyən bir qrupuna aiddir.
Etimologiya
Başıpozuq sözü iki sözün birləşməsindən ibarətdir. Türk dilindən hərfi mənada tərcümə olunan "başıbozuk" (türkcə baş "baş" + bozuk "xarab oldu; dəli") sözü "qüsurlu başla", "dəli başla" mənasını verir. Adətən bu söz birləşməsi "Cəsarətli" ifadəsi ilədə müqayisə oluna bilər. Məcazi mənada isə "quldur" sözü ilə sinonimdir.
Tarixi

İlk dövrlər bu termin, vilayətlərdən İstanbula gələn evsizləri təsvir etmək üçün istifadə edilirdi. Lakin sonradan orduya bağlı, lakin müstəqil dəstə və şəxsi silah-sursatla qarışıq süvari və piyada qoşunlarının üzvləri belə adlanmağa başladı. Osmanlı ordusunda xidmət edərkən başıpozuqlar xidmətlərinə görə yalnız yemək alırdılar, onlara məvacib ödənmirdi. Real qüvvə kimi onlar ilk dəfə XVIII əsrin sonunda ortaya çıxdılar. Başıpozuqlar Misirdə Napoleona qarşı vuruşlarda iştirak etmişdilər.
Başıpozuqların xüsusən elə Misir və Suriyada mülki əhalini qarət etməsi, hökumətin onları ləğv etməsi qərarını verməyə məcbur etdi. Sədrəzəm Hüsrəv Paşanın alban başıpozuqlarını nizami qoşunlarının xeyrinə ləğv etmək cəhdi, Məhəmməd Əlinin Misir xidivliyinin yaradılmasına səbəb olan qiyamlara gətirib çıxardı.
Krım müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyası onlardan istifadə etmək qərarına gəldi. Lakin həm Osmanlı, həm də müttəfiqlərinin generallarının onları nizam-intizam qaydalarına riaəyyət etməyə cəlb etmək üçün cəhdləri nəticəsiz qaldı. 1877–1878-ci illərdəki Rusiya-Türkiyə müharibəsi dövründəki həddindən artıq forsmajor hadisələr nəhayət ki, Osmanlı hökumətini onlardan istifadədən imtina etməyə məcbur etdi. İngilis rəsmisi Valter Barinq, Əhməd Ağanın rəhbərlik etdiyi başıpozuqların törətdiyi Batak qırğınının əsrin ən dəhşətli cinayətlərindən olduğunu bildirmişdi.
Avropa dövlətlərinə qarşı müharibələrdə başıpozuqalar ümumiyyətlə yaramırdılar. Onları təşkil etmək və nizam-intizam vermək qeyri-mümkün idi və hətta bu işi öz üzərinə götürən xarici general və zabitlərin — hərbi müşavirlərin (Fransız generalı Yusuf ləqəbli Jozef Vantini, İngilis Aleksandr Betson) səyləri də bu cəhdləri də kömək etmədi. Nəhayət onların ölkə daxilindəki talanlarına və mülki insanlara qarşı təsəvvür olunmayan vəhşiliklərinə və zorakılığa son qoymaq üçün Osmanlı nizami qoşunları dəfələrlə başıpozuqları tərksilah etmək məcburiyyətində qaldılar. 1876-cı ildə Bolqarıstandakı aprel qiyamının yatırılması və 1877–1878-ci illərdəki son Rus-Türk müharibəsində soyğunçuluğa aludə olmalarını tam şəkildə göstərdilər.
Quruluşu

Başıpozuqlar bir növ Osmanlı imperiyasının köməkçi ordusu (nizamsız süvarilər) olaraq, sülh dövründə, Milli Qvardiyanın (assakiri mulli) bir hissəsi olaraq, imperatorluğun ucqar bölgələrində xristian xalqlarını "sakitləşdirmək" üçün daxili xidmət üçün istifadə edilirdi. Müharibə dövründə başıpozuqlar (assakiri-muavin) səhra qoşunlarına qoşulmuşdu. Beləliklə, Balkan müharibəsi zamanı və Rus-Türk kampaniyası zamanı onların sayı təxminən 20.000 nəfərə çatırdı.
Başıpozuqlar atlı bölüklərinə (dəstələrinə) odlar deyilirdi və hər birinin başında bir od (od başı (baş)) var idi. Müvafiq hərbi təşkilatlanmanın olmaması və nizam-intizamsızlıq tez-tez osmanlıların döyüşlər zamanı hərbi əməliyyatlarına zərər verirdi.
Reputasiyaları

Başıpozuq adı, qəddarlığında ən çirkin zorakılığa qadir bir insanın xarakteristikası üçün ünvanına sahib idi. Başıpozuqların cəza dəstələri kimi fəaliyyətləri, Rusiay filosofu V. S. Solovyov tərəfindən sənədli materiala əsaslanan "Müharibə, tərəqqi və dünya tarixinin sonu haqqında üç söhbət" adlı oçerkində təsvir edilmişdir. Konstantin Balmont, Rusiya imperiyasındakı qiyamlar mövzusunda yazdığı şeirlərində başıpozuqları qəhrəman nümunəsi olaraq xatırlayırdı.
![]() | Vicdanın boş bir şey olduğu Türkiyədə, Yumruq, qamçı, qayçı orada hökm sürür, İki və ya üç sıfır, dörd alçaq Və axmaq kiçik sultan. Azadlıq, iman və elm adına Orada bir növ fikirli ziyalılar toplandı, Amma süpürən kirpiklərin kobudluğu ilə güclüdür Kütləvi başəpozuq onların üstünə yeridi. ... Konstantin Balmont | ![]() |
V.İ.Lenin "Kadetlər və Milliyyətçilər" adlı məqaləsində (1912), Osmanlı istismarçı siniflərinin sinonimi olaraq "başıpozuq" sözündən istifadə etmişdir:
![]() | "Demokratiya, slavyan və türk kəndlilərinə birlikdə - slavyan və Osmanlı mülkədarlarına və başıpozuqlara qarşı çıxmaq lazım olduqda, sadəcə bir slavyan bir türkə qarşı olmasına heç vaxt dözməz." | ![]() |
Qalereya
- Başıpozuqların Bosniyada xristian kəndinə basqını, Yaroslav Çermak, 1861
- Başıpozuq birliyi
- Başıpozuq, tr:Jean-Léon Gérôme, 1869
- Başıpozuq, Stanislav Çlebovski
- Başıpozuqlar, Konstantin Makovski
- Başıpozuqların döyüş səhnəsi
- Başıpozuqlar döyüşdə
İstinadlar
- "BAŞIPOZUQ". Obastan (az.). 2021-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 10 iyul 2021.
- Houtsma, 1993. səh. 670
- Vizetelly, 1897. səh. 83
-
Kisholm, Hyu, redaktorBashi-Bazouk // Britannika Ensiklopediyası (XI). Cambridge University Press. 1911.
- "Большая Российская Энциклопедия". 2019-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-10.
- "Bashi-bazouk | Ottoman soldier". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2020-11-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-03.
- Montgomery 1968, p. 246
- Inalcık, Halil. Trans. by Gibb, H. A. R. The Encyclopaedia of Islam, New Ed., Vol. V, Fascicules 79–80, pp. 35 f. "Khosrew Pasha". E. J. Brill (Leiden), 1979. Accessed 13 Sept 2011.
- Башибузуки // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907–1909.
- "К. Бальмонт, Между 4 и 14 марта 1901". 2018-05-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-11.
Ədəbiyyat
- Edward Vizetelly. The Remininiscences of a Bashi-bazouk. J.W. Arrowsmith. 1897.
- Ottoman warfare, 1500–1700 by Rhoads Murphey. London : UCL Press, 1999.
- tr: Özhan Öztürk (2005). Karadeniz (en:Black Sea): Ansiklopedik Sözlük. 2 Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul. ISBN .
- Montgomery, Viscount Bernard (1968).
- Журнал военных действий против Турции на Европейском театре войны в 1877 году. — Часть I.
- Описание русско-турецкой войны 1877–1878 годов на Балканском полуострове, т. 1.
Xarici keçidlər
- Montgomery, Viscount Bernard (1968). A History of Warfare, The World Publishing Company. .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Basipozuqlar turk Basibozuk Osmanli imperiyasinda dovletin butun bolgelerinden ancaq esasen Albaniya ve Kicik Asiyada toplanan nizamsiz herbi birlesmelerin adi Esesen Anadolu Simali Afrika ve Balkan yarimadasi mulki sexslerinden toplanirdilar Basipozuqlarturk BasibozukNovu piyada suvariYaranma tarixi XVIII esrin sonlari XIX esrin sonlariOlke Osmanli ImperiyasiTabedir Osmanli ordusuTerkibi muzdlu esgerlerVezifesi Dusmen ordusuna zerer vumaqSayi teqribi 20 minHisse birliklerQerargah Gelibolu ve RumeliHimayedari Osmanli SultanlariMuharibeler Napoleonun Misire yurusu Krim muharibesi 1876 ci il Bolqar usyani Rusiya Osmanli muharibesi 1877 1878 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bu termin Qerb tarixsunaslari ve tedqiqatcilari terefinden XIX esrden bu gune qeder tez tez sehv yonde isledilerek Osmanli ordusunun butun nizamsiz birlesmelerine samil edilmisdir Lakin eslinde bu ad yalniz Geliboluda Balkanlarda ve Ion denizinin sahillerinde fealiyyet gosteren Osmanli muzdlu esgerlerinin mueyyen bir qrupuna aiddir EtimologiyaBasipozuq sozu iki sozun birlesmesinden ibaretdir Turk dilinden herfi menada tercume olunan basibozuk turkce bas bas bozuk xarab oldu deli sozu qusurlu basla deli basla menasini verir Adeten bu soz birlesmesi Cesaretli ifadesi ilede muqayise oluna biler Mecazi menada ise quldur sozu ile sinonimdir TarixiAlban Basipozuq Ilk dovrler bu termin vilayetlerden Istanbula gelen evsizleri tesvir etmek ucun istifade edilirdi Lakin sonradan orduya bagli lakin musteqil deste ve sexsi silah sursatla qarisiq suvari ve piyada qosunlarinin uzvleri bele adlanmaga basladi Osmanli ordusunda xidmet ederken basipozuqlar xidmetlerine gore yalniz yemek alirdilar onlara mevacib odenmirdi Real quvve kimi onlar ilk defe XVIII esrin sonunda ortaya cixdilar Basipozuqlar Misirde Napoleona qarsi vuruslarda istirak etmisdiler Basipozuqlarin xususen ele Misir ve Suriyada mulki ehalini qaret etmesi hokumetin onlari legv etmesi qerarini vermeye mecbur etdi Sedrezem Husrev Pasanin alban basipozuqlarini nizami qosunlarinin xeyrine legv etmek cehdi Mehemmed Elinin Misir xidivliyinin yaradilmasina sebeb olan qiyamlara getirib cixardi Krim muharibesi dovrunde Osmanli imperiyasi onlardan istifade etmek qerarina geldi Lakin hem Osmanli hem de muttefiqlerinin generallarinin onlari nizam intizam qaydalarina riaeyyet etmeye celb etmek ucun cehdleri neticesiz qaldi 1877 1878 ci illerdeki Rusiya Turkiye muharibesi dovrundeki heddinden artiq forsmajor hadiseler nehayet ki Osmanli hokumetini onlardan istifadeden imtina etmeye mecbur etdi Ingilis resmisi Valter Barinq Ehmed Aganin rehberlik etdiyi basipozuqlarin toretdiyi Batak qirgininin esrin en dehsetli cinayetlerinden oldugunu bildirmisdi Avropa dovletlerine qarsi muharibelerde basipozuqalar umumiyyetle yaramirdilar Onlari teskil etmek ve nizam intizam vermek qeyri mumkun idi ve hetta bu isi oz uzerine goturen xarici general ve zabitlerin herbi musavirlerin Fransiz generali Yusuf leqebli Jozef Vantini Ingilis Aleksandr Betson seyleri de bu cehdleri de komek etmedi Nehayet onlarin olke daxilindeki talanlarina ve mulki insanlara qarsi tesevvur olunmayan vehsiliklerine ve zorakiliga son qoymaq ucun Osmanli nizami qosunlari defelerle basipozuqlari terksilah etmek mecburiyyetinde qaldilar 1876 ci ilde Bolqaristandaki aprel qiyaminin yatirilmasi ve 1877 1878 ci illerdeki son Rus Turk muharibesinde soygunculuga alude olmalarini tam sekilde gosterdiler QurulusuBir qrup Basipozuq Osmanli aciqcasi Basipozuqlar bir nov Osmanli imperiyasinin komekci ordusu nizamsiz suvariler olaraq sulh dovrunde Milli Qvardiyanin assakiri mulli bir hissesi olaraq imperatorlugun ucqar bolgelerinde xristian xalqlarini sakitlesdirmek ucun daxili xidmet ucun istifade edilirdi Muharibe dovrunde basipozuqlar assakiri muavin sehra qosunlarina qosulmusdu Belelikle Balkan muharibesi zamani ve Rus Turk kampaniyasi zamani onlarin sayi texminen 20 000 nefere catirdi Basipozuqlar atli boluklerine destelerine odlar deyilirdi ve her birinin basinda bir od od basi bas var idi Muvafiq herbi teskilatlanmanin olmamasi ve nizam intizamsizliq tez tez osmanlilarin doyusler zamani herbi emeliyyatlarina zerer verirdi ReputasiyalariQara derili Basipozuq tr Jean Leon Geromenin resmi Basipozuq adi qeddarliginda en cirkin zorakiliga qadir bir insanin xarakteristikasi ucun unvanina sahib idi Basipozuqlarin ceza desteleri kimi fealiyyetleri Rusiay filosofu V S Solovyov terefinden senedli materiala esaslanan Muharibe tereqqi ve dunya tarixinin sonu haqqinda uc sohbet adli ocerkinde tesvir edilmisdir Konstantin Balmont Rusiya imperiyasindaki qiyamlar movzusunda yazdigi seirlerinde basipozuqlari qehreman numunesi olaraq xatirlayirdi Vicdanin bos bir sey oldugu Turkiyede Yumruq qamci qayci orada hokm surur Iki ve ya uc sifir dord alcaq Ve axmaq kicik sultan Azadliq iman ve elm adina Orada bir nov fikirli ziyalilar toplandi Amma supuren kirpiklerin kobudlugu ile gucludur Kutlevi basepozuq onlarin ustune yeridi Konstantin Balmont V I Lenin Kadetler ve Milliyyetciler adli meqalesinde 1912 Osmanli istismarci siniflerinin sinonimi olaraq basipozuq sozunden istifade etmisdir Demokratiya slavyan ve turk kendlilerine birlikde slavyan ve Osmanli mulkedarlarina ve basipozuqlara qarsi cixmaq lazim olduqda sadece bir slavyan bir turke qarsi olmasina hec vaxt dozmez QalereyaBasipozuqlarin Bosniyada xristian kendine basqini Yaroslav Cermak 1861 Basipozuq birliyi Basipozuq tr Jean Leon Gerome 1869 Basipozuq Stanislav Clebovski Basipozuqlar Konstantin Makovski Basipozuqlarin doyus sehnesi Basipozuqlar doyusdeIstinadlar BASIPOZUQ Obastan az 2021 07 11 tarixinde Istifade tarixi 10 iyul 2021 Houtsma 1993 seh 670 Vizetelly 1897 seh 83 Kisholm Hyu redaktorBashi Bazouk Britannika Ensiklopediyasi XI Cambridge University Press 1911 Bolshaya Rossijskaya Enciklopediya 2019 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 10 Bashi bazouk Ottoman soldier Encyclopedia Britannica ingilis 2020 11 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 03 Montgomery 1968 p 246 Inalcik Halil Trans by Gibb H A R The Encyclopaedia of Islam New Ed Vol V Fascicules 79 80 pp 35 f Khosrew Pasha E J Brill Leiden 1979 Accessed 13 Sept 2011 Bashibuzuki Malyj enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 4 t SPb 1907 1909 K Balmont Mezhdu 4 i 14 marta 1901 2018 05 06 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 11 EdebiyyatEdward Vizetelly The Remininiscences of a Bashi bazouk J W Arrowsmith 1897 Ottoman warfare 1500 1700 by Rhoads Murphey London UCL Press 1999 tr Ozhan Ozturk 2005 Karadeniz en Black Sea Ansiklopedik Sozluk 2 Cilt Heyamola Yayincilik Istanbul ISBN 975 6121 00 9 Montgomery Viscount Bernard 1968 Zhurnal voennyh dejstvij protiv Turcii na Evropejskom teatre vojny v 1877 godu Chast I Opisanie russko tureckoj vojny 1877 1878 godov na Balkanskom poluostrove t 1 Xarici kecidlerMontgomery Viscount Bernard 1968 A History of Warfare The World Publishing Company ISBN 978 0 688 01645 6