fbpx
Wikipedia

Başıpozuqlar

Avqust 14, 2021

Başıpozuqlar (türk. Başıbozuk) — Osmanlı imperiyasında dövlətin bütün bölgələrindən, ancaq əsasən Albaniya və Kiçik Asiyada toplanan nizamsız hərbi birləşmələrin adı. Əsəsən Anadolu, Şimali Afrika və Balkan yarımadası mülki şəxslərindən toplanırdılar.

Başıpozuqlar
türk. Başıbozuk
Növü piyada, süvari
Mövcud olduğu illər XVIII əsrin sonları - XIX əsrin sonları
Dövlət Osmanlı İmperiyası
Tabedir Osmanlı ordusu
Tərkibi muzdlu əsgərlər
Vəzifəsi Düşmən ordusuna zərər vumaq
Sayı təqribi 20 min
Hissə birliklər
Qərargah Gelibolu və Rumeli
Himayədarı Osmanlı Sultanları
Müharibələr Napoleonun Misirə yürüşü
Krım müharibəsi
1876-cı il Bolqar üsyanı
Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877-1878)
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu termin Qərb tarixşünasları və tədqiqatçıları tərəfindən (XIX əsrdən bu günə qədər) tez-tez səhv yöndə işlədilərək Osmanlı ordusunun bütün nizamsız birləşmələrinə şamil edilmişdir. Lakin əslində bu ad yalnız Geliboluda, Balkanlarda və İon dənizinin sahillərində fəaliyyət göstərən Osmanlı muzdlu əsgərlərinin müəyyən bir qrupuna aiddir.

Etimologiya

Başıpozuq sözü iki sözün birləşməsindən ibarətdir. Türk dilindən hərfi mənada tərcümə olunan "başıbozuk" (türkcə baş "baş" + bozuk "xarab oldu; dəli") sözü "qüsurlu başla", "dəli başla" mənasını verir. Adətən bu söz birləşməsi "Cəsarətli" ifadəsi ilədə müqayisə oluna bilər. Məcazi mənada isə "quldur" sözü ilə sinonimdir.

Tarixi

 
Alban Başıpozuq

İlk dövrlər bu termin, vilayətlərdən İstanbula gələn evsizləri təsvir etmək üçün istifadə edilirdi. Lakin sonradan orduya bağlı, lakin müstəqil dəstə və şəxsi silah-sursatla qarışıq süvari və piyada qoşunlarının üzvləri belə adlanmağa başladı. Osmanlı ordusunda xidmət edərkən başıpozuqlar xidmətlərinə görə yalnız yemək alırdılar, onlara məvacib ödənmirdi. Real qüvvə kimi onlar ilk dəfə XVIII əsrin sonunda ortaya çıxdılar. Başıpozuqlar Misirdə Napoleona qarşı vuruşlarda iştirak etmişdilər.

Başıpozuqların xüsusən elə Misir və Suriyada mülki əhalini qarət etməsi, hökümətin onları ləğv etməsi qərarını verməyə məcbur etdi. Sədrəzəm Hüsrəv Paşanın alban başıpozuqlarını nizami qoşunlarının xeyrinə ləğv etmək cəhdi, Məhəmməd Əlinin Misir xidivliyinin yaradılmasına səbəb olan qiyamlara gətirib çıxardı.

Krım müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyası onlardan istifadə etmək qərarına gəldi. Lakin həm Osmanlı, həm də müttəfiqlərinin generallarının onları nizam-intizam qaydalarına riaəyyət etməyə cəlb etmək üçün cəhdləri nəticəsiz qaldı. 1877-1878-ci illərdəki Rusiya-Türkiyə müharibəsi dövründəki həddindən artıq forsmajor hadisələr nəhayət ki, Osmanlı hökumətini onlardan istifadədən imtina etməyə məcbur etdi. İngilis rəsmisi Valter Barinq, Əhməd Ağanın rəhbərlik etdiyi başıpozuqların törətdiyi Batak qırğınının əsrin ən dəhşətli cinayətlərindən olduğunu bildirmişdi.

Avropa dövlətlərinə qarşı müharibələrdə başıpozuqalar ümumiyyətlə yaramırdılar. Onları təşkil etmək və nizam-intizam vermək qeyri-mümkün idi və hətta bu işi öz üzərinə götürən xarici general və zabitlərin - hərbi müşavirlərin (Fransız generalı Yusuf ləqəbli Jozef Vantini, İngilis Aleksandr Betson) səyləri də bu cəhdləri də kömək etmədi. Nəhayət onların ölkə daxilindəki talanlarına və mülki insanlara qarşı təsəvvür olunmayan vəhşiliklərinə və zorakılığa son qoymaq üçün Osmanlı nizami qoşunları dəfələrlə başıpozuqları tərksilah etmək məcburiyyətində qaldılar. 1876-cı ildə Bolqarıstandakı aprel qiyamının yatırılması və 1877-1878-ci illərdəki son Rus-Türk müharibəsində soyğunçuluğa aludə olmalarını tam şəkildə göstərdilər.

Quruluşu

 
Bir qrup Başıpozuq, Osmanlı açıqcası

Başıpozuqlar bir növ Osmanlı imperiyasının köməkçi ordusu (nizamsız süvarilər) olaraq, sülh dövründə, Milli Qvardiyanın (assakiri mulli) bir hissəsi olaraq, imperatorluğun ucqar bölgələrində xristian xalqlarını "sakitləşdirmək" üçün daxili xidmət üçün istifadə edilirdi. Müharibə dövründə başıpozuqlar (assakiri-muavin) səhra qoşunlarına qoşulmuşdu. Beləliklə, Balkan müharibəsi zamanı və Rus-Türk kampaniyası zamanı onların sayı təxminən 20.000 nəfərə çatırdı.

Başıpozuqlar atlı bölüklərinə (dəstələrinə) odlar deyilirdi və hər birinin başında bir od (od başı (baş)) var idi. Müvafiq hərbi təşkilatlanmanın olmaması və nizam-intizamsızlıq tez-tez osmanlıların döyüşlər zamanı hərbi əməliyyatlarına zərər verirdi.

Reputasiyaları

 
Qara dərili Başıpozuq,tr:Jean-Léon Gérômenin rəsmi

Başıpozuq adı, qəddarlığında ən çirkin zorakılığa qadir bir insanın xarakteristikası üçün ünvanına sahib idi. Başıpozuqların cəza dəstələri kimi fəaliyyətləri, Rusiay filosofu V. S.Solovyov tərəfindən sənədli materiala əsaslanan "Müharibə, tərəqqi və dünya tarixinin sonu haqqında üç söhbət" adlı oçerkində təsvir edilmişdir. Konstantin Balmont, Rusiya imperiyasındakı qiyamlar mövzusunda yazdığı şeirlərində başıpozuqları qəhrəman nümunəsi olaraq xatırlayırdı.

  Vicdanın boş bir şey olduğu Türkiyədə,
Yumruq, qamçı, qayçı orada hökm sürür,
İki və ya üç sıfır, dörd alçaq
Və axmaq kiçik sultan.
Azadlıq, iman və elm adına
Orada bir növ fikirli ziyalılar toplandı,
Amma süpürən kirpiklərin kobudluğu ilə güclüdür
Kütləvi başəpozuq onların üstünə yeridi. ...
Konstantin Balmont
  

V.İ.Lenin "Kadetlər və Milliyyətçilər" adlı məqaləsində (1912), Osmanlı istismarçı siniflərinin sinonimi olaraq "başıpozuq" sözündən istifadə etmişdir:

  "Demokratiya, slavyan və türk kəndlilərinə birlikdə - slavyan və Osmanlı mülkədarlarına və başıpozuqlara qarşı çıxmaq lazım olduqda, sadəcə bir slavyan bir türkə qarşı olmasına heç vaxt dözməz."  

Qalereya

  • Başıpozuqların Bosniyada xristian kəndinə basqını, Yaroslav Çermak, 1861

  • Başıpozuq birliyi

  • Başıpozuq, tr:Jean-Léon Gérôme, 1869

  • Başıpozuq, Stanislav Çlebovski

  • Başıpozuqlar, Konstantin Makovski

  • Başıpozuqların döyüş səhnəsi

  • Başıpozuqlar döyüşdə

İstinadlar

  1. "BAŞIPOZUQ". Obastan (azərb.). İstifadə tarixi: 10 iyul 2021.
  2. ↑ Houtsma, 1993. səh. 670
  3. Vizetelly, 1897. səh. 83
  4. ↑   Kisholm, Hyu, ed. (1911). "Bashi-Bazouk". Britannika Ensiklopediyası (XI). Cambridge University Press.
  5. "Большая Российская Энциклопедия".
  6. "Bashi-bazouk | Ottoman soldier". Encyclopedia Britannica (ingilis). İstifadə tarixi: 2020-10-03.
  7. Montgomery 1968, p. 246
  8. Inalcık, Halil. Trans. by Gibb, H.A.R. The Encyclopaedia of Islam, New Ed., Vol. V, Fascicules 79-80, pp. 35 f. "Khosrew Pasha". E.J. Brill (Leiden), 1979. Accessed 13 Sept 2011.
  9. Башибузуки // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.
  10. К. Бальмонт, Между 4 и 14 марта 1901

Ədəbiyyat

  • Edward Vizetelly (1897). The Remininiscences of a Bashi-bazouk. J.W. Arrowsmith.
  • Ottoman warfare, 1500–1700 by Rhoads Murphey. London : UCL Press, 1999.
  • tr: Özhan Öztürk (2005). Karadeniz (en:Black Sea): Ansiklopedik Sözlük. 2 Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul. ISBN 975-6121-00-9.
  • Montgomery, Viscount Bernard (1968).
  • Журнал военных действий против Турции на Европейском театре войны в 1877 году. — Часть I.
  • Описание русско-турецкой войны 1877—1878 годов на Балканском полуострове, т. 1.

Xarici keçidlər

  • Montgomery, Viscount Bernard (1968). A History of Warfare, The World Publishing Company. ISBN 978-0-688-01645-6.

Avqust 14, 2021
başıpozuqlar, türk, başıbozuk, osmanlı, imperiyasında, dövlətin, bütün, bölgələrindən, ancaq, əsasən, albaniya, kiçik, asiyada, toplanan, nizamsız, hərbi, birləşmələrin, adı, əsəsən, anadolu, şimali, afrika, balkan, yarımadası, mülki, şəxslərindən, toplanırdıl. Basipozuqlar 1 turk Basibozuk Osmanli imperiyasinda dovletin butun bolgelerinden ancaq esasen Albaniya ve Kicik Asiyada toplanan nizamsiz herbi birlesmelerin adi 2 Esesen Anadolu Simali Afrika ve Balkan yarimadasi mulki sexslerinden toplanirdilar 3 Basipozuqlarturk BasibozukNovu piyada suvariMovcud oldugu iller XVIII esrin sonlari XIX esrin sonlariDovlet Osmanli ImperiyasiTabedir Osmanli ordusuTerkibi muzdlu esgerlerVezifesi Dusmen ordusuna zerer vumaqSayi teqribi 20 minHisse birliklerQerargah Gelibolu ve RumeliHimayedari Osmanli SultanlariMuharibeler Napoleonun Misire yurusu Krim muharibesi 1876 ci il Bolqar usyani Rusiya Osmanli muharibesi 1877 1878 Vikianbarda elaqeli mediafayllarBu termin Qerb tarixsunaslari ve tedqiqatcilari terefinden XIX esrden bu gune qeder tez tez sehv yonde isledilerek Osmanli ordusunun butun nizamsiz birlesmelerine samil edilmisdir Lakin eslinde bu ad yalniz Geliboluda Balkanlarda ve Ion denizinin sahillerinde fealiyyet gosteren Osmanli muzdlu esgerlerinin mueyyen bir qrupuna aiddir 2 4 Mundericat 1 Etimologiya 2 Tarixi 3 Qurulusu 4 Reputasiyalari 5 Qalereya 6 Istinadlar 7 Edebiyyat 8 Xarici kecidlerEtimologiya RedakteBasipozuq sozu iki sozun birlesmesinden ibaretdir Turk dilinden herfi menada tercume olunan basibozuk turkce bas bas bozuk xarab oldu deli sozu qusurlu basla deli basla menasini verir Adeten bu soz birlesmesi Cesaretli ifadesi ilede muqayise oluna biler Mecazi menada ise quldur sozu ile sinonimdir 5 Tarixi Redakte Alban Basipozuq Ilk dovrler bu termin vilayetlerden Istanbula gelen evsizleri tesvir etmek ucun istifade edilirdi Lakin sonradan orduya bagli lakin musteqil deste ve sexsi silah sursatla qarisiq suvari ve piyada qosunlarinin uzvleri bele adlanmaga basladi Osmanli ordusunda xidmet ederken basipozuqlar xidmetlerine gore yalniz yemek alirdilar onlara mevacib odenmirdi Real quvve kimi onlar ilk defe XVIII esrin sonunda ortaya cixdilar Basipozuqlar Misirde Napoleona qarsi vuruslarda istirak etmisdiler 6 Basipozuqlarin xususen ele Misir ve Suriyada mulki ehalini qaret etmesi 7 hokumetin onlari legv etmesi qerarini vermeye mecbur etdi Sedrezem Husrev Pasanin alban basipozuqlarini nizami qosunlarinin xeyrine legv etmek cehdi Mehemmed Elinin Misir xidivliyinin yaradilmasina sebeb olan qiyamlara getirib cixardi 8 Krim muharibesi dovrunde Osmanli imperiyasi onlardan istifade etmek qerarina geldi Lakin hem Osmanli hem de muttefiqlerinin generallarinin onlari nizam intizam qaydalarina riaeyyet etmeye celb etmek ucun cehdleri neticesiz qaldi 1877 1878 ci illerdeki Rusiya Turkiye muharibesi dovrundeki heddinden artiq forsmajor hadiseler nehayet ki Osmanli hokumetini onlardan istifadeden imtina etmeye mecbur etdi Ingilis resmisi Valter Barinq Ehmed Aganin rehberlik etdiyi basipozuqlarin toretdiyi Batak qirgininin esrin en dehsetli cinayetlerinden oldugunu bildirmisdi Avropa dovletlerine qarsi muharibelerde basipozuqalar umumiyyetle yaramirdilar Onlari teskil etmek ve nizam intizam vermek qeyri mumkun idi ve hetta bu isi oz uzerine goturen xarici general ve zabitlerin herbi musavirlerin Fransiz generali Yusuf leqebli Jozef Vantini Ingilis Aleksandr Betson seyleri de bu cehdleri de komek etmedi Nehayet onlarin olke daxilindeki talanlarina ve mulki insanlara qarsi tesevvur olunmayan vehsiliklerine ve zorakiliga son qoymaq ucun Osmanli nizami qosunlari defelerle basipozuqlari terksilah etmek mecburiyyetinde qaldilar 1876 ci ilde Bolqaristandaki aprel qiyaminin yatirilmasi ve 1877 1878 ci illerdeki son Rus Turk muharibesinde soygunculuga alude olmalarini tam sekilde gosterdiler 4 Qurulusu Redakte Bir qrup Basipozuq Osmanli aciqcasi Basipozuqlar bir nov Osmanli imperiyasinin komekci ordusu nizamsiz suvariler olaraq sulh dovrunde Milli Qvardiyanin assakiri mulli bir hissesi olaraq imperatorlugun ucqar bolgelerinde xristian xalqlarini sakitlesdirmek ucun daxili xidmet ucun istifade edilirdi 9 Muharibe dovrunde basipozuqlar assakiri muavin sehra qosunlarina qosulmusdu Belelikle Balkan muharibesi zamani ve Rus Turk kampaniyasi zamani onlarin sayi texminen 20 000 nefere catirdi Basipozuqlar atli boluklerine destelerine odlar deyilirdi ve her birinin basinda bir od od basi bas var idi Muvafiq herbi teskilatlanmanin olmamasi ve nizam intizamsizliq tez tez osmanlilarin doyusler zamani herbi emeliyyatlarina zerer verirdi Reputasiyalari Redakte Qara derili Basipozuq tr Jean Leon Geromenin resmi Basipozuq adi qeddarliginda en cirkin zorakiliga qadir bir insanin xarakteristikasi ucun unvanina sahib idi Basipozuqlarin ceza desteleri kimi fealiyyetleri Rusiay filosofu V S Solovyov terefinden senedli materiala esaslanan Muharibe tereqqi ve dunya tarixinin sonu haqqinda uc sohbet adli ocerkinde tesvir edilmisdir Konstantin Balmont Rusiya imperiyasindaki qiyamlar movzusunda yazdigi seirlerinde basipozuqlari qehreman numunesi olaraq xatirlayirdi Vicdanin bos bir sey oldugu Turkiyede Yumruq qamci qayci orada hokm surur Iki ve ya uc sifir dord alcaq Ve axmaq kicik sultan Azadliq iman ve elm adina Orada bir nov fikirli ziyalilar toplandi Amma supuren kirpiklerin kobudlugu ile gucludur Kutlevi basepozuq onlarin ustune yeridi Konstantin Balmont 10 V I Lenin Kadetler ve Milliyyetciler adli meqalesinde 1912 Osmanli istismarci siniflerinin sinonimi olaraq basipozuq sozunden istifade etmisdir Demokratiya slavyan ve turk kendlilerine birlikde slavyan ve Osmanli mulkedarlarina ve basipozuqlara qarsi cixmaq lazim olduqda sadece bir slavyan bir turke qarsi olmasina hec vaxt dozmez Qalereya Redakte Basipozuqlarin Bosniyada xristian kendine basqini Yaroslav Cermak 1861 Basipozuq birliyi Basipozuq tr Jean Leon Gerome 1869 Basipozuq Stanislav Clebovski Basipozuqlar Konstantin Makovski Basipozuqlarin doyus sehnesi Basipozuqlar doyusdeIstinadlar Redakte BASIPOZUQ Obastan azerb Istifade tarixi 10 iyul 2021 1 2 Houtsma 1993 seh 670 Vizetelly 1897 seh 83 1 2 Kisholm Hyu ed 1911 Bashi Bazouk Britannika Ensiklopediyasi XI Cambridge University Press Bolshaya Rossijskaya Enciklopediya Bashi bazouk Ottoman soldier Encyclopedia Britannica ingilis Istifade tarixi 2020 10 03 Montgomery 1968 p 246 Inalcik Halil Trans by Gibb H A R The Encyclopaedia of Islam New Ed Vol V Fascicules 79 80 pp 35 f Khosrew Pasha E J Brill Leiden 1979 Accessed 13 Sept 2011 Bashibuzuki Malyj enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 4 t SPb 1907 1909 K Balmont Mezhdu 4 i 14 marta 1901Edebiyyat RedakteEdward Vizetelly 1897 The Remininiscences of a Bashi bazouk J W Arrowsmith Ottoman warfare 1500 1700 by Rhoads Murphey London UCL Press 1999 tr Ozhan Ozturk 2005 Karadeniz en Black Sea Ansiklopedik Sozluk 2 Cilt Heyamola Yayincilik Istanbul ISBN 975 6121 00 9 Montgomery Viscount Bernard 1968 Zhurnal voennyh dejstvij protiv Turcii na Evropejskom teatre vojny v 1877 godu Chast I Opisanie russko tureckoj vojny 1877 1878 godov na Balkanskom poluostrove t 1 Xarici kecidler RedakteMontgomery Viscount Bernard 1968 A History of Warfare The World Publishing Company ISBN 978 0 688 01645 6 Menbe https az wikipedia org w index php title Basipozuqlar amp oldid 6050968, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.