fbpx
Wikipedia

Azərbaycanın bank sistemi

Noyabr 09, 2022

Azərbaycanın bank sistemi — "Banklar haqqında" qanunla tənzimlənir.

Qanunvericiliyə əsasən ölkənin bank sistemi ikipilləlidir – Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankından və kredit təşkilatlarından ibarətdir.

Əsas pilləni təmsil edən Mərkəzi Bank dövlətin mərkəzi bankıdır və onun fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında" Qanun, Mülki Məcəllə və digər normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir. Qanunvericiliyə uyğun olaraq Mərkəzi Bank – bank fəaliyyətini lisenziyalaşdırır və tənzimləyir, qanunla müəyyən edilmiş qaydada bank fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir.

Bank sisteminin ikinci pilləsini kredit təşkilatları təşkil edir. Kredit təşkilatlarının fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, "Banklar haqqında" qanun, Mülki Məcəlləsi, "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında", "Bank olmayan kredit təşkilatları haqqında" və "Kredit İttifaqları haqqında" qanunlar və s. normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir.

Bank sektorunun inkişafı səviyyəsini cəmi aktivlərin ÜDM-ə nisbəti ilə də ölçmək olar. Ekspertlərin hesablamalarına görə, iqtisadi cəhətdən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə bank sektorunun cəmi aktivlərinin ÜDM-də payı 5%-i ötmür. Azərbaycanda bank sektorunun cəmi aktivlərinin ÜDM-də payı təxminən 32%-ə bərabərdir.

Tarixi

XX əsrin əvvəlləri

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda borc-bank sisteminin inkişafı, borc verən idarələrin ayrı-ayrı ərazilər üzrə qeyri-bərabər paylanması bəzi rayonlarda bank kapitalının daha çox, digərində isə az cəmlənməsi kapitalist təsərrüfat sisteminə xas olan sənaye kapitalı ilə bank kapitalının çulğaşması ilə xarakterizə olunurdu.

Neft sənayesinin XX əsrin əvvəllərindəki dünya böhranının nəticələrinə məruz qalmış Bakı şəhərində 1909-cu ilə qədər, 1907-ci ildə fəaliyyətə başlayan şəhər xüsusi lombardından başqa, borc verən heç bir yeni idarə açılmamışdı. Neft istehsalının və neft məhsulları ilə ticarətin həcminin azaldığı, gəmiçilikdə yük daşınmasının ixtisara düşdüyü, əməyə tələbatın xeyli azaldığı, vergilərin çoxunun geri qaytarıldığı və bir çox idarənin iflasa uğradığı şəraitdə Rusiya səhmdar kommersiya bankları öz fəaliyyət dairələrini genişləndirmək, Bakı rayonunda yeni şöbələr açmaq istəmirdi.

Kredit-bank sistemi

1909-cu ildə neft sənayesi və onunla bağlı istehsal müəssisələri uzunmüddətli durğunluqdan sonra öz fəaliyyətini bərpa etdiyi bir şəraitdə Bakıda kredit-bank sisteminin yeni inkişaf mərhələsi başladı. 1909-cu ildə Sankt-Peterburq Beynəlxalq Kommersiya Bankı Balaxanı kəndində özünün ikinci şöbəsini açdı. 1914-cü il aprelin 15-də ilk yerli səhmdar kommersiya bankı - Bakı Tacir Bankı açıldı. Onun idarə heyətinin sədri Musa Nağıyev, bank şurasının sədri isə H.Z.Tağıyev idi. 1900-1913-cü illərdə Bakıdakı 9 bank kontoru arasında ən mühümləri Əbdül Həmid Ələsgərov, Hacı Şıxəli Dadaşov, H.Z.Tağıyev və Tumanyan qardaşlarına məxsus idi, onlar kommersiya banklarından daha çox ixtisaslaşması ilə fərqlənirdi. Səhmdar bankların inkişafı ilə əlaqədar olaraq onların rolu heçə endi.

Bakıda borc (kredit) verən Qarşılıqlı Borcvermə Cəmiyyəti, Şəhər Borcvermə Cəmiyyəti, xəzinəyə və xüsusi şəxsə məxsus olan şəhər lombardı kimi idarələr də fəaliyyət göstərirdi.

Gəncə, Şuşa, Şəki, Lənkəran və Naxçıvan kimi ticarət-sənaye mərkəzlərində də kredit-bank sistemi inkişaf edirdi. Bu şəhərlərdəki kredit-bank sisteminin xüsusiyyəti dünya sənaye sistemini bürümüş böhrandan sonrakı durğunluq dövründə də inkişaf etməsi idi. Bunun başlıca səbəbi böhranın, neft sənayesindən fərqli olaraq, yerli sənaye sahələrinə və sənətkarlığa göstərdiyi təsirin zəif olmasında idi. Əvvəlki dövrlərin kapital yığımı sayəsində Şuşada yerli tacirlərin və sənaye sahiblərinin təşəbbüsü ilə 1904-cü ildə ilk kredit idarəsi - Qarşılıqlı Kredit Cəmiyyəti, 1910-cu ildə Volqa-Kama Kommersiya Bankı Tiflis şöbəsinin komisyonerliyi, 1914-cü il iyulun 25-də isə nizamnaməsi hələ 1905-ci ildə təsdiq olunmuş Qarşılıqlı Kənd təsərrüfatı Kredit Cəmiyyəti açıldı.

Bank idarələrinin mövcud olduğu Gəncə şəhərində 1905-ci il yanvarın 3-dən Qarşılıqlı Borcvermə Cəmiyyəti, iki ildən sonra isə 1910-cu il yanvarın 1-dən Yelizavetpol Qarşılıqlı Kredit Kommersiya Cəmiyyəti adlandırılan ikinci belə cəmiyyət, həmin il Volqa-Kama Kommersiya Bankı Tiflis şöbəsinin 1913-cü ildən həmin bankın agentliyinə çevrilən komisyonerliyi, 1912-ci il avqustun 16-dan Tiflis kommersiya bankının şöbəsi fəaliyyətə başladı.

Şəkidə ilk bank idarəsi - Qarşılıqlı Kredit Cəmiyyəti 1908-ci il mayın 20-də, bir ildən sonra Əhmədov qardaşlarının Banklar Evi və və 1910-cu ildə isə Tiflis Kommersiya Bankının şöbəsi açıldı.

Uluxanlıdan İran sərhədinə qədər dəmir yol xətti çəkildikdən sonra XX əsrin əvvəllərində mühüm ticarət mərkəzinə çevrilmiş Culfada 1910-cu ildə Azov-Don Kommersiya Bankının şöbəsi, 1911-ci ildə İran Hesab-Borc Bankının şöbəsi və 1912-ci ildə isə Tiflis Kommersiya bankının şöbəsi yaradıldı.

Azərbaycanın başqa şəhərlərində - 1910-cu ildə Naxçıvanda Qarşılıqlı Kredit Bankının şöbəsi, 1911-ci ildə Lənkəranda Rus-Asiya bankının 1913-cü ildə həmin bankın şöbəsinə çevrilən komisyonerliyi, Astarada İran Hesablama-Borc Agentliyinin şöbəsi açıldı.

Kommersiya bankları

Kommersiya bankları XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində fəaliyyət göstərən kredit-bank sistemində əsas həlqə idi. Rusiyanın Azərbaycan ərazisini fəaliyyət mühiti etmiş dövlət və səhmdar torpaq bankları sırasına 1900-cü ildən Don Səhmdar Torpaq Bankı, 1903-cü ildən Yaroslavl-Kostroma Səhmdar Torpaq Bankı, 1907-ci ildən Poltava Səhmdar Bankı, 1906-cı il fevralın 15-dən Kəndli Torpaq Bankın ın Zaqafqaziya şöbəsi daxil idi.

Dövlət zadəgan torpaq bankı Zaqafqaziya şöbəsinə öz fəaliyyətini Azərbaycanda yaymağa icazə vermişdi, lakin bankın mərkəzi idarəsinin siyasəti yerli mülkədar və bəyləri onun müştərisi olmaqdan məhrum etmişdi. Bunun başlıca səbəbi onların imtiyazlısilkə mənsubluğunu və mülklərinin sərhədlər üzrə onların mülkiyyətində olduğunu təsdiqləyən sənədlərin olmaması idi. Yerli və Qafqaz inzibati orqanları bankın mərkəzi idarəsi qarşısında dəfələrlə vəsatət qaldırdığına baxmayaraq, bəylər öz torpaqlarını burada girov qoymaq hüququ ala bilməmişdilər. Yalnız xan nəslindən olanlar və rus əsilzadələri öz torpaqlarını bu banka girov qoya bilərdilər.

Kredit (borcvermə) idarələri

Azərbaycanın kredit-bank sisteminin digər bir həlqəsi kiçik kredit (borcvermə) idarələri idi. Rusiyanın, o cümlədən Azərbaycanın kənd təsərrüfatında XX əsrin əvvəllərində kapitalist münasibətlərinin inkişafı ölkədə kiçik kreditin vəziyyətini əsaslı surətdə dəyişməyi tələb edirdi. Çar hökumətinin 1904-cü il iyunun 7-də təsdiq etdiyi "Kiçik kredit idarələri haqqında əsasnamə"yə görə, Rusiya dövlət bankı - kiçik kredit işləri üzrə idarə yaradıldı və ona tapşırıldı ki, kiçik kredit müəssisələri yaradılmasına himayədarlıq, onların fəaliyyətinə nəzarət və rəhbərlik etsin.

Bu qanun Rusiyada kiçik kredit idarələri şəbəkəsinin yaradılması işini geniş inkişaf yoluna saldı. Azərbaycanda bu istiqamətdə ilk addımlar 1906-1907-ci illərdə atıldı. Dövlət bankının Tiflis və Bakı şöbələrinin nəzdində kiçik kredit üzrə Bakı və Yelizavetpol quberniya komitələri yaradıldı. Bank şöbələrində çalışan müfəttişlər kəndli təsərrüfatlarının xahişlərini nəzərdən keçirməli, imkan olduqda kiçik kredit müəssisələri açmalı idilər.

Kiçik kredit müəssisələri açılması Maliyyə Nazirliyinin 1905-ci ilin noyabrında təsdiq etdiyi Nizamnamə əsasında tənzimlənməli idi. Bu sənəd Azərbaycanda kiçik kredit müəssisələrinin iki növünün - kredit və borc-kredit şirkəti açılmasına yol verirdi.

Lakin kiçik müfəttişlərin sayca məhdudluğu, haqq-hesabın yerli dildə aparılmaması, qolçomaq-sələmçilərin müqaviməti və s. ona gətirib ona çıxartdı ki, Azərbaycanda ilk kiçik kredit müəssisəsi yalnız 1908-ci ildə açıldı. 1909-1913-cü illərdə kiçik kredit müəssisələrinin artım mənzərəsi belə idi: 1909-cu ildə 9, 1910-cu ildə 12, 1911-ci ildə 5, 1912-ci ildə 42, 1913-cü ildə 19, ümumiyyətlə isə həmin müddətdə cəmi 86 kiçik kredit müəssisəsi açılmışdı.

Kiçik kredit müəssisələrinin çoxu Bakı quberniyasında, 8-i Naxçıvan qəzasında, 2-si isə Zaqatala dairəsində idi. Kredit şirkətləri çoxluq, borc-əmanət şirkətləri isə azlıq təşkil edirdi. Azərbaycanda kiçik kredit müəssisələri şəbəkəsinin genişliyi öz əksini bankir idarələri, qarşılıqlı kredit cəmiyyətləri və Bakı tacir bankı yaradılmasında tapırdı. Bu isə maliyyə oliqarxiyasının hakimiyyətinə gətirib çıxardı.

Azərbaycan iqtisadiyyatında rolu

Kredit-bank müəssisələrinin sürətli artımı Azərbaycan iqtisadiyyatında kapitalist inkişafının tələbi ilə şərtlənirdi. Bank kapitalı kredit müəssisələri çoxaldıqca və fəaliyyətlərini genişləndirdikcə yerli sənayenin, ticarət və kənd təsərrüfatının, əhalinin təsərrüfat həyatının bütün sahələrini əhatə edirdi. Girov əvəzinə verilən borclar, bankların fəal əməliyyatının yayılma dairəsinin həcmi və s. bank kreditinin Azərbaycan iqtisadiyyatı ilə nə qədər geniş qovuşduğunu sübut edir.

Bakı banklarının, demək olar ki, hamısı əsasən neft sənayesi, ona xidmət edən sənaye sahələri və neft məhsulları ticarəti ilə bağlı idi və onlaraxidmət edirdi. Veksel və əmtəə kreditlərinin əsas hissəsi neft sənayesi sahəsinə düşürdü. Çəltik və buğda dəyirmanları, tütün fabrikləri, balıq sənayeçiləri, manufaktura tacirləri, qənd, meyvə, pambıq və s. ilə ticarət edənlər də bank kreditindən geniş istifadə edirdilər.

Rusiya kommersiya banklarının Bakı şöbələri neft sənayesi ilə, yerli sənayenin başqa sahələri və ticarətlə qovuşdu, bank kapitalı sənaye kapitalı ilə qaynayıb qarışdı. Bankların şöbələri kapitalın və inhisarların təmərküzləşməsi prosesini sürətləndirib gücləndirdi, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrindəki qarşılıqlı əlaqələri yüksək dərəcədə qüvvətləndirdi. Bankların şöbələri təsərrüfat həyatının mərkəzinə çevrildi.

Bank şöbələrinin Gəncə qrupu 7-10 mln rublluq veksellərin hesabını aparırdı. Gəncədəki bütün bank şöbələri kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrini, əsasən isə çaxır və araq istehsalını, pambıqçılığı və ipəkçiliyi kreditlə təmin edirdi. Nuxa və Şuşa bankları baramaçılığa və ipək sənayesinə, həmçinin başqa istehsal sahələrinə kredit verirdi. Bank şöbələrinin apardığı veksel hesabının məbləği hər il Nuxada 3-4, Şuşada isə 2-3 mln rubl olurdu.

Torpaq banklarının bir qrupu özlərinin 1916-cı ilə qədərki fəaliyyəti dövründə kənd malikanələrini girov götürməklə, Azərbaycanın torpaq sahiblərinə 7 mln rubl uzunmüddətli borc vermişdi. Mülkədarlar bu kapitalın müəyyən hissəsini öz təsərrüfatlarını genişləndirməyə, onları kapitalist yolu ilə inkişaf etdirməyə yönəltmişdilər. Bu banklar, yəni Bakıda fəaliyyət göstərən Bakı şəhər Kredit Cəmiy yəti, Tiflis Zadəgan Torpaq Bankı, Don Torpaq Bankı, Tiflis Zadəgan Bankının Şuşadakı agentliyi, Poltava torpaq bankının Gəncədəki agentliyi həmin şəhərlərdə aparılan inşaat işləri üçün girov müqabilində borc vermişdi.

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən kiçik kredit müəssisələri 1909-cu ildən 1913-cü ilədək xırda kənd burjuaziyasından olan üzvlərinə 6,5-7 mln rubla qədər borc vermişdi. Bu məbləğ kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrinə qoyulmuşdu.

Beləliklə, müharibədən qabaqkı illərdə Azərbaycanda iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinə - sənaye, kənd təsərrüfatı və ticarətə hər il 100-150 mln rubl bank kapitalı yönəldilmişdi.

Bank kapitalı Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələrinə daxil olmuş, təsərrüfatı aparmaq üsullarını, onun strukturunu, bütün pul münasibətlərinin mahiyyətini dəyişmiş, sənayedə, kənd təsərrüfatında və ticarətdə əmtəə təsərrüfatı və kapitalizmin inkişafını sürətləndirmişdi.

2010-cu ildə bankların aktivlərinin cəmi 13290,81 milyon manat təşkil etmişdir. Orta hesabla bir bankın aktivi 295,35 milyon manata bərabər olub. Ölkənin bank sistemində təmərküzləşmə (konsentrasiya) səviyyəsi 60,7% təşkil edir. 5 bankın (Azərbaycan Beynəlxalq Bankı, Kapital Bank, Bank Standard, Xalq Bank və Paşa Bank) aktivlərinin cəmi bütün aktivlərin 60,7%-ni təşkil edir. Ölkə üzrə bankların nizamnamə kapitalının 39,2%-i, depozitlərin 61,9%-i, kredit portfelinin 58,2%-i adıçəkilən 5 bankın payına düşür.

Bank sistemində yeganə dövlət bankı olan Azərbaycan Beynəlxalq Bankıdır. Aktivlərin 41,6%-i Azərbaycan Beynəlxalq Bankına məxsusdur. Ölkə üzrə kredit portfelinin 41%-nə, depozitlərin 36%-nə bu bank nəzarət edir.

Yerdə qalan 20 bankın bazar payı 5%-dən də azdır. Bu bankların aktivləri ümumilikdə 639 milyon manat, orta hesabla hər bankın aktivi isə təxminən 32 milyon manata bərabərdir. Ölkə üzrə kredit portfelinin 8,3%-i, depozitlərin 2,5%-i bu bankların payına düşür. Orta hesabla hər bir bankın kredit portfeli 38 milyon Azərbaycan manatı, depozit portfeli isə 6,9 milyon Azərbaycan manatıdır.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Azərbaycanın bank sistemi Azerbaijans.com
  • Azərbaycan banklarının siyahısı 2017-01-03 at the Wayback Machine Banks.az
  • Банковский сектор Азербайджана: ставка на рост капитализации  (rus.)

İstinadlar

  1. Ежегодник. Баку и его районы, 1909, Изд. Шапсовича М.С., səh.173-174
  2. Ежегодник. Баку и его районы, 1909, Изд. Шапсовича М.С., səh.21
  3. Rusiya MDTA, f. 595, siy. 6, iş 183, v. 63.
  4. Отчет о деятельности Шушинского общества впаимного кредита за время с 31 января 1904 г. по 1 января 1905 г. Первый операционный год. Шуша, 1905, səh. 1
  5. Шушинский листок. 14 окт., 1912, № 14, səh. 3-4
  6. Шушинский листок, 1914-cü il, 17 iyul, № 56, səh.1
  7. Русские банки в 1917 г.Петроград, 1918, səh. 248.
  8. Rusiya MDTA, f. 587, siy. 47, iş 180, v. 1-4.
  9. Gürcüstan MDTA, f. 391, siy. 1, iş 309, v. 3-9
  10. Rusiya MDTA, f. 587, siy. 47. iş 190, v. 1
  11. Rusiya MDTA, f. 583, siy. 1, iş 454, v. 2-8
  12. Rusiya MDTA, f. 1290, siy. 5, iş 231, v. 13
  13. Gürcüstan MDTA, f. 14, siy 1, iş 144, v. 2
  14. Azərb. MDTA, f. 811, siy. 1, iş 72, v. 205, 207
  15. "Закавказская речь", 11 окт., 1911, № 225, səh.4
  16. Rusiya MDTA, f. 592, siy. 1, iş 281, v. 5.
  17. Rusiya MDTA, f. 626, siy. 1, iş 1030, v. 2-8.
  18. Rusiya MDTA, f. 592, siy. 1, iş 297, v. 135.
  19. Государственный банк.Банковская энциклопедия. Т. I. Киев, 1914,səh. 50.
  20. Ежегодник России на 1904 г. СПб., 1905, стр. 380-381; на 1911 г., разд. XII, стр. 92; на 1912 г., разд. XII, стр. 92; на 1913 г., разд. XII, стр. 92; на 1914 г., разд. XII стр. 96; на 1915 г., разд. XII, стр. 96.
  21. Об открытии в г. Елизаветполе отделения Гос. банка. "Южный Кавказ", 15 дек. 1911, № 58, səh. 2-3.
  22. Rusiya MDTA, f. 395, siy. 2, iş 3085а, v. 10

Mənbə

  • Ахундов Б.Ю. Монополистический капитал в дореволюционной бакинской нефтяной промышленности. Москва, 1959.
  • Государственный Банк. Банковская Энциклопедия. T.I, Киев, 1914
  • Ибрагимов М . Предпринимательская деятельность Г.З. Тагиева.Баку, 1990.
  • Русские банки в 1917 гг., Петроград, 1918

Noyabr 09, 2022
azərbaycanın, bank, sistemi, banklar, haqqında, qanunla, tənzimlənir, qanunvericiliyə, əsasən, ölkənin, bank, sistemi, ikipilləlidir, azərbaycan, respublikasının, mərkəzi, bankından, kredit, təşkilatlarından, ibarətdir, əsas, pilləni, təmsil, edən, mərkəzi, ba. Azerbaycanin bank sistemi Banklar haqqinda qanunla tenzimlenir Qanunvericiliye esasen olkenin bank sistemi ikipillelidir Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Bankindan ve kredit teskilatlarindan ibaretdir Esas pilleni temsil eden Merkezi Bank dovletin merkezi bankidir ve onun fealiyyeti Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Banki haqqinda Qanun Mulki Mecelle ve diger normativ huquqi aktlarla tenzimlenir Qanunvericiliye uygun olaraq Merkezi Bank bank fealiyyetini lisenziyalasdirir ve tenzimleyir qanunla mueyyen edilmis qaydada bank fealiyyetine nezareti heyata kecirir Bank sisteminin ikinci pillesini kredit teskilatlari teskil edir Kredit teskilatlarinin fealiyyeti Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi Banklar haqqinda qanun Mulki Mecellesi Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Banki haqqinda Bank olmayan kredit teskilatlari haqqinda ve Kredit Ittifaqlari haqqinda qanunlar ve s normativ huquqi aktlarla tenzimlenir Bank sektorunun inkisafi seviyyesini cemi aktivlerin UDM e nisbeti ile de olcmek olar Ekspertlerin hesablamalarina gore iqtisadi cehetden zeif inkisaf etmis olkelerde bank sektorunun cemi aktivlerinin UDM de payi 5 i otmur Azerbaycanda bank sektorunun cemi aktivlerinin UDM de payi texminen 32 e beraberdir Mundericat 1 Tarixi 1 1 XX esrin evvelleri 1 2 Kredit bank sistemi 1 3 Kommersiya banklari 1 4 Kredit borcverme idareleri 2 Azerbaycan iqtisadiyyatinda rolu 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidler 5 Istinadlar 6 MenbeTarixi RedakteXX esrin evvelleri Redakte XX esrin evvellerinde Azerbaycanda borc bank sisteminin inkisafi borc veren idarelerin ayri ayri eraziler uzre qeyri beraber paylanmasi bezi rayonlarda bank kapitalinin daha cox digerinde ise az cemlenmesi kapitalist teserrufat sistemine xas olan senaye kapitali ile bank kapitalinin culgasmasi ile xarakterize olunurdu Neft senayesinin XX esrin evvellerindeki dunya bohraninin neticelerine meruz qalmis Baki seherinde 1909 cu ile qeder 1907 ci ilde fealiyyete baslayan seher xususi lombardindan basqa borc veren hec bir yeni idare acilmamisdi Neft istehsalinin ve neft mehsullari ile ticaretin hecminin azaldigi gemicilikde yuk dasinmasinin ixtisara dusduyu emeye telebatin xeyli azaldigi vergilerin coxunun geri qaytarildigi ve bir cox idarenin iflasa ugradigi 1 seraitde Rusiya sehmdar kommersiya banklari oz fealiyyet dairelerini genislendirmek Baki rayonunda yeni sobeler acmaq istemirdi Kredit bank sistemi Redakte 1909 cu ilde neft senayesi ve onunla bagli istehsal muessiseleri uzunmuddetli durgunluqdan sonra oz fealiyyetini berpa etdiyi bir seraitde Bakida kredit bank sisteminin yeni inkisaf merhelesi basladi 1909 cu ilde Sankt Peterburq Beynelxalq Kommersiya Banki Balaxani kendinde ozunun ikinci sobesini acdi 2 1914 cu il aprelin 15 de ilk yerli sehmdar kommersiya banki Baki Tacir Banki acildi 3 Onun idare heyetinin sedri Musa Nagiyev bank surasinin sedri ise H Z Tagiyev idi 1900 1913 cu illerde Bakidaki 9 bank kontoru arasinda en muhumleri Ebdul Hemid Elesgerov Haci Sixeli Dadasov H Z Tagiyev ve Tumanyan qardaslarina mexsus idi onlar kommersiya banklarindan daha cox ixtisaslasmasi ile ferqlenirdi Sehmdar banklarin inkisafi ile elaqedar olaraq onlarin rolu hece endi Bakida borc kredit veren Qarsiliqli Borcverme Cemiyyeti Seher Borcverme Cemiyyeti xezineye ve xususi sexse mexsus olan seher lombardi kimi idareler de fealiyyet gosterirdi Gence Susa Seki Lenkeran ve Naxcivan kimi ticaret senaye merkezlerinde de kredit bank sistemi inkisaf edirdi Bu seherlerdeki kredit bank sisteminin xususiyyeti dunya senaye sistemini burumus bohrandan sonraki durgunluq dovrunde de inkisaf etmesi idi Bunun baslica sebebi bohranin neft senayesinden ferqli olaraq yerli senaye sahelerine ve senetkarliga gosterdiyi tesirin zeif olmasinda idi Evvelki dovrlerin kapital yigimi sayesinde Susada yerli tacirlerin ve senaye sahiblerinin tesebbusu ile 1904 cu ilde ilk kredit idaresi Qarsiliqli Kredit Cemiyyeti 4 1910 cu ilde Volqa Kama Kommersiya Banki Tiflis sobesinin komisyonerliyi 5 1914 cu il iyulun 25 de ise nizamnamesi hele 1905 ci ilde tesdiq olunmus Qarsiliqli Kend teserrufati Kredit Cemiyyeti acildi 6 7 Bank idarelerinin movcud oldugu Gence seherinde 1905 ci il yanvarin 3 den Qarsiliqli Borcverme Cemiyyeti iki ilden sonra ise 1910 cu il yanvarin 1 den Yelizavetpol Qarsiliqli Kredit Kommersiya Cemiyyeti adlandirilan ikinci bele cemiyyet 8 hemin il Volqa Kama Kommersiya Banki Tiflis sobesinin 1913 cu ilden hemin bankin agentliyine cevrilen komisyonerliyi 1912 ci il avqustun 16 dan Tiflis kommersiya bankinin sobesi fealiyyete basladi 9 Sekide ilk bank idaresi Qarsiliqli Kredit Cemiyyeti 1908 ci il mayin 20 de 10 bir ilden sonra Ehmedov qardaslarinin Banklar Evi 11 ve ve 1910 cu ilde ise Tiflis Kommersiya Bankinin sobesi acildi 12 Uluxanlidan Iran serhedine qeder demir yol xetti cekildikden sonra XX esrin evvellerinde muhum ticaret merkezine cevrilmis Culfada 1910 cu ilde Azov Don Kommersiya Bankinin sobesi 13 1911 ci ilde Iran Hesab Borc Bankinin sobesi 14 ve 1912 ci ilde ise Tiflis Kommersiya bankinin sobesi yaradildi 15 Azerbaycanin basqa seherlerinde 1910 cu ilde Naxcivanda Qarsiliqli Kredit Bankinin sobesi 1911 ci ilde Lenkeranda Rus Asiya bankinin 1913 cu ilde hemin bankin sobesine cevrilen komisyonerliyi Astarada Iran Hesablama Borc Agentliyinin sobesi acildi Kommersiya banklari Redakte Kommersiya banklari XX esrin evvellerinde Azerbaycanin muxtelif seherlerinde fealiyyet gosteren kredit bank sisteminde esas helqe idi Rusiyanin Azerbaycan erazisini fealiyyet muhiti etmis dovlet ve sehmdar torpaq banklari sirasina 1900 cu ilden Don Sehmdar Torpaq Banki 1903 cu ilden Yaroslavl Kostroma Sehmdar Torpaq Banki 16 1907 ci ilden Poltava Sehmdar Banki 17 1906 ci il fevralin 15 den Kendli Torpaq Bankin in Zaqafqaziya sobesi daxil idi 18 Dovlet zadegan torpaq banki Zaqafqaziya sobesine oz fealiyyetini Azerbaycanda yaymaga icaze vermisdi lakin bankin merkezi idaresinin siyaseti yerli mulkedar ve beyleri onun musterisi olmaqdan mehrum etmisdi Bunun baslica sebebi onlarin imtiyazlisilke mensublugunu ve mulklerinin serhedler uzre onlarin mulkiyyetinde oldugunu tesdiqleyen senedlerin olmamasi idi Yerli ve Qafqaz inzibati orqanlari bankin merkezi idaresi qarsisinda defelerle vesatet qaldirdigina baxmayaraq beyler oz torpaqlarini burada girov qoymaq huququ ala bilmemisdiler Yalniz xan neslinden olanlar ve rus esilzadeleri oz torpaqlarini bu banka girov qoya bilerdiler Kredit borcverme idareleri Redakte Azerbaycanin kredit bank sisteminin diger bir helqesi kicik kredit borcverme idareleri idi Rusiyanin o cumleden Azerbaycanin kend teserrufatinda XX esrin evvellerinde kapitalist munasibetlerinin inkisafi olkede kicik kreditin veziyyetini esasli suretde deyismeyi teleb edirdi Car hokumetinin 1904 cu il iyunun 7 de tesdiq etdiyi Kicik kredit idareleri haqqinda esasname ye gore Rusiya dovlet banki kicik kredit isleri uzre idare yaradildi ve ona tapsirildi ki kicik kredit muessiseleri yaradilmasina himayedarliq onlarin fealiyyetine nezaret ve rehberlik etsin 19 Bu qanun Rusiyada kicik kredit idareleri sebekesinin yaradilmasi isini genis inkisaf yoluna saldi Azerbaycanda bu istiqametde ilk addimlar 1906 1907 ci illerde atildi Dovlet bankinin Tiflis ve Baki sobelerinin nezdinde kicik kredit uzre Baki ve Yelizavetpol quberniya komiteleri yaradildi Bank sobelerinde calisan mufettisler kendli teserrufatlarinin xahislerini nezerden kecirmeli imkan olduqda kicik kredit muessiseleri acmali idiler Kicik kredit muessiseleri acilmasi Maliyye Nazirliyinin 1905 ci ilin noyabrinda tesdiq etdiyi Nizamname esasinda tenzimlenmeli idi Bu sened Azerbaycanda kicik kredit muessiselerinin iki novunun kredit ve borc kredit sirketi acilmasina yol verirdi Lakin kicik mufettislerin sayca mehdudlugu haqq hesabin yerli dilde aparilmamasi qolcomaq selemcilerin muqavimeti ve s ona getirib ona cixartdi ki Azerbaycanda ilk kicik kredit muessisesi yalniz 1908 ci ilde acildi 1909 1913 cu illerde kicik kredit muessiselerinin artim menzeresi bele idi 1909 cu ilde 9 1910 cu ilde 12 1911 ci ilde 5 1912 ci ilde 42 1913 cu ilde 19 umumiyyetle ise hemin muddetde cemi 86 kicik kredit muessisesi acilmisdi 20 Kicik kredit muessiselerinin coxu Baki quberniyasinda 8 i Naxcivan qezasinda 2 si ise Zaqatala dairesinde idi Kredit sirketleri coxluq borc emanet sirketleri ise azliq teskil edirdi Azerbaycanda kicik kredit muessiseleri sebekesinin genisliyi oz eksini bankir idareleri qarsiliqli kredit cemiyyetleri ve Baki tacir banki yaradilmasinda tapirdi Bu ise maliyye oliqarxiyasinin hakimiyyetine getirib cixardi Azerbaycan iqtisadiyyatinda rolu RedakteKredit bank muessiselerinin suretli artimi Azerbaycan iqtisadiyyatinda kapitalist inkisafinin telebi ile sertlenirdi Bank kapitali kredit muessiseleri coxaldiqca ve fealiyyetlerini genislendirdikce yerli senayenin ticaret ve kend teserrufatinin ehalinin teserrufat heyatinin butun sahelerini ehate edirdi Girov evezine verilen borclar banklarin feal emeliyyatinin yayilma dairesinin hecmi ve s bank kreditinin Azerbaycan iqtisadiyyati ile ne qeder genis qovusdugunu subut edir Baki banklarinin demek olar ki hamisi esasen neft senayesi ona xidmet eden senaye saheleri ve neft mehsullari ticareti ile bagli idi ve onlaraxidmet edirdi Veksel ve emtee kreditlerinin esas hissesi neft senayesi sahesine dusurdu Celtik ve bugda deyirmanlari tutun fabrikleri baliq senayecileri manufaktura tacirleri qend meyve pambiq ve s ile ticaret edenler de bank kreditinden genis istifade edirdiler Rusiya kommersiya banklarinin Baki sobeleri neft senayesi ile yerli senayenin basqa saheleri ve ticaretle qovusdu bank kapitali senaye kapitali ile qaynayib qarisdi Banklarin sobeleri kapitalin ve inhisarlarin temerkuzlesmesi prosesini suretlendirib guclendirdi iqtisadiyyatin muxtelif sahelerindeki qarsiliqli elaqeleri yuksek derecede quvvetlendirdi Banklarin sobeleri teserrufat heyatinin merkezine cevrildi Bank sobelerinin Gence qrupu 7 10 mln rublluq veksellerin hesabini aparirdi 21 Gencedeki butun bank sobeleri kend teserrufatinin muxtelif sahelerini esasen ise caxir ve araq istehsalini pambiqciligi ve ipekciliyi kreditle temin edirdi Nuxa ve Susa banklari baramaciliga ve ipek senayesine hemcinin basqa istehsal sahelerine kredit verirdi Bank sobelerinin apardigi veksel hesabinin meblegi her il Nuxada 3 4 Susada ise 2 3 mln rubl olurdu Torpaq banklarinin bir qrupu ozlerinin 1916 ci ile qederki fealiyyeti dovrunde kend malikanelerini girov goturmekle Azerbaycanin torpaq sahiblerine 7 mln rubl uzunmuddetli borc vermisdi 22 Mulkedarlar bu kapitalin mueyyen hissesini oz teserrufatlarini genislendirmeye onlari kapitalist yolu ile inkisaf etdirmeye yoneltmisdiler Bu banklar yeni Bakida fealiyyet gosteren Baki seher Kredit Cemiy yeti Tiflis Zadegan Torpaq Banki Don Torpaq Banki Tiflis Zadegan Bankinin Susadaki agentliyi Poltava torpaq bankinin Gencedeki agentliyi hemin seherlerde aparilan insaat isleri ucun girov muqabilinde borc vermisdi Azerbaycanda fealiyyet gosteren kicik kredit muessiseleri 1909 cu ilden 1913 cu iledek xirda kend burjuaziyasindan olan uzvlerine 6 5 7 mln rubla qeder borc vermisdi Bu mebleg kend teserrufatinin muxtelif sahelerine qoyulmusdu Belelikle muharibeden qabaqki illerde Azerbaycanda iqtisadiyyatin muxtelif sahelerine senaye kend teserrufati ve ticarete her il 100 150 mln rubl bank kapitali yoneldilmisdi Bank kapitali Azerbaycan iqtisadiyyatinin butun sahelerine daxil olmus teserrufati aparmaq usullarini onun strukturunu butun pul munasibetlerinin mahiyyetini deyismis senayede kend teserrufatinda ve ticaretde emtee teserrufati ve kapitalizmin inkisafini suretlendirmisdi 2010 cu ilde banklarin aktivlerinin cemi 13290 81 milyon manat teskil etmisdir Orta hesabla bir bankin aktivi 295 35 milyon manata beraber olub Olkenin bank sisteminde temerkuzlesme konsentrasiya seviyyesi 60 7 teskil edir 5 bankin Azerbaycan Beynelxalq Banki Kapital Bank Bank Standard Xalq Bank ve Pasa Bank aktivlerinin cemi butun aktivlerin 60 7 ni teskil edir Olke uzre banklarin nizamname kapitalinin 39 2 i depozitlerin 61 9 i kredit portfelinin 58 2 i adicekilen 5 bankin payina dusur Bank sisteminde yegane dovlet banki olan Azerbaycan Beynelxalq Bankidir Aktivlerin 41 6 i Azerbaycan Beynelxalq Bankina mexsusdur Olke uzre kredit portfelinin 41 ne depozitlerin 36 ne bu bank nezaret edir Yerde qalan 20 bankin bazar payi 5 den de azdir Bu banklarin aktivleri umumilikde 639 milyon manat orta hesabla her bankin aktivi ise texminen 32 milyon manata beraberdir Olke uzre kredit portfelinin 8 3 i depozitlerin 2 5 i bu banklarin payina dusur Orta hesabla her bir bankin kredit portfeli 38 milyon Azerbaycan manati depozit portfeli ise 6 9 milyon Azerbaycan manatidir Hemcinin bax RedakteAzerbaycan banklarinin siyahisi Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Banki Azerbaycan manatiXarici kecidler RedakteAzerbaycanin bank sistemi Azerbaijans com Azerbaycan banklarinin siyahisi Arxivlesdirilib 2017 01 03 at the Wayback Machine Banks az Bankovskij sektor Azerbajdzhana stavka na rost kapitalizacii rus Istinadlar Redakte Ezhegodnik Baku i ego rajony 1909 Izd Shapsovicha M S seh 173 174 Ezhegodnik Baku i ego rajony 1909 Izd Shapsovicha M S seh 21 Rusiya MDTA f 595 siy 6 is 183 v 63 Otchet o deyatelnosti Shushinskogo obshestva vpaimnogo kredita za vremya s 31 yanvarya 1904 g po 1 yanvarya 1905 g Pervyj operacionnyj god Shusha 1905 seh 1 Shushinskij listok 14 okt 1912 14 seh 3 4 Shushinskij listok 1914 cu il 17 iyul 56 seh 1 Russkie banki v 1917 g Petrograd 1918 seh 248 Rusiya MDTA f 587 siy 47 is 180 v 1 4 Gurcustan MDTA f 391 siy 1 is 309 v 3 9 Rusiya MDTA f 587 siy 47 is 190 v 1 Rusiya MDTA f 583 siy 1 is 454 v 2 8 Rusiya MDTA f 1290 siy 5 is 231 v 13 Gurcustan MDTA f 14 siy 1 is 144 v 2 Azerb MDTA f 811 siy 1 is 72 v 205 207 Zakavkazskaya rech 11 okt 1911 225 seh 4 Rusiya MDTA f 592 siy 1 is 281 v 5 Rusiya MDTA f 626 siy 1 is 1030 v 2 8 Rusiya MDTA f 592 siy 1 is 297 v 135 Gosudarstvennyj bank Bankovskaya enciklopediya T I Kiev 1914 seh 50 Ezhegodnik Rossii na 1904 g SPb 1905 str 380 381 na 1911 g razd XII str 92 na 1912 g razd XII str 92 na 1913 g razd XII str 92 na 1914 g razd XII str 96 na 1915 g razd XII str 96 Ob otkrytii v g Elizavetpole otdeleniya Gos banka Yuzhnyj Kavkaz 15 dek 1911 58 seh 2 3 Rusiya MDTA f 395 siy 2 is 3085a v 10Menbe RedakteAhundov B Yu Monopolisticheskij kapital v dorevolyucionnoj bakinskoj neftyanoj promyshlennosti Moskva 1959 Gosudarstvennyj Bank Bankovskaya Enciklopediya T I Kiev 1914 Ibragimov M Predprinimatelskaya deyatelnost G Z Tagieva Baku 1990 Russkie banki v 1917 gg Petrograd 1918 Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanin bank sistemi amp oldid 6091244, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.