fbpx
Wikipedia

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xüsusi xidmət və təhlükəsizlik orqanları

Avqust 12, 2021

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xüsusi xidmət və təhlükəsizlik orqanları, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisində dövlət əleyhinə təxribatların qarşısını almaq, düşmənin casusluq fəaliyyətini aşkarlamaq, ölkənin maraqlarına uyğun məlumatların toplanması işlərini həyata keçirmək üçün yaradılmış kəşfiyyat, əks-kəşfiyyat və təhlükəsizlik qurumları.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dövlət müstəqilliyinin qorunması, ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi üçün ölkənin hərbi və daxili işlər nazirliklərinin üzərinə böyük vəzifələr düşürdü.

Baş Qərərgahın kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsi

Yaradılması

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti 1919-cu ilin fevralın 25-də "Hərbi nazirliyin ştatları haqqında" qanun qəbul etdi. Qanunda Hərbi nazirliyin 38 istiqamət üzrə ştatları təsdiq edilmişdi. Nazirliyin general-kvartirmeyster idarəsinin nəzdində kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat idarəsinin də yaradılması nəzərdə tutulmuşdu.

Strukturu

1919-cu ilin martın 28-də hərbi nazir, general-leytenant Səməd bəy Mehmandarovun əmri ilə Azərbaycan Ordusu Baş Qərərgahının general-kvartirmeyster idarəsində kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsi yaradıldı. General-kvartirmeyster idarəsinin tapşırıqlar üzrə ober-zabiti, kornet (Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə süvari hissələrdə ilk zabit rütbəsi) Ağalarov kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsinin rəisi təyin edildi. Bölməyə 28 ştat vahidi verilmişdi: rəis, onun köməkçisi, kargüzar, 23 nəfər əməliyyat işçisi. Bölmənin rəisi alay komandiri, köməkçilərinin vəzifəsi isə batalyon komandiri vəzifəsinə bərabər tutulurdu. İlk vaxtlar bölmədə 12 nəfər xidmət edirdi.

Fəaliyyəti

Yeni fəaliyyətə başlamış bölmə ölkədə kəşfiyyat və əks-kəşfiyyatın təminatına məsuliyyət daşıyırdı. Bolşeviklər, erməni-daşnak casusları, denikinçilər və s. barədə toplanmış əməliyyat məlumatları Hərbi Nazirliyin rəhbərliyinə, eləcə də Azərbaycan Hökumətinə təqdim olunurdu. Həmin məlumatlar ölkənin müxtəlif ərazilərini, hərbi birləşmələrin dislokasiya yerlərini əhatə edirdi.

Əməliyyatlar

Bölmənin əməkdaşları martda xüsusi əməliyyat planı əsasənda Azərbaycan Ordusuna xidmət edən 15 nəfər denikinçinin casusluq fəaliyyətini ifşa etmişdilər. Həmin ayda daha bir casus şəbəkəsinin üstü açılmışdı. Əks-kəşfiyyatçılar Gəncədə Smislova soyadlı qadın həbs etmişdilər. Araşdırma nəticəsində bəlli olmuşdu ki, Baş Qərərgahın əməkdaşı Çernişov , onun həyat yoldaşı və 10 nəfər şəxs Cümhuriyyət əleyhinə iş aparırlar. Çenişovun evində axtarış zamanı Azərbaycanda ictimai-siyası və iqtisadi vəziyyətlə baölı gizli bolşevik təşkilatının fəaliyyəti, Azərbaycan ordusunun vəziyyəti barədə Denikinə ünvanlanmış çoxlu sayda agentura materialları tapılmışdı. 1919-cu ilin martında hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov casus təşkilatının üzvlərinin tutulması barədə daxili işlər naziri Xəlil bəy Xasməmmədova Gəncə şəhərindən Bakıya məktub göndərmişdi. 1919-cu ilin aprelin 5-də Azərbaycan ordusunun Bakıya gəlişi üçün müəyyən hazırlıq işləri görülməsi tələb olunurdu. Milli Ordunun paytaxta gəlişi ilə bağlı təxribatların törədiləcəuyi ilə bağlı ilkin məlumatlar var idi. Azərbaycan ordusunun baş Qərərgah rəisi Süleyman bəy Sulkeviçin Azərbaycan qoşunlarının Gəncədən Bakıya gəlməsi ilə əlaqədar əks-kəşfiyyat işinin təşkilinə dair daxili işlər nazirinin əks-kəşfiyyat işinin təşkilinə dair müavini Sadıq bəy Ağabəyova məktubuna əsasən, əks-kəşfiyyat bölməsinin əməkdaşı yasavul Yusupov Daxili İşlər Nazirliyinin cinayət-axtarış bölməsinin əməkdaşları ilə birlikdə bu vəzifəni yerinə yetirmək üçün Bakıya ezam edilmişdi. Əks-kəşfiyyat işinin düzgün təşkili, yasavul Yusubovun və axtarış bölməsinin qarşılıqlı fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan milli hərbi hissələri Bakıya heç bir narahatlıq olmadan daxil olmuşdular. Bölmənin kəşfiyyatçıları da öz işlərni yüksək səviyyədə qurmağa çalışırdılar. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının sədrinə 2 aprel, 1919-cu il, 1556 saylı məlumatında kəşfiyyatın vəzifələrini belə şərh edirdi:

  Düşmən haqqında mümkün olan məlumatları toplamaq, xaricdə hərbi agentura yaratmaq...  

Baş Qərərgahın kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsi və diplomatik orqanlar

Tiflisdəki səfirliyə hərbi attaşe vəzifəsinə təyin olunan polkovnik Məmməd bəy Əliyev həm də kəşfiyyatçı funksiyasını yerinə yetirirdi. Baş Qərərgahdan ona şifrteleqram vasitəsilə müxtəlif tapşırıqlar verilirdi. Məmməd bəy Əliyevin Tiflisdən göndərdiyi əməliyyat məlumatları olduqca qiymətli idi. Ermənistandakı diplomatik nümayəndəlikdə hərbi attaşe vəzifəsində çalışan olmadığından,orada da bu işlərin təşkili Məmməd bəy Əliyevə tapşırılmış, bu işdə Gürcüstan rəsmiləri ilə birgə çalışması əmr edilmişdi. Aydın məsələdir ki, bu kəşfiyyat işləri daşnak Ermənistanının pozuculuq fəaliyyətinə qarşı yönəlmişdi. Bir sıra olduqca mühüm məlumatlar isə Baş Qərərgaha məxfi qriflə birbaşa Ermənistandan ötürülürdü. Bu məlumatlar "Şahzadə Məmməd" imzası ilə verilirdi. Baş qərərgahın general-kvartirmeysteri idarəsinin kəşfiyyatçı zabitləri ölkənin xarici işlər nazirliyi ilə də geniş əlaqə saxlayəırdılar. İdarənin əməkdaşları məxfi kargüzarlıq və şifrləmənin sirlərini xarici işlər nazirliyinin diplomatiya şöbəsinin kargüzarlıq və şifrləmə bölməsinin əməkdaşlarına öyrədirdilər. Xarici İşlər Nazirliyi qonşu respublikalardakı diplomatik nümayəndəliklər vasitəsilə əldə etdikləri məlumatları Baş Qərərgaha göndərirdilər. "Tam məxfi" qrifi ilə Ermənistandan, Cənub-qərbi Qafqaz respublikasında, eləcə də həmin illər ingilislərin əlində olan Batumdakı vəziyyət barədə Xarici İşlər Nazirliyinə göndərilən təhlil xarakterli materiallar həm də Baş Qərərgaha göndərilirdi. Baş Qərərgahda həmçinin, kəşfiyyatçılar vasitəsilə topladığı materialları tanışlıq üçün Xarici İşlər Nazirliyinə göndərirdi. Azərbaycan kəşfiyyatçısı Mullayevin Şimali Qafqaza xidməti ezamiyyətinin nəcitələri barədə onun 5 səhifəlik geniş və ətraflı "tam məxfi" məlumat-arayışı ilə diplomatlar da tanış olmuşdular. Praporşik Qaraşarovun Qarabağ və Zəngəzurda vəziyyət barədə verdiyi raportlar həm Baş Qərrəgah, həm də Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdı. Baş Qərərgahın general-kvartirmeyyster idarəsinin rəisi Karqaleteli və baş adyutant ştabs-tormistr Takanayevin Ermənistanda siyasi vəziyyət haqqında 2 saylı agentura məlumatına əsasən hazırladıqları geniş və ətraflı təhlil xarakterli arayış da Xarici İşlər Nazirliyində çalışan diplomatları məlumatlandırmaq məqsədi daşıyırdı. Diplomatik nümayəndə Məmməd Təkinskinin Ermənistan qoşunları, səfərbərlik, ölkədə ərzaq təminatı, orada yaşayan azərbaycanlıların vəziyyəti və s. Barədə İrəvandan göndərdiyi şifrteleqramlarla, həm də, baş Qərərgahın kəşfiyyatçıları tanış olmuşdular. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov və Baş Qərərgah rəisi Süleyman bəy Sulkeviç 1919-cu il, noyabrın 5-də Xarici İşlər Nazirliyinə göndərdikləri məktubda yazırdılar:

  Bizim hökümətimiz Ermənistanın Bakıdakı diplomatik missiyasında hərbi attaşe vəzifəsinin təsis olunması təklifini rədd etmişdirş Əldə edilmiş məlumatlara görə, bu missiyanın üzvlərinin çoxu zabitlərdən ibarətdir, onlardan birini isə, “missiya qərərgahının rəisi” adlandırırlar. Bunları deməklə, Ermənistan xarici işlər nazirliyinin bu cür hərəkətinə qarçı nə kimi qərar qəbul edilməsi barədə məlumat verməyinizi xahiş edirik.  

Ermənistanın Bakıdakı diplomatik missiyası heyətinin əksəriyyətinin hərbiçilərdən təşkil edilməsi Azərbaycan cüsusi xidmət orqanlarının, xüsusilə də kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat işçilərinin səyi nəticəsində öyrənilmişdi. Bu, beynəlxalq normalra zidd olduğundan Azərbaycan hökuməti Ermənistanın Bakıdakı diplomatik missiyasında hərbi attaşe vəzifəsinbin təsis edilməsinə icazə verməmişdi.

Ləğvi

Baş Qərərəgahın general-kvartirmeyster idarəsininn kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsi fəaliyyətini 1919-cu il, iyunun 11-dək davam etdirmişdir. Həmin gün ölkədə ancaq əks-kəşfiyyatın təminatı ilə məşğul olacaq qurum- Əks-inqilabla Mübarizə Təşkilatı (ƏMT) yaradılmış, kəşfiyyat işi isə geenral-kvartirmeyster idarəsinin tərkibində saxlanılmışdır. Əks-kəşfiyyatla məşğul olan şəxslər də ƏMT-nin sərəncamına verilmişdi. Göstərilən dəyişikliklərə baxmayaraq, hərbi nazirliyin kəşfiyyat bölməsi ilə ƏMT sıx əməkdaşlıq edirdilər. 1919-ci il, martın 2-də hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarovun məxfi əmri əsasında nazirliyin müvafiq qurumlarında struktur dəyişikliyi aparılmış, Baş Qərərgahla onun idaərsinin birləşdirilməsi nəticəsində Azərbaycan ordusunun qərərəgahı yaradılmışdı. Yeni yaradılmış Azərbaycan ordusu qərərəgahının ştat strukturunda kəşfiyyat -əməliyyat bölməsi də nəzərdə tutulmuşdu. Bakı Möhkəmləndirilmiş Rayonunun qərərgah rəisi polkovnik İrza bəy Hacibəylinski ordu qərərgahı general-kvartirmeyster idarəsinin kəşfiyyat-əməliyyat bölməsinin rəisi təyin edilmişdi.

Əks-inqilabla mübarizə təşkilatı

Yaradılması

Dövlət Müdafiə Komistəsi (DMK) ilə eyni vaxtda, 1919-cu il, iyunun 11-də yaradılmışdı. Ölkədə əks-kəşfiyyat təminatını yerinə yetirən qurum kimi böyük səlahiyyətlərə malik idi. DMK qarşsıında məsuliyyət daşıyır, onun tapşırıqqlarını yerinə yetirir, onu ən mühüm məlumatlarla təmin edir, dövlət əhəmiyyətli digər işləri yerinə yetirirdi.

Fəaliyyəti

Rusiyanın Xəzərdəki silah-sursat dolu 27 hərb gəmisinin Azərbaycan tərəfinə təhvil verilməsi və onların Azərbaycan bayrağı altında üzməsi probleminini həlli ilə bağlı aparılan danışıqlarda ƏMT-nin rəhbərliyi fəal rol oynamışdı. ƏMT öz fəaliyyətini "Azərbaycan Respublikası əks-kəşfiyyat xidmətinin hüquq və vəzifələri haqqında" Əsasnaməyə uyğun qurmuşdu. 22 maddədən ibarət olan Əsasnamədə əks-kəşfiyyat xidmətinin hüquq və vəzifələri göstərilmişdi. Bakı və onun ətrafında təşkilatın 8 rayon bölməsi təsis edilmişdi. Rayon bölmələrinə ƏMT-nin mərkəzi aparatının əməkdaşları rəhbərlik edirdilər. Lənkəran şəhərində ƏMT-nin agenti fəaliyyət göstərirdi.

Strukturu

İlk vaxtlar ƏMT –na əməkdaşların qəbulunda partiya prinsipi əsas götürülürdü. Belə ki, ƏMT əməkdaşlarının üçdə ikisi "Müsavat", üçdə biri isə "Hümmət" partiyasından olmalı idi. Eyni zamanda, təşkilatın rəhbərinin Müsavatdan, müavininin isə Hümmətdən təyin edilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Təşkilatın ilk rəisi Müsavat partiyasının, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentininn və onun aqrar komissiyasının üzvü Məmmədbasğır bəy Şeyxzamanlı təyin edilmişdi. Rəis müavini isə Hümmət partiyasının üzvü Mir Fəttah Musəvi təyin edildi. Şübhəsiz ki, bu prinsip ölkənin təhlükəsizliyini təmin edən təşkilatın işinə mənfi təsir göstərirdi. ƏMT denikinçilərə, erməni-daşnak casuslarına və digər təxribatçılara qarşı sərbəst mübarizə apara bilirdi. Lakin təşkilatın əməkdaşları bolşeviklərə qarşı mübarizədə çətin problemlərlə üzləşirdi. ƏMT-da işləyəm 17 nəfər hümmətçi əməkdaş, başd Musəvi olmaqla, bolşeviklərin ölkə daxilindəki fəaliyyətinə qarşı mübarizəyə açıq və ya gizli şəkildə mane olurdular. M.Musivi naməlum şəxslər tərəfindən öldürüldükdən sonra (1919, 5 sentyabr) sonra rəis müavini vəzifəsinə Mahmud bəy Səfikürdiski təyin edildi (1919, 19 noyabr). Məmmədbağır bəy Şeyxzamanlı 1919-cu ilin, avqustun 20-də vəzifəsindən istefa verdi. Elə həmin gün onun qardaşı Nağı bəy Şeyxzamanlı ƏMT-nin yeni rəisi təyin olundu.

Bölgələrdə

ƏMT-nin fəaliyyət göstərdiyi 11 iyun 1919-cu ildən 6 mart, 1920-ci ilə qədər təşkilatda təxminən 120 əməkdaş çalışmışdır. Bakı şəhəri üzrə ƏMT-nin rayon bölmələrinə Məmmədtağı Dadaşov, Seyfulla Əzimzadə, Məmməd Hacızadə, Qasım İsmayılov, Aleksandr Şengeliya, Qəmbər Tahirov, Əbdüləziz Tağıyev, İslam Əliyev rəhbərlik edirdilər. Lavrenti Beriya təşkilatda senzura, Aleksandr Qoberidze xəfiyyə şöbələrinə başçılıq edirdilər. Təşkilatın Lənkəran şəhəri üzrə nümayəndəsi Yusif bəy Bayraməlibəyov idi. Mirzağa Nəsirov, Ağali Mahmudov və Ağəli Zeynalabdinzadə baş agent (baş əməliyyat işçisi) vəzifələrində çalışırdılar.

Tərkibi

ƏMT-da azərbaycanlılarla yanaşı, türklər, ruslar, ukraynalılar və gürcülər də işləyirdilər. Ermənilər bu təşkilatda işə götürülmürdülər. 1919-cu il, oktyabrın 26-da Dövlət Müdafiə Komitəsi bolşeviklərlə mübarizəni gücləndirmək üçün Bakı möhkəmləndirilmiş rayonunun səlahiyyətlərini genişləndirmiş, keçikçi, axtarış polislərini, eləcə də ƏMT-ni də onun rəisinə tabe etdirmişdi. Bolşevizmlə mübarizə yalnız bundan sonra ƏMT-nin fəaliyyətində əsas yeri tutmağa başladı. ƏMT digər orqanlarla birlikdə bu sahədə çoxlu sayda uğurlu əməliyyatlar aparmışdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının 6 mart, 1920-ci il tarixli qərarı ilə fəaliyyətini dayandırmışdır.

İnformasiya şöbəsi

ƏMT-nin ləğvindən sonra Bakıda və onun ətrafında əks-kəşfiyyatı Bakı general-qubernatorluğunun tərkibində yaradılmış informasiya şöbəsi təmin etmişdir. ƏMT-nin təhqiqat, müşahidə, axtarış, həbs və s. Funksiyaları general-qubernatorun göstərişi ilə informasiya şöbəsinə verilmişdi. İnformasiya şöbəsinə Ələkbər xan Şahsuvarov rəhbərlik edirdi. Həsən bəy Fətəlibəyov rəisin köməkçisi, türk ordusunun polkovniki rütbəsini daşıyan Cəmil bəy xüsusi tapşırıqları yerinə yetirməklə yanaşı, rəisin köməkçisi idi.

Fəaliyyəti

İnformasiya şöbəsi əməkdaşları başda Ələkbər xan olmaqla, bir sıra əhəmiyyətli əməliyyatlar həyata keçirmişdilər. 1920-ci ilin aprelində Balaxanıda pozuculuq işi aparan 22 nəfər bolşevikin həbs edilməsi böyük əks-səda doğurmuşdu.

Parlamentin Mühafizə dəstəsi

Yaradılması

Azərbaycan parlamentinin, onun rəhbərlərinin və digər dövlət əhəmiyyətli obyektlərin mühafizəsininin təşkili üçün 1919-cu il, fevralın 18-də Parlamentin 15-ci iclasında "Azərbaycan parlamentinin mühafizə dəstəsinin yaradılması haqqında" Qanun qəbul olunmuşdu. Qanuna əsasən, parlamentin 200 nəfərlik mühafizə dəstəsi təsis edilirdi. Mühafizə dəstəsi parlamentin Rəyasət Heyətinin tabeliyində idi. Mühafizə dəstəsinin saxlanılmasına dövlət xəzinəsindən 2200000 rubl məbləğındə vəsait ayrılmışdı. Parlamentin mühafizə dəstəsinin rəisi əvvəllər I Tatar alayında rotmistr rütbəsində xidmət etmiş podpolkovnik N.Əliyev təyin edilmişdi.

Fəaliyyəti

Mühafizə dəstəsi parlamentin və başqa bir necə əhəmiyyətli dövlət obyektinin mühafizəsini təşkil edirdi. Eyni zamanda, xüsusi və mühüm tapşırıqların yerinə yetirilməsi daha çox mühafizə dəstəsinin şəxsi heyətinə etibar olunurdu. Mühafizə dəstəsinin əməkdaşları Qarabağda ermənilərlə döyüşlərdə də yaxından iştirak edirdilər. General-mayor Həbib bəy Səlimovun döyüş bölgəsindən Baş Qərərgaha göndərdiyi raportlarda Parlamentin mühafizə dəstəsinin igidliyi barədə məlumat verilirdi. Döyüşlərin birində dəstənin praporşiki Nəcəfəliyev başda olmaqla, 16 əsgər həlak olmuş, praporşik Əsgərov, podporuçik Dauşvili, Ərəbov və xeyli əsgər yaralanmışdı. Döyüşən dəstəyə parlament mühafizə dəstəsinin podpraporşiki Mövsüm İbrahimov rəhbərlik edirdi.

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ Ataxan Paşayev, Açılmamış səhifələrin izi ilə, Bakı, 2001.
  2. ↑ Elşad Qoca- Azərbaycan təhlükəsizlik və xüsusi xidmət orqanları (1918–1920), Bakı, 2000
  3. ↑ Elşad Qoca, Tariximiz, taleyimiz, Bakı, 2001

Həmçinin bax

Avqust 12, 2021
azərbaycan, xalq, cümhuriyyətinin, xüsusi, xidmət, təhlükəsizlik, orqanları, azərbaycan, xalq, cümhuriyyəti, ərazisində, dövlət, əleyhinə, təxribatların, qarşısını, almaq, düşmənin, casusluq, fəaliyyətini, aşkarlamaq, ölkənin, maraqlarına, uyğun, məlumatların,. Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xususi xidmet ve tehlukesizlik orqanlari Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti erazisinde dovlet eleyhine texribatlarin qarsisini almaq dusmenin casusluq fealiyyetini askarlamaq olkenin maraqlarina uygun melumatlarin toplanmasi islerini heyata kecirmek ucun yaradilmis kesfiyyat eks kesfiyyat ve tehlukesizlik qurumlari 1 2 3 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin dovlet musteqilliyinin qorunmasi erazi butovluyunun temin edilmesi ucun olkenin herbi ve daxili isler nazirliklerinin uzerine boyuk vezifeler dusurdu Semed bey Mehmandarov Mundericat 1 Bas Qerergahin kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi 1 1 Yaradilmasi 1 2 Strukturu 1 3 Fealiyyeti 1 3 1 Emeliyyatlar 1 4 Bas Qerergahin kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi ve diplomatik orqanlar 1 5 Legvi 2 Eks inqilabla mubarize teskilati 2 1 Yaradilmasi 2 2 Fealiyyeti 2 3 Strukturu 2 3 1 Bolgelerde 2 4 Terkibi 3 Informasiya sobesi 3 1 Fealiyyeti 4 Parlamentin Muhafize destesi 4 1 Yaradilmasi 4 2 Fealiyyeti 5 Menbe 5 1 Istinadlar 6 Hemcinin baxBas Qerergahin kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi RedakteYaradilmasi Redakte Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamenti 1919 cu ilin fevralin 25 de Herbi nazirliyin statlari haqqinda qanun qebul etdi Qanunda Herbi nazirliyin 38 istiqamet uzre statlari tesdiq edilmisdi Nazirliyin general kvartirmeyster idaresinin nezdinde kesfiyyat ve eks kesfiyyat idaresinin de yaradilmasi nezerde tutulmusdu 2 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Bas Qerergah Reisi Suleyman bey Sulkevic Strukturu Redakte 1919 cu ilin martin 28 de herbi nazir general leytenant Semed bey Mehmandarovun emri ile Azerbaycan Ordusu Bas Qerergahinin general kvartirmeyster idaresinde kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi yaradildi General kvartirmeyster idaresinin tapsiriqlar uzre ober zabiti kornet Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde suvari hisselerde ilk zabit rutbesi Agalarov kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesinin reisi teyin edildi Bolmeye 28 stat vahidi verilmisdi reis onun komekcisi karguzar 23 nefer emeliyyat iscisi Bolmenin reisi alay komandiri komekcilerinin vezifesi ise batalyon komandiri vezifesine beraber tutulurdu Ilk vaxtlar bolmede 12 nefer xidmet edirdi 2 Fealiyyeti Redakte Yeni fealiyyete baslamis bolme olkede kesfiyyat ve eks kesfiyyatin teminatina mesuliyyet dasiyirdi Bolsevikler ermeni dasnak casuslari denikinciler ve s barede toplanmis emeliyyat melumatlari Herbi Nazirliyin rehberliyine elece de Azerbaycan Hokumetine teqdim olunurdu Hemin melumatlar olkenin muxtelif erazilerini herbi birlesmelerin dislokasiya yerlerini ehate edirdi 2 Emeliyyatlar Redakte Bolmenin emekdaslari martda xususi emeliyyat plani esasenda Azerbaycan Ordusuna xidmet eden 15 nefer denikincinin casusluq fealiyyetini ifsa etmisdiler Hemin ayda daha bir casus sebekesinin ustu acilmisdi Eks kesfiyyatcilar Gencede Smislova soyadli qadin hebs etmisdiler Arasdirma neticesinde belli olmusdu ki Bas Qerergahin emekdasi Cernisov onun heyat yoldasi ve 10 nefer sexs Cumhuriyyet eleyhine is aparirlar Cenisovun evinde axtaris zamani Azerbaycanda ictimai siyasi ve iqtisadi veziyyetle baoli gizli bolsevik teskilatinin fealiyyeti Azerbaycan ordusunun veziyyeti barede Denikine unvanlanmis coxlu sayda agentura materiallari tapilmisdi 1919 cu ilin martinda herbi nazir Semed bey Mehmandarov casus teskilatinin uzvlerinin tutulmasi barede daxili isler naziri Xelil bey Xasmemmedova Gence seherinden Bakiya mektub gondermisdi 1919 cu ilin aprelin 5 de Azerbaycan ordusunun Bakiya gelisi ucun mueyyen hazirliq isleri gorulmesi teleb olunurdu Milli Ordunun paytaxta gelisi ile bagli texribatlarin toredileceuyi ile bagli ilkin melumatlar var idi Azerbaycan ordusunun bas Qerergah reisi Suleyman bey Sulkevicin Azerbaycan qosunlarinin Genceden Bakiya gelmesi ile elaqedar eks kesfiyyat isinin teskiline dair daxili isler nazirinin eks kesfiyyat isinin teskiline dair muavini Sadiq bey Agabeyova mektubuna esasen eks kesfiyyat bolmesinin emekdasi yasavul Yusupov Daxili Isler Nazirliyinin cinayet axtaris bolmesinin emekdaslari ile birlikde bu vezifeni yerine yetirmek ucun Bakiya ezam edilmisdi Eks kesfiyyat isinin duzgun teskili yasavul Yusubovun ve axtaris bolmesinin qarsiliqli fealiyyeti neticesinde Azerbaycan milli herbi hisseleri Bakiya hec bir narahatliq olmadan daxil olmusdular Bolmenin kesfiyyatcilari da oz islerni yuksek seviyyede qurmaga calisirdilar Herbi nazir Semed bey Mehmandarov Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Nazirler Surasinin sedrine 2 aprel 1919 cu il 1556 sayli melumatinda kesfiyyatin vezifelerini bele serh edirdi 3 Dusmen haqqinda mumkun olan melumatlari toplamaq xaricde herbi agentura yaratmaq Xelil bey Xasmemmedov Bas Qerergahin kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi ve diplomatik orqanlar Redakte Tiflisdeki sefirliye herbi attase vezifesine teyin olunan polkovnik Memmed bey Eliyev hem de kesfiyyatci funksiyasini yerine yetirirdi Bas Qerergahdan ona sifrteleqram vasitesile muxtelif tapsiriqlar verilirdi Memmed bey Eliyevin Tiflisden gonderdiyi emeliyyat melumatlari olduqca qiymetli idi Ermenistandaki diplomatik numayendelikde herbi attase vezifesinde calisan olmadigindan orada da bu islerin teskili Memmed bey Eliyeve tapsirilmis bu isde Gurcustan resmileri ile birge calismasi emr edilmisdi Aydin meseledir ki bu kesfiyyat isleri dasnak Ermenistaninin pozuculuq fealiyyetine qarsi yonelmisdi Bir sira olduqca muhum melumatlar ise Bas Qerergaha mexfi qrifle birbasa Ermenistandan oturulurdu Bu melumatlar Sahzade Memmed imzasi ile verilirdi Bas qerergahin general kvartirmeysteri idaresinin kesfiyyatci zabitleri olkenin xarici isler nazirliyi ile de genis elaqe saxlayeirdilar Idarenin emekdaslari mexfi karguzarliq ve sifrlemenin sirlerini xarici isler nazirliyinin diplomatiya sobesinin karguzarliq ve sifrleme bolmesinin emekdaslarina oyredirdiler Xarici Isler Nazirliyi qonsu respublikalardaki diplomatik numayendelikler vasitesile elde etdikleri melumatlari Bas Qerergaha gonderirdiler Tam mexfi qrifi ile Ermenistandan Cenub qerbi Qafqaz respublikasinda elece de hemin iller ingilislerin elinde olan Batumdaki veziyyet barede Xarici Isler Nazirliyine gonderilen tehlil xarakterli materiallar hem de Bas Qerergaha gonderilirdi Bas Qerergahda hemcinin kesfiyyatcilar vasitesile topladigi materiallari tanisliq ucun Xarici Isler Nazirliyine gonderirdi Azerbaycan kesfiyyatcisi Mullayevin Simali Qafqaza xidmeti ezamiyyetinin neciteleri barede onun 5 sehifelik genis ve etrafli tam mexfi melumat arayisi ile diplomatlar da tanis olmusdular Praporsik Qarasarovun Qarabag ve Zengezurda veziyyet barede verdiyi raportlar hem Bas Qerregah hem de Xarici Isler Nazirliyi terefinden regbetle qarsilanmisdi Bas Qerergahin general kvartirmeyyster idaresinin reisi Karqaleteli ve bas adyutant stabs tormistr Takanayevin Ermenistanda siyasi veziyyet haqqinda 2 sayli agentura melumatina esasen hazirladiqlari genis ve etrafli tehlil xarakterli arayis da Xarici Isler Nazirliyinde calisan diplomatlari melumatlandirmaq meqsedi dasiyirdi Diplomatik numayende Memmed Tekinskinin Ermenistan qosunlari seferberlik olkede erzaq teminati orada yasayan azerbaycanlilarin veziyyeti ve s Barede Irevandan gonderdiyi sifrteleqramlarla hem de bas Qerergahin kesfiyyatcilari tanis olmusdular Herbi nazir Semed bey Mehmandarov ve Bas Qerergah reisi Suleyman bey Sulkevic 1919 cu il noyabrin 5 de Xarici Isler Nazirliyine gonderdikleri mektubda yazirdilar 1 Bizim hokumetimiz Ermenistanin Bakidaki diplomatik missiyasinda herbi attase vezifesinin tesis olunmasi teklifini redd etmisdirs Elde edilmis melumatlara gore bu missiyanin uzvlerinin coxu zabitlerden ibaretdir onlardan birini ise missiya qerergahinin reisi adlandirirlar Bunlari demekle Ermenistan xarici isler nazirliyinin bu cur hereketine qarci ne kimi qerar qebul edilmesi barede melumat vermeyinizi xahis edirik Ermenistanin Bakidaki diplomatik missiyasi heyetinin ekseriyyetinin herbicilerden teskil edilmesi Azerbaycan cususi xidmet orqanlarinin xususile de kesfiyyat ve eks kesfiyyat iscilerinin seyi neticesinde oyrenilmisdi Bu beynelxalq normalra zidd oldugundan Azerbaycan hokumeti Ermenistanin Bakidaki diplomatik missiyasinda herbi attase vezifesinbin tesis edilmesine icaze vermemisdi Legvi Redakte Bas Qereregahin general kvartirmeyster idaresininn kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi fealiyyetini 1919 cu il iyunun 11 dek davam etdirmisdir Hemin gun olkede ancaq eks kesfiyyatin teminati ile mesgul olacaq qurum Eks inqilabla Mubarize Teskilati EMT yaradilmis kesfiyyat isi ise geenral kvartirmeyster idaresinin terkibinde saxlanilmisdir Eks kesfiyyatla mesgul olan sexsler de EMT nin serencamina verilmisdi Gosterilen deyisikliklere baxmayaraq herbi nazirliyin kesfiyyat bolmesi ile EMT six emekdasliq edirdiler 1919 ci il martin 2 de herbi nazir Semed bey Mehmandarovun mexfi emri esasinda nazirliyin muvafiq qurumlarinda struktur deyisikliyi aparilmis Bas Qerergahla onun idaersinin birlesdirilmesi neticesinde Azerbaycan ordusunun qereregahi yaradilmisdi Yeni yaradilmis Azerbaycan ordusu qereregahinin stat strukturunda kesfiyyat emeliyyat bolmesi de nezerde tutulmusdu Baki Mohkemlendirilmis Rayonunun qerergah reisi polkovnik Irza bey Hacibeylinski ordu qerergahi general kvartirmeyster idaresinin kesfiyyat emeliyyat bolmesinin reisi teyin edilmisdi 2 Mir Fettah MuseviEks inqilabla mubarize teskilati RedakteYaradilmasi Redakte Dovlet Mudafie Komistesi DMK ile eyni vaxtda 1919 cu il iyunun 11 de yaradilmisdi Olkede eks kesfiyyat teminatini yerine yetiren qurum kimi boyuk selahiyyetlere malik idi DMK qarssiinda mesuliyyet dasiyir onun tapsiriqqlarini yerine yetirir onu en muhum melumatlarla temin edir dovlet ehemiyyetli diger isleri yerine yetirirdi 2 Fealiyyeti Redakte Rusiyanin Xezerdeki silah sursat dolu 27 herb gemisinin Azerbaycan terefine tehvil verilmesi ve onlarin Azerbaycan bayragi altinda uzmesi probleminini helli ile bagli aparilan danisiqlarda EMT nin rehberliyi feal rol oynamisdi EMT oz fealiyyetini Azerbaycan Respublikasi eks kesfiyyat xidmetinin huquq ve vezifeleri haqqinda Esasnameye uygun qurmusdu 22 maddeden ibaret olan Esasnamede eks kesfiyyat xidmetinin huquq ve vezifeleri gosterilmisdi Baki ve onun etrafinda teskilatin 8 rayon bolmesi tesis edilmisdi Rayon bolmelerine EMT nin merkezi aparatinin emekdaslari rehberlik edirdiler Lenkeran seherinde EMT nin agenti fealiyyet gosterirdi Memmedbagir Seyxzamanli Strukturu Redakte Ilk vaxtlar EMT na emekdaslarin qebulunda partiya prinsipi esas goturulurdu Bele ki EMT emekdaslarinin ucde ikisi Musavat ucde biri ise Hummet partiyasindan olmali idi Eyni zamanda teskilatin rehberinin Musavatdan muavininin ise Hummetden teyin edilmesi nezerde tutulmusdu Teskilatin ilk reisi Musavat partiyasinin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentininn ve onun aqrar komissiyasinin uzvu Memmedbasgir bey Seyxzamanli teyin edilmisdi Reis muavini ise Hummet partiyasinin uzvu Mir Fettah Musevi teyin edildi Subhesiz ki bu prinsip olkenin tehlukesizliyini temin eden teskilatin isine menfi tesir gosterirdi EMT denikincilere ermeni dasnak casuslarina ve diger texribatcilara qarsi serbest mubarize apara bilirdi Lakin teskilatin emekdaslari bolseviklere qarsi mubarizede cetin problemlerle uzlesirdi EMT da isleyem 17 nefer hummetci emekdas basd Musevi olmaqla bolseviklerin olke daxilindeki fealiyyetine qarsi mubarizeye aciq ve ya gizli sekilde mane olurdular M Musivi namelum sexsler terefinden olduruldukden sonra 1919 5 sentyabr sonra reis muavini vezifesine Mahmud bey Sefikurdiski teyin edildi 1919 19 noyabr Memmedbagir bey Seyxzamanli 1919 cu ilin avqustun 20 de vezifesinden istefa verdi Ele hemin gun onun qardasi Nagi bey Seyxzamanli EMT nin yeni reisi teyin olundu 1 Bolgelerde Redakte EMT nin fealiyyet gosterdiyi 11 iyun 1919 cu ilden 6 mart 1920 ci ile qeder teskilatda texminen 120 emekdas calismisdir Baki seheri uzre EMT nin rayon bolmelerine Memmedtagi Dadasov Seyfulla Ezimzade Memmed Hacizade Qasim Ismayilov Aleksandr Sengeliya Qember Tahirov Ebduleziz Tagiyev Islam Eliyev rehberlik edirdiler Lavrenti Beriya teskilatda senzura Aleksandr Qoberidze xefiyye sobelerine basciliq edirdiler Teskilatin Lenkeran seheri uzre numayendesi Yusif bey Bayramelibeyov idi Mirzaga Nesirov Agali Mahmudov ve Ageli Zeynalabdinzade bas agent bas emeliyyat iscisi vezifelerinde calisirdilar Terkibi Redakte EMT da azerbaycanlilarla yanasi turkler ruslar ukraynalilar ve gurculer de isleyirdiler Ermeniler bu teskilatda ise goturulmurduler 1919 cu il oktyabrin 26 da Dovlet Mudafie Komitesi bolseviklerle mubarizeni guclendirmek ucun Baki mohkemlendirilmis rayonunun selahiyyetlerini genislendirmis kecikci axtaris polislerini elece de EMT ni de onun reisine tabe etdirmisdi Bolsevizmle mubarize yalniz bundan sonra EMT nin fealiyyetinde esas yeri tutmaga basladi EMT diger orqanlarla birlikde bu sahede coxlu sayda ugurlu emeliyyatlar aparmisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Nazirler Surasinin 6 mart 1920 ci il tarixli qerari ile fealiyyetini dayandirmisdir 3 Informasiya sobesi RedakteEMT nin legvinden sonra Bakida ve onun etrafinda eks kesfiyyati Baki general qubernatorlugunun terkibinde yaradilmis informasiya sobesi temin etmisdir EMT nin tehqiqat musahide axtaris hebs ve s Funksiyalari general qubernatorun gosterisi ile informasiya sobesine verilmisdi Informasiya sobesine Elekber xan Sahsuvarov rehberlik edirdi Hesen bey Fetelibeyov reisin komekcisi turk ordusunun polkovniki rutbesini dasiyan Cemil bey xususi tapsiriqlari yerine yetirmekle yanasi reisin komekcisi idi 2 Fealiyyeti Redakte Informasiya sobesi emekdaslari basda Elekber xan olmaqla bir sira ehemiyyetli emeliyyatlar heyata kecirmisdiler 1920 ci ilin aprelinde Balaxanida pozuculuq isi aparan 22 nefer bolsevikin hebs edilmesi boyuk eks seda dogurmusdu 1 Parlamentin Muhafize destesi RedakteYaradilmasi Redakte Azerbaycan parlamentinin onun rehberlerinin ve diger dovlet ehemiyyetli obyektlerin muhafizesininin teskili ucun 1919 cu il fevralin 18 de Parlamentin 15 ci iclasinda Azerbaycan parlamentinin muhafize destesinin yaradilmasi haqqinda Qanun qebul olunmusdu Qanuna esasen parlamentin 200 neferlik muhafize destesi tesis edilirdi Muhafize destesi parlamentin Reyaset Heyetinin tabeliyinde idi Muhafize destesinin saxlanilmasina dovlet xezinesinden 2200000 rubl mebleginde vesait ayrilmisdi Parlamentin muhafize destesinin reisi evveller I Tatar alayinda rotmistr rutbesinde xidmet etmis podpolkovnik N Eliyev teyin edilmisdi 2 Fealiyyeti Redakte Muhafize destesi parlamentin ve basqa bir nece ehemiyyetli dovlet obyektinin muhafizesini teskil edirdi Eyni zamanda xususi ve muhum tapsiriqlarin yerine yetirilmesi daha cox muhafize destesinin sexsi heyetine etibar olunurdu Muhafize destesinin emekdaslari Qarabagda ermenilerle doyuslerde de yaxindan istirak edirdiler General mayor Hebib bey Selimovun doyus bolgesinden Bas Qerergaha gonderdiyi raportlarda Parlamentin muhafize destesinin igidliyi barede melumat verilirdi 3 Doyuslerin birinde destenin praporsiki Necefeliyev basda olmaqla 16 esger helak olmus praporsik Esgerov podporucik Dausvili Erebov ve xeyli esger yaralanmisdi Doyusen desteye parlament muhafize destesinin podpraporsiki Movsum Ibrahimov rehberlik edirdi 1 Menbe RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xususi xidmet ve tehlukesizlik orqanlari maddesi Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 Ataxan Pasayev Acilmamis sehifelerin izi ile Baki 2001 1 2 3 4 5 6 7 8 Elsad Qoca Azerbaycan tehlukesizlik ve xususi xidmet orqanlari 1918 1920 Baki 2000 1 2 3 4 Elsad Qoca Tariximiz taleyimiz Baki 2001Hemcinin bax RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Milli Ordusu Eksinqilabla Mubarize TeskilatiMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xususi xidmet ve tehlukesizlik orqanlari amp oldid 5967623, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.