Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanın bank sistemi — "Banklar haqqında" qanunla tənzimlənir.
Qanunvericiliyə əsasən ölkənin bank sistemi ikipilləlidir – Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankından və kredit təşkilatlarından ibarətdir.
Əsas pilləni təmsil edən Mərkəzi Bank dövlətin mərkəzi bankıdır və onun fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında" Qanun, Mülki Məcəllə və digər normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir. Qanunvericiliyə uyğun olaraq Mərkəzi Bank – bank fəaliyyətini lisenziyalaşdırır və tənzimləyir, qanunla müəyyən edilmiş qaydada bank fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir.
Bank sisteminin ikinci pilləsini kredit təşkilatları təşkil edir. Kredit təşkilatlarının fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, "Banklar haqqında" qanun, Mülki Məcəlləsi, "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında", "Bank olmayan kredit təşkilatları haqqında" və "Kredit İttifaqları haqqında" qanunlar və s. normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir.
Bank sektorunun inkişafı səviyyəsini cəmi aktivlərin ÜDM-ə nisbəti ilə də ölçmək olar. Ekspertlərin hesablamalarına görə, iqtisadi cəhətdən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə bank sektorunun cəmi aktivlərinin ÜDM-də payı 5%-i ötmür. Azərbaycanda bank sektorunun cəmi aktivlərinin ÜDM-də payı təxminən 32%-ə bərabərdir.
Tarixi
XX əsrin əvvəlləri
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda borc-bank sisteminin inkişafı, borc verən idarələrin ayrı-ayrı ərazilər üzrə qeyri-bərabər paylanması bəzi rayonlarda bank kapitalının daha çox, digərində isə az cəmlənməsi kapitalist təsərrüfat sisteminə xas olan sənaye kapitalı ilə bank kapitalının çulğaşması ilə xarakterizə olunurdu.
Neft sənayesinin XX əsrin əvvəllərindəki dünya böhranının nəticələrinə məruz qalmış Bakı şəhərində 1909-cu ilə qədər, 1907-ci ildə fəaliyyətə başlayan şəhər xüsusi lombardından başqa, borc verən heç bir yeni idarə açılmamışdı. Neft istehsalının və neft məhsulları ilə ticarətin həcminin azaldığı, yük daşınmasının ixtisara düşdüyü, əməyə tələbatın xeyli azaldığı, vergilərin çoxunun geri qaytarıldığı və bir çox idarənin iflasa uğradığı şəraitdə Rusiya səhmdar kommersiya bankları öz fəaliyyət dairələrini genişləndirmək, Bakı rayonunda yeni şöbələr açmaq istəmirdi.
Kredit-bank sistemi
1909-cu ildə neft sənayesi və onunla bağlı istehsal müəssisələri uzunmüddətli durğunluqdan sonra öz fəaliyyətini bərpa etdiyi bir şəraitdə Bakıda kredit-bank sisteminin yeni inkişaf mərhələsi başladı. 1909-cu ildə Sankt-Peterburq Beynəlxalq Kommersiya Bankı Balaxanı kəndində özünün ikinci şöbəsini açdı. 1914-cü il aprelin 15-də ilk yerli səhmdar kommersiya bankı - Bakı Tacir Bankı açıldı. Onun idarə heyətinin sədri Musa Nağıyev, bank şurasının sədri isə H.Z.Tağıyev idi. 1900-1913-cü illərdə Bakıdakı 9 bank kontoru arasında ən mühümləri Əbdül Həmid Ələsgərov, Hacı Şıxəli Dadaşov, H.Z.Tağıyev və Tumanyan qardaşlarına məxsus idi, onlar kommersiya banklarından daha çox ixtisaslaşması ilə fərqlənirdi. Səhmdar bankların inkişafı ilə əlaqədar olaraq onların rolu heçə endi.
Bakıda borc (kredit) verən Qarşılıqlı Borcvermə Cəmiyyəti, Şəhər Borcvermə Cəmiyyəti, xəzinəyə və xüsusi şəxsə məxsus olan şəhər lombardı kimi idarələr də fəaliyyət göstərirdi.
Gəncə, Şuşa, Şəki, Lənkəran və Naxçıvan kimi ticarət-sənaye mərkəzlərində də kredit-bank sistemi inkişaf edirdi. Bu şəhərlərdəki kredit-bank sisteminin xüsusiyyəti dünya sənaye sistemini bürümüş böhrandan sonrakı durğunluq dövründə də inkişaf etməsi idi. Bunun başlıca səbəbi böhranın, neft sənayesindən fərqli olaraq, yerli sənaye sahələrinə və sənətkarlığa göstərdiyi təsirin zəif olmasında idi. Əvvəlki dövrlərin kapital yığımı sayəsində Şuşada yerli tacirlərin və sənaye sahiblərinin təşəbbüsü ilə 1904-cü ildə ilk kredit idarəsi - Qarşılıqlı Kredit Cəmiyyəti, 1910-cu ildə Volqa-Kama Kommersiya Bankı Tiflis şöbəsinin komisyonerliyi, 1914-cü il iyulun 25-də isə nizamnaməsi hələ 1905-ci ildə təsdiq olunmuş Qarşılıqlı Kənd təsərrüfatı Kredit Cəmiyyəti açıldı.
Bank idarələrinin mövcud olduğu Gəncə şəhərində 1905-ci il yanvarın 3-dən Qarşılıqlı Borcvermə Cəmiyyəti, iki ildən sonra isə 1910-cu il yanvarın 1-dən Yelizavetpol Qarşılıqlı Kredit Kommersiya Cəmiyyəti adlandırılan ikinci belə cəmiyyət, həmin il Volqa-Kama Kommersiya Bankı Tiflis şöbəsinin 1913-cü ildən həmin bankın agentliyinə çevrilən komisyonerliyi, 1912-ci il avqustun 16-dan Tiflis kommersiya bankının şöbəsi fəaliyyətə başladı.
Şəkidə ilk bank idarəsi - Qarşılıqlı Kredit Cəmiyyəti 1908-ci il mayın 20-də, bir ildən sonra Əhmədov qardaşlarının Banklar Evi və və 1910-cu ildə isə Tiflis Kommersiya Bankının şöbəsi açıldı.
Uluxanlıdan İran sərhədinə qədər dəmir yol xətti çəkildikdən sonra XX əsrin əvvəllərində mühüm ticarət mərkəzinə çevrilmiş Culfada 1910-cu ildə Azov-Don Kommersiya Bankının şöbəsi, 1911-ci ildə İran Hesab-Borc Bankının şöbəsi və 1912-ci ildə isə Tiflis Kommersiya bankının şöbəsi yaradıldı.
Azərbaycanın başqa şəhərlərində - 1910-cu ildə Naxçıvanda Qarşılıqlı Kredit Bankının şöbəsi, 1911-ci ildə Lənkəranda Rus-Asiya bankının 1913-cü ildə həmin bankın şöbəsinə çevrilən komisyonerliyi, Astarada İran Hesablama-Borc Agentliyinin şöbəsi açıldı.
Kommersiya bankları
Kommersiya bankları XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində fəaliyyət göstərən kredit-bank sistemində əsas həlqə idi. Rusiyanın Azərbaycan ərazisini fəaliyyət mühiti etmiş dövlət və səhmdar torpaq bankları sırasına 1900-cü ildən Don Səhmdar Torpaq Bankı, 1903-cü ildən Yaroslavl-Kostroma Səhmdar Torpaq Bankı, 1907-ci ildən Poltava Səhmdar Bankı, 1906-cı il fevralın 15-dən Kəndli Torpaq Bankın ın Zaqafqaziya şöbəsi daxil idi.
Dövlət zadəgan torpaq bankı Zaqafqaziya şöbəsinə öz fəaliyyətini Azərbaycanda yaymağa icazə vermişdi, lakin bankın mərkəzi idarəsinin siyasəti yerli mülkədar və bəyləri onun müştərisi olmaqdan məhrum etmişdi. Bunun başlıca səbəbi onların imtiyazlısilkə mənsubluğunu və mülklərinin sərhədlər üzrə onların mülkiyyətində olduğunu təsdiqləyən sənədlərin olmaması idi. Yerli və Qafqaz inzibati orqanları bankın mərkəzi idarəsi qarşısında dəfələrlə vəsatət qaldırdığına baxmayaraq, bəylər öz torpaqlarını burada girov qoymaq hüququ ala bilməmişdilər. Yalnız xan nəslindən olanlar və rus əsilzadələri öz torpaqlarını bu banka girov qoya bilərdilər.
Kredit (borcvermə) idarələri
Azərbaycanın kredit-bank sisteminin digər bir həlqəsi kiçik kredit (borcvermə) idarələri idi. Rusiyanın, o cümlədən Azərbaycanın kənd təsərrüfatında XX əsrin əvvəllərində kapitalist münasibətlərinin inkişafı ölkədə kiçik kreditin vəziyyətini əsaslı surətdə dəyişməyi tələb edirdi. Çar hökumətinin 1904-cü il iyunun 7-də təsdiq etdiyi "Kiçik kredit idarələri haqqında əsasnamə"yə görə, Rusiya dövlət bankı - kiçik kredit işləri üzrə idarə yaradıldı və ona tapşırıldı ki, kiçik kredit müəssisələri yaradılmasına himayədarlıq, onların fəaliyyətinə nəzarət və rəhbərlik etsin.
Bu qanun Rusiyada kiçik kredit idarələri şəbəkəsinin yaradılması işini geniş inkişaf yoluna saldı. Azərbaycanda bu istiqamətdə ilk addımlar 1906-1907-ci illərdə atıldı. Dövlət bankının Tiflis və Bakı şöbələrinin nəzdində kiçik kredit üzrə Bakı və Yelizavetpol quberniya komitələri yaradıldı. Bank şöbələrində çalışan müfəttişlər kəndli təsərrüfatlarının xahişlərini nəzərdən keçirməli, imkan olduqda kiçik kredit müəssisələri açmalı idilər.
Kiçik kredit müəssisələri açılması Maliyyə Nazirliyinin 1905-ci ilin noyabrında təsdiq etdiyi Nizamnamə əsasında tənzimlənməli idi. Bu sənəd Azərbaycanda kiçik kredit müəssisələrinin iki növünün - kredit və borc-kredit şirkəti açılmasına yol verirdi.
Lakin kiçik müfəttişlərin sayca məhdudluğu, haqq-hesabın yerli dildə aparılmaması, qolçomaq-sələmçilərin müqaviməti və s. ona gətirib ona çıxartdı ki, Azərbaycanda ilk kiçik kredit müəssisəsi yalnız 1908-ci ildə açıldı. 1909-1913-cü illərdə kiçik kredit müəssisələrinin artım mənzərəsi belə idi: 1909-cu ildə 9, 1910-cu ildə 12, 1911-ci ildə 5, 1912-ci ildə 42, 1913-cü ildə 19, ümumiyyətlə isə həmin müddətdə cəmi 86 kiçik kredit müəssisəsi açılmışdı.
Kiçik kredit müəssisələrinin çoxu Bakı quberniyasında, 8-i Naxçıvan qəzasında, 2-si isə Zaqatala dairəsində idi. Kredit şirkətləri çoxluq, borc-əmanət şirkətləri isə azlıq təşkil edirdi. Azərbaycanda kiçik kredit müəssisələri şəbəkəsinin genişliyi öz əksini bankir idarələri, qarşılıqlı kredit cəmiyyətləri və Bakı tacir bankı yaradılmasında tapırdı. Bu isə maliyyə oliqarxiyasının hakimiyyətinə gətirib çıxardı.
Müasir dövr
2024-cü ildə Azərbaycan bank sektorunun xalis mənfəəti 1 milyard 69,4 milyon manat olub ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 0,65% (7 milyon manat) azalmadır. 2023-cü ildə bank sektoru 1 milyard 76,4 milyon manat xalis mənfəət əldə etmişdi.
Azərbaycanın bank sektoru 2025-ci ilin yanvar ayında 71 milyon manat xalis mənfəət əldə edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 28,7% azdır. Ən çox xalis mənfəət əldə edən banklar arasında dövlət bankı Azərbaycan Beynəlxalq Bankı (ABB) 293,7 milyon manatla liderdir. "PAŞA Bank" 210,5 milyon manat mənfəətlə ikinci, "Kapital Bank" isə 186,5 milyon manat xalis mənfəətlə üçüncü sırada yer alıb. Hesabat ayında bankların əməliyyat gəlirləri 543,8 milyon manat (17,5% artım), əməliyyat xərcləri 395,5 milyon manat (26,9% artım), xüsusi ehtiyatlara ayırmaları 53,7 milyon manat (83,3% artım), mənfəət vergisi ödəmələri isə 23,7 milyon manat (8,2% artım) təşkil edib.
Əhalinin banklardakı əmanətləri 2021-ci ildən etibarən davamlı artım tendensiyasındadır. 2025-ci il yanvarın 1-nə əhalinin banklardakı əmanətləri 14 mlrd. 661,9 mln. manat təşkil edib ki, bu da indiyədək olan ən yüksək göstəricidir. Əhalinin banklardakı əmanətləri son bir ildə 13,2% və ya 1 mlrd. 714,1 mln. manat artıb. Əmanətçilərin sayı isə 2023-cü ildə 106 min nəfər, 2024-cü ildə isə 40%-dən çox artaraq 149-150 minə yüksəlib. Əmanətçilərin 78%-i 30 min manata qədər əmanətə malikdir.
2025-ci il yanvarın 1-nə Azərbaycanın bank sektorunun aktivləri 53 milyard manat təşkil edib ki, bu da ötən il yanvarın 1-i ilə müqayisədə 7,8% və ya 3,8 milyard manat çoxdur. 2024-cü ildə bank aktivlərinin 27 milyard 477,9 milyon manatı müştərilərə verilən kreditlərdən ibarət olmuşdur. Son bir il ərzində kredit portfeli 18,5% artmış, kreditlərin aktivlərdəki payı isə 47,1%-dən 51,8%-ə yüksəlmişdir.
Hesabat dövründə bank sektorunun öhdəlikləri 8,7% artaraq 46 milyard 383 milyon manata, depozit portfeli isə 5,9% artaraq 37 milyard 696,5 milyon manata çatmışdır.
Sektorun balans kapitalı isə 8,7% artımla 6 milyard 688,4 milyon manata yüksəlmişdir.
2024-cü ildə bankların cəmi biznes kreditləri 14 mlrd. 787,5 mln. manat təşkil edib. Bu, əvvəlki ilə nisbətən 17,2% və ya 2,17 mlrd. manat çoxdur.
Azərbaycanın yetkin əhalisinin 70%-nin bank hesabı var. Bank aktivlərinin ÜDM-ə nisbəti 42% təşkil edir ki, bu da sektorun genişlənmə potensialını göstərir. Banklar maliyyə aktivlərinin 95%-nə nəzarət edir. Dövriyyədəki nağd pulun həcmi yüksək olaraq M2-nin 43%-ni təşkil edir.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Azərbaycanın bank sistemi Azerbaijans.com
- Azərbaycan banklarının siyahısı Arxivləşdirilib 2017-01-03 at the Wayback Machine Banks.az
- Банковский сектор Азербайджана: ставка на рост капитализации (rus.)
İstinadlar
- Ежегодник. Баку и его районы, 1909, Изд. Шапсовича М.С., səh.173-174
- Ежегодник. Баку и его районы, 1909, Изд. Шапсовича М.С., səh.21
- Rusiya MDTA, f. 595, siy. 6, iş 183, v. 63.
- Отчет о деятельности Шушинского общества впаимного кредита за время с 31 января 1904 г. по 1 января 1905 г. Первый операционный год. Шуша, 1905, səh. 1
- Шушинский листок. 14 окт., 1912, № 14, səh. 3-4
- Шушинский листок, 1914-cü il, 17 iyul, № 56, səh.1
- Русские банки в 1917 г.Петроград, 1918, səh. 248.
- Rusiya MDTA, f. 587, siy. 47, iş 180, v. 1-4.
- Gürcüstan MDTA, f. 391, siy. 1, iş 309, v. 3-9
- Rusiya MDTA, f. 587, siy. 47. iş 190, v. 1
- Rusiya MDTA, f. 583, siy. 1, iş 454, v. 2-8
- Rusiya MDTA, f. 1290, siy. 5, iş 231, v. 13
- Gürcüstan MDTA, f. 14, siy 1, iş 144, v. 2
- Azərb. MDTA, f. 811, siy. 1, iş 72, v. 205, 207
- "Закавказская речь", 11 окт., 1911, № 225, səh.4
- Rusiya MDTA, f. 592, siy. 1, iş 281, v. 5.
- Rusiya MDTA, f. 626, siy. 1, iş 1030, v. 2-8.
- Rusiya MDTA, f. 592, siy. 1, iş 297, v. 135.
- Государственный банк.Банковская энциклопедия. Т. I. Киев, 1914,səh. 50.
- Ежегодник России на 1904 г. СПб., 1905, стр. 380-381; на 1911 г., разд. XII, стр. 92; на 1912 г., разд. XII, стр. 92; на 1913 г., разд. XII, стр. 92; на 1914 г., разд. XII стр. 96; на 1915 г., разд. XII, стр. 96.
- "Azərbaycanın bank sektorunun xalis mənfəəti 29 %-ə yaxın azalıb". Report İnformasiya Agentliyi (az.). 2025-02-25. İstifadə tarixi: 2025-02-25.
- "Azərbaycanda əhalinin banklardakı əmanətləri rekord səviyyəyə çatıb". Apa.az (az.). 2025-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- "Taleh Kazımov: Azərbaycanda əmanətçilərin sayı 40%-dən çox artıb". Apa.az (az.). İstifadə tarixi: 2025-01-23.
- "Azərbaycan bank sektorunun aktivləri 53 milyard manata çatıb". Apa.az (az.). 2025-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- "Azərbaycanın bank sektorunun aktivləri 8 %-ə yaxın artıb". Report İnformasiya Agentliyi (az.). 2025-02-25. İstifadə tarixi: 2025-02-25.
- "Bank sektorunun biznes kreditləri 2 mlrd. manatdan çox artıb". Apa.az (az.). 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
Mənbə
- Ахундов Б.Ю. Монополистический капитал в дореволюционной бакинской нефтяной промышленности. Москва, 1959.
- Государственный Банк. Банковская Энциклопедия. T.I, Киев, 1914
- Ибрагимов М . Предпринимательская деятельность Г.З. Тагиева.Баку, 1990.
- Русские банки в 1917 гг., Петроград, 1918
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanin bank sistemi Banklar haqqinda qanunla tenzimlenir Qanunvericiliye esasen olkenin bank sistemi ikipillelidir Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Bankindan ve kredit teskilatlarindan ibaretdir Esas pilleni temsil eden Merkezi Bank dovletin merkezi bankidir ve onun fealiyyeti Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Banki haqqinda Qanun Mulki Mecelle ve diger normativ huquqi aktlarla tenzimlenir Qanunvericiliye uygun olaraq Merkezi Bank bank fealiyyetini lisenziyalasdirir ve tenzimleyir qanunla mueyyen edilmis qaydada bank fealiyyetine nezareti heyata kecirir Bank sisteminin ikinci pillesini kredit teskilatlari teskil edir Kredit teskilatlarinin fealiyyeti Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi Banklar haqqinda qanun Mulki Mecellesi Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Banki haqqinda Bank olmayan kredit teskilatlari haqqinda ve Kredit Ittifaqlari haqqinda qanunlar ve s normativ huquqi aktlarla tenzimlenir Bank sektorunun inkisafi seviyyesini cemi aktivlerin UDM e nisbeti ile de olcmek olar Ekspertlerin hesablamalarina gore iqtisadi cehetden zeif inkisaf etmis olkelerde bank sektorunun cemi aktivlerinin UDM de payi 5 i otmur Azerbaycanda bank sektorunun cemi aktivlerinin UDM de payi texminen 32 e beraberdir Mundericat 1 Tarixi 1 1 XX esrin evvelleri 1 2 Kredit bank sistemi 1 3 Kommersiya banklari 1 4 Kredit borcverme idareleri 2 Muasir dovr 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidler 5 Istinadlar 6 MenbeTarixiredakteXX esrin evvelleriredakte XX esrin evvellerinde Azerbaycanda borc bank sisteminin inkisafi borc veren idarelerin ayri ayri eraziler uzre qeyri beraber paylanmasi bezi rayonlarda bank kapitalinin daha cox digerinde ise az cemlenmesi kapitalist teserrufat sistemine xas olan senaye kapitali ile bank kapitalinin culgasmasi ile xarakterize olunurdu Neft senayesinin XX esrin evvellerindeki dunya bohraninin neticelerine meruz qalmis Baki seherinde 1909 cu ile qeder 1907 ci ilde fealiyyete baslayan seher xususi lombardindan basqa borc veren hec bir yeni idare acilmamisdi Neft istehsalinin ve neft mehsullari ile ticaretin hecminin azaldigi gemicilikde yuk dasinmasinin ixtisara dusduyu emeye telebatin xeyli azaldigi vergilerin coxunun geri qaytarildigi ve bir cox idarenin iflasa ugradigi 1 seraitde Rusiya sehmdar kommersiya banklari oz fealiyyet dairelerini genislendirmek Baki rayonunda yeni sobeler acmaq istemirdi Kredit bank sistemiredakte 1909 cu ilde neft senayesi ve onunla bagli istehsal muessiseleri uzunmuddetli durgunluqdan sonra oz fealiyyetini berpa etdiyi bir seraitde Bakida kredit bank sisteminin yeni inkisaf merhelesi basladi 1909 cu ilde Sankt Peterburq Beynelxalq Kommersiya Banki Balaxani kendinde ozunun ikinci sobesini acdi 2 1914 cu il aprelin 15 de ilk yerli sehmdar kommersiya banki Baki Tacir Banki acildi 3 Onun idare heyetinin sedri Musa Nagiyev bank surasinin sedri ise H Z Tagiyev idi 1900 1913 cu illerde Bakidaki 9 bank kontoru arasinda en muhumleri Ebdul Hemid Elesgerov Haci Sixeli Dadasov H Z Tagiyev ve Tumanyan qardaslarina mexsus idi onlar kommersiya banklarindan daha cox ixtisaslasmasi ile ferqlenirdi Sehmdar banklarin inkisafi ile elaqedar olaraq onlarin rolu hece endi Bakida borc kredit veren Qarsiliqli Borcverme Cemiyyeti Seher Borcverme Cemiyyeti xezineye ve xususi sexse mexsus olan seher lombardi kimi idareler de fealiyyet gosterirdi Gence Susa Seki Lenkeran ve Naxcivan kimi ticaret senaye merkezlerinde de kredit bank sistemi inkisaf edirdi Bu seherlerdeki kredit bank sisteminin xususiyyeti dunya senaye sistemini burumus bohrandan sonraki durgunluq dovrunde de inkisaf etmesi idi Bunun baslica sebebi bohranin neft senayesinden ferqli olaraq yerli senaye sahelerine ve senetkarliga gosterdiyi tesirin zeif olmasinda idi Evvelki dovrlerin kapital yigimi sayesinde Susada yerli tacirlerin ve senaye sahiblerinin tesebbusu ile 1904 cu ilde ilk kredit idaresi Qarsiliqli Kredit Cemiyyeti 4 1910 cu ilde Volqa Kama Kommersiya Banki Tiflis sobesinin komisyonerliyi 5 1914 cu il iyulun 25 de ise nizamnamesi hele 1905 ci ilde tesdiq olunmus Qarsiliqli Kend teserrufati Kredit Cemiyyeti acildi 6 7 Bank idarelerinin movcud oldugu Gence seherinde 1905 ci il yanvarin 3 den Qarsiliqli Borcverme Cemiyyeti iki ilden sonra ise 1910 cu il yanvarin 1 den Yelizavetpol Qarsiliqli Kredit Kommersiya Cemiyyeti adlandirilan ikinci bele cemiyyet 8 hemin il Volqa Kama Kommersiya Banki Tiflis sobesinin 1913 cu ilden hemin bankin agentliyine cevrilen komisyonerliyi 1912 ci il avqustun 16 dan Tiflis kommersiya bankinin sobesi fealiyyete basladi 9 Sekide ilk bank idaresi Qarsiliqli Kredit Cemiyyeti 1908 ci il mayin 20 de 10 bir ilden sonra Ehmedov qardaslarinin Banklar Evi 11 ve ve 1910 cu ilde ise Tiflis Kommersiya Bankinin sobesi acildi 12 Uluxanlidan Iran serhedine qeder demir yol xetti cekildikden sonra XX esrin evvellerinde muhum ticaret merkezine cevrilmis Culfada 1910 cu ilde Azov Don Kommersiya Bankinin sobesi 13 1911 ci ilde Iran Hesab Borc Bankinin sobesi 14 ve 1912 ci ilde ise Tiflis Kommersiya bankinin sobesi yaradildi 15 Azerbaycanin basqa seherlerinde 1910 cu ilde Naxcivanda Qarsiliqli Kredit Bankinin sobesi 1911 ci ilde Lenkeranda Rus Asiya bankinin 1913 cu ilde hemin bankin sobesine cevrilen komisyonerliyi Astarada Iran Hesablama Borc Agentliyinin sobesi acildi Kommersiya banklariredakte Kommersiya banklari XX esrin evvellerinde Azerbaycanin muxtelif seherlerinde fealiyyet gosteren kredit bank sisteminde esas helqe idi Rusiyanin Azerbaycan erazisini fealiyyet muhiti etmis dovlet ve sehmdar torpaq banklari sirasina 1900 cu ilden Don Sehmdar Torpaq Banki 1903 cu ilden Yaroslavl Kostroma Sehmdar Torpaq Banki 16 1907 ci ilden Poltava Sehmdar Banki 17 1906 ci il fevralin 15 den Kendli Torpaq Bankin in Zaqafqaziya sobesi daxil idi 18 Dovlet zadegan torpaq banki Zaqafqaziya sobesine oz fealiyyetini Azerbaycanda yaymaga icaze vermisdi lakin bankin merkezi idaresinin siyaseti yerli mulkedar ve beyleri onun musterisi olmaqdan mehrum etmisdi Bunun baslica sebebi onlarin imtiyazlisilke mensublugunu ve mulklerinin serhedler uzre onlarin mulkiyyetinde oldugunu tesdiqleyen senedlerin olmamasi idi Yerli ve Qafqaz inzibati orqanlari bankin merkezi idaresi qarsisinda defelerle vesatet qaldirdigina baxmayaraq beyler oz torpaqlarini burada girov qoymaq huququ ala bilmemisdiler Yalniz xan neslinden olanlar ve rus esilzadeleri oz torpaqlarini bu banka girov qoya bilerdiler Kredit borcverme idareleriredakte Azerbaycanin kredit bank sisteminin diger bir helqesi kicik kredit borcverme idareleri idi Rusiyanin o cumleden Azerbaycanin kend teserrufatinda XX esrin evvellerinde kapitalist munasibetlerinin inkisafi olkede kicik kreditin veziyyetini esasli suretde deyismeyi teleb edirdi Car hokumetinin 1904 cu il iyunun 7 de tesdiq etdiyi Kicik kredit idareleri haqqinda esasname ye gore Rusiya dovlet banki kicik kredit isleri uzre idare yaradildi ve ona tapsirildi ki kicik kredit muessiseleri yaradilmasina himayedarliq onlarin fealiyyetine nezaret ve rehberlik etsin 19 Bu qanun Rusiyada kicik kredit idareleri sebekesinin yaradilmasi isini genis inkisaf yoluna saldi Azerbaycanda bu istiqametde ilk addimlar 1906 1907 ci illerde atildi Dovlet bankinin Tiflis ve Baki sobelerinin nezdinde kicik kredit uzre Baki ve Yelizavetpol quberniya komiteleri yaradildi Bank sobelerinde calisan mufettisler kendli teserrufatlarinin xahislerini nezerden kecirmeli imkan olduqda kicik kredit muessiseleri acmali idiler Kicik kredit muessiseleri acilmasi Maliyye Nazirliyinin 1905 ci ilin noyabrinda tesdiq etdiyi Nizamname esasinda tenzimlenmeli idi Bu sened Azerbaycanda kicik kredit muessiselerinin iki novunun kredit ve borc kredit sirketi acilmasina yol verirdi Lakin kicik mufettislerin sayca mehdudlugu haqq hesabin yerli dilde aparilmamasi qolcomaq selemcilerin muqavimeti ve s ona getirib ona cixartdi ki Azerbaycanda ilk kicik kredit muessisesi yalniz 1908 ci ilde acildi 1909 1913 cu illerde kicik kredit muessiselerinin artim menzeresi bele idi 1909 cu ilde 9 1910 cu ilde 12 1911 ci ilde 5 1912 ci ilde 42 1913 cu ilde 19 umumiyyetle ise hemin muddetde cemi 86 kicik kredit muessisesi acilmisdi 20 Kicik kredit muessiselerinin coxu Baki quberniyasinda 8 i Naxcivan qezasinda 2 si ise Zaqatala dairesinde idi Kredit sirketleri coxluq borc emanet sirketleri ise azliq teskil edirdi Azerbaycanda kicik kredit muessiseleri sebekesinin genisliyi oz eksini bankir idareleri qarsiliqli kredit cemiyyetleri ve Baki tacir banki yaradilmasinda tapirdi Bu ise maliyye oliqarxiyasinin hakimiyyetine getirib cixardi Muasir dovrredakte2024 cu ilde Azerbaycan bank sektorunun xalis menfeeti 1 milyard 69 4 milyon manat olub ki bu da 2023 cu ille muqayisede 0 65 7 milyon manat azalmadir 2023 cu ilde bank sektoru 1 milyard 76 4 milyon manat xalis menfeet elde etmisdi Azerbaycanin bank sektoru 2025 ci ilin yanvar ayinda 71 milyon manat xalis menfeet elde edib ki bu da oten ilin eyni dovru ile muqayisede 28 7 azdir 21 En cox xalis menfeet elde eden banklar arasinda dovlet banki Azerbaycan Beynelxalq Banki ABB 293 7 milyon manatla liderdir PASA Bank 210 5 milyon manat menfeetle ikinci Kapital Bank ise 186 5 milyon manat xalis menfeetle ucuncu sirada yer alib Hesabat ayinda banklarin emeliyyat gelirleri 543 8 milyon manat 17 5 artim emeliyyat xercleri 395 5 milyon manat 26 9 artim xususi ehtiyatlara ayirmalari 53 7 milyon manat 83 3 artim menfeet vergisi odemeleri ise 23 7 milyon manat 8 2 artim teskil edib 21 Ehalinin banklardaki emanetleri 2021 ci ilden etibaren davamli artim tendensiyasindadir 2025 ci il yanvarin 1 ne ehalinin banklardaki emanetleri 14 mlrd 661 9 mln manat teskil edib ki bu da indiyedek olan en yuksek gostericidir Ehalinin banklardaki emanetleri son bir ilde 13 2 ve ya 1 mlrd 714 1 mln manat artib 22 Emanetcilerin sayi ise 2023 cu ilde 106 min nefer 2024 cu ilde ise 40 den cox artaraq 149 150 mine yukselib Emanetcilerin 78 i 30 min manata qeder emanete malikdir 23 2025 ci il yanvarin 1 ne Azerbaycanin bank sektorunun aktivleri 53 milyard manat teskil edib ki bu da oten il yanvarin 1 i ile muqayisede 7 8 ve ya 3 8 milyard manat coxdur 2024 cu ilde bank aktivlerinin 27 milyard 477 9 milyon manati musterilere verilen kreditlerden ibaret olmusdur Son bir il erzinde kredit portfeli 18 5 artmis kreditlerin aktivlerdeki payi ise 47 1 den 51 8 e yukselmisdir 24 Hesabat dovrunde bank sektorunun ohdelikleri 8 7 artaraq 46 milyard 383 milyon manata depozit portfeli ise 5 9 artaraq 37 milyard 696 5 milyon manata catmisdir 24 Sektorun balans kapitali ise 8 7 artimla 6 milyard 688 4 milyon manata yukselmisdir 25 2024 cu ilde banklarin cemi biznes kreditleri 14 mlrd 787 5 mln manat teskil edib Bu evvelki ile nisbeten 17 2 ve ya 2 17 mlrd manat coxdur 26 Azerbaycanin yetkin ehalisinin 70 nin bank hesabi var Bank aktivlerinin UDM e nisbeti 42 teskil edir ki bu da sektorun genislenme potensialini gosterir Banklar maliyye aktivlerinin 95 ne nezaret edir Dovriyyedeki nagd pulun hecmi yuksek olaraq M2 nin 43 ni teskil edir Hemcinin baxredakteAzerbaycan banklarinin siyahisi Azerbaycan Respublikasinin Merkezi Banki Azerbaycan manati Azerbaycanin pul dovriyyesi tarixiXarici kecidlerredakteAzerbaycanin bank sistemi Azerbaijans com Azerbaycan banklarinin siyahisi Arxivlesdirilib 2017 01 03 at the Wayback Machine Banks az Bankovskij sektor Azerbajdzhana stavka na rost kapitalizacii rus Istinadlarredakte Ezhegodnik Baku i ego rajony 1909 Izd Shapsovicha M S seh 173 174 Ezhegodnik Baku i ego rajony 1909 Izd Shapsovicha M S seh 21 Rusiya MDTA f 595 siy 6 is 183 v 63 Otchet o deyatelnosti Shushinskogo obshestva vpaimnogo kredita za vremya s 31 yanvarya 1904 g po 1 yanvarya 1905 g Pervyj operacionnyj god Shusha 1905 seh 1 Shushinskij listok 14 okt 1912 14 seh 3 4 Shushinskij listok 1914 cu il 17 iyul 56 seh 1 Russkie banki v 1917 g Petrograd 1918 seh 248 Rusiya MDTA f 587 siy 47 is 180 v 1 4 Gurcustan MDTA f 391 siy 1 is 309 v 3 9 Rusiya MDTA f 587 siy 47 is 190 v 1 Rusiya MDTA f 583 siy 1 is 454 v 2 8 Rusiya MDTA f 1290 siy 5 is 231 v 13 Gurcustan MDTA f 14 siy 1 is 144 v 2 Azerb MDTA f 811 siy 1 is 72 v 205 207 Zakavkazskaya rech 11 okt 1911 225 seh 4 Rusiya MDTA f 592 siy 1 is 281 v 5 Rusiya MDTA f 626 siy 1 is 1030 v 2 8 Rusiya MDTA f 592 siy 1 is 297 v 135 Gosudarstvennyj bank Bankovskaya enciklopediya T I Kiev 1914 seh 50 Ezhegodnik Rossii na 1904 g SPb 1905 str 380 381 na 1911 g razd XII str 92 na 1912 g razd XII str 92 na 1913 g razd XII str 92 na 1914 g razd XII str 96 na 1915 g razd XII str 96 1 2 Azerbaycanin bank sektorunun xalis menfeeti 29 e yaxin azalib Report Informasiya Agentliyi az 2025 02 25 Istifade tarixi 2025 02 25 Azerbaycanda ehalinin banklardaki emanetleri rekord seviyyeye catib Apa az az 2025 01 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2025 01 30 Taleh Kazimov Azerbaycanda emanetcilerin sayi 40 den cox artib Apa az az Istifade tarixi 2025 01 23 1 2 Azerbaycan bank sektorunun aktivleri 53 milyard manata catib Apa az az 2025 01 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2025 01 28 Azerbaycanin bank sektorunun aktivleri 8 e yaxin artib Report Informasiya Agentliyi az 2025 02 25 Istifade tarixi 2025 02 25 Bank sektorunun biznes kreditleri 2 mlrd manatdan cox artib Apa az az 2025 01 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2025 01 28 MenberedakteAhundov B Yu Monopolisticheskij kapital v dorevolyucionnoj bakinskoj neftyanoj promyshlennosti Moskva 1959 Gosudarstvennyj Bank Bankovskaya Enciklopediya T I Kiev 1914 Ibragimov M Predprinimatelskaya deyatelnost G Z Tagieva Baku 1990 Russkie banki v 1917 gg Petrograd 1918 Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanin bank sistemi amp oldid 8077945