Arçinlər (arç. аршишттиб, arşishttib, rus.арчинцы, arçinsı) – Rusiyada, Cənubi Dağıstanın səkkiz kəndində yaşayan etnik qrupdur. Arçib bunların içərisindəki əsas kənd hesab olunur, çünki ilin üç ayı arçinlər kommunal işlə məşğul olmaq üçün Arçibdə toplaşırdı. Onların mədəniyyəti Dağıstanın bütün mədəniyyətləri içərisində ən fərqli və ən yaxşı qorunanlardan birisidir.
Arçilərin cəmi 1200 nəfər əhalisi var və öz dillərində danışırlar. Onların yaşayış yeri Qafqaz sıra dağlarının ərazisindəki Qara-Göysu hövzəsində, dəniz səviyyəsindən 2000 metr yüksəklikdədir.
Tarixi
Arçin xalqının mənşəyi məlum deyil. Onların adı ilk dəfə 13-cü və ya 14-cü əsrdə Məhəmməd Rəfinin Şirvandan yazdığı tarixi salnamələrdə qeyd edilmişdir. Avar icması olan Dursax (və ya Rissib) bir hissəsi idilər və zaman-zaman Qazıqumux xanlığına xərac verirdilər. 1813-cü ildə Dağıstan Rusiya tərəfindən ilhaq edildikdən sonra onlar da Rusiya imperiyasının subyektləri oldular. Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətinə görə 1886-cı ildə Qazıqumux dairəsində 802 arçin yaşayırdı. 1899-cu ildən sonra onlar Dağıstan vilayətinin Qunib dairəsinə daxil oldular.
1921-ci ildə Dağıstan MSSR-in tərkibinə daxil oldular. Sovet İttifaqının Birinci Ümumittifaq siyahıyaalmasına görə 1926-cı ildə Sovet İttifaqında 863 arçin var idi. Növbəti siyahıyaalmalarda onlar ayrı bir etnik qrup deyil, avarların alt qrupu olaraq qəbul edildilər. 1959-cu il Sovet siyahıyaalınmasında Böyük Sovet Ensiklopediyasına görə, arçinlər hələ də ana dillərini və bəzi etnoqrafik xüsusiyyətlərini qorumaqlarına baxmayaraq, özlərini avar olaraq təqdim edirdilər. 2002-ci il Rusiya siyahıyaalınması zamanı yenə avarların alt qrupu sayılan 89 arçin Rusiyada qeydiyyata alındı. 2010-cu il Rusiya siyahıyaalınmasında cəmi 12 arçin qeyd olundu.
Arçin diliNax-Dağıstan dillərininləzgi dilləri alt qoluna aiddir. Sadəcə günlük məişətdə istifadə olunan və yazısı olmayan bir dildir. Yalnız bir neçə kənddə danışılır. Əvəzində arçinlər arasında avar və lak dilləri yayılıb.
Arçin dili haqqında ilk məlumat "Lak dilinin qrammatikası" kitabının əlavələr hissəsində nəşr edilən, Piter von Usların 11 iyun 1863-cü ildə Anton Şifnerə yazdığı məktub idi. Piter von Uslar arçin dilinin əfsanəsi haqqında belə demişdi:
“Tanrı millətlər və xalqlar yaratdı; xalqlardan çox daha az dil var idi. Tanrı bir neçə xalqa bir ortaq dil verdi, lakin bütün xalqlar dünyanın ən çətin dilini qəbul etməkdən imtina etdilər, nəticədə bu, ən az saylı xalqın dili oldu: Arçin xalqı və arçin dili”
Mədəniyyəti
Arçin etnonimi lak dilindəki Arçib kəndinin adından yaranmışdır. Arçinlər ilə bağlı əsas paradoks ondadır ki, onlar avar xalqlarının etnik identifikasiyasına görə alt qrup olsalar da, dilləri ləzgilərin dillərinə, mədəniyyətləri isə avar və lak mədəniyyətlərinə bənzəyir. Bütün Sovet və Rusiya siyahıyaalmalarında avarların alt qrupu sayılıblar.
Arçin xalqının böyük əksəriyyəti sünni müsəlmanlardır. Ərəb dilində Kufi yazısında yazılmış abidələrin mövcudluğu onların 10-cu əsrdən gec olmayaraq İslamı qəbul etdiklərini göstərir.
İstinadlar
Ethnologue entry for Archi
Russian Census 2010: Population by ethnicity 2012-04-24 at the Wayback Machine(rus.)
↑ The Peoples of the Red Book: Archis
The Archi language dictionary
↑ Агеева, Р. А. Какого мы роду-племени? Народы России: имена и судьбы. Словарь-справочник. Academia. 2000. 54–55. ISBN5-87444-033-X.
↑ Микаилов, К.Ш. Арчинский язык (Грамматический очерк с текстами и словарём). Махачкала. 1967. 8–9.
"Казикумухский округ". Брокгауз-Ефрон.
"Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib.
"Аварцы". БСЭ. 2012-03-18 tarixində arxivləşdirilib.
"Перечень имен народов, выделявшихся при разработке материалов Всесоюзных/Всероссийских переписей 1926 - 2002 гг., и их численность". «Демоскоп». 2012-02-17 tarixində arxivləşdirilib.
"Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав населения Российской Федерации". «Демоскоп». 2012-05-30 tarixində arxivləşdirilib.
Алексеев, М.Е.; Самедов, Д.С. Языки народов России. Красная книга. Энциклопедический словарь-справочник. Москва: Academia. 2002. səh. 34. ISBN5-87444-149-2.
arçinlər, arç, аршишттиб, arşishttib, арчинцы, arçinsı, rusiyada, cənubi, dağıstanın, səkkiz, kəndində, yaşayan, etnik, qrupdur, arçib, bunların, içərisindəki, əsas, kənd, hesab, olunur, çünki, ilin, üç, ayı, arçinlər, kommunal, işlə, məşğul, olmaq, üçün, arçi. Arcinler arc arshishttib arsishttib rus archincy arcinsi Rusiyada Cenubi Dagistanin sekkiz kendinde yasayan etnik qrupdur Arcib bunlarin icerisindeki esas kend hesab olunur cunki ilin uc ayi arcinler kommunal isle mesgul olmaq ucun Arcibde toplasirdi 3 Onlarin medeniyyeti Dagistanin butun medeniyyetleri icerisinde en ferqli ve en yaxsi qorunanlardan birisidir 4 Arcin Arshishttib Arcin dili danisilan kendlerUmumi sayi1200 1 Yasadigi erazilerRusiya 12 2 Diliarcin dili avar dili lak dili rus diliDinisunni IslamDaxildirOsetinlerQohum xalqlarlezgiler buduqlular xinaliqlilar qrizlilar cekliler rutullar agullar saxurlar tabasaranlilar udinlerArcilerin cemi 1200 nefer ehalisi var ve oz dillerinde danisirlar Onlarin yasayis yeri Qafqaz sira daglarinin erazisindeki Qara Goysu hovzesinde deniz seviyyesinden 2000 metr yukseklikdedir 3 Mundericat 1 Tarixi 2 Dil 3 Medeniyyeti 4 IstinadlarTarixi RedakteArcin xalqinin menseyi melum deyil Onlarin adi ilk defe 13 cu ve ya 14 cu esrde Mehemmed Refinin Sirvandan yazdigi tarixi salnamelerde qeyd edilmisdir 5 Avar icmasi olan Dursax ve ya Rissib bir hissesi idiler ve zaman zaman Qaziqumux xanligina xerac verirdiler 6 1813 cu ilde Dagistan Rusiya terefinden ilhaq edildikden sonra onlar da Rusiya imperiyasinin subyektleri oldular Brokhauz ve Efronun ensiklopedik lugetine gore 1886 ci ilde Qaziqumux dairesinde 802 arcin yasayirdi 7 1899 cu ilden sonra onlar Dagistan vilayetinin Qunib dairesine daxil oldular 5 1921 ci ilde Dagistan MSSR in terkibine daxil oldular Sovet Ittifaqinin Birinci Umumittifaq siyahiyaalmasina gore 1926 ci ilde Sovet Ittifaqinda 863 arcin var idi 8 Novbeti siyahiyaalmalarda onlar ayri bir etnik qrup deyil avarlarin alt qrupu olaraq qebul edildiler 1959 cu il Sovet siyahiyaalinmasinda Boyuk Sovet Ensiklopediyasina gore arcinler hele de ana dillerini ve bezi etnoqrafik xususiyyetlerini qorumaqlarina baxmayaraq ozlerini avar olaraq teqdim edirdiler 9 2002 ci il Rusiya siyahiyaalinmasi zamani yene avarlarin alt qrupu sayilan 89 arcin Rusiyada qeydiyyata alindi 10 2010 cu il Rusiya siyahiyaalinmasinda cemi 12 arcin qeyd olundu 11 Dil Redakte Esas meqale Arcin diliArcin dili Nax Dagistan dillerinin lezgi dilleri alt qoluna aiddir Sadece gunluk meisetde istifade olunan ve yazisi olmayan bir dildir Yalniz bir nece kendde danisilir Evezinde arcinler arasinda avar ve lak dilleri yayilib Arcin dili haqqinda ilk melumat Lak dilinin qrammatikasi kitabinin elaveler hissesinde nesr edilen Piter von Uslarin 11 iyun 1863 cu ilde Anton Sifnere yazdigi mektub idi 6 Piter von Uslar arcin dilinin efsanesi haqqinda bele demisdi Tanri milletler ve xalqlar yaratdi xalqlardan cox daha az dil var idi Tanri bir nece xalqa bir ortaq dil verdi lakin butun xalqlar dunyanin en cetin dilini qebul etmekden imtina etdiler neticede bu en az sayli xalqin dili oldu Arcin xalqi ve arcin dili 12 Medeniyyeti RedakteArcin etnonimi lak dilindeki Arcib kendinin adindan yaranmisdir 5 Arcinler ile bagli esas paradoks ondadir ki onlar avar xalqlarinin etnik identifikasiyasina gore alt qrup olsalar da dilleri lezgilerin dillerine medeniyyetleri ise avar ve lak medeniyyetlerine benzeyir 13 Butun Sovet ve Rusiya siyahiyaalmalarinda avarlarin alt qrupu sayiliblar Arcin xalqinin boyuk ekseriyyeti sunni muselmanlardir Ereb dilinde Kufi yazisinda yazilmis abidelerin movcudlugu onlarin 10 cu esrden gec olmayaraq Islami qebul etdiklerini gosterir 13 Istinadlar Redakte Ethnologue entry for Archi Russian Census 2010 Population by ethnicity Arxivlesdirilib 2012 04 24 at the Wayback Machine rus 1 2 The Peoples of the Red Book Archis The Archi language dictionary 1 2 3 Ageeva R A Kakogo my rodu plemeni Narody Rossii imena i sudby Slovar spravochnik Academia 2000 54 55 ISBN 5 87444 033 X 1 2 Mikailov K Sh Archinskij yazyk Grammaticheskij ocherk s tekstami i slovaryom Mahachkala 1967 8 9 Kazikumuhskij okrug Brokgauz Efron Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam respublik SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Avarcy BSE 2012 03 18 tarixinde arxivlesdirilib Perechen imen narodov vydelyavshihsya pri razrabotke materialov Vsesoyuznyh Vserossijskih perepisej 1926 2002 gg i ih chislennost Demoskop 2012 02 17 tarixinde arxivlesdirilib Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 g Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii Demoskop 2012 05 30 tarixinde arxivlesdirilib Alekseev M E Samedov D S Yazyki narodov Rossii Krasnaya kniga Enciklopedicheskij slovar spravochnik Moskva Academia 2002 seh 34 ISBN 5 87444 149 2 1 2 Magomedhanov M M Narody Dagestana Archincy Moskva Nauka 2002 seh 283 ISBN 5 02 008808 0 Menbe https az wikipedia org w index php title Arcinler amp oldid 5772712, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
