Abdal Musa
Abdal Musa (?-?) — türk övliyası, filosofu, ozanı.
| Abdal Musa | |
|---|---|
| Təxəllüsü | Şair |
| Doğum tarixi | 1300 |
| Doğum yeri |
|
| Fəaliyyəti | şair |
Həyatı
Anadolunun ünlü ərənlərindən və ermişlərindən olan Abdal Musa sultan, eyni zamanda ünlü bir ozan və filosofdur. Əslən Xorasanlıdır. Güney Azərbaycanın Xoy şəhərinə gəlmiş və bir müddət orada yaşamış olduğundan, "Xoylu olaraq tanınmışdır. Hacı Bəktaş Vəlinin əmisi Heydər Atanın oğlu, Həsən qazinin nəvəsidir. Qayğusuz Abdal mənkıbəsinə görə "Kösrə Musa" adıyla da anılır. Abdal Musa sultan, Xorasan ərənlərindən və Peygambər soyundandır. XIV yüzildə yaşadığı və osmanlıların Bursanı fəthi illərində Orhan bəyin əskərləriylə savaşlara qatıldığı və böyük yararlıqlar göstərdiyi tarixi qaynaqlarda yazılıdır.
Hacı Bəktaş Vəlinin öndə gələn xəlifələrindəndir. Payəsi sultanlıq, mərtəbəsi "Abdallıq". Pir evindəki xidmət postu (dərisi) isə, "Ayaqçı postudur. Bu post Bəktaşi təriqətindəki on iki postdan on birincisi olup, diğər adı Abdal Musa sultan postu"dur. Ayaqçılık, Abdallıq mərtəbəsidir.
Almalı, Təkkə kəndindəki dərgahı, ilk Bəktaşilərin dörd böyük "Asitaneyi- Bəktaşiyan" dan biridir. Ancaq, Anadolunun inanc coğrafyasında seçkin bir yeri, təsirli bir gücü olan Abdal Musa sultan adına daha bir çok yerdə məqam və məzarlar hazırlanmışdır. Bir çok yazar və araşdırmaçı, Abdal Musa sultanı mövzu alan araşdırmalar aparmışlar. Bəzilərinə görə, Abdal Musa sultan; Bursanın fəthinə qatıldıqdan sonra Manisa, Aydın və Dənizli yörəsində olmuş, daha sonra da Türkmən və yörüklərin çox onduğu Almalı yörəsində təkkəsini qurmuşdur. Ayrıca Dənizlidə yatan "Böyük Yatağan Baba"dan əsinləndiğini də bildirmişdilər. Abdal Musa sultan, Almalı yôrəsində qurduğu təkkəsində sayısız adamlar irşad etmiş və bunlar arasında böyük ozanlar yetişmişdir. Bunların ən ünlüsü də, Ələvi-Bəktaşi ədəbiyatın abidələrindən sayılan Qaygusuz Abdaldır.
Onunla ilgili olaraq Abdal Musa sultan Vəlayətnaməsində damışılan söhbət belədir: Alaiyə rəisinin oğlu Qeybi, Abdal Musaya dərviş olub, Qaygusuz adını alınca, atası oğlunu qurtarmaq istəyir. Təkkə bəyinin yardımını tələb ədir. Təkkə bəyidə Qılağılı İsa adlı pəhlivan igidini Abdal Musanın təkkəsinə yollayır. İsa, dərgaha varır və qapıya gəlincə: -Çağırın bana Abdal Musanı deyə nərə çəkir. Ancaq, atı ürkər və İsanı üstündən atır, sürükləyərək parçalayır. Təkkə bəyi bu olaya çox sinirlənir və ordusuyla hərəkətə keçər. Abdal Musa sultanı yandırıb-yaxmaq üçün odunlar yığılır. Atəşlər tutuşdurulur. Abdal Musa sultan da üç yüzə qədər müridi ilə səma edərək yola çıxır... Bu elə bir gəliş ki, onlarla birlikdə dağlar, ağaçlar, qayalar da bərabər yürüyür. Dərvişlər bir gülbank çəkib atəşə girərlər. Atəş onları yandırmır, onlar atəşi söndürürlər. Bu mənzərani görən Qaygusuzun atası, duruma heyranlıqla baxır, Abdal Musanın əllərini öpür və geriyə dönür. Qaygusuz bu dərgahda qırx il xidmət ədir...
Abdal Musa sultanın kəramətləri, öz adı verilən "Vəlayətnamə"də anladılır. Abdal Musa sultan "Vəlayətnamə"si, müasir türkcəsi ilə Əli Adil Atalay tərəfindən beşinci dəfə olaraq n’.r . Kəramətlərindən biri də şöylə: "Abdal Musa Sultan, bir pamuk içinə kor halində bir atəş parçasını müridlərindən biriylə, Gəyikli Baba'ya göndərir. Gəyikli baba da, ona bir bakraç içində gəyik sütü göndərir. Bu kəramətin, yorumu da, "hayvanatı iradəsinə bağlamak, bitkilərə hükmətməktən zordur şəklindədir.
Şair, filosof, Xorasan ərəni Abdal Musa sultanın kəramət və ərdəmləri VII yüzildən bu yana dillərdə söylənir. Antalya, Almalı ilçəsinə bağlı Təkkə köyündəki türbəsi, XIV yüzildə Səlçuklu mimarisi örnəğində yapılmıştır. Təkkə hakkında ən önəmli bilgiyi 17 yy. da burayı ziyarət ədən ünlü gəzgin Övliya Çələbi, Səyahatnaməsində vermişdir. Bu bilgilərə görə təkkənin kubbəsindəki altın aləm, bəş saatlik yərdən görülüyormuş. Abdal Musa Sultan sandukası baş ucunda səyyid olduğunu göstərən yəşil imaməsi durur. Təkkənin ətrafında bağ və bahçələr uzanır, Misafirhanələr, kilər, mutfak məydanlar gibi bir çok ək binalar varmış. Mutfakta kırk dərviş hizmət ədər. Məydanın dışında ayrıca büyük bir misafirhanə bulunur ki, üstü konak, altı isə iki yüz at alacak kadar büyük bir ahırdır. Misafir hiç əskik olmaz.
Təkkə yapıldığı gündən bəri mutfağında hiç atəş sönməmiştir. Təkkənin çok zəngin vakıfları vardır. On bindən fazla koyunu, bin camuzu, binlərcə dəvəsi və katın, yədi dəğirməni və daha birçok varlığı ilə üç yüz əlli yıl öncəki Abdal Musa Sultan təkkəsinin çok büyük zənginliklərə sahip bir kurum olduğunu bəlirtiyor Əvliya Çələbi.
Yəniçəri Ocağı'nın kaldırılmasından sonra dağıtılan təkkələr arasında Abdal Musa Sultan təkkəsi də nasibini almıştır. 1829'da hükümətçə göndərilən məmurlar tarafından, dərgahta məvcut bütün əşyalar və binlərcə canlı hayvan satılıp dəftəri İstanbul'a göndərilmiştir. Bu hal təkkələrin 1925'də kapanmasına kadar yaşanmıştır. Dəğişik dönəmlərdə onarım görən Təkkə, zaman içində yıkılmış, günümüzdə isə sadəcə Abdal Musa Sultan türbəsi kalmıştır. Türbədə, Abdal Musa, annəsi, babası, kız kardəşi ilə Qaygusuz Abdalın kabirləri bulunmaktadır.