32-lər — Azərbaycan Milli Ordusunun əsgərləri “qırmızıların” gəlişi ilə qətiyyən barışmaq istəmirdilər. Ona görə də Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində bolşevizmə qarşı güclü müqavimət göstərirdilər. 1920-ci il mayın 25-26-da Gəncədə Sovet hakimiyyətinə qarşı 10-12 minə qədər şəxsin iştirak etdiyi güclü silahlı çıxış olmuşdu. Üsyanın əsas qüvvəsini yeni hökumətə itaət göstərmək istəməyən Azərbaycan Milli Ordusunun bölmələri təşkil edirdi. Üsyana general Cavad bəy Şıxlinski, general Məmməd Mirzə Qacar, polkovnik Cavanşir bəy Kazımbəyov və başqalarından ibarət Şura rəhbərlik edirdi. Mayın 31-də XI Qızıl Ordu hissələri şəhərə nəzarəti ələ keçirmişdilər. Düz 3 gün Gəncədə terror və qarət həyata keçirildi. Bir məlumata görə, Gəncə döyüşləri zamanı 8800 nəfər “qırmızılardan”, üsyançılardan isə 13 min nəfər öldürülmüşdü. Üsyanın yatırılması zamanı Milli Ordunun 6 generalı, o cümlədən general-mayorCavad bəy Şıxlinski, general-mayor Məhəmməd Mirzə Qacar qətlə yetirilmişdi. 72 nəfər zabit Nargin adasına aparılaraq orada güllələnmişdi. Cavanşir bəy Şəfibəyovun başçılığı ilə hərbçilərdən bir qrupu mühasirədən çıxaraq Qarabağ üsyançılarına qoşulmağa getmişdilər. Onların arasında təqsiri olmayan generallar Səməd bəy Mehmandarov və Əliağa Şıxlinski də vardı. Nəriman Nərimanovun böyük səyilə bu iki general həbsdən azad olunmaqla hərbi xidməti istifadə üçün Moskvaya göndərilmişdilər. Qarabağda hərbçilərin üsyanı 1920-ci il iyunun əvvəllərində başlanmışdı. Üsyana özünü Qarabağın hakimi elan etmiş türk generalı Nuru paşa başçılıq edirdi. Üsyanın əsas qüvvəsini Milli Ordumuzun Qarabağın müxtəlif yerlərində olan hissələri, Ağdam, Cavanşir və başqa süvari alayları, Bakı piyada alayı, 2 topçu diviziyası təşkil edirdi. Tərkibində 6 minə yaxın zabit və əsgəri olan bu birləşmələr əslində Qarabağa tam nəzarət edirdilər. Ehsan xan Naxçıvanskinin rəhbərlik etdiyi Şəki alayı Gəncədən Yevlax istiqamətində hərəkət edərkən bir qrup hərbçi ilə 11-ci Qızıl Ordu qərargahında güllələnmişdilər. 32 nəfər üsyançı-döyüşçü düşmənlə vuruşa-vuruşa mühasirədən çıxmışdı. Tarixi mənbələrdə bu məqam hətta “32-lər əfsanəsi” kimi xatırlanır.
1920-ci ilin may ayında Qarabağda XI ordu hissələri ilə Azərbaycan Ordusunun əsgərləri arasında bir neçə lokal toqquşmalar baş verib. Ruslar onlara qarşı çıxan üsyançıları tutduqda XI Ordu qərargahına gətirərək sorğu-sualsız güllələyirdi. Bunu eşidən Milli Ordunun əsgərləri və üsyançıların bəziləri gizlincə silahı atıb evlərinə və xaricə getsələr də, 4 nəfər zabit və 28 nəfər əsgər son damla qanlarına kimi döyüşməyə and içir, Bərdə tərəfdə IX Orduya qarşı ciddi müqavimət göstərirlər. Rus ordusunun sayca üstünlüyü və silahlarının çoxluğuna baxmayaraq, yaranmış əlverişli şəraitdən istifadə edən “32-lər” Bərdənin sağ sahilindəki qüvvələri şəhərin kənarına sıxışdırıb Qarabağa hərəkət üçün ciddi strateji əhəmiyyət kəsb edən bu mövqeyi bir həftəyə qədər nəzarət altında saxlaya bildilər. Onlar rusların Bərdəyə daxil olmasına ciddi müqavimət göstərirdi. Yerli caamat onlara tam dəstək olduğu üçün Lenin Bakıya xəbər göndərir ki, orda rus əsgərləri qırılır, əgər azərbaycanlı bolşeviklər bir ciddi addım atmasalar, yerli hakmiyyətdə təmsil olunmayacaqlar. Bu xəbər Bakıya çatan kimi Çingiz İldırım və Dadaş Bünyadzadə dərhal Qarabağa gəlirlər. Bünyadzadə ilə birlikdə konspirativ şəkildə Ağdama, Şuşaya, Qaryaginə gedərək, yerli kommunistlərdən M.Məmmədxanov, A.Qaragözov, S.Səfərov, A.Saturyan və başqalarının köməyi ilə özünü müdafiə komitələri, bolşeviklərdən ibarət könüllü birliklər yaratmağa çalışırdılar. Bərdədə isə “32-lər” hələ ki, XΙ orduya qarşı bütün təyziqlərə baxmayaraq döyüşürdülər. Vəziyyətin ciddiləşdiyini görən Ç.İldırım üsyan başçılarının təhvil verilməyəcəyi təqdirdə Bərdənin bombardman ediləcəyini bildirir. Bu ultimatumdan sonra yerli əhalini qırğına verməmək üçün “32-lər” şəhəri tərk etməyə məcbur olub Qarabağa irəliləyən birinci süvari alayı ilə qarşılaşırlar. Üç gün ərzində qanlı döyüşlər apardıqdan sonra mühasirəyə düşmək ehtimalının gerçəkləşdiyini görüb geri çəkilməyə məcbur olurlar. Dağıstandan bir qrup türk zabiti və əsgəri general Nuru paşanın rəhbərliyi ilə Şuşada üsyan etmiş xalqın köməyinə gəlir. Üsyançılar Qarabağda sovet hökumətini devirir. Nuru paşanın ətrafında Azərbaycan ordusunun zabitlərindən Zeynalov, Səfiyev, sabiq pristav Kərimbəy Qalabəyov və başqaları var idi. XI Ordunun əlavə kömək almış hissələri ermənilərin yaxından iştirakı ilə azadlıq uğrunda mübarizəyə qalxmış əliyalın əhalini qırmağa başlayır. Bərdədə və Ağdamda xalqa divan tutan istilaçı ordu iyulun 15-də qüvvələr nisbətinin üstünlüyündən istifadə edərək Şuşanı da ələ keçirir. İyulun 10-da Tərtər, iyulun 11-də Ağdam, iyulun 14-də Xankəndi 11-ci Qırmızı Ordu hissələri tərəfindən tutuldu. Yerli dinc əhaliyə də amansız divan tutulurdu. Kəndlər tamamilə qəsb edilir, əhalisi didərgin salınırdı. Üsyançılara qarşı döyüşlərdə ermənilər də ruslara yaxından kömək göstərirdilər.
İstinadlar
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və ordu quruculuğu - 1-ci yazı
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və ordu quruculuğu.
September 05, 2021
lər, azərbaycan, milli, ordusunun, əsgərləri, qırmızıların, gəlişi, ilə, qətiyyən, barışmaq, istəmirdilər, görə, azərbaycanın, ayrı, ayrı, bölgələrində, bolşevizmə, qarşı, güclü, müqavimət, göstərirdilər, 1920, mayın, gəncədə, sovet, hakimiyyətinə, qarşı, minə. 32 ler Azerbaycan Milli Ordusunun esgerleri qirmizilarin gelisi ile qetiyyen barismaq istemirdiler Ona gore de Azerbaycanin ayri ayri bolgelerinde bolsevizme qarsi guclu muqavimet gosterirdiler 1920 ci il mayin 25 26 da Gencede Sovet hakimiyyetine qarsi 10 12 mine qeder sexsin istirak etdiyi guclu silahli cixis olmusdu Usyanin esas quvvesini yeni hokumete itaet gostermek istemeyen Azerbaycan Milli Ordusunun bolmeleri teskil edirdi Usyana general Cavad bey Sixlinski general Memmed Mirze Qacar polkovnik Cavansir bey Kazimbeyov ve basqalarindan ibaret Sura rehberlik edirdi Mayin 31 de XI Qizil Ordu hisseleri sehere nezareti ele kecirmisdiler Duz 3 gun Gencede terror ve qaret heyata kecirildi Bir melumata gore Gence doyusleri zamani 8800 nefer qirmizilardan usyancilardan ise 13 min nefer oldurulmusdu Usyanin yatirilmasi zamani Milli Ordunun 6 generali o cumleden general mayor Cavad bey Sixlinski general mayor Mehemmed Mirze Qacar qetle yetirilmisdi 72 nefer zabit Nargin adasina aparilaraq orada gullelenmisdi Cavansir bey Sefibeyovun basciligi ile herbcilerden bir qrupu muhasireden cixaraq Qarabag usyancilarina qosulmaga getmisdiler Onlarin arasinda teqsiri olmayan generallar Semed bey Mehmandarov ve Eliaga Sixlinski de vardi Neriman Nerimanovun boyuk seyile bu iki general hebsden azad olunmaqla herbi xidmeti istifade ucun Moskvaya gonderilmisdiler Qarabagda herbcilerin usyani 1920 ci il iyunun evvellerinde baslanmisdi Usyana ozunu Qarabagin hakimi elan etmis turk generali Nuru pasa basciliq edirdi Usyanin esas quvvesini Milli Ordumuzun Qarabagin muxtelif yerlerinde olan hisseleri Agdam Cavansir ve basqa suvari alaylari Baki piyada alayi 2 topcu diviziyasi teskil edirdi Terkibinde 6 mine yaxin zabit ve esgeri olan bu birlesmeler eslinde Qarabaga tam nezaret edirdiler Ehsan xan Naxcivanskinin rehberlik etdiyi Seki alayi Genceden Yevlax istiqametinde hereket ederken bir qrup herbci ile 11 ci Qizil Ordu qerargahinda gullelenmisdiler 32 nefer usyanci doyuscu dusmenle vurusa vurusa muhasireden cixmisdi Tarixi menbelerde bu meqam hetta 32 ler efsanesi kimi xatirlanir 1920 ci ilin may ayinda Qarabagda XI ordu hisseleri ile Azerbaycan Ordusunun esgerleri arasinda bir nece lokal toqqusmalar bas verib Ruslar onlara qarsi cixan usyancilari tutduqda XI Ordu qerargahina getirerek sorgu sualsiz gulleleyirdi Bunu esiden Milli Ordunun esgerleri ve usyancilarin bezileri gizlince silahi atib evlerine ve xarice getseler de 4 nefer zabit ve 28 nefer esger son damla qanlarina kimi doyusmeye and icir Berde terefde IX Orduya qarsi ciddi muqavimet gosterirler Rus ordusunun sayca ustunluyu ve silahlarinin coxluguna baxmayaraq yaranmis elverisli seraitden istifade eden 32 ler Berdenin sag sahilindeki quvveleri seherin kenarina sixisdirib Qarabaga hereket ucun ciddi strateji ehemiyyet kesb eden bu movqeyi bir hefteye qeder nezaret altinda saxlaya bildiler Onlar ruslarin Berdeye daxil olmasina ciddi muqavimet gosterirdi Yerli caamat onlara tam destek oldugu ucun Lenin Bakiya xeber gonderir ki orda rus esgerleri qirilir eger azerbaycanli bolsevikler bir ciddi addim atmasalar yerli hakmiyyetde temsil olunmayacaqlar Bu xeber Bakiya catan kimi Cingiz Ildirim ve Dadas Bunyadzade derhal Qarabaga gelirler Bunyadzade ile birlikde konspirativ sekilde Agdama Susaya Qaryagine gederek yerli kommunistlerden M Memmedxanov A Qaragozov S Seferov A Saturyan ve basqalarinin komeyi ile ozunu mudafie komiteleri bolseviklerden ibaret konullu birlikler yaratmaga calisirdilar Berdede ise 32 ler hele ki XI orduya qarsi butun teyziqlere baxmayaraq doyusurduler Veziyyetin ciddilesdiyini goren C Ildirim usyan bascilarinin tehvil verilmeyeceyi teqdirde Berdenin bombardman edileceyini bildirir Bu ultimatumdan sonra yerli ehalini qirgina vermemek ucun 32 ler seheri terk etmeye mecbur olub Qarabaga irelileyen birinci suvari alayi ile qarsilasirlar Uc gun erzinde qanli doyusler apardiqdan sonra muhasireye dusmek ehtimalinin gerceklesdiyini gorub geri cekilmeye mecbur olurlar 1 Dagistandan bir qrup turk zabiti ve esgeri general Nuru pasanin rehberliyi ile Susada usyan etmis xalqin komeyine gelir Usyancilar Qarabagda sovet hokumetini devirir Nuru pasanin etrafinda Azerbaycan ordusunun zabitlerinden Zeynalov Sefiyev sabiq pristav Kerimbey Qalabeyov ve basqalari var idi XI Ordunun elave komek almis hisseleri ermenilerin yaxindan istiraki ile azadliq ugrunda mubarizeye qalxmis eliyalin ehalini qirmaga baslayir Berdede ve Agdamda xalqa divan tutan istilaci ordu iyulun 15 de quvveler nisbetinin ustunluyunden istifade ederek Susani da ele kecirir Iyulun 10 da Terter iyulun 11 de Agdam iyulun 14 de Xankendi 11 ci Qirmizi Ordu hisseleri terefinden tutuldu Yerli dinc ehaliye de amansiz divan tutulurdu Kendler tamamile qesb edilir ehalisi didergin salinirdi Usyancilara qarsi doyuslerde ermeniler de ruslara yaxindan komek gosterirdiler 2 Istinadlar Redakte Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ve ordu quruculugu 1 ci yazi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ve ordu quruculugu Menbe https az wikipedia org w index php title 32 ler amp oldid 6026307, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
