Şuşanın işğalı və ya "Dağlarda toy" əməliyyatı (erm.«Հարսանիք լեռներում» ռազմագործողություն) — Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı erməni silahlı qüvvələrinin qazandığı ilk əhəmiyyətli hərbi qələbə. Döyüş strateji cəhətdən əhəmiyyətli olan dağ şəhəri Şuşada 8 may 1992-ci il tarixində baş vermiş və erməni qüvvələrinin onu işğal edərək, azərbaycanlıları müdafiə mövqelərindən çıxartması ilə nəticələnmişdir. Döyüşlərin gedişi zamanı erməni silahlı birləşmələrinin qəsdən mülki obyektləri hədəf alması yerli sakinlərin ifadələri ilə təsdiqlənmişdir.
Şuşa şəhərinin işğalı müharibənin gedişində həlledici rola malik oldu. Şəhər Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda malik olduğu ən mühüm hərbi məntəqə idi. Onun itirilməsi nəticəsində Laçın dəhlizi vasitəsi ilə Dağlıq Qarabağın Ermənistanla birləşdirilməsi, o cümlədən Xankəndinin işğalı prosesi başa çatdırıldı.
Şuşanın işğal əməliyyatı
8 may 1992-ci il tarixdə qalmış Qarabağ cəbhəsinin komandanı Arkadi Ter-Tadevosyan Şuşa şəhərinə hücum üçün əmr imzaladı. Əslində isə ermənilərin Şuşa üzərinə hücumlarının icrasına artıq aprel ayının 27-dən başlanmışdı. Arkadi Ter–Tadevosyan bu əmri isə cəbhə boyu ermənilərin hücumlarını rəsmiləşdirməklə bərabər bu hücumları daha da intensivləşməsinə səbəb oldu. Şuşa istiqamətində bütün cəbhə boyu ermənilər üstünlüyü ələ almışdılar, onlar bütün imkanlarını səfərbər edərək Şuşanın süqutuna doğru irəliləyirdilər. Ermənilər aldadıcı manevrlərlə Şuşa şəhərinin mühasirəsini daraltmağa çalışırdılar. Belə ki, 1992-ci il may ayının 6-da Yura Ovanesyan Canhəsən istiqamətindəki Azərbaycan mövqelərinə bir neçə sarsıdıcı zərbələr endirərək, döyüş mövqeyini dəyişib Şuşa şəhərinə doğru istiqamətləndi. Canhəsən–Kosalar istiqamətindəki Yura Ovanesyanın başladığı döyüşü davam etdirilməsi tapşırığını 26-cı bölmə öz üzərinə götürdü. Burada erməni ordusunun əsas məqsədi Azərbaycan döyüşçülərinin diqqətini Canhəsən–Kosalar istiqamətinə cəlb etməklə Şuşa şəhərini mühasirəyə salmaq idi. Həmin gün axşama doğru Azərbaycanın iki hərbi vertolyotu Şuşa ətrafındakı ermənilərin təmas xəttinə zərbələr endirdilər.Bundan bir neçə dəqiqə sonra Su-25 döyüş təyyarəsi qalxaraq Xankəndi şəhərinə bir neçə bomba atıb Ağdam istiqamətində uçub getdi. Bu Azərbaycan tərəfinin Şuşanın süqutuna qədər sonuncu həmlələri oldu. Şuşanın işğalını müşahidə etmək üçün may ayının 6-da bütün erməni komandanlığı, xarici qonaqlar və jurnalistlər dəniz səviyyəsindən 1207,3 m şimal yüksəkliyində yerləşən Şuşakəndə toplaşmışdılar. Onların sırasında Qarabağ cəbhəsinin komandanı Arkadi Ter–Tadevosyan, Ermmənistanın müdafiə naziri Vazgen Sərkisyan, general Qurqen Dalıbaltayan, Ermənistanın hərbi qərərgah rəisi Feliks Qozoryan, Robert Koçaryan, Serj Sarkisyan, Leonid Martirosyan, Oleq Eseyan, Zori Balayan, Andrey Saxarovun ögey oğlu Aleksey Semenov, Elena Bonner, Baronessa Koks, eləcə də «Ümumdünya xristian həmrəyliyi» və “Daşnaksütun” terror təşkilatının rəhbərləri özlərinə xüsusi yer almışdılar. Onlar buradan bütün cinahlar boyu hücum xəttini izləyir və öz döyüşçülərinə göstərişlər verirdilər. Ermənilərin, birinci və ikinci cinahlarla irəliləyən qoşun hissələrinin döyüş tapşırığı, Şuşaya istiqamətlənən yollardakı azərbaycanlıların bütün atəş nöqtələrini susduraraq qala divarlarına yaxınlaşmaq idi.
Üçüncü cinahın döyüşçüləri isə Şuşa – Laçın yolunu atəş altında saxlayaraq Şuşanı mühasirəyə salmaqla, Laçın – Qubadlı istiqamətindən Şuşaya köməyə gələn azərbaycanlı döyüşçülərin hərəkətinə mane olmaqla bərabər Zarıslı kəndini işğal edərək orada möhkəmlənmək bununla da Laçınla Şuşanın əlaqəsini tamam kəsmək əmri almışdılar. Canhəsən – Kosalar istiqamətindəki döyüşçülərə çoxlu sayda aldadıcı manevrlər etmək, azərbaycanlı döyüşçülərin diqqətini bu aldadıcı manevrlərə cəlb etmək tapşırılmışdı. Məhz bundan sonra süni yaradılmış vəziyyətdən istifadə edərək Şuşanın mühasirəsini getdikcə daraldaraq şəhəri təslim etmək olardı. Kərkicahan kəndindən və Xankəndindəki Rus Hərbi bazalarından Şuşa şəhərinin yaşayış məntəqələrinə və ictimai iaşə obyektlərinə fasiləsiz raket zərbələri endirilirdi. Bundan vahiməyə düşən Şuşanın mülki əhalisi keçilməz meşələrlə Laçın istiqamətində canlarını götürüb qaçırdılar. Nə səbəbdənsə Şuşanın mühasirəsindən qabaq Azərbaycanın Hərbi komandanlığı Şuşadakı azərbaycanlı döyüşçülərin bir qismini cəbhə xəttindən geri çəkmiş, digər bir qismi isə məzuniyyətə buraxmışdı. Cəbhə xəttində pərakəndəlik və özbaşınalıq hökm sürdüyündən, döyüşçülərin sırasında üstəlik özbaşına döyüş mövqelərini tərk edənlər də var idi. İlk olaraq şəhəri "Sumqayıt OMONu" adlanan, birbaşa prezident Ayaz Mütəllibova tabe olan dəstə tərk etdi. Daha sonra Rövşən Əkbərovun komandanlığı altında olan əsgərlər və hərbi texnika Şuşnı tərk etdilər. Komandanlıq tərəfindən hücum tapşırığı verilmədiyindən döyüşçülərimiz yalnız müdafiə mövqeyində dayanırdılar. Onsuz da ermənilərin mühasirəsini yarmaq və ya erməni hücumlarının qarşısını almaq üçün heç canlı qüvvə və texnika da çatışmırdı.
Bütün bu qeyri-bərabər ölüm-dirim savaşında hələlik öz mövqelərini müvəqqəti də olsa qoruya bilən azərbaycanlı döyüşçülər Şuşaya daxil olmaq istəyən 422 №-li tankı vurmağa nail oldular. Tankın komandiri Qaqik Avşaryan, sürücü mexanik Aşot Avanesyan, atıcı-artirelist Serj Sərkisyan elə ilk və son atəşdən maşının kabinəsindəcə ölmüşdülər. Xocalı üzərinə hücum zamanı xüsusi “qəhrəmanlıq” göstərən bu tanka və onun heyətinə etimad göstərilmişdi ki, onlar bir “qəhrəman” kimi Şuşa qalasına taxmaq üçün Ermənistanın bayrağını aparsınlar. Odur ki, hələ Xocalı ağrısı yaşayan əsgərlərimiz üçün bu tankın vurulması xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Bu hadisəni gözləməyən erməni hərbçiləri mərkəz istiqamətdə döyüşü dayandıraraq, cinahlardan hücumlarını gücləndirdilər. Onlar Qala divarları üzərindən Şuşa türməsinə daxil olmağa qərar vermişdilər. Fasiləsiz raket zərbələri Şuşanın cənubuna və qala divarlarına istiqamətlənmişdi. Bu raket zərbələri Qala divarları üzərindəki bütün müşahidə qüllələrini dağıtdı, həmin gün bütün şəhər od tutub yanırdı. Bu həmlədən sonra Şuşanın mühasirəsinə son qoyuldu və ermənilər qala divarları üzərindən şəhərə daxil olmağa başladılar. Üçüncü cinahdakı erməni qoşun bölmələri Laçın – Şuşa yoluna çıxdılar, Şuşanın Laçınla əlaqəsi tamam kəsildi. Bununla da Şuşa, Canhəsən, Kosalar, Qaraqaya erməni işğalının altına düşdü. May ayının 7-dən Şuşaya daxil olmuş erməni qoşun hissələri, küçə döyüşləri ola biləcəyindən ehtiyatlanaraq küçələrdə açıq şəkildə hərəkət etməyə cürət etmirdilər. Nəhayət may ayının 9-da gecə saat 4-də şəhərin boş olduğuna əmin olan ermənilər Şuşa şəhəri üzərindəki qələbələrini bayram etməyə başladılar. Lakin bu işğal ermənilərə o qədər də asan başa gəlməyib. 1800 erməni əsgərinə 500 azərbaycanlı əsgər müqavimət göstərirdi. Azlıqda olan Azərbaycan əsgərləri isə kömək gözləyirdilər. Şuşa uğrunda və ətrafında baş verən döyüşlər nəticəsində 1860 azərbaycanlı yaralandı, 480-i həlak oldu, 22 min nəfər öz yurdundan didərgin düşdü. Əsir götürülmüş 68 soydaşımızın taleyi barədə bu günə qədər məlumat yoxdur.
Rusiyanın rolu
Şuşaya hücumdan bir neçə saat öncə Tehranda İran prezidenti Haşimi Rəfsəncaninin vasitəçiliyilə Ermənistan və Azərbaycan prezidentləri Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllinə dair saziş imzalayıb. Hər üç ölkə prezidentinin imzaladığı sənəddə 1 həftə ərzində Cənubi Qafqaz regionuna Rəfsəncaninin şəxsi nümayəndəsi Mahmud Vaezinin gəlməsi və aparılan danışıqlardan sonra atəşkəs rejiminin qüvvəyə minməsi, bütün kommunikasiyaların açılması və bütün tərəflərin iqtisadi ehtiyaclarının ödənilməsi nəzərdə tutulurdu. Lakin həmin razılaşma imzalandıqdan 1 gün sonra, mayın 8-də pozuldu. Qarabağdakı erməni qüvvələri Şuşanı ələ keçirərək, Tehranda əldə olunmuş razılaşmanın tamamilə qüvvədən düşməsinə səbəb oldu. Bəzi iddialara görə Şuşanın işğalı Rusiyanın hərbi-siyasi dairələrinin iştirakı ilə təşkil olunub. Məqsəd Azərbaycanın Rusiyadan aralanmasına yol verməmək idi. İşğalın ilk günlərində Rusiya generalları və müxtəlif səviyyədə siyasətçilər işarə ilə bildirirdilər ki, Bakı öz silahlı qüvvələrini vahid MDB komandanlığına tabe etməyə razı olsa, həmçinin rusiyapərəst xarici və daxili siyasi kurs aparsa şəhər qaytarıla bilər.
1992-ci il mayın 14-də hakimiyyətə qayıdan prezident Ayaz Mütəllibov Şuşanın işğalını "hərbi dövrün şıltaqlığı" adlandırmışdı və şəhərin azad olunacağına işarə etmişdi. Lakin bir sutkadan da az vaxtda A.Mütəllibov devrildi.
Nəticə
289 kvadrat kilometr ərazisi olan Şuşa rayonunda həmin dövrdə 25.000 əhali yaşayıb.
Şuşanın işğalı zamanı yerli əhalinin 193 nəfəri şəhid, 102 nəfəri isə əlil olub.
İşğal nəticəsində Şuşadakı bir sıra tarixi-mədəniyyət abidələri düşmən tərəfindən talan edildi. Beş minə yaxın eksponatı olan Şuşa tarix muzeyi, Dövlət xalça muzeyinin filialı və xalq tətbiqi sənəti muzeyi, Qarabağ dövlət tarix muzeyi, həmçinin Laçın rayonundakı Ağoğlan məbədi, dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidə sayılan paleolit dövrünə aid Azıx mağarası, Xocalıdakı Əsgəran qalası, Kəlbəcər tarix muzeyinin və digər mədəniyyət ocaqlarının, rəsm qalereyalarının bənzərsiz ekspozisiyaları dağıdılıb və talan olunub, müqəddəs məbəd və məscidlər təhqir edilib, kitabxanalar yandırılıb, misilsiz əlyazma nümunələri məhv edilib.
Bu siyahıya Xan mağarası, Qaxal mağarası, Şuşa qalası da olmaqla bütövlükdə 279 dini, tarixi və mədəni abidə daxildir. Ermənilər Azərbaycana məxsus olan bir çox abidənin məhv edilməsinə və ya onların erməniləşdirilməsinə nail olublar. Onlar Şuşada 7 məktəbəqədər uşaq müəssisəsini, 22 ümumtəhsil məktəbini, mədəni-maarif, kənd təsərrüfatı texnikumlarını, 8 mədəniyyət evini, 14 klubu, 20 kitabxananı, 2 kinoteatrı, 3 muzeyi, Şərq musiqi alətləri fabrikini dağıdıblar.
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. səh. 175. ISBN978-0-8147-1945-9. In May, when Shusha had been captured and the siege lifted, Stepanakert was a shattered town.
Altstadt, Audrey L. (2015). Ethnic Conflict in the Post-Soviet World: Case Studies and Analysis. Routledge. səh. 247. ISBN9781317470991. When Armenian forces took Shusha in May 1992, they established a land corridor across undisputed Azerbaijani land, taking the town of Lachin...
Denber, Rachel. Bloodshed in the Caucasus : escalation of the armed conflict in Nagorno Karabakh. New York, N.Y.: Helsinki Watch. ISBN1564320812.
Çorbayian, Levon. The making of Nagorno-Karabagh : from secession to republic. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave. ISBN0-333-77340-3.
Əfqan Muxtarli: "Ermənilər Şuşaya şəhər boşalandan sonra giriblər"
Laçın: həqiqətlər, mülahizələr, tarixi faktlar. Faiq İsmayılov. Bakı, «NURLAR» Nəşriyyat-Poliqrafiya Мərkəzi, 2012, 184 s.
Bu gün Şuşanın işğalı günüdür
İranın Qarabağ vasitəçiliyi - Tehran Bakı ilə Yerevanı barışdıra biləcəkmi
News.com Xəbərlər
Şuşanın işğalı ilə bağlı beynəlxalq təşkilatlara bəyanat ünvanlanıb[ölü keçid]
Xarici keçidlər
Şuşanın İşğalı (video ANS)
Hamının səhvi olur”- “Şuşanın məğlub generalı”nın 27 illik ETİRAFLARI (EKSKLÜZİV)
Avqust 05, 2021
şuşanın, işğalı, dağlarda, əməliyyatı, Հարսանիք, լեռներում, ռազմագործողություն, birinci, qarabağ, müharibəsi, zamanı, erməni, silahlı, qüvvələrinin, qazandığı, əhəmiyyətli, hərbi, qələbə, döyüş, strateji, cəhətdən, əhəmiyyətli, olan, dağ, şəhəri, şuşada, 1992,. Susanin isgali ve ya Daglarda toy emeliyyati erm Հարսանիք լեռներում ռազմագործողություն Birinci Qarabag muharibesi zamani ermeni silahli quvvelerinin qazandigi ilk ehemiyyetli herbi qelebe Doyus strateji cehetden ehemiyyetli olan dag seheri Susada 8 may 1992 ci il tarixinde bas vermis ve ermeni quvvelerinin onu isgal ederek azerbaycanlilari mudafie movqelerinden cixartmasi ile neticelenmisdir Doyuslerin gedisi zamani ermeni silahli birlesmelerinin qesden mulki obyektleri hedef almasi yerli sakinlerin ifadeleri ile tesdiqlenmisdir 3 Susanin isgaliEsas munaqise Qarabag muharibesiTarix 8 9 may 1992Yeri SusaNeticesi Ermenistanin qelebesi Xankendinin isgalinin basa catmasi 1 Lacin dehlizinin acilmasi 2 Munaqise terefleriAzerbaycan Azerbaycan Ermenistan ErmenistanKomandan lar Rehim Qaziyev Elbrus Orucov Elxan Orucov Arkadi Ter Tadevosyan Samvel Babayan Seyran Ohanyan Qurgen Dalibaltayan Jirayr SefilyanSusa seherinin isgali muharibenin gedisinde helledici rola malik oldu Seher Azerbaycanin Dagliq Qarabagda malik oldugu en muhum herbi menteqe idi Onun itirilmesi neticesinde Lacin dehlizi vasitesi ile Dagliq Qarabagin Ermenistanla birlesdirilmesi o cumleden Xankendinin isgali prosesi basa catdirildi 4 Mundericat 1 Susanin isgal emeliyyati 2 Rusiyanin rolu 3 Netice 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerSusanin isgal emeliyyati Redakte8 may 1992 ci il tarixde qalmis Qarabag cebhesinin komandani Arkadi Ter Tadevosyan Susa seherine hucum ucun emr imzaladi Eslinde ise ermenilerin Susa uzerine hucumlarinin icrasina artiq aprel ayinin 27 den baslanmisdi Arkadi Ter Tadevosyan bu emri ise cebhe boyu ermenilerin hucumlarini resmilesdirmekle beraber bu hucumlari daha da intensivlesmesine sebeb oldu Susa istiqametinde butun cebhe boyu ermeniler ustunluyu ele almisdilar onlar butun imkanlarini seferber ederek Susanin suqutuna dogru irelileyirdiler Ermeniler aldadici manevrlerle Susa seherinin muhasiresini daraltmaga calisirdilar Bele ki 1992 ci il may ayinin 6 da Yura Ovanesyan Canhesen istiqametindeki Azerbaycan movqelerine bir nece sarsidici zerbeler endirerek doyus movqeyini deyisib Susa seherine dogru istiqametlendi Canhesen Kosalar istiqametindeki Yura Ovanesyanin basladigi doyusu davam etdirilmesi tapsirigini 26 ci bolme oz uzerine goturdu Burada ermeni ordusunun esas meqsedi Azerbaycan doyusculerinin diqqetini Canhesen Kosalar istiqametine celb etmekle Susa seherini muhasireye salmaq idi Hemin gun axsama dogru Azerbaycanin iki herbi vertolyotu Susa etrafindaki ermenilerin temas xettine zerbeler endirdiler Bundan bir nece deqiqe sonra Su 25 doyus teyyaresi qalxaraq Xankendi seherine bir nece bomba atib Agdam istiqametinde ucub getdi Bu Azerbaycan terefinin Susanin suqutuna qeder sonuncu hemleleri oldu Susanin isgalini musahide etmek ucun may ayinin 6 da butun ermeni komandanligi xarici qonaqlar ve jurnalistler deniz seviyyesinden 1207 3 m simal yuksekliyinde yerlesen Susakende toplasmisdilar Onlarin sirasinda Qarabag cebhesinin komandani Arkadi Ter Tadevosyan Ermmenistanin mudafie naziri Vazgen Serkisyan general Qurqen Dalibaltayan Ermenistanin herbi qerergah reisi Feliks Qozoryan Robert Kocaryan Serj Sarkisyan Leonid Martirosyan Oleq Eseyan Zori Balayan Andrey Saxarovun ogey oglu Aleksey Semenov Elena Bonner Baronessa Koks elece de Umumdunya xristian hemreyliyi ve Dasnaksutun terror teskilatinin rehberleri ozlerine xususi yer almisdilar Onlar buradan butun cinahlar boyu hucum xettini izleyir ve oz doyusculerine gosterisler verirdiler Ermenilerin birinci ve ikinci cinahlarla irelileyen qosun hisselerinin doyus tapsirigi Susaya istiqametlenen yollardaki azerbaycanlilarin butun ates noqtelerini susduraraq qala divarlarina yaxinlasmaq idi Ucuncu cinahin doyusculeri ise Susa Lacin yolunu ates altinda saxlayaraq Susani muhasireye salmaqla Lacin Qubadli istiqametinden Susaya komeye gelen azerbaycanli doyusculerin hereketine mane olmaqla beraber Zarisli kendini isgal ederek orada mohkemlenmek bununla da Lacinla Susanin elaqesini tamam kesmek emri almisdilar Canhesen Kosalar istiqametindeki doyusculere coxlu sayda aldadici manevrler etmek azerbaycanli doyusculerin diqqetini bu aldadici manevrlere celb etmek tapsirilmisdi Mehz bundan sonra suni yaradilmis veziyyetden istifade ederek Susanin muhasiresini getdikce daraldaraq seheri teslim etmek olardi Kerkicahan kendinden ve Xankendindeki Rus Herbi bazalarindan Susa seherinin yasayis menteqelerine ve ictimai iase obyektlerine fasilesiz raket zerbeleri endirilirdi Bundan vahimeye dusen Susanin mulki ehalisi kecilmez meselerle Lacin istiqametinde canlarini goturub qacirdilar Ne sebebdense Susanin muhasiresinden qabaq Azerbaycanin Herbi komandanligi Susadaki azerbaycanli doyusculerin bir qismini cebhe xettinden geri cekmis diger bir qismi ise mezuniyyete buraxmisdi Cebhe xettinde perakendelik ve ozbasinaliq hokm surduyunden doyusculerin sirasinda ustelik ozbasina doyus movqelerini terk edenler de var idi Ilk olaraq seheri Sumqayit OMONu adlanan birbasa prezident Ayaz Mutellibova tabe olan deste terk etdi Daha sonra Rovsen Ekberovun komandanligi altinda olan esgerler ve herbi texnika Susni terk etdiler 5 Komandanliq terefinden hucum tapsirigi verilmediyinden doyusculerimiz yalniz mudafie movqeyinde dayanirdilar Onsuz da ermenilerin muhasiresini yarmaq ve ya ermeni hucumlarinin qarsisini almaq ucun hec canli quvve ve texnika da catismirdi Butun bu qeyri beraber olum dirim savasinda helelik oz movqelerini muveqqeti de olsa qoruya bilen azerbaycanli doyusculer Susaya daxil olmaq isteyen 422 li tanki vurmaga nail oldular Tankin komandiri Qaqik Avsaryan surucu mexanik Asot Avanesyan atici artirelist Serj Serkisyan ele ilk ve son atesden masinin kabinesindece olmusduler Xocali uzerine hucum zamani xususi qehremanliq gosteren bu tanka ve onun heyetine etimad gosterilmisdi ki onlar bir qehreman kimi Susa qalasina taxmaq ucun Ermenistanin bayragini aparsinlar Odur ki hele Xocali agrisi yasayan esgerlerimiz ucun bu tankin vurulmasi xususi ehemiyyet dasiyirdi Bu hadiseni gozlemeyen ermeni herbcileri merkez istiqametde doyusu dayandiraraq cinahlardan hucumlarini guclendirdiler Onlar Qala divarlari uzerinden Susa turmesine daxil olmaga qerar vermisdiler Fasilesiz raket zerbeleri Susanin cenubuna ve qala divarlarina istiqametlenmisdi Bu raket zerbeleri Qala divarlari uzerindeki butun musahide qullelerini dagitdi hemin gun butun seher od tutub yanirdi Bu hemleden sonra Susanin muhasiresine son qoyuldu ve ermeniler qala divarlari uzerinden sehere daxil olmaga basladilar Ucuncu cinahdaki ermeni qosun bolmeleri Lacin Susa yoluna cixdilar Susanin Lacinla elaqesi tamam kesildi Bununla da Susa Canhesen Kosalar Qaraqaya ermeni isgalinin altina dusdu May ayinin 7 den Susaya daxil olmus ermeni qosun hisseleri kuce doyusleri ola bileceyinden ehtiyatlanaraq kucelerde aciq sekilde hereket etmeye curet etmirdiler Nehayet may ayinin 9 da gece saat 4 de seherin bos olduguna emin olan ermeniler Susa seheri uzerindeki qelebelerini bayram etmeye basladilar 6 Lakin bu isgal ermenilere o qeder de asan basa gelmeyib 1800 ermeni esgerine 500 azerbaycanli esger muqavimet gosterirdi Azliqda olan Azerbaycan esgerleri ise komek gozleyirdiler Susa ugrunda ve etrafinda bas veren doyusler neticesinde 1860 azerbaycanli yaralandi 480 i helak oldu 22 min nefer oz yurdundan didergin dusdu Esir goturulmus 68 soydasimizin taleyi barede bu gune qeder melumat yoxdur 7 Rusiyanin rolu RedakteSusaya hucumdan bir nece saat once Tehranda Iran prezidenti Hasimi Refsencaninin vasiteciliyile Ermenistan ve Azerbaycan prezidentleri Qarabag munaqisesinin dinc yolla helline dair sazis imzalayib Her uc olke prezidentinin imzaladigi senedde 1 hefte erzinde Cenubi Qafqaz regionuna Refsencaninin sexsi numayendesi Mahmud Vaezinin gelmesi ve aparilan danisiqlardan sonra ateskes rejiminin quvveye minmesi butun kommunikasiyalarin acilmasi ve butun tereflerin iqtisadi ehtiyaclarinin odenilmesi nezerde tutulurdu Lakin hemin razilasma imzalandiqdan 1 gun sonra mayin 8 de pozuldu Qarabagdaki ermeni quvveleri Susani ele kecirerek Tehranda elde olunmus razilasmanin tamamile quvveden dusmesine sebeb oldu 8 Bezi iddialara gore Susanin isgali Rusiyanin herbi siyasi dairelerinin istiraki ile teskil olunub Meqsed Azerbaycanin Rusiyadan aralanmasina yol vermemek idi Isgalin ilk gunlerinde Rusiya generallari ve muxtelif seviyyede siyasetciler isare ile bildirirdiler ki Baki oz silahli quvvelerini vahid MDB komandanligina tabe etmeye razi olsa hemcinin rusiyaperest xarici ve daxili siyasi kurs aparsa seher qaytarila biler 1992 ci il mayin 14 de hakimiyyete qayidan prezident Ayaz Mutellibov Susanin isgalini herbi dovrun siltaqligi adlandirmisdi ve seherin azad olunacagina isare etmisdi Lakin bir sutkadan da az vaxtda A Mutellibov devrildi 9 Netice Redakte289 kvadrat kilometr erazisi olan Susa rayonunda hemin dovrde 25 000 ehali yasayib Susanin isgali zamani yerli ehalinin 193 neferi sehid 102 neferi ise elil olub Isgal neticesinde Susadaki bir sira tarixi medeniyyet abideleri dusmen terefinden talan edildi Bes mine yaxin eksponati olan Susa tarix muzeyi Dovlet xalca muzeyinin filiali ve xalq tetbiqi seneti muzeyi Qarabag dovlet tarix muzeyi hemcinin Lacin rayonundaki Agoglan mebedi dunya ehemiyyetli arxeoloji abide sayilan paleolit dovrune aid Azix magarasi Xocalidaki Esgeran qalasi Kelbecer tarix muzeyinin ve diger medeniyyet ocaqlarinin resm qalereyalarinin benzersiz ekspozisiyalari dagidilib ve talan olunub muqeddes mebed ve mescidler tehqir edilib kitabxanalar yandirilib misilsiz elyazma numuneleri mehv edilib 10 Bu siyahiya Xan magarasi Qaxal magarasi Susa qalasi da olmaqla butovlukde 279 dini tarixi ve medeni abide daxildir Ermeniler Azerbaycana mexsus olan bir cox abidenin mehv edilmesine ve ya onlarin ermenilesdirilmesine nail olublar Onlar Susada 7 mektebeqeder usaq muessisesini 22 umumtehsil mektebini medeni maarif kend teserrufati texnikumlarini 8 medeniyyet evini 14 klubu 20 kitabxanani 2 kinoteatri 3 muzeyi Serq musiqi aletleri fabrikini dagidiblar Hemcinin bax RedakteXankendinin isgali Susanin azad edilmesiIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir de Waal Thomas 2003 Black Garden Armenia and Azerbaijan Through Peace and War New York New York University Press seh 175 ISBN 978 0 8147 1945 9 In May when Shusha had been captured and the siege lifted Stepanakert was a shattered town Altstadt Audrey L 2015 Ethnic Conflict in the Post Soviet World Case Studies and Analysis Routledge seh 247 ISBN 9781317470991 When Armenian forces took Shusha in May 1992 they established a land corridor across undisputed Azerbaijani land taking the town of Lachin Denber Rachel Bloodshed in the Caucasus escalation of the armed conflict in Nagorno Karabakh New York N Y Helsinki Watch ISBN 1564320812 Corbayian Levon The making of Nagorno Karabagh from secession to republic Houndmills Basingstoke Hampshire Palgrave ISBN 0 333 77340 3 Efqan Muxtarli Ermeniler Susaya seher bosalandan sonra giribler Lacin heqiqetler mulahizeler tarixi faktlar Faiq Ismayilov Baki NURLAR Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi 2012 184 s Bu gun Susanin isgali gunudur Iranin Qarabag vasiteciliyi Tehran Baki ile Yerevani barisdira bilecekmi News com Xeberler Susanin isgali ile bagli beynelxalq teskilatlara beyanat unvanlanib olu kecid Xarici kecidler RedakteSusanin Isgali video ANS Haminin sehvi olur Susanin meglub generali nin 27 illik ETIRAFLARI EKSKLUZIV Menbe https az wikipedia org w index php title Susanin isgali amp oldid 6080138, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
