Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
İrqçilik-Turançılıq məhkəməsi - 7 sentyabr 1944-cü ildə başlayan və 29 mart 1945-ci ilə qədər davam edən, Türkiyə siyasi gündəmində önəmli olan 23 şəxsin İrqçilik-Turançılıq ittihamı ilə mühakimə olunduğu prosesin adıdır. Ümumi 65 iclas davam etmişdir. Mühakimə nəticəsində Zəki Validi Toğan, Hüseyn Nihal Atsız, Alparslan Türkeş, Reha Oğuz Türkqan, , , , Nejdət Sancar, və müxtəlif cəzalara məhkum edilmişdirlər.
Arxa plan
II Dünya müharibəsi dövründə Türkiyə xarici siyasətini müharibədən yayınmaq üzərinə qurmuş, müharibəyə qatılması üçün ona təzyiq edən müttəfiq dövlətlərə qarşı hərbi və lojistik əskikliklər bəhanə edilərək müharibədən uzaq qalmağa çalışılmış, Nasist Almaniyasının böyük uğurlar qazandığı 1943-cü ilə qədər Almaniya ilə olduqca yaxınlaşılmış və hətta türk hərbi müşahidəçilər heyəti Belqradda o dövrlərdə Kursk döyüşünə hazırlaşmaqda olan Alman ordusunun hazırlıqlarını incələmiş, VI və VII Panzer tümənlərinin yer aldığı qatılmışlardır. Almaniyanın Türkiyədəki səfiri Frans fon Papen, Ənvər paşanın qardaşı, köhnə hərbçi və biznesmen Nuru paşa vasitəsilə turançılığa dəstək vermişdir. 1943-cü ildən sonra Alman blokunun məğlub olmasına görə türk hökuməti nasist qələbələrinə görə icazə verdiyi bu hərəkatı sıxmağa başlamış, bunun nəticəsində də Hüseyn Nihal Atsız baş nazir Şükrü Saracoğluna iki açıq məktub yazmış, bu məktublar nəticəsində Nihal Atsıza qarşı açılan məhkəmə mətbuatda İrqçilik-Turançılıq məhkəməsi olaraq adlandırılmışdır.
Şükrü Saracoğluna açıq məktublar
O dövrün baş naziri Şükrü Saracoğlu, 5 avqust 1942-ci ildə TBMM-də etdiyi çıxışında bunları deyir:
 | Biz türkük, türkçüyük və daima türkçü qalacağıq. Bizim üçün türkçülük bir qan məsələsi olduğu qədər bir vicdan və mədəniyyət məsələsidir. Biz azalan və azaldan türkçü deyil, çoxalan və çoxaldan türkçüyük. Və hər zaman bu istiqamətdə çalışacağıq. |  |
Bu açıqlamaya baxmayaraq dövlətin hər tərəfinə kommunist kadrların yerləşdirilməkdə olduğunu düşünən Nihal Atsız dövrün baş naziri Şükrü Saracoğluna Orhun jurnalında 1 mart 1944-cü ildə və yenə bir ay sonra 1 aprel 1944-cü ildə olmaqla iki açıq məktub yazır, baş nazirə şikayət və xəbərdarlıq edir. Şikayət edilənlərin arasında , Səbahəttin Əli, və Həsən Əli Yücəl də vardır.
Açıq məktubdakı təhqiramiz ifadələrə görə Səbahəddin Əli tərəfindən Atsız məhkəməyə verilir. 26 aprel 1944-cü ildə Ankarada başlayan ilk məhkəmə zalı gənclər tərəfindən tamamilə doldurulur. Buna görə məhkəmə 3 may, 1944-cü ilə ertələnir.
3 may 1944-cü il tarixli "Ankara nümayişi"
Tarixdə 3 may hadisələri adı ilə anılan hadisələr Nihal Atsızın haqqında açılan məhkəmə üçün Ankaraya gəldiyi zaman başlamışdır. Bu tarixdə turançılar kommunizm əleyhinə nümayiş təşkil etmiş və Nihal Atsıza sevgilərini göstərmişdilər. Məhkəmə salonuna girə bilməyən gənclər Ulus meydanına doğru yürüşə başlamış, burada Türkiyə İstiqlal marşını oxumuş və kommunizm əleyhinə şüarlardan istifadə etmişlər. Nümayişçilər Şükrü Saracoğlu ilə görüş tələb etsələr də, buna nail ola bilməmişlər. Nümayiş polisin şiddət tədbiq etməsi ilə dağıdılmışdır. 165 nəfər universitet tələbəsi həbs edilmişdir.
3 mayda toplanan nümayişçilər bir-bir müəyyən edilir və həbs edilir. Baş-leytenant olaraq nümayişə qatılıb, həbs edilən Alparslan Türkeş hadisələrlə bağlı demişdir:
| | 3 may günü həyəcanla küçəyə çıxan gənclər ağır şəkildə döyüldülər. Başları yarıldı, gözləri partladı, qabırğaları sındırıldı. | |
Nihal Atsız da məhkəmə sonunda həbs edilir.
Məhkəmənin nəticəsi
Məhkəmə 1 saylı İstanbul İdarı Məhkəməsində başlamışdır. 65 iclas davam edən məhkəmədə , , Alparslan Türkeş, , , , Hüseyn Nihal Atsız, Hüseyn Namiq Orkun, Nejdət Sançar, Saim Bayraq, İsmət Rasin Tümtürk, Cihat Savaş Fer, Müzəffər Eriş, Fəhiman Altan, Yusif Kadıgil, Cabbar Şenel, Zəki Validi Toğan, Orxan Şaiq Gökyay, Hikmət Tanyu, , Həmzə Sədi Özbək, Camal Oğuz Öcal, Səid Bilgic olmaqla ümumilikdə 23 müttəhim mühakimə edilmişdir. 29 mart 1945-ci ildə verilən qərarla 13 müttəhim bəraət almış, prof.dr. Zəki Validi Toğan, Hüseyn Nihal Atsız, , Nurullah Barıman, Cihat Savaş Fer, Nejdət Sançar, Dr. Fəthi Tevetoğlu, Alparslan Türkeş, Cabbar Şenel və Camal Oğuz Öcala 10 ilə qədər uzanan müxtəlif həbs və ya sürgün cəzaları verilmiş, digərləri bəraət almışdır. Daha sonra məhkəmə Hərbi Yarqıtaya keçmişdır. ALi Məhkəmə isə I İstanbul məhkəməsinin bu qərarlarını qüvvədən salmışdır. Həbs edilən müttəhimlərin buraxılmasını və məhkəmənin II Fövqəladə Məhkəmədə davam etdirilməsini qərara almışdır. Bu qərar 1945-ci il, 26 oktyabrda İstanbul Fövqəladə Komandanlığına bildirilərək, həbs edilənlərin buraxılması təmin edilmişdir. Beləcə bəzi türkçülər üçün 1 il 5 ay davam edən həbs sona çatmışdır. Zəki Validi Toğan, Alparslan Türkeş, Nihal Atsız, Reha Oğuz Türkkan, Cihat Savaş Fer, Nurullah Barıman, Fəthi Tevetoğlu, Nejdət Sancar, cabbar Şenel və Camal Oğuz Öcal 26 oktyabr 1945-ci ilə qədər həbsdə qalmışdırlar.
3 mayın ilk ildönümü 1945-ci ildə, o dövrlərdə Topxana Hərbi Həbsxanasında həbsdə olan bir qrup türkçü tərəfindən örtüksüz masa ətrafında edilən bir toplantı ilə anılmış, daha sonrakı illərdə isə müxtəlif mərasimlərlə qeyd edilmiş və türk millətçilərinin Türkçülük günü olmuşdur.
Məhkəmə haqqında yazılmış əsərlər
- Alparslan Türkeş, 1944 Millətçilik hadisəsi, Yaylacıq mətbəəsi, İstanbul, 1968.
- Hayri Yıldırım, 3 may 1944 İrqçilik-Turançılıq məhkəməsi
- Murad Yılmaz, 1944-1945 İrqçilik-Turançılıq məhkəməsi təfriqəsi
- Mustafa Müftüoğlu, Milli Şef dövründə Çankayada kabus (1944 Turançılıq məhkəməsi)
- Yavuz Bülent Bakilər, 1944-1945 İrqçilik-Turançılıq məhkəməsində sorğular, müdafiələr
- Süleyman Kocabaş, Yaxın tariximizin ən böyük sosial zəlzələlərindən 1944 Türkçüelük-Turançılıq hadisəsi
- Fəxrəddin Savaç Konar, 3 may Türkçülər Günü Antologiyası
Həmçinin bax
İstinadlar
- "İkinci dünya müharibəsi haqqında" (PDF). 2016-03-28 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-05-02.
- TBMM, Zabit Cerideleri, Devre 6, Cilt 27, s.24-25
- "Açıq Məktub 1". 2016-08-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-05-02.
- "Açıq Məktub 2". 2016-08-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-05-02.
- Orhun, 27 aprel 1951, Sayı:30
- Orhun, 4 May 1951, Sayı:31
- Alpaslan Türkeş, 1944 Millətçilik hadisəsi, İstanbul, 1992, s.39
- Hulusi Turgut, Türkeş'in Anıları-Şahinlerin Dansı, İstanbul, 1995, s.40
- Sefercioğlu, Necmeddin. 3 Mayıs 1944 ve Türkçülük Davası. Ankara: Türk Ocakları Ankara Şubesi, 2009
- "Davanın sonucu hakkında genel kaynak". 2016-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-05-02.
- "Davanın sonucu hakkında pdf" (PDF). 2016-11-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-05-02.
- "1944 Milliyetçilik Olayı Kitabı". 2016-11-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-05-02.
- "1944-1945 Irkçılık Turancılık Tefrikası". 2016-11-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-05-02.
- Müftüoğlu, Mustafa. Millî şef döneminde Çankaya'da kâbus 3 Mayıs, 1944. İstanbul: Başak Yayınları. 2005. ISBN .
- Bâkiler. 1944-1945 Irkçılık-Turancılık Davası'nda sorgular, savunmalar. Sultanahmet, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı. 2010. ISBN .
- Kocabaş. Süleyman. Vatan Yayınları. ISBN .
- Konar. Fahrettin Savaş. Aygan Yayıncılık. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Irqcilik Turanciliq mehkemesi 7 sentyabr 1944 cu ilde baslayan ve 29 mart 1945 ci ile qeder davam eden Turkiye siyasi gundeminde onemli olan 23 sexsin Irqcilik Turanciliq ittihami ile muhakime olundugu prosesin adidir Umumi 65 iclas davam etmisdir Muhakime neticesinde Zeki Validi Togan Huseyn Nihal Atsiz Alparslan Turkes Reha Oguz Turkqan Nejdet Sancar ve muxtelif cezalara mehkum edilmisdirler Nihal Atsiz mehkemeye gederken Ehmed Zeki Velidi ToganArxa planII Dunya muharibesi dovrunde Turkiye xarici siyasetini muharibeden yayinmaq uzerine qurmus muharibeye qatilmasi ucun ona tezyiq eden muttefiq dovletlere qarsi herbi ve lojistik eskiklikler behane edilerek muharibeden uzaq qalmaga calisilmis Nasist Almaniyasinin boyuk ugurlar qazandigi 1943 cu ile qeder Almaniya ile olduqca yaxinlasilmis ve hetta turk herbi musahideciler heyeti Belqradda o dovrlerde Kursk doyusune hazirlasmaqda olan Alman ordusunun hazirliqlarini incelemis VI ve VII Panzer tumenlerinin yer aldigi qatilmislardir Almaniyanin Turkiyedeki sefiri Frans fon Papen Enver pasanin qardasi kohne herbci ve biznesmen Nuru pasa vasitesile turanciliga destek vermisdir 1943 cu ilden sonra Alman blokunun meglub olmasina gore turk hokumeti nasist qelebelerine gore icaze verdiyi bu herekati sixmaga baslamis bunun neticesinde de Huseyn Nihal Atsiz bas nazir Sukru Saracogluna iki aciq mektub yazmis bu mektublar neticesinde Nihal Atsiza qarsi acilan mehkeme metbuatda Irqcilik Turanciliq mehkemesi olaraq adlandirilmisdir Sukru Saracogluna aciq mektublarO dovrun bas naziri Sukru Saracoglu 5 avqust 1942 ci ilde TBMM de etdiyi cixisinda bunlari deyir Biz turkuk turkcuyuk ve daima turkcu qalacagiq Bizim ucun turkculuk bir qan meselesi oldugu qeder bir vicdan ve medeniyyet meselesidir Biz azalan ve azaldan turkcu deyil coxalan ve coxaldan turkcuyuk Ve her zaman bu istiqametde calisacagiq Bu aciqlamaya baxmayaraq dovletin her terefine kommunist kadrlarin yerlesdirilmekde oldugunu dusunen Nihal Atsiz dovrun bas naziri Sukru Saracogluna Orhun jurnalinda 1 mart 1944 cu ilde ve yene bir ay sonra 1 aprel 1944 cu ilde olmaqla iki aciq mektub yazir bas nazire sikayet ve xeberdarliq edir Sikayet edilenlerin arasinda Sebahettin Eli ve Hesen Eli Yucel de vardir Aciq mektubdaki tehqiramiz ifadelere gore Sebaheddin Eli terefinden Atsiz mehkemeye verilir 26 aprel 1944 cu ilde Ankarada baslayan ilk mehkeme zali gencler terefinden tamamile doldurulur Buna gore mehkeme 3 may 1944 cu ile ertelenir Nejdet Sancar Nihal Atsizin qardasi 3 may 1944 cu il tarixli Ankara numayisi Tarixde 3 may hadiseleri adi ile anilan hadiseler Nihal Atsizin haqqinda acilan mehkeme ucun Ankaraya geldiyi zaman baslamisdir Bu tarixde turancilar kommunizm eleyhine numayis teskil etmis ve Nihal Atsiza sevgilerini gostermisdiler Mehkeme salonuna gire bilmeyen gencler Ulus meydanina dogru yuruse baslamis burada Turkiye Istiqlal marsini oxumus ve kommunizm eleyhine suarlardan istifade etmisler Numayisciler Sukru Saracoglu ile gorus teleb etseler de buna nail ola bilmemisler Numayis polisin siddet tedbiq etmesi ile dagidilmisdir 165 nefer universitet telebesi hebs edilmisdir 3 mayda toplanan numayisciler bir bir mueyyen edilir ve hebs edilir Bas leytenant olaraq numayise qatilib hebs edilen Alparslan Turkes hadiselerle bagli demisdir 3 may gunu heyecanla kuceye cixan gencler agir sekilde doyulduler Baslari yarildi gozleri partladi qabirgalari sindirildi Nihal Atsiz da mehkeme sonunda hebs edilir Mehkemenin neticesiMehkeme 1 sayli Istanbul Idari Mehkemesinde baslamisdir 65 iclas davam eden mehkemede Alparslan Turkes Huseyn Nihal Atsiz Huseyn Namiq Orkun Nejdet Sancar Saim Bayraq Ismet Rasin Tumturk Cihat Savas Fer Muzeffer Eris Fehiman Altan Yusif Kadigil Cabbar Senel Zeki Validi Togan Orxan Saiq Gokyay Hikmet Tanyu Hemze Sedi Ozbek Camal Oguz Ocal Seid Bilgic olmaqla umumilikde 23 muttehim muhakime edilmisdir 29 mart 1945 ci ilde verilen qerarla 13 muttehim beraet almis prof dr Zeki Validi Togan Huseyn Nihal Atsiz Nurullah Bariman Cihat Savas Fer Nejdet Sancar Dr Fethi Tevetoglu Alparslan Turkes Cabbar Senel ve Camal Oguz Ocala 10 ile qeder uzanan muxtelif hebs ve ya surgun cezalari verilmis digerleri beraet almisdir Daha sonra mehkeme Herbi Yarqitaya kecmisdir ALi Mehkeme ise I Istanbul mehkemesinin bu qerarlarini quvveden salmisdir Hebs edilen muttehimlerin buraxilmasini ve mehkemenin II Fovqelade Mehkemede davam etdirilmesini qerara almisdir Bu qerar 1945 ci il 26 oktyabrda Istanbul Fovqelade Komandanligina bildirilerek hebs edilenlerin buraxilmasi temin edilmisdir Belece bezi turkculer ucun 1 il 5 ay davam eden hebs sona catmisdir Zeki Validi Togan Alparslan Turkes Nihal Atsiz Reha Oguz Turkkan Cihat Savas Fer Nurullah Bariman Fethi Tevetoglu Nejdet Sancar cabbar Senel ve Camal Oguz Ocal 26 oktyabr 1945 ci ile qeder hebsde qalmisdirlar 3 mayin ilk ildonumu 1945 ci ilde o dovrlerde Topxana Herbi Hebsxanasinda hebsde olan bir qrup turkcu terefinden ortuksuz masa etrafinda edilen bir toplanti ile anilmis daha sonraki illerde ise muxtelif merasimlerle qeyd edilmis ve turk milletcilerinin Turkculuk gunu olmusdur Mehkeme haqqinda yazilmis eserlerAlparslan Turkes 1944 Milletcilik hadisesi Yaylaciq metbeesi Istanbul 1968 Hayri Yildirim 3 may 1944 Irqcilik Turanciliq mehkemesi Murad Yilmaz 1944 1945 Irqcilik Turanciliq mehkemesi tefriqesi Mustafa Muftuoglu Milli Sef dovrunde Cankayada kabus 1944 Turanciliq mehkemesi Yavuz Bulent Bakiler 1944 1945 Irqcilik Turanciliq mehkemesinde sorgular mudafieler Suleyman Kocabas Yaxin tariximizin en boyuk sosial zelzelelerinden 1944 Turkcueluk Turanciliq hadisesi Fexreddin Savac Konar 3 may Turkculer Gunu AntologiyasiHemcinin baxNihal Atsiz Ehmed Zeki Validi Togan Nejdet Sancar Turkculuk MilletcilikIstinadlar Ikinci dunya muharibesi haqqinda PDF 2016 03 28 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 05 02 TBMM Zabit Cerideleri Devre 6 Cilt 27 s 24 25 Aciq Mektub 1 2016 08 16 tarixinde Istifade tarixi 2018 05 02 Aciq Mektub 2 2016 08 16 tarixinde Istifade tarixi 2018 05 02 Orhun 27 aprel 1951 Sayi 30 Orhun 4 May 1951 Sayi 31 Alpaslan Turkes 1944 Milletcilik hadisesi Istanbul 1992 s 39 Hulusi Turgut Turkes in Anilari Sahinlerin Dansi Istanbul 1995 s 40 Sefercioglu Necmeddin 3 Mayis 1944 ve Turkculuk Davasi Ankara Turk Ocaklari Ankara Subesi 2009 Davanin sonucu hakkinda genel kaynak 2016 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2018 05 02 Davanin sonucu hakkinda pdf PDF 2016 11 12 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 05 02 1944 Milliyetcilik Olayi Kitabi 2016 11 12 tarixinde Istifade tarixi 2018 05 02 1944 1945 Irkcilik Turancilik Tefrikasi 2016 11 12 tarixinde Istifade tarixi 2018 05 02 Muftuoglu Mustafa Milli sef doneminde Cankaya da kabus 3 Mayis 1944 Istanbul Basak Yayinlari 2005 ISBN 9758864262 Bakiler 1944 1945 Irkcilik Turancilik Davasi nda sorgular savunmalar Sultanahmet Istanbul Turk Edebiyati Vakfi 2010 ISBN 9756186534 Kocabas Suleyman Vatan Yayinlari ISBN 9757526407 Konar Fahrettin Savas Aygan Yayincilik ISBN 6058496149