Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Əbdülməlik ibn Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Tüfeyl əl-Qeysi (ərəb. ابن طفيل; 1110[…], Quadis[d], əl-Əndəlüs – 1185[…], Mərrakeş[d], Müvəhhidlər dövləti[d]) — filosof və həkim. Qərbdə onu "Albubacer" adlandırırlar.
| İbn Tüfeyl | |
|---|---|
| ərəb. أبو بكر محمد بن عبد الملك بن محمد بن طفيل القيسي الأندلسي | |
 | |
| Doğum tarixi | 1110[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1185[…](74–75 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Elm sahələri | şair, fəlsəfə, tibb |
| Tanınmış yetirmələri | Nurəddin Bitruci, İbn Rüşd |
Bioqrafiyası
O, Vadi-Əş (indiki Quadis) qəsəbəsində dünyaya gəlib. Lyon Gotiye, onun hicri 499-cu (1105) ildə dünyaya gəldiyi söyləyib. Tələbəsi Bitruci onu qazı adlandırıb. Lisənəddin İbnül-Xətib də onu filosof və təbib olmaqla yanaşı fəqih də adlandırıb. Buna görə onun fiqh, din elmləri, tibb və fəlsəfə təhsili aldığını demək olar.
Savadlı təbib və cərrah olaraq yetişən İbn Tüfeyl, Gərnatada (indiki Qranada) çalışmağa başladı. Bu sahədəki məharətinə görə əvvəlcə Gərnata valisinin, sonra isə Müvahhidi xəlifəsi Əbdülmömin əl-Qumminin və oğlu Əbu Səidin sirr katibliyi vəzifələrinə yüksəldi. Müvahhidi xəlifəsi Əbu Yaqub Yusif ibn Əbdülmöminin sarayında baş həkim vəzifəsinə təyin edilməsi onun həyatının dönüm nöqtəsi oldu. Fəlsəfəyə böyük marağı olan xəlifə, onu öz himayəsinə götürdü və onun üçün rahat iş mühiti yaratdı.
O, həm İbn Rüşdün də saraya çağrılmasına, həm də Aristotelin məcmuəsinə izahlar yazmaq vəzifəsinin İbn Rüşdə verilməsinə nail oldu.
İbn Tüfeylin şeirdəki qabiliyyəti, onun təbiblik və sirr katibliyi qabiliyyətlərindən heç də geri qalmayıb. Belə ki, xəlifə Əbu Yaqubun ələ keçirdiyi Qəfsə şəhərinə ithafən yazılan fətihnaməyə onun da qəsidəsi daxil edilmişdi. Bu hadisədən 10 il əvvəl də xəlifə Əbu Yaqub, xristianlara qarşı cihad çağrışı edəndə, Qeys qəbiləsi ərəblərinin orduya qoşulmalarını təmin etmək üçün İbn Tüfeyldən bir qəsidə yazmasını istəmişdi. İbn Tüfeyl də onun bu istəyini yerinə yetirmişdi. İbn Tüfeyl, həmçinin İslam tibb ədəbiyyatında öz sahəsinin ən uzun mənzum əsərini (ürcuzə) qələmə alan şəxs idi.
O saraydakı baş həkimlik vəzifəsi ilə yanaşı tibbin nəzəri məsələri ilə bağlı vasiləsiz tədqiqatlar da aparmışdı: Onun İbn Rüşd ilə "əl-Külliyyət fit-tib" adlı əsər ətrafında apardığı müzakirələri buna sübutdur. Digər tərəfdən tarixçilər, İbn Tüfeylin astronomiyadakı biliyinin tibdən daha dərin olduğu qənaətindədirlər. Buna səbəb, onun Ptolemeyin astronomiya nəzəriyyəsini Əndəlüsdə tənqid edənlərin ən qabaqcıllarından biri olmasıdır.
O, eyni zamanda Osman müshəfinin Qurtubəyə (indiki Kordova) gəlməsi hikayəsini xüsusi üslubla qələmə almış şəxsdir. Məqqari, vəzir Əbu Zəkəriyya Yəhyanın (İbn Tüfeylin nəticəsi) əlindəki bir mətn vasitəsilə bu müshəfin Əməvi ənənəsindəki hekayəsini nəql etmişdi. Ancaq İbn Tüfeylin elmi şəxsiyyətinin ən vacib ünsürü fəlsəfədir. Belə ki, Mərraküşi də hər şeydən öncə onun bir müsəlman filosof olmasına, fəlsəfi çalışmalarının istiqamətləndiyi sahə və görüşlərə nəzəri cəlb etmişdir.
İbn Tüfeyl, xəlifə Əbu Yaqubunun hicri 580-ci (1184) ildəki ölümündən sonra xəlifə olan oğlu Əbu Yusif əl-Mənsur tərəfindən də himayə edildi və xəlifə Əbu Yaqubun ölümündən bir yıl sonra o da Mərakəşdə vəfat etdi.
Əsərləri
- Həyy ibn Yəqzan. İbn Tüfeylin öz fəlsəfi sisteminin əsas fikirlərinə yer verdiyi əsəri. Bir çok şərq və qərb dillərinə tərcümə edilmişdir.
- Ürcuzə fit-tib. Ərəp şeirindəki rəcəz vəznində qələmə alınmış tiblə bağlı əsəri. Məlum olan tək nüsxəsi Mərakeşin Qaraviyyin Üniversitetinin kitabxanasında saxlanılır (№ 2158). 7700 beytdən ibarət olan əsər, xəstəliklər, səbəbləri və mülaciə üsullarından bəhs edilir. Əsər yeddi hissədən ibarətdir.
- Qəsidə. Xəlifə Əbu Yaqubun ərəbləri cihada təşviq etmək məqsədilə İbn Tüfeylə yazdırdığı mənzumə. Əsər 44 beytdən ibarətdir.
İstinadlar
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Muhammad ibn ?Abd al-Malik Ibn Tufayl // Babelio (fr.). 2007.
- Крымский А. Ибн-Тофейль (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1894. Т. XIIа. С. 742.
- Туфейль (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1902. Т. XXXIV. С. 255.
- Gauthier, Léon. Ibn Thofaïl (fransız). Paris. 1909. 17.
- Həy ibn Yəqzan libn Tüfeyl (ərəb). Qahirə. 1971. 212.
- İbül-Xətib. əl-İhətə (ərəb). II. Qahirə. 1973–78. 479.
- İbn Əbu Zər. əl-Ənisül-mütrib (ərəb). Rabat. 1972. 207.
- əl-Mərraküşi, Əbdülvahid. əl-Mucib fi təlxisi əxbəril-Məğrib (ərəb). III. 314–315.
- İbül-Xətib. əl-İhətə (ərəb). II. Qahirə. 479–480.
- İbn İzari. əl-Bəyanül-Muğrib (ərəb). 63, 114–115.
- İbn Əbu Usəybiə. Üyunül-ənbə (ərəb). 533.
- Məqqari, Əhməd. Nəfhüt-tib (ərəb). I. 607–615.
- əl-Mərraküşi, Əbdülvahid. əl-Mucib (ərəb). III. 311–312.
- Kutluer, İlhan. "İbn Tufeyl". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1999. 27.09.2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.09.2025.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Bekr Mehemmed ibn Ebdulmelik ibn Mehemmed ibn Mehemmed ibn Tufeyl el Qeysi ereb ابن طفيل 1110 Quadis d el Endelus 1185 Merrakes d Muvehhidler dovleti d filosof ve hekim Qerbde onu Albubacer adlandirirlar Ibn Tufeylereb أبو بكر محمد بن عبد الملك بن محمد بن طفيل القيسي الأندلسي Dogum tarixi 1110 1110 Dogum yeri Quadis d el EndelusVefat tarixi 1185 1185 74 75 yasinda Vefat yeri Merrakes d Muvehhidler dovleti d Elm saheleri sair felsefe tibbTaninmis yetirmeleri Nureddin Bitruci Ibn RusdBioqrafiyasiO Vadi Es indiki Quadis qesebesinde dunyaya gelib Lyon Gotiye onun hicri 499 cu 1105 ilde dunyaya geldiyi soyleyib Telebesi Bitruci onu qazi adlandirib Liseneddin Ibnul Xetib de onu filosof ve tebib olmaqla yanasi feqih de adlandirib Buna gore onun fiqh din elmleri tibb ve felsefe tehsili aldigini demek olar Savadli tebib ve cerrah olaraq yetisen Ibn Tufeyl Gernatada indiki Qranada calismaga basladi Bu sahedeki meharetine gore evvelce Gernata valisinin sonra ise Muvahhidi xelifesi Ebdulmomin el Qumminin ve oglu Ebu Seidin sirr katibliyi vezifelerine yukseldi Muvahhidi xelifesi Ebu Yaqub Yusif ibn Ebdulmominin sarayinda bas hekim vezifesine teyin edilmesi onun heyatinin donum noqtesi oldu Felsefeye boyuk maragi olan xelife onu oz himayesine goturdu ve onun ucun rahat is muhiti yaratdi O hem Ibn Rusdun de saraya cagrilmasina hem de Aristotelin mecmuesine izahlar yazmaq vezifesinin Ibn Rusde verilmesine nail oldu Ibn Tufeylin seirdeki qabiliyyeti onun tebiblik ve sirr katibliyi qabiliyyetlerinden hec de geri qalmayib Bele ki xelife Ebu Yaqubun ele kecirdiyi Qefse seherine ithafen yazilan fetihnameye onun da qesidesi daxil edilmisdi Bu hadiseden 10 il evvel de xelife Ebu Yaqub xristianlara qarsi cihad cagrisi edende Qeys qebilesi ereblerinin orduya qosulmalarini temin etmek ucun Ibn Tufeylden bir qeside yazmasini istemisdi Ibn Tufeyl de onun bu isteyini yerine yetirmisdi Ibn Tufeyl hemcinin Islam tibb edebiyyatinda oz sahesinin en uzun menzum eserini urcuze qeleme alan sexs idi O saraydaki bas hekimlik vezifesi ile yanasi tibbin nezeri meseleri ile bagli vasilesiz tedqiqatlar da aparmisdi Onun Ibn Rusd ile el Kulliyyet fit tib adli eser etrafinda apardigi muzakireleri buna subutdur Diger terefden tarixciler Ibn Tufeylin astronomiyadaki biliyinin tibden daha derin oldugu qenaetindedirler Buna sebeb onun Ptolemeyin astronomiya nezeriyyesini Endelusde tenqid edenlerin en qabaqcillarindan biri olmasidir O eyni zamanda Osman mushefinin Qurtubeye indiki Kordova gelmesi hikayesini xususi uslubla qeleme almis sexsdir Meqqari vezir Ebu Zekeriyya Yehyanin Ibn Tufeylin neticesi elindeki bir metn vasitesile bu mushefin Emevi enenesindeki hekayesini neql etmisdi Ancaq Ibn Tufeylin elmi sexsiyyetinin en vacib unsuru felsefedir Bele ki Merrakusi de her seyden once onun bir muselman filosof olmasina felsefi calismalarinin istiqametlendiyi sahe ve goruslere nezeri celb etmisdir Ibn Tufeyl xelife Ebu Yaqubunun hicri 580 ci 1184 ildeki olumunden sonra xelife olan oglu Ebu Yusif el Mensur terefinden de himaye edildi ve xelife Ebu Yaqubun olumunden bir yil sonra o da Merakesde vefat etdi EserleriHeyy ibn Yeqzan Ibn Tufeylin oz felsefi sisteminin esas fikirlerine yer verdiyi eseri Bir cok serq ve qerb dillerine tercume edilmisdir Urcuze fit tib Erep seirindeki recez vezninde qeleme alinmis tible bagli eseri Melum olan tek nusxesi Merakesin Qaraviyyin Universitetinin kitabxanasinda saxlanilir 2158 7700 beytden ibaret olan eser xestelikler sebebleri ve mulacie usullarindan behs edilir Eser yeddi hisseden ibaretdir Qeside Xelife Ebu Yaqubun erebleri cihada tesviq etmek meqsedile Ibn Tufeyle yazdirdigi menzume Eser 44 beytden ibaretdir IstinadlarCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Muhammad ibn Abd al Malik Ibn Tufayl Babelio fr 2007 Krymskij A Ibn Tofejl rus Enciklopedicheskij slovarSPb Brokgauz Efron 1894 T XIIa S 742 Tufejl rus Enciklopedicheskij slovarSPb Brokgauz Efron 1902 T XXXIV S 255 Gauthier Leon Ibn Thofail fransiz Paris 1909 17 Hey ibn Yeqzan libn Tufeyl ereb Qahire 1971 212 Ibul Xetib el Ihete ereb II Qahire 1973 78 479 Ibn Ebu Zer el Enisul mutrib ereb Rabat 1972 207 el Merrakusi Ebdulvahid el Mucib fi telxisi exberil Megrib ereb III 314 315 Ibul Xetib el Ihete ereb II Qahire 479 480 Ibn Izari el Beyanul Mugrib ereb 63 114 115 Ibn Ebu Useybie Uyunul enbe ereb 533 Meqqari Ehmed Nefhut tib ereb I 607 615 el Merrakusi Ebdulvahid el Mucib ereb III 311 312 Kutluer Ilhan Ibn Tufeyl TDV Islam Ansiklopedisi 1999 27 09 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 09 2025 Hemcinin baxHeyy ibn Yeqzan