Zərif lif və tellərdən toxunan örpəklər materialına və ölçüsünə görə müxtəlif olmuşdur. Toxuculuq dəzgahlarında hazırlanan örpəklər yaş fərqinə və zümrə mənsubiyyətinə görə müxtəlif çeşid və rənglərdə hazırlanırdı. Azərbaycanda qədimdən istehsal olunan örpək son orta əsrlərdə xarici ölkələrə də ixrac edilirdi. Keçmişdə daş-qaşla bəzədilmiş və xalis qızıl, gümüş tellərdən toxunmuş örpəklər də yayılmışdı. Qadın örpəkləri arasında başlıca yer tutan kəlağayılar istehsal mərkəzlərinə görə (Gəncə, Basqal, Şəki, Şamaxı və s.) bir-birindən seçilirdi.
Tarixçəsi
Örpəklər hər zaman qadın baş geyimləri içərisində xüsusi yer tutmuşdur. Əvvəllər örpəyi kustar üsulla toxuyurdular. Fabrikdə hazırlanmış satınalma örpəklər isə XIX əsrin sonlarına doğru dəbə minmişdir. Zərif lif və ipək tellərdən toxunmuş örpəklər materiallarına və ölçülərinə görə müxtəlif olduqları kimi, rənglərinə, üzərindəki naxışların harmonik səciyyəsinə görə də bir-birindən seçilirdi. Örpəklər hazırlanarkən yaş fərqi və zümrə münasibətləri də nəzərə alınırdı. Belə ki, keçmişdə başına örpək salmış qadının maddi durumu, mənsub olduğu sosial təbəqə, cavan və ya yaşlı olması ilk baxışdanca nəzərə çarpırdı. Etnoqraf A.Mustafayev yazır ki, Şirvanın varlı qadınlarının yüksək qiymətləndirdiyi örpəklərdən biri “sərəndaz” olmuşdur. Onu əsasən toy-bayram günlərində örtürdülər. Sərəndazı başa qızıl sancaqla bərkidirdilər. Başqa vaxtlarda “naz-nazı”, “bəlalə”, “xaralı” kimi qiymətli ipək örpəklər də örtülürdü. Kübar qadınlar isə “bənarə” və “alafa” örpək örtürdülər. Adətən kübar qadınlar örpəyin rəngi ilə tumanın rəng uyğunluğuna xüsusi diqqət yetirərdilər.
Orta əsrlərdə, eləcə də XIX-XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda daş-qaşla bəzədilmiş, qızıl və gümüş tellərdən toxunmuş örpəklər yüksək təbəqə qadınlarının baş geyimləri dəstində başlıca yer tuturdu. Örpək sərbəst şəkildə başa örtülməkdən əlavə, çalma düzəldilməsində də istifadə olunurdu. Çalma bağlamaq üçün başa təsək qoyur, onun üstündən ləçək bağlayır və bundan sonra böyük bir örpək salıb çalma düzəldirdilər. Örpəyi diaqonal boyunca qatlayıb başa elə örtürdülər ki, onun qabaq hissəsi alını tuturdu. Bundan sonra onun kənar uclarını geriyə – boyunun arxasına aparıb, çarpaz şəkildə yenidən irəliyə qaytarır, burada yenidən çarpazlaşdırıb arxaya ötürür və orada bağlayırdılar.
Azərbaycanda yaşayan ingiloylar örpəyi bağlamaq üçün əvvəlcə onu çəp vəziyyətdə iki qatlayırdılar. Sonra onu tən ortadan alının üstündən başa salıb qanadlarından birini sağdan sola, digərini soldan sağa olmaqla boğazın altında dolayır və uclarını geriyə, kürəyin üstünə atırdılar. Bunun sayəsində qadının boğazı, sinəsinin yuxarı hissəsi və çiyinləri örpəyə bürünürdü. Örpək bu şəkildə bağlandıqda həm etik normalara əməl edilir, həm də soyuqdan qorunmaq olurdu.
Xüsusiyyətləri
Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Etnoqrafiya fondunda saxlanan örpəklər onun ölçülərinə də aydınlıq gətirir. Belə ki, burada Gəncə-Qarabağ bölgəsinə aid edilən və qaz-qazı parçadan hazırlanan örpəyin uzunluğu 132 sm, eni 53 sm, Şəkiyə mənsub olan digər bir örpəyin uzunluğu isə 177 sm, eni 50 sm-dir.
Örpəklər hazırlandığı parça materialına, rəng seçiminə, ölçülərinə, zümrə və yaş fərqinə görə fərqlənir.
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında qadın baş geyimlərindən heç birinin adı çəkilmir. Ondan fərqli olaraq, orta əsrlərə aid mənbələrdə, xüsusilə Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sində Azərbaycan qadınları başı örpəkli və çalmalı təsvir olunur:
Çinlilər qaydası ilə başına Cəvahirlə bəzənmiş bir örpək salmışdı.
Örpək miniatür nümunələrində də təsvir olunur. Hətta örpəyin başa örtülməsinə görə qız və ərli qadın bir-birindən fərqləndirilir.
XVI-XVII əsrlərdə Azərbaycanda 7 növə yaxın qadın baş geyimi mövcud olmuşdur ki, bunların içərisində gözəl və əlvan naxışlı örpəklər xüsusilə seçilmişdir. XVIII əsr və XIX-XX əsrin əvvəllərində örpək kütləvi surətdə məişətə daxil olmuşdur. Azərbaycanda istifadə olunan örpəklərin çoxlu məhəlli-lokal növləri vardır. Belə ki, Şirvanda belə örpəklərin “sərəndaz”, “naz-nazı”, “qaz-qazı”, “bəlalə”, “xaralı”, “alafa”, “bənarə”; Lənkəran-Astara bölgəsində “Qaragilə”, “Paxlava”, “Yusif-Züleyxa”, “Zəkiyyə”; Şəki-Zaqatalada “gülbəndi”; Quba-Xaçmazda “Zəkəriyyə”, Naxçıvanda isə “Toksin”, “Zərli örpək”, “Baftalı örpək”, “Bağdatı örpək” kimi növləri geniş istifadədə olmuşdur. Örpək Gürcüstandakı azərbaycanlılar arasında da dəbdə olan baş örtüyü idi. Türkiyədə ümumi adı “baş örtüyü” olsa da, qadınlar örpəyin “yazma”, “böyük bəyaz”, “çevrə” və “çar” kimi növlərini geyim dəstlərinə daxil etmişdilər.
Oktyabr 28, 2021
örpək, qadın, baş, geyim, növü, harison, fisher, qız, zərif, tellərdən, toxunan, örpəklər, materialına, ölçüsünə, görə, müxtəlif, olmuşdur, toxuculuq, dəzgahlarında, hazırlanan, örpəklər, yaş, fərqinə, zümrə, mənsubiyyətinə, görə, müxtəlif, çeşid, rənglərdə, h. Orpek qadin bas geyim novu Harison Fisher Orpekli qiz Zerif lif ve tellerden toxunan orpekler materialina ve olcusune gore muxtelif olmusdur Toxuculuq dezgahlarinda hazirlanan orpekler yas ferqine ve zumre mensubiyyetine gore muxtelif cesid ve renglerde hazirlanirdi Azerbaycanda qedimden istehsal olunan orpek son orta esrlerde xarici olkelere de ixrac edilirdi Kecmisde das qasla bezedilmis ve xalis qizil gumus tellerden toxunmus orpekler de yayilmisdi Qadin orpekleri arasinda baslica yer tutan kelagayilar istehsal merkezlerine gore Gence Basqal Seki Samaxi ve s bir birinden secilirdi Tarixcesi RedakteOrpekler her zaman qadin bas geyimleri icerisinde xususi yer tutmusdur Evveller orpeyi kustar usulla toxuyurdular Fabrikde hazirlanmis satinalma orpekler ise XIX esrin sonlarina dogru debe minmisdir Zerif lif ve ipek tellerden toxunmus orpekler materiallarina ve olculerine gore muxtelif olduqlari kimi renglerine uzerindeki naxislarin harmonik seciyyesine gore de bir birinden secilirdi Orpekler hazirlanarken yas ferqi ve zumre munasibetleri de nezere alinirdi Bele ki kecmisde basina orpek salmis qadinin maddi durumu mensub oldugu sosial tebeqe cavan ve ya yasli olmasi ilk baxisdanca nezere carpirdi Etnoqraf A Mustafayev yazir ki Sirvanin varli qadinlarinin yuksek qiymetlendirdiyi orpeklerden biri serendaz olmusdur Onu esasen toy bayram gunlerinde orturduler Serendazi basa qizil sancaqla berkidirdiler Basqa vaxtlarda naz nazi belale xarali kimi qiymetli ipek orpekler de ortulurdu Kubar qadinlar ise benare ve alafa orpek orturduler Adeten kubar qadinlar orpeyin rengi ile tumanin reng uygunluguna xususi diqqet yetirerdiler Orta esrlerde elece de XIX XX esrin evvellerinde Azerbaycanda das qasla bezedilmis qizil ve gumus tellerden toxunmus orpekler yuksek tebeqe qadinlarinin bas geyimleri destinde baslica yer tuturdu Orpek serbest sekilde basa ortulmekden elave calma duzeldilmesinde de istifade olunurdu Calma baglamaq ucun basa tesek qoyur onun ustunden lecek baglayir ve bundan sonra boyuk bir orpek salib calma duzeldirdiler Orpeyi diaqonal boyunca qatlayib basa ele orturduler ki onun qabaq hissesi alini tuturdu Bundan sonra onun kenar uclarini geriye boyunun arxasina aparib carpaz sekilde yeniden ireliye qaytarir burada yeniden carpazlasdirib arxaya oturur ve orada baglayirdilar Azerbaycanda yasayan ingiloylar orpeyi baglamaq ucun evvelce onu cep veziyyetde iki qatlayirdilar Sonra onu ten ortadan alinin ustunden basa salib qanadlarindan birini sagdan sola digerini soldan saga olmaqla bogazin altinda dolayir ve uclarini geriye kureyin ustune atirdilar Bunun sayesinde qadinin bogazi sinesinin yuxari hissesi ve ciyinleri orpeye burunurdu Orpek bu sekilde baglandiqda hem etik normalara emel edilir hem de soyuqdan qorunmaq olurdu Xususiyyetleri RedakteMilli Azerbaycan Tarixi Muzeyinin Etnoqrafiya fondunda saxlanan orpekler onun olculerine de aydinliq getirir Bele ki burada Gence Qarabag bolgesine aid edilen ve qaz qazi parcadan hazirlanan orpeyin uzunlugu 132 sm eni 53 sm Sekiye mensub olan diger bir orpeyin uzunlugu ise 177 sm eni 50 sm dir Orpekler hazirlandigi parca materialina reng secimine olculerine zumre ve yas ferqine gore ferqlenir Kitabi Dede Qorqud dastaninda qadin bas geyimlerinden hec birinin adi cekilmir Ondan ferqli olaraq orta esrlere aid menbelerde xususile Nizami Gencevinin Xemse sinde Azerbaycan qadinlari basi orpekli ve calmali tesvir olunur Cinliler qaydasi ile basina Cevahirle bezenmis bir orpek salmisdi Orpek miniatur numunelerinde de tesvir olunur Hetta orpeyin basa ortulmesine gore qiz ve erli qadin bir birinden ferqlendirilir XVI XVII esrlerde Azerbaycanda 7 nove yaxin qadin bas geyimi movcud olmusdur ki bunlarin icerisinde gozel ve elvan naxisli orpekler xususile secilmisdir XVIII esr ve XIX XX esrin evvellerinde orpek kutlevi suretde meisete daxil olmusdur Azerbaycanda istifade olunan orpeklerin coxlu mehelli lokal novleri vardir Bele ki Sirvanda bele orpeklerin serendaz naz nazi qaz qazi belale xarali alafa benare Lenkeran Astara bolgesinde Qaragile Paxlava Yusif Zuleyxa Zekiyye Seki Zaqatalada gulbendi Quba Xacmazda Zekeriyye Naxcivanda ise Toksin Zerli orpek Baftali orpek Bagdati orpek kimi novleri genis istifadede olmusdur Orpek Gurcustandaki azerbaycanlilar arasinda da debde olan bas ortuyu idi Turkiyede umumi adi bas ortuyu olsa da qadinlar orpeyin yazma boyuk beyaz cevre ve car kimi novlerini geyim destlerine daxil etmisdiler Menbe https az wikipedia org w index php title Orpek amp oldid 5282172, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
