fbpx
Wikipedia

Çernobıl faciəsi

Oktyabr 30, 2021

Çernobıl faciəsi (ukr. Чорнобильська катастрофа, translit. Çornobılska katastrofa), həmçinin Çernobıl qəzası (ukr. Чорнобильська аварія, translit. Çornobılska avariya) və ya sadəcə Çernobıl (ukr. Чорнобиль, translit. Çornobıl) — Ukrayna SSR-in şimalındakı Pripyat şəhəri yaxınlığında Çernobıl Atom Elektrik Stansiyasının 4 saylı nüvə reaktorunda 1986-cı il 26 aprel tarixində baş vermiş fəlakətli nüvə qəzası.

Çernobıl faciəsi
Tarix 26 aprel 1986-cı il
Vaxt 01:23:40 (Moskva saatilə, UTC +4)
Yeri Pripyat
Səbəbi Simulyasiya edilmiş elektrik kəsilməsi təhlükəsizliyi testi zamanı reaktor dizayn qüsurları və protokolun pozulması
Ölənlərin sayı
  • 4.000
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qəza, eyni bir RBMK reaktor tipində, hazırlaşmamış işçilər ilə uyğun olmayan bir şəkildə yoxlanan sınaq zamanı baş verdi. İllər ərzində ortaya çıxdıqlarında bilərək yox sayılan daxili təhlükəsizlik qüsurları ilə dizayn edildi.

Sınaq, təcili vəziyyət generatorları güc təmin edənə qədər reaktor soyutma suyunun dövranını təmin etmək üçün bir təhlükəsizlik proseduru yaratmaq məqsədi ilə elektrikin kəsilməsi simulyasiyası idi. Bu aralıq təxminən 1 dəqiqə idi və nüvənin həddindən artıq qızmasına səbəb ola biləcək potensial bir təhlükəsizlik problemi olaraq təyin edilmişdi. 1982-ci ildən etibarən üç belə test keçirilmişdir, lakin həlli tam təmin edilməmişdi. Təəssüf ki, bu dördüncü test 10 saat gecikdirildi və test proseduru üçün xüsusi hazırlanmış heyət, başqa heyət ilə əvəzləndi. Sınaq nəzarətçisi daha sonra, daxili RBMK reaktor dizayn qüsurları və bir neçə təcili vəziyyət təhlükəsizlik sisteminin qəsdən qeyri-aktiv edilməsiylə birlikdə, idarəsiz bir nüvə zəncir reaksiyası ilə nəticələnən qərarsız işləmə şəraiti yaradan sınaq prosedurunu izləməkdə uğursuz oldu. Sınağın keçirildiyi zaman reaktorun elektrik səviyyəsi 700-1000 vat aralığında olmalı idi.Lakin test prosedurunun heyəti bu dərəcəni 200 vata qədər düşürdü və bu zaman qəflətən böyük miqdarda enerji itkisi baş verdi, həddindən artıq isidilmiş soyutma suyunu buxarlaşdırdı, reaktor təzyiqli qabı ani bir açıq hava reaktoru nüvəsi atəşi ilə izləyən yüksək dərəcədə dağıdıcı bir buxar partlayışında partladı.

Yanğın 4 may 1986-cı il tarixində söndürülənə qədər, doqquz gün müddətində davam etdi. Yanğından atmosferə buraxılan parçalanma məhsulları, SSRİ-nin və Qərbi Avropanın bəzi bölgələrinə çökdü. Bu yanğın zamanı buraxılan təxmini radioaktiv inventar, ilk dağıdıcı partlayışda buraxılan havadakı parçalanma məhsullarının böyüklüyü ilə təxminən eyni idi.

Yaralıların ümumi sayı mübahisəli bir məsələ olaraq qalır. Yayılan radiasiya nəticəsində ölüm sayının təxminləri, bir BMT araşdırmasında 4.000-dən, Greenpeace araşdırmasında göstərilən 200.000-ə qədər dəyişir. Qəza zamanı, buxar partlayışının təsiri məntəqədə 2 ölümə səbəb oldu: biri partlayışdan dərhal sonra, digəri ölümcül bir ionlu radiasiya dozu ilə öldü. Sonrakı günlər və həftələr boyunca 134 əsgər, 28 yanğınsöndürən və işçilər aylar ərzində ölən akut radiasiya sindromu səbəbi ilə xəstəxanaya yerləşdirildi. Əlavə olaraq, 134 xəstəxanada sağ qalan bu qrup arasında təxminən 14 radiasiyaya bağlı xərçəng ölümü önümüzdəki 10 il ərzində izlənildi. Daha geniş əhali arasında, 2011-ci ildən etibarən 15 uşaqlıq tiroid xərçəngi ölümü sənədləşdirilmişdir. Sağ qalan işçilər arasında, başlanğıcda ARS ilə xəstəxanaya yerləşdirilənlər arasında və böyük bir hissədəki əhali arasında yüksək ehtimallı xərçəng riskini təyin etmək üçün əlavə vaxt və araşdırma edilməsi lazımdır.

Çernobıl qəzası həm maliyyət, həm də ziyanına görə tarixdəki ən faciəvi nüvə stansiyası qəzası sayılır. Beynəlxalq Nüvə Hadisə şkalasında maksimum sinifləndirmə olan "7-ci səviyyə böyük qəza" olaraq sinifləndirilən sadəcə 2 nüvə enerji qəzasından biridir. Digəri Yaponiyadakı 2011 Fukuşima fəlakətidir. Daha böyük fəlakət potensialına sahib olduğu düşünülən ssenarilərə qarşı müdafiə mübarizəsi, ətraf mühitin daha sonra dekontamonasiya cəhdləri ilə birlikdə, 500.000 likvidator ilə nəticələndi və təxmini 18 milyard rubl dəyərində oldu.

4 nömrəli reaktorun qalıntıları, tezliklə radioaktiv çirklənmənin dağıntıdan yayılmasını azaltmaq və sahəni daha çox hava şəraitindən qorumaq üçün dizayn edilmiş böyük bir sığınacaq olan sarkofaqın içinə qapadılmışdır. Bu sürətlə inşa edildi və reaktor soyuq bağlanma mərhələsinə girdikdə dekabr 1986-cı ilə qədər tamamlandı. Sığınacaq həmçinin, 3 nömrəli elektrik stansiyasında ziyan görməmiş digər reaktorların heyəti üçün 2000-ci ilə qədər elektrik istehsal etməyə davam edən radioloji müdafiə təmin etdi. Sarkofaqın davam edən çürüməsinə görə, həm özü, həm də 4 nömrəli reaktor, beynəlxalq bir komanda tərəfindən dizayn edilən və inşa edilən daha böyük və müasir bir mühafizə olan Chernobyl New Safe Hapine, tərəfindən 2017-ci ildə bağlanmışdır. Bu bina, həm sarkofaq, həm də reaktor qalıqlarının uzaqlaşdırılmasını asanlaşdıra bilir. Həmçinin radioaktiv kirlənmənidə ehtiva edir.

Qəza, geriyə qalan bütün Sovet dizaynı olan RBMK reaktorlarında təhlükəsizliyin yüksəldilməsini təmin etdi. Bunlardan 10-u 2019-cu ildən etibarən elektrik şəbəkələrini qidalandırmağa davam edir.

Ümumi baxış

Fəlakət, 26 aprel 1986-cı ildə edilən sınaq zamanı, Çernobıl AES-in Pripyat yaxınlığında, Belarus və Dnepr çayı ilə inzibati sərhədinə yaxın olan reaktorunda başladı. Anidən və gözlənilmədən güc dalğalanması oldu. Operatorlar təcili söndürməni etmək istədikdə, güc itirilməsində böyük artış baş verdi. Bu ikinci ani bir reaktor qabının sınmasına və buxar partlayışına səbəb oldu. Bu hadisələr reaktorun qrafit moderatorunu havaya məruz qoyaraq yanmasına səbəb oldu. Növbəti həftə, ortaya çıxan yanğın, Pripyatda daxil olmaqla geniş bir ərazidə radioaktiv sərpinti yaradan atmosferə yüksək miqdarda radioaktiv tozdan ibarət uzun tüklər yolladı. Tüklər, Qərbi SSRİ və Avropanın böyük hissəsinə yayıldı. Rəsmi Sovet məlumatlarına görə, sərpinti miqdarının təxminən 60%-i Belarusa endi.

Qəzadan 36 saat sonra, Sovet rəsmiləri 10 kilometrlik xaric olma zonası yaratdı. Bu, ən yaxın yaşayış məntəqəsi olan Pripyatın 49,000 olan əhalisinin evakuasiyası ilə nəticələndi.

Qəza zamanı küləyin istiqaməti dəyişdi. Reaktordan gələn fərqli tüklərin özlərində fərqli radioizotop miqdarlarına sahib olması, qəza içindəki fərqli elementlərin nisbətən salınma dərəcələrinin dəyişdiyini göstərir.

Tüklər və ardından sərpinti yaranmağa davam etdiyi zaman, evakuasiya bölgəsi bir həftə sonra 10-dan 30 km-ya qaldırıldı. Çernobıl şəhərinin özüdə daxil olmaqla təxminən 68.000 nəfərdə təxliyyə edildi. İzolyasiya edilən sərpinti isti nöqtələrinin bu bölgə xaricindəki növbəti il araşdırılması və təyini nəticəsində, köçürülməyə hazır olan ümumi 135.000 təxliyə nəticəsi ortaya çıxmışdır. 1986 və 2000-ci illər arasında ən çox kirlənən bölgələrdən ümumi qalıcı olaraq yerləşdirilmiş insanların ümumi sayında təxminən 350.000 olan üçə yaxın rəqəmlər görüldü.

Qəza, dünya miqyasında parçalanma reaktorları ilə bağlı hal-hazırda artan narahatçılıqları dilə gətirdi və xeyli narahatçılıq eyni qeyri-adi dizayna diqqət edərkən, Çernobılda inşa mərhələsində olanlarda daxil olmaqla yüzlərlə fərqli nüvə reaktoru təklifi sonunda 5 və 6 nömrəli reaktorlar ləğv edildi. Yeni nüvə reaktor təhlükəsizlik sistemi standartlarının bir nəticəsi olaraq şişirdilmiş maliyyətlər və gedərək daha çox narahat olan ictimaiyyət ilə mübarizədə hüquqi və siyasi maliyyətlər səbəbi ilə, 1986-cı ildən sonra yeni cəhdlərin sürətində enmə görüldü.

Qəza, Sovet nüvə enerji sənayesindəki atlılar təhlükəsizliyi mədəniyyəti ilə bağlı narahatçılıqlarıda gətirdi. Sənayenin inkişafını yavaşlatdı və Sovet hökumətini proseslər haqqında daha az gizli olmağa məcbur etdi. Çernobıl fəlakətinin hökumət tərəfindən gizlədilməsi, "sovet dağılmasına gətirib çıxaran islahatlar üçün yol açan" qlasnost üçün katalizator idi.

Qəza

26 aprel 1986-cı ildə saat 01:23:40 radələrində (Moskva Yay Vaxtı; UTC + 04:00), 4 nömrəli reaktorda güc artışı baş verdi və nüvəsində partlayışlar başladı. Reaktorun heç bir sərt mühafizə ilə örtülməməsi səbəbindən böyük miqdarda radioaktiv izotop atmosferə yayıldı.:73 və duman tərəfindən daşınan radioaktiv hissəciklərin yayılmasını artıran açıq hava yanğınına səbəb oldu. Qəza, normal bir reaktorun bağlanma prosedurası zamanı tələb edilən potensial təhlükəsizlik fövqəladə soyutma sisteminin işləməsini test etmək üçün planlaşdırılan bir sınaq zamanı meydana gəldi.

Buxar turbini testləri

Davamlı vəziyyət əməliyyatında, bir nüvə reaktorundan gələn gücün önəmli bir hissəsi (6%-dən çox) parçalanmadan yox, yığılmış parçalanma məhsullarının çürümə istiliyindən qaynaqlanır. Bu qızdırma zəncir reaksiyası durdurulduqdan sonra bir müddət davam edər və nüvənin əriməsinin qarşını almaq üçün aktif soyutma lazım ola bilər. RBMK reaktorları Çernobıldakı kimi soyuducu olaraq su istifadə edir. Çernobıldakı 4 nömrəli reaktor, hər biri saatda 28 metrik ton (28.000 litr) soyutma suyu gətirən 1.600 ayrı yanacaq kanalından ibarətdir.

Soyuducu nasoslar elektriklə işlədiyindən və təcili vəziyyət qapanışından və ya SCRAM-dan sonra bir müddət işləməsi lazım olduğundan, elektrik şəbəkəsinin kəsilməsi zamanı, Çernobıl reaktorlarının hər birində 3 ehtiyat dizel generatoru mövcuddur. Ehtiyat generatorları 15 saniyəyə işə başlaya bilir, ancaq tam sürətə çatması üçün 60-75 saniyə lazımdır.:15Generator ana nasosu işə salmaq üçün lazım olan 5,5 meqavatt gücü istehsal edir.:30

Bu bir dəqiqəlik elektrik boşluğu zamanı soyumayı davam etdirmək üçün, lazımlı elektrik gücünü istehsal etmək üçün buxar turbinindən gələn dönüş enerjisinin istifadə edə bilinəcəyi nəzəriyyəsi qəbul edildi. Analiz, artıq bu momentum və buxar təzyiqinin soyutma mayesi nasoslarını 45 saniyə işlətmək üçün kifayət edir:16 və təcili vəziyyət generatorlarının tam istifadəsi arasındakı boşluğu bağlayır.

Bu xüsusiyyətin hələdə sınaq olaraq təsdiqlənməsi lazım idi və əvvəlki testlər uğursuzluqla nəticələndi. 1982-ci ildə edilən ilk test, turbin generatorunun bildirmə voltajının kifayət qədər olmadığını göstərdi. Turbinin açılmasından sonra istənilən maqnetik sahəni qorumamışdır. Sistem dəyişdirildi və test 1984-cü ildə təkrarlandı, ancaq yenə uğursuz oldu. 1985-ci ildə 3-cü test edildi, ancaq bu testdə uğursuz oldu və mənfi nəticələr verdi. Testin 1986-cı ildə yenidən təkrarlanması və 4-cü reaktorun texniki baxışı zamanı edilməsi planlaşdırıldı.

Test, reaktor üçün elektrik təchizatının keçid dövrlərinə fokuslandı. Test prosedurasının avtomatik təcili söndürmə ilə başlaması gözlənilirdi. Reaktorun təhlükəsizliyi üzərində zərərli bir təsir qabaqcadan görülmədi. Bu səbəbdən test proqramı, reaktorun baş dizayneri (NIKIET) və ya elmi müdir olaraq koordinasiya edilmədi. Bunun yerinə, yalnız məntəqə müdiri tərəfindən təsdiqləndi.

Test parametrlərinə görə, reaktorun istilik çıxışı sınaqdan əvvəl 700 meqavattdan aşağı olmamalıdır. Test şərtləri qabaqcadan görüldüyü formada qorunsaydı, prosedur demək olar ki, təhlükəsizliklə yerinə yetiriləcəkdi. Nəticədə baş verən fəlakət, sınaq başladıqdan və yanlış bir addımın, təsdiqlənən prosedurla tutarlı olmayan bir formada, məhsulun çox az enməsinə icazə verməsi üstünə reaktor çıxışını artırma cəhdlərindən qaynaqlandı.

Çernobıl AES, 2 il boyunca ümumi olaraq 60-75 saniyəlik elektrik kəsintisindən xilas olma qabiliyyətinə sahib deyildi və bu səbəbdən önəmli bir təhlükəsizlik xüsusiyyətinə sahib deyildi. Stansiya idarəçiləri çox güman ki, ilk fürsətdə bunu düzəltmək istədilər. Bu vəziyyət, ciddi problemlər çıxsa belə niyə testə davam etdiklərini və test üçün lazım olan icazənin niyə Sovet nüvə nəzarətçisindən alınmadığını açıqlaya bilər.

Sınaq prosedurunun aşağıdakı şəkildə işləməsi nəzərdə tutulmuşdur:

  1. Reaktor 700 mvt-dan 800 MVt-a qədər aşağı bir səviyyədə işləməlidir.
  2. Buxar-turbin generatoru tam sürətə çatdırılmalıdır.
  3. Bu şərtlərə təmin edildikdə, turbin generatoru üçün buxar tədarükü bağlanılmalıdır.
  4. Təcili dizel generatorları avtomatik olaraq işləməyə başlayacak və soyutma nasoslarına avtomatik olaraq güc təmin edəcək şəkildə sıralanana qədər soyutma suyu nasosları üçün körpüləmə gücü təmin edilib edilmədiyini təyin etmək üçün turbin generatorunun performansı qeyd ediləcəkdi.
  5. Təcili vəziyyət generatorları normal işləmə sürətinə və voltajına çatdıqdan sonra, turbin generatorunun sərbəst dönməyə davam etməsinə icazə veriləcək.

Şərtlər

 
Reaktorun sxematik diaqramı

Testin keçirilmə şərtləri 25 aprel 1986-cı ilin gündüz növbəsindən əvvəl müəyyənləşdirilmişdir. Gündüz növbəsində işləyən işçilərə əvvəlcədən təlimatlar verildi və müəyyən edilmiş prosedurları bilirdilər. Yeni voltaj tənzimləmə sisteminin sınaqdan keçirilməsi üçün elektrik mühəndislərindən ibarət xüsusi bir komanda quruldu. Planlaşdırıldığı kimi güc vahidinin istehsalındakı mərhələli azalma 25 aprel saat 01:06-da başladı və güc səviyyəsi gündüz növbəsinin başlanğıcında 3.200 meqavattlıq istilik səviyyəsinin 50%-nə çatdı.

Qeydlər

  1. Çernobıl qəzası ilə bağlı bəzi hesabatlarda qrafitin yanğına kömək etməsi yazılsada, qrafitin özünün yanması elədə mümkün deyil. General Atomics veb-saytına görə: "Qrafitin yanmasının kömürə bənzər olduğu əsasən yanlış bir şəkildə qəbul edilir. Xeyli sayda sınaq və hesablama, yüksək saflıqda, nüvə dərəcəli qrafitləri yandırmağın hardasa imkansız olduğunu göstərmişdir." Eyni mənbə Çernobıl üçün deyir: "Qrafit qəzanın davam etməsində və ya nəticəsində çox az iştirak edib və ya heç iştirak etməyib. Çernobıl qəzası zamanı görülən qırmızı parlaqlıq, bəzilərinin yanlış qəbul etdiyi kimi, böyük ölçüdə qrafit yanğını olmayan, 700°C dərəcədə qrafit üçün gözlənilən parlaqlıq rəngi idi." Bənzər formada, nüvə fizikaçısı Yevgeni Velixov, qəzadan iki həftə sonra, "İndiyənədək bir fəlakət ehtimalı doğrudanda var idi: reaktorun böyük miqdarda yanacağı və qrafiti közərmiş halda idi." dedi. Yəni uran yanacağın içində yaranan bütün normal nüvə çürümə istiliyi (normal halda ehtiyat soyuducu nasosları ilə ziyan görməmiş bir reaktorda əldə edilən istilik) bunun yerinə yanacağın özü ilə və ona təmas edən qrafitin edilməsindən məsul idi. Bu tez-tez alıntı edilən qiymətləndirməyə ziddir. Qrafit təməldə hava ilə kimyəvi olaraq oksidləşdirici olduğu üçün qırmızı-isti idi.
  2. Heç kəs fəlakətin ölçüsünü dəqiqləşdirən və tez-tez bir-birinə zidd olan ilk qəzetlərin hesabatlarına inanmadı. Oxucuların etimadı ancaq mətbuat rəsmilərinin senzura məhdudiyyəti olmadan detallı bir formada yoxlanılmasına icazə verildikdən sonra yarandı. Dəbi keçmiş dəyişikliklərin açıqlıq siyasəti və "uzlaşmayan tənqidi" 27-ci Konqresdə (Sovet Birliyi Kommunist Partiyası) elan edildi, ancaq rəsmi bir şüardan gündüz praktikasına çevrilməyə başlayan Çernobıl fəlakətindən sonra baş verən faciəli günlərdə baş vermişdir. Çernobıl haqqındakı həqiqət qəzetlərə çatıb, digər sosial problemlərin daha səmərəli araşdırılmasına yol açdı. Narkomaniya, cinayət, korrupsiya və müxtəlif səviyyəli liderlərin səhvləri ilə bağlı daha çox məqalə yazılıb. 1986-87-ci illərdə oxuculara "pis xəbər" dalğası cəmiyyətin şüurunu sarsıtdı. Çoxları əvvəllər heç bir fikri olmayan çoxsaylı fəlakətlərdən xəbərdar olmaq üçün dəhşətə gəlmişdilər. Çox vaxt insanlar əvvəlki halına görə təkrarlanan dövrdə daha çox təhqirlərə məruz qalmışdılar, baxmayaraq ki, əslində əvvəllər onlar haqqında məlumatlandırılmamışdılar.
  3. Operatorların sadəcə yüksək vəzifəli rəsmilər tərəfindən təsdiqlənməmiş bir test etmələri, komanda zəncirində problem olduğunu göstərir. Atom Enerjisi Sənayesi üzrə Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsi Çernobıl stansiyasında qalıcı olaraq təmsil edilir. Ancaq bu ofisdəki mühəndislər və mütəxəssislər proqram haqqında məlumatlandırılmadı. Qismən, faciə, idarəvi anarxiyanın məhsulu ya da hər şeyi gizli tutma cəhdi idi.

İstinadlar

  1. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı https://www.who.int/news/item/05-09-2005-chernobyl-the-true-scale-of-the-accident
  2. "Nuclear Exclusion Zones". Encyclopedia Britannica. 15 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 15 January 2018.
  3. Eden, Brad; of Technical Services/Automated Lib, Coordinator. "Encyclopaedia Britannica CD 99 (Multimedia version)". Electronic Resources Review. 3 (1). January 1999: 9–10. doi:10.1108/err.1999.3.1.9.7. ISBN 978-0-85229-694-3. ISSN 1364-5137.
  4. . General Atomics. 17 iyul 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2016.
  5. Mulvey, Stephen. "The Chernobyl nightmare revisited". BBC News. 18 April 2006. 8 November 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 8 November 2018.
  6. McCall, Chris. "Chernobyl disaster 30 years on: lessons not learned". The Lancet. 387 (10029). April 2016: 1707–1708. doi:10.1016/s0140-6736(16)30304-x. ISSN 0140-6736. PMID 27116266.
  7. Chernobyl-Born Radionuclides in Geological Environment // Groundwater Vulnerability, Special Publications, John Wiley & Sons, Inc, 2014-10-10, 25–38, doi:10.1002/9781118962220.ch2, ISBN 978-1-118-96222-0
  8. "Chernobyl: Assessment of Radiological and Health Impact, 2002 update; Chapter II – The release, dispersion and deposition of radionuclides" (PDF). OECD-NEA. 2002. 22 June 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 3 June 2015.
  9. Ahlstrom, Dick. "Chernobyl anniversary: The disputed casualty figures". The Irish Times. April 2, 2016. 14 April 2016 tarixində . İstifadə tarixi: May 8, 2019.
  10. Mettler Jr., Fred A. "Medical decision making and care of casualties from delayed effects of a nuclear detonation" (PDF). The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. 12 July 2018 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 November 2018.
  11. Nagataki, Shigenobu. "Latest Knowledge on Radiological Effects: Radiation Health Effects of Atomic Bomb Explosions and Nuclear Power Plant Accidents". Japanese Journal of Health Physics. 45 (4). 23 July 2010: 370–378. doi:10.5453/jhps.45.370. 28 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 8 November 2018. People with symptoms of acute radiation syndrome: 134 (237 were hospitalized), 28 died within 3 months, 14 died within the subsequent 10 years (2 died of blood disease)
  12. "Chernobyl 25th anniversary – Frequently Asked Questions" (PDF). World Health Organization. 23 April 2011. 17 April 2012 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 14 April 2012.
  13. "Chernobyl: the true scale of the accident". World Health Organization. 5 September 2005. 25 February 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 8 November 2018.
  14. . European Press Agency. 30 aprel 2016. 17 iyun 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 aprel 2016.
  15. Black, Richard. "Fukushima: As Bad as Chernobyl?". BBC News. 12 April 2011. 16 August 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 20 August 2011.
  16. "Chernobyl: Assessment of Radiological and Health Impact, 2002 update; Chapter II – The release, dispersion and deposition of radionuclides" (PDF). OECD-NEA. 2002. 22 June 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 3 June 2015.
  17. Gorbachev, Mikhail (1996), interview in Johnson, Thomas, The Battle of Chernobyl. Discovery Channel. retrieved 19 February 2014.
  18. "Timeline: A chronology of events surrounding the Chernobyl nuclear disaster". The Chernobyl Gallery. 15 February 2013. 18 March 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 8 November 2018.
  19. ""Shelter" object". Chernobyl, Pripyat, the Chernobyl nuclear power plant and the exclusion zone. 22 July 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 8 May 2012.
  20. "RBMK Reactors". World Nuclear Association. June 2016. 5 November 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 8 November 2018.
  21. "RMBK Nuclear Power Plants: Generic Safety Issues" (PDF). International Atomic Energy Agency. May 1996. 28 March 2017 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 November 2018.
  22. Hibbs, Mark. "Tomorrow, a Eurobomb?". Bulletin of the Atomic Scientists. 52 (1). 1996: 16–23. Bibcode:1996BuAtS..52a..16H. doi:10.1080/00963402.1996.11456585. ISSN 0096-3402.
  23. ↑ "Frequently Asked Chernobyl Questions". International Atomic Energy Agency. 7 November 2016. 19 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 24 April 2019.
  24. "Preface: The Chernobyl Accident". International Chernobyl Research and Information Network (ICRIN). 7 October 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 8 November 2018.
  25. Environmental consequences of the Chernobyl accident and their remediation: Twenty years of experience. Report of the Chernobyl Forum Expert Group 'Environment' (PDF). Vienna: International Atomic Energy Agency. 2006. səh. 180. ISBN 978-92-0-114705-9. 9 April 2011 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 13 March 2011.
  26. ↑ Steadman, Philip; Hodgkinson, Simon. Nuclear Disasters & The Built Environment: A Report to the Royal Institute. Butterworth Architecture. 1990. səh. 55. ISBN 978-0-408-50061-6.
  27. Foreman, Mark Russell St. John. "An introduction to serious nuclear accident chemistry". Cogent Chemistry. 1. 2015. doi:10.1080/23312009.2015.1049111.
  28. "Table 2.2 Number of people affected by the Chernobyl accident (to December 2000)" (PDF). The Human Consequences of the Chernobyl Nuclear Accident. UNDP and UNICEF. 22 January 2002. səh. 32. 1 February 2017 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 17 September 2010.
  29. "Table 5.3: Evacuated and resettled people" (PDF). The Human Consequences of the Chernobyl Nuclear Accident. UNDP and UNICEF. 22 January 2002. səh. 66. 1 February 2017 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 17 September 2010.
  30. Juhn, Poong-Eil; Kupitz, Juergen. "Nuclear power beyond Chernobyl: A changing international perspective" (PDF). IAEA Bulletin. 38 (1). 1996: 2. 8 May 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 13 March 2015.
  31. Kagarlitsky, Boris. Perestroika: The Dialectic of Change // In Kaldor, Mary; Holden, Gerald; Falk, Richard A. (eds.). The New Detente: Rethinking East-West Relations. United Nations University Press. 1989. ISBN 978-0-86091-962-9.
  32. Kagarlitsky 1989, pp. 333–334.
  33. "Chernobyl cover-up a catalyst for glasnost". NBC News. Associated Press. 24 April 2006. 21 June 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 21 June 2015.
  34. "Chernobyl: The end of a three-decade experiment". BBC News. 14 February 2019. 14 February 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 14 February 2019.
  35. ↑ Medvedev, Zhores A. The Legacy of Chernobyl (First American). W.W. Norton & Company. 1990. ISBN 978-0-393-30814-3.
  36. Ragheb, M. "Decay Heat Generation in Fission Reactors" (PDF). University of Illinois at Urbana-Champaign. 22 March 2011. 14 May 2013 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 26 January 2013.
  37. (PDF). 1 of 2, module 1. United States Department of Energy. yanvar 1996: 61. 19 mart 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2010.
  38. "Standard Review Plan for the Review of Safety Analysis Reports for Nuclear Power Plants: LWR Edition (NUREG-0800)". United States Nuclear Regulatory Commission. May 2010. 19 June 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 2 June 2010.
  39. ↑ Karpan, 2006. səh. 312–313
  40. Medvedev 1990,pp. 18–20.
  41. Dyatlov, 2003. səh. 30

Ədəbiyyat

  • Abbott, Pamela. Chernobyl: Living With Risk and Uncertainty. Health, Risk & Society 8.2. 2006. 105–121.
  • Cohen, Bernard Leonard. The Chernobyl accident – can it happen here? // The Nuclear Energy Option: An Alternative for the 90's. Plenum Press. 1990. ISBN 9780306435676.
  • Dyatlov. Chernobyl. How did it happen (rus). Nauchtechlitizdat, Moscow. 2003. ISBN 9785937280060.
  • Hoffmann, Wolfgang. Fallout From the Chernobyl Nuclear Disaster and Congenital Malformations in Europe. Archives of Environmental Health. 2001.
  • Karpan, Nikolaj V. Chernobyl. Vengeance of peaceful atom (rus). Dnepropetrovsk: IKK "Balance Club". 2006. ISBN 9789668135217.
  • Medvedev, Grigori. The Truth About Chernobyl. VAAP. First American edition published by Basic Books in 1991. 1989. ISBN 9782226040312.
  • Medvedev, Zhores A. The Legacy of Chernobyl (Paperback. First American edition published in 1990). W.W. Norton & Company. 1990. ISBN 9780393308143.
  • Read, Piers Paul. Ablaze! The Story of the Heroes and Victims of Chernobyl. Random House UK (paperback 1997). 1993. ISBN 9780749316334.
  • Shcherbak, Yurii. Chernobyl. New York: St. Martin's Press. 1991. ISBN 9780312030971.
  • Tchertkoff, Wladimir. The Crime of Chernobyl: The Nuclear Goulag. London: Glagoslav Publications. 2016. ISBN 9781784379315.

Xarici keçidlər

 
   

Vikianbarda Çernobıl faciəsi ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikisitatda Çernobıl faciəsi ilə əlaqəli məlumatlar var.

  • Official UN Chernobyl site
  • International Chernobyl Portal chernobyl.info, UN Inter-Agency Project ICRIN
  • , by the IAEA
  • English Russia Photos of a RBMK-based power plant, showing details of the reactor hall, pumps, and the control room
  • from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives

Oktyabr 30, 2021
çernobıl, faciəsi, Чорнобильська, катастрофа, translit, çornobılska, katastrofa, həmçinin, çernobıl, qəzası, Чорнобильська, аварія, translit, çornobılska, avariya, sadəcə, çernobıl, Чорнобиль, translit, çornobıl, ukrayna, şimalındakı, pripyat, şəhəri, yaxınlığ. Cernobil faciesi ukr Chornobilska katastrofa translit Cornobilska katastrofa hemcinin Cernobil qezasi ukr Chornobilska avariya translit Cornobilska avariya ve ya sadece Cernobil ukr Chornobil translit Cornobil Ukrayna SSR in simalindaki Pripyat seheri yaxinliginda Cernobil Atom Elektrik Stansiyasinin 4 sayli nuve reaktorunda 1986 ci il 26 aprel tarixinde bas vermis felaketli nuve qezasi 2 Cernobil faciesiTarix 26 aprel 1986 ci ilVaxt 01 23 40 Moskva saatile UTC 4 Yeri PripyatSebebi Simulyasiya edilmis elektrik kesilmesi tehlukesizliyi testi zamani reaktor dizayn qusurlari ve protokolun pozulmasiOlenlerin sayi 4 000 1 Vikianbarda elaqeli mediafayllarQeza eyni bir RBMK reaktor tipinde hazirlasmamis isciler ile uygun olmayan bir sekilde yoxlanan sinaq zamani bas verdi Iller erzinde ortaya cixdiqlarinda bilerek yox sayilan daxili tehlukesizlik qusurlari ile dizayn edildi Sinaq tecili veziyyet generatorlari guc temin edene qeder reaktor soyutma suyunun dovranini temin etmek ucun bir tehlukesizlik proseduru yaratmaq meqsedi ile elektrikin kesilmesi simulyasiyasi idi Bu araliq texminen 1 deqiqe idi ve nuvenin heddinden artiq qizmasina sebeb ola bilecek potensial bir tehlukesizlik problemi olaraq teyin edilmisdi 1982 ci ilden etibaren uc bele test kecirilmisdir lakin helli tam temin edilmemisdi Teessuf ki bu dorduncu test 10 saat gecikdirildi ve test proseduru ucun xususi hazirlanmis heyet basqa heyet ile evezlendi Sinaq nezaretcisi daha sonra daxili RBMK reaktor dizayn qusurlari ve bir nece tecili veziyyet tehlukesizlik sisteminin qesden qeyri aktiv edilmesiyle birlikde idaresiz bir nuve zencir reaksiyasi ile neticelenen qerarsiz isleme seraiti yaradan sinaq prosedurunu izlemekde ugursuz oldu 3 Sinagin kecirildiyi zaman reaktorun elektrik seviyyesi 700 1000 vat araliginda olmali idi Lakin test prosedurunun heyeti bu dereceni 200 vata qeder dusurdu ve bu zaman qefleten boyuk miqdarda enerji itkisi bas verdi heddinden artiq isidilmis soyutma suyunu buxarlasdirdi reaktor tezyiqli qabi ani bir aciq hava reaktoru nuvesi atesi ile izleyen yuksek derecede dagidici bir buxar partlayisinda partladi a Yangin 4 may 1986 ci il tarixinde sondurulene qeder 6 doqquz gun muddetinde davam etdi 7 Yangindan atmosfere buraxilan parcalanma mehsullari SSRI nin ve Qerbi Avropanin bezi bolgelerine cokdu Bu yangin zamani buraxilan texmini radioaktiv inventar ilk dagidici partlayisda buraxilan havadaki parcalanma mehsullarinin boyukluyu ile texminen eyni idi 8 Yaralilarin umumi sayi mubahiseli bir mesele olaraq qalir Yayilan radiasiya neticesinde olum sayinin texminleri bir BMT arasdirmasinda 4 000 den Greenpeace arasdirmasinda gosterilen 200 000 e qeder deyisir 9 Qeza zamani buxar partlayisinin tesiri menteqede 2 olume sebeb oldu biri partlayisdan derhal sonra digeri olumcul bir ionlu radiasiya dozu ile oldu Sonraki gunler ve hefteler boyunca 134 esger 28 yanginsonduren ve isciler aylar erzinde olen akut radiasiya sindromu sebebi ile xestexanaya yerlesdirildi 10 Elave olaraq 134 xestexanada sag qalan bu qrup arasinda texminen 14 radiasiyaya bagli xerceng olumu onumuzdeki 10 il erzinde izlenildi 11 Daha genis ehali arasinda 2011 ci ilden etibaren 15 usaqliq tiroid xercengi olumu senedlesdirilmisdir 12 13 Sag qalan isciler arasinda baslangicda ARS ile xestexanaya yerlesdirilenler arasinda ve boyuk bir hissedeki ehali arasinda yuksek ehtimalli xerceng riskini teyin etmek ucun elave vaxt ve arasdirma edilmesi lazimdir 14 Cernobil qezasi hem maliyyet hem de ziyanina gore tarixdeki en facievi nuve stansiyasi qezasi sayilir Beynelxalq Nuve Hadise skalasinda maksimum siniflendirme olan 7 ci seviyye boyuk qeza olaraq siniflendirilen sadece 2 nuve enerji qezasindan biridir Digeri Yaponiyadaki 2011 Fukusima felaketidir 15 Daha boyuk felaket potensialina sahib oldugu dusunulen ssenarilere qarsi mudafie mubarizesi 16 etraf muhitin daha sonra dekontamonasiya cehdleri ile birlikde 500 000 likvidator ile neticelendi ve texmini 18 milyard rubl deyerinde oldu 17 4 nomreli reaktorun qalintilari tezlikle radioaktiv cirklenmenin dagintidan yayilmasini azaltmaq ve saheni daha cox hava seraitinden qorumaq ucun dizayn edilmis boyuk bir siginacaq olan sarkofaqin icine qapadilmisdir Bu suretle insa edildi ve reaktor soyuq baglanma merhelesine girdikde dekabr 1986 ci ile qeder tamamlandi Siginacaq hemcinin 3 nomreli elektrik stansiyasinda ziyan gormemis diger reaktorlarin heyeti ucun 2000 ci ile qeder elektrik istehsal etmeye davam eden radioloji mudafie temin etdi 18 19 Sarkofaqin davam eden curumesine gore hem ozu hem de 4 nomreli reaktor beynelxalq bir komanda terefinden dizayn edilen ve insa edilen daha boyuk ve muasir bir muhafize olan Chernobyl New Safe Hapine terefinden 2017 ci ilde baglanmisdir Bu bina hem sarkofaq hem de reaktor qaliqlarinin uzaqlasdirilmasini asanlasdira bilir Hemcinin radioaktiv kirlenmenide ehtiva edir Qeza geriye qalan butun Sovet dizayni olan RBMK reaktorlarinda tehlukesizliyin yukseldilmesini temin etdi Bunlardan 10 u 2019 cu ilden etibaren elektrik sebekelerini qidalandirmaga davam edir 20 21 Mundericat 1 Umumi baxis 2 Qeza 2 1 Buxar turbini testleri 2 2 Sertler 3 Qeydler 4 Istinadlar 5 Edebiyyat 6 Xarici kecidlerUmumi baxis RedakteFelaket 26 aprel 1986 ci ilde edilen sinaq zamani Cernobil AES in 22 Pripyat yaxinliginda Belarus ve Dnepr cayi ile inzibati serhedine yaxin olan reaktorunda basladi 23 Aniden ve gozlenilmeden guc dalgalanmasi oldu Operatorlar tecili sondurmeni etmek istedikde guc itirilmesinde boyuk artis bas verdi Bu ikinci ani bir reaktor qabinin sinmasina ve buxar partlayisina sebeb oldu Bu hadiseler reaktorun qrafit moderatorunu havaya meruz qoyaraq yanmasina sebeb oldu 23 Novbeti hefte ortaya cixan yangin Pripyatda daxil olmaqla genis bir erazide radioaktiv serpinti yaradan atmosfere yuksek miqdarda radioaktiv tozdan ibaret uzun tukler yolladi Tukler Qerbi SSRI ve Avropanin boyuk hissesine yayildi Resmi Sovet melumatlarina gore 24 25 serpinti miqdarinin texminen 60 i Belarusa endi Qezadan 36 saat sonra Sovet resmileri 10 kilometrlik xaric olma zonasi yaratdi Bu en yaxin yasayis menteqesi olan Pripyatin 49 000 olan ehalisinin evakuasiyasi ile neticelendi 26 Qeza zamani kuleyin istiqameti deyisdi Reaktordan gelen ferqli tuklerin ozlerinde ferqli radioizotop miqdarlarina sahib olmasi qeza icindeki ferqli elementlerin nisbeten salinma derecelerinin deyisdiyini gosterir 27 Tukler ve ardindan serpinti yaranmaga davam etdiyi zaman evakuasiya bolgesi bir hefte sonra 10 dan 30 km ya qaldirildi Cernobil seherinin ozude daxil olmaqla texminen 68 000 neferde texliyye edildi 26 Izolyasiya edilen serpinti isti noqtelerinin bu bolge xaricindeki novbeti il arasdirilmasi ve teyini neticesinde kocurulmeye hazir olan umumi 135 000 texliye neticesi ortaya cixmisdir 26 1986 ve 2000 ci iller arasinda en cox kirlenen bolgelerden umumi qalici olaraq yerlesdirilmis insanlarin umumi sayinda texminen 350 000 olan uce yaxin reqemler goruldu 28 29 Qeza dunya miqyasinda parcalanma reaktorlari ile bagli hal hazirda artan narahatciliqlari dile getirdi ve xeyli narahatciliq eyni qeyri adi dizayna diqqet ederken Cernobilda insa merhelesinde olanlarda daxil olmaqla yuzlerle ferqli nuve reaktoru teklifi sonunda 5 ve 6 nomreli reaktorlar legv edildi Yeni nuve reaktor tehlukesizlik sistemi standartlarinin bir neticesi olaraq sisirdilmis maliyyetler ve gederek daha cox narahat olan ictimaiyyet ile mubarizede huquqi ve siyasi maliyyetler sebebi ile 1986 ci ilden sonra yeni cehdlerin suretinde enme goruldu 30 Qeza Sovet nuve enerji senayesindeki atlilar tehlukesizliyi medeniyyeti ile bagli narahatciliqlarida getirdi Senayenin inkisafini yavaslatdi ve Sovet hokumetini prosesler haqqinda daha az gizli olmaga mecbur etdi 31 b Cernobil felaketinin hokumet terefinden gizledilmesi sovet dagilmasina getirib cixaran islahatlar ucun yol acan qlasnost ucun katalizator idi 33 Qeza Redakte26 aprel 1986 ci ilde saat 01 23 40 radelerinde Moskva Yay Vaxti UTC 04 00 4 nomreli reaktorda guc artisi bas verdi ve nuvesinde partlayislar basladi 34 Reaktorun hec bir sert muhafize ile ortulmemesi sebebinden boyuk miqdarda radioaktiv izotop atmosfere yayildi 35 73 ve duman terefinden dasinan radioaktiv hisseciklerin yayilmasini artiran aciq hava yanginina sebeb oldu Qeza normal bir reaktorun baglanma prosedurasi zamani teleb edilen potensial tehlukesizlik fovqelade soyutma sisteminin islemesini test etmek ucun planlasdirilan bir sinaq zamani meydana geldi Buxar turbini testleri Redakte Davamli veziyyet emeliyyatinda bir nuve reaktorundan gelen gucun onemli bir hissesi 6 den cox parcalanmadan yox yigilmis parcalanma mehsullarinin curume istiliyinden qaynaqlanir Bu qizdirma zencir reaksiyasi durdurulduqdan sonra bir muddet davam eder ve nuvenin erimesinin qarsini almaq ucun aktif soyutma lazim ola biler 36 RBMK reaktorlari Cernobildaki kimi soyuducu olaraq su istifade edir 37 38 Cernobildaki 4 nomreli reaktor her biri saatda 28 metrik ton 28 000 litr soyutma suyu getiren 1 600 ayri yanacaq kanalindan ibaretdir 35 Soyuducu nasoslar elektrikle islediyinden ve tecili veziyyet qapanisindan ve ya SCRAM dan sonra bir muddet islemesi lazim oldugundan elektrik sebekesinin kesilmesi zamani Cernobil reaktorlarinin her birinde 3 ehtiyat dizel generatoru movcuddur Ehtiyat generatorlari 15 saniyeye ise baslaya bilir ancaq tam surete catmasi ucun 60 75 saniye lazimdir 35 15Generator ana nasosu ise salmaq ucun lazim olan 5 5 meqavatt gucu istehsal edir 35 30Bu bir deqiqelik elektrik boslugu zamani soyumayi davam etdirmek ucun lazimli elektrik gucunu istehsal etmek ucun buxar turbininden gelen donus enerjisinin istifade ede bilineceyi nezeriyyesi qebul edildi Analiz artiq bu momentum ve buxar tezyiqinin soyutma mayesi nasoslarini 45 saniye isletmek ucun kifayet edir 35 16 ve tecili veziyyet generatorlarinin tam istifadesi arasindaki boslugu baglayir 39 Bu xususiyyetin helede sinaq olaraq tesdiqlenmesi lazim idi ve evvelki testler ugursuzluqla neticelendi 1982 ci ilde edilen ilk test turbin generatorunun bildirme voltajinin kifayet qeder olmadigini gosterdi Turbinin acilmasindan sonra istenilen maqnetik saheni qorumamisdir Sistem deyisdirildi ve test 1984 cu ilde tekrarlandi ancaq yene ugursuz oldu 1985 ci ilde 3 cu test edildi ancaq bu testde ugursuz oldu ve menfi neticeler verdi Testin 1986 ci ilde yeniden tekrarlanmasi ve 4 cu reaktorun texniki baxisi zamani edilmesi planlasdirildi 39 Test reaktor ucun elektrik techizatinin kecid dovrlerine fokuslandi Test prosedurasinin avtomatik tecili sondurme ile baslamasi gozlenilirdi Reaktorun tehlukesizliyi uzerinde zererli bir tesir qabaqcadan gorulmedi Bu sebebden test proqrami reaktorun bas dizayneri NIKIET ve ya elmi mudir olaraq koordinasiya edilmedi Bunun yerine yalniz menteqe mudiri terefinden tesdiqlendi Test parametrlerine gore reaktorun istilik cixisi sinaqdan evvel 700 meqavattdan asagi olmamalidir Test sertleri qabaqcadan gorulduyu formada qorunsaydi prosedur demek olar ki tehlukesizlikle yerine yetirilecekdi Neticede bas veren felaket sinaq basladiqdan ve yanlis bir addimin tesdiqlenen prosedurla tutarli olmayan bir formada mehsulun cox az enmesine icaze vermesi ustune reaktor cixisini artirma cehdlerinden qaynaqlandi Cernobil AES 2 il boyunca umumi olaraq 60 75 saniyelik elektrik kesintisinden xilas olma qabiliyyetine sahib deyildi ve bu sebebden onemli bir tehlukesizlik xususiyyetine sahib deyildi Stansiya idarecileri cox guman ki ilk fursetde bunu duzeltmek istediler Bu veziyyet ciddi problemler cixsa bele niye teste davam etdiklerini ve test ucun lazim olan icazenin niye Sovet nuve nezaretcisinden alinmadigini aciqlaya biler c Sinaq prosedurunun asagidaki sekilde islemesi nezerde tutulmusdur Reaktor 700 mvt dan 800 MVt a qeder asagi bir seviyyede islemelidir Buxar turbin generatoru tam surete catdirilmalidir Bu sertlere temin edildikde turbin generatoru ucun buxar tedaruku baglanilmalidir Tecili dizel generatorlari avtomatik olaraq islemeye baslayacak ve soyutma nasoslarina avtomatik olaraq guc temin edecek sekilde siralanana qeder soyutma suyu nasoslari ucun korpuleme gucu temin edilib edilmediyini teyin etmek ucun turbin generatorunun performansi qeyd edilecekdi Tecili veziyyet generatorlari normal isleme suretine ve voltajina catdiqdan sonra turbin generatorunun serbest donmeye davam etmesine icaze verilecek Sertler Redakte Reaktorun sxematik diaqrami Testin kecirilme sertleri 25 aprel 1986 ci ilin gunduz novbesinden evvel mueyyenlesdirilmisdir Gunduz novbesinde isleyen iscilere evvelceden telimatlar verildi ve mueyyen edilmis prosedurlari bilirdiler Yeni voltaj tenzimleme sisteminin sinaqdan kecirilmesi ucun elektrik muhendislerinden ibaret xususi bir komanda quruldu 41 Planlasdirildigi kimi guc vahidinin istehsalindaki merheleli azalma 25 aprel saat 01 06 da basladi ve guc seviyyesi gunduz novbesinin baslangicinda 3 200 meqavattliq istilik seviyyesinin 50 ne catdi Qeydler Redakte Cernobil qezasi ile bagli bezi hesabatlarda qrafitin yangina komek etmesi yazilsada qrafitin ozunun yanmasi elede mumkun deyil General Atomics veb saytina gore 4 Qrafitin yanmasinin komure benzer oldugu esasen yanlis bir sekilde qebul edilir Xeyli sayda sinaq ve hesablama yuksek safliqda nuve dereceli qrafitleri yandirmagin hardasa imkansiz oldugunu gostermisdir Eyni menbe Cernobil ucun deyir Qrafit qezanin davam etmesinde ve ya neticesinde cox az istirak edib ve ya hec istirak etmeyib Cernobil qezasi zamani gorulen qirmizi parlaqliq bezilerinin yanlis qebul etdiyi kimi boyuk olcude qrafit yangini olmayan 700 C derecede qrafit ucun gozlenilen parlaqliq rengi idi Benzer formada nuve fizikacisi Yevgeni Velixov 5 qezadan iki hefte sonra Indiyenedek bir felaket ehtimali dogrudanda var idi reaktorun boyuk miqdarda yanacagi ve qrafiti kozermis halda idi dedi Yeni uran yanacagin icinde yaranan butun normal nuve curume istiliyi normal halda ehtiyat soyuducu nasoslari ile ziyan gormemis bir reaktorda elde edilen istilik bunun yerine yanacagin ozu ile ve ona temas eden qrafitin edilmesinden mesul idi Bu tez tez alinti edilen qiymetlendirmeye ziddir Qrafit temelde hava ile kimyevi olaraq oksidlesdirici oldugu ucun qirmizi isti idi Hec kes felaketin olcusunu deqiqlesdiren ve tez tez bir birine zidd olan ilk qezetlerin hesabatlarina inanmadi Oxucularin etimadi ancaq metbuat resmilerinin senzura mehdudiyyeti olmadan detalli bir formada yoxlanilmasina icaze verildikden sonra yarandi Debi kecmis deyisikliklerin aciqliq siyaseti ve uzlasmayan tenqidi 27 ci Konqresde Sovet Birliyi Kommunist Partiyasi elan edildi ancaq resmi bir suardan gunduz praktikasina cevrilmeye baslayan Cernobil felaketinden sonra bas veren facieli gunlerde bas vermisdir Cernobil haqqindaki heqiqet qezetlere catib diger sosial problemlerin daha semereli arasdirilmasina yol acdi Narkomaniya cinayet korrupsiya ve muxtelif seviyyeli liderlerin sehvleri ile bagli daha cox meqale yazilib 1986 87 ci illerde oxuculara pis xeber dalgasi cemiyyetin suurunu sarsitdi Coxlari evveller hec bir fikri olmayan coxsayli felaketlerden xeberdar olmaq ucun dehsete gelmisdiler Cox vaxt insanlar evvelki halina gore tekrarlanan dovrde daha cox tehqirlere meruz qalmisdilar baxmayaraq ki eslinde evveller onlar haqqinda melumatlandirilmamisdilar 32 Operatorlarin sadece yuksek vezifeli resmiler terefinden tesdiqlenmemis bir test etmeleri komanda zencirinde problem oldugunu gosterir Atom Enerjisi Senayesi uzre Tehlukesizlik Dovlet Komitesi Cernobil stansiyasinda qalici olaraq temsil edilir Ancaq bu ofisdeki muhendisler ve mutexessisler proqram haqqinda melumatlandirilmadi Qismen facie idarevi anarxiyanin mehsulu ya da her seyi gizli tutma cehdi idi 40 Istinadlar Redakte Umumdunya Sehiyye Teskilati https www who int news item 05 09 2005 chernobyl the true scale of the accident Nuclear Exclusion Zones Encyclopedia Britannica 15 January 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 January 2018 Eden Brad of Technical Services Automated Lib Coordinator Encyclopaedia Britannica CD 99 Multimedia version Electronic Resources Review 3 1 January 1999 9 10 doi 10 1108 err 1999 3 1 9 7 ISBN 978 0 85229 694 3 ISSN 1364 5137 Graphites General Atomics 17 iyul 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 oktyabr 2016 Mulvey Stephen The Chernobyl nightmare revisited BBC News 18 April 2006 8 November 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 November 2018 McCall Chris Chernobyl disaster 30 years on lessons not learned The Lancet 387 10029 April 2016 1707 1708 doi 10 1016 s0140 6736 16 30304 x ISSN 0140 6736 PMID 27116266 Chernobyl Born Radionuclides in Geological Environment Groundwater Vulnerability Special Publications John Wiley amp Sons Inc 2014 10 10 25 38 doi 10 1002 9781118962220 ch2 ISBN 978 1 118 96222 0 Chernobyl Assessment of Radiological and Health Impact 2002 update Chapter II The release dispersion and deposition of radionuclides PDF OECD NEA 2002 22 June 2015 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 3 June 2015 Ahlstrom Dick Chernobyl anniversary The disputed casualty figures The Irish Times April 2 2016 14 April 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi May 8 2019 Mettler Jr Fred A Medical decision making and care of casualties from delayed effects of a nuclear detonation PDF The National Academies of Sciences Engineering and Medicine 12 July 2018 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 8 November 2018 Nagataki Shigenobu Latest Knowledge on Radiological Effects Radiation Health Effects of Atomic Bomb Explosions and Nuclear Power Plant Accidents Japanese Journal of Health Physics 45 4 23 July 2010 370 378 doi 10 5453 jhps 45 370 28 April 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 November 2018 People with symptoms of acute radiation syndrome 134 237 were hospitalized 28 died within 3 months 14 died within the subsequent 10 years 2 died of blood disease Chernobyl 25th anniversary Frequently Asked Questions PDF World Health Organization 23 April 2011 17 April 2012 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 14 April 2012 Chernobyl the true scale of the accident World Health Organization 5 September 2005 25 February 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 November 2018 Video Ukraine remembers Chernobyl victims and heroes European Press Agency 30 aprel 2016 17 iyun 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 aprel 2016 Black Richard Fukushima As Bad as Chernobyl BBC News 12 April 2011 16 August 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 August 2011 Chernobyl Assessment of Radiological and Health Impact 2002 update Chapter II The release dispersion and deposition of radionuclides PDF OECD NEA 2002 22 June 2015 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 3 June 2015 Gorbachev Mikhail 1996 interview in Johnson Thomas The Battle of Chernobyl Discovery Channel retrieved 19 February 2014 Timeline A chronology of events surrounding the Chernobyl nuclear disaster The Chernobyl Gallery 15 February 2013 18 March 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 November 2018 Shelter object Chernobyl Pripyat the Chernobyl nuclear power plant and the exclusion zone 22 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 May 2012 RBMK Reactors World Nuclear Association June 2016 5 November 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 November 2018 RMBK Nuclear Power Plants Generic Safety Issues PDF International Atomic Energy Agency May 1996 28 March 2017 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 8 November 2018 Hibbs Mark Tomorrow a Eurobomb Bulletin of the Atomic Scientists 52 1 1996 16 23 Bibcode 1996BuAtS 52a 16H doi 10 1080 00963402 1996 11456585 ISSN 0096 3402 1 2 Frequently Asked Chernobyl Questions International Atomic Energy Agency 7 November 2016 19 April 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 April 2019 Preface The Chernobyl Accident International Chernobyl Research and Information Network ICRIN 7 October 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 November 2018 Environmental consequences of the Chernobyl accident and their remediation Twenty years of experience Report of the Chernobyl Forum Expert Group Environment PDF Vienna International Atomic Energy Agency 2006 seh 180 ISBN 978 92 0 114705 9 9 April 2011 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 13 March 2011 1 2 3 Steadman Philip Hodgkinson Simon Nuclear Disasters amp The Built Environment A Report to the Royal Institute Butterworth Architecture 1990 seh 55 ISBN 978 0 408 50061 6 Foreman Mark Russell St John An introduction to serious nuclear accident chemistry Cogent Chemistry 1 2015 doi 10 1080 23312009 2015 1049111 Table 2 2 Number of people affected by the Chernobyl accident to December 2000 PDF The Human Consequences of the Chernobyl Nuclear Accident UNDP and UNICEF 22 January 2002 seh 32 1 February 2017 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 17 September 2010 Table 5 3 Evacuated and resettled people PDF The Human Consequences of the Chernobyl Nuclear Accident UNDP and UNICEF 22 January 2002 seh 66 1 February 2017 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 17 September 2010 Juhn Poong Eil Kupitz Juergen Nuclear power beyond Chernobyl A changing international perspective PDF IAEA Bulletin 38 1 1996 2 8 May 2015 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 13 March 2015 Kagarlitsky Boris Perestroika The Dialectic of Change In Kaldor Mary Holden Gerald Falk Richard A eds The New Detente Rethinking East West Relations United Nations University Press 1989 ISBN 978 0 86091 962 9 Kagarlitsky 1989 pp 333 334 Chernobyl cover up a catalyst for glasnost NBC News Associated Press 24 April 2006 21 June 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 June 2015 Chernobyl The end of a three decade experiment BBC News 14 February 2019 14 February 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 February 2019 1 2 3 4 5 Medvedev Zhores A The Legacy of Chernobyl First American W W Norton amp Company 1990 ISBN 978 0 393 30814 3 Ragheb M Decay Heat Generation in Fission Reactors PDF University of Illinois at Urbana Champaign 22 March 2011 14 May 2013 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 26 January 2013 DOE Fundamentals Handbook Nuclear physics and reactor theory PDF 1 of 2 module 1 United States Department of Energy yanvar 1996 61 19 mart 2014 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 iyun 2010 Standard Review Plan for the Review of Safety Analysis Reports for Nuclear Power Plants LWR Edition NUREG 0800 United States Nuclear Regulatory Commission May 2010 19 June 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 June 2010 1 2 Karpan 2006 seh 312 313 Medvedev 1990 pp 18 20 Dyatlov 2003 seh 30Edebiyyat RedakteAbbott Pamela Chernobyl Living With Risk and Uncertainty Health Risk amp Society 8 2 2006 105 121 Cohen Bernard Leonard The Chernobyl accident can it happen here The Nuclear Energy Option An Alternative for the 90 s Plenum Press 1990 ISBN 9780306435676 Dyatlov Chernobyl How did it happen rus Nauchtechlitizdat Moscow 2003 ISBN 9785937280060 Hoffmann Wolfgang Fallout From the Chernobyl Nuclear Disaster and Congenital Malformations in Europe Archives of Environmental Health 2001 Karpan Nikolaj V Chernobyl Vengeance of peaceful atom rus Dnepropetrovsk IKK Balance Club 2006 ISBN 9789668135217 Medvedev Grigori The Truth About Chernobyl VAAP First American edition published by Basic Books in 1991 1989 ISBN 9782226040312 Medvedev Zhores A The Legacy of Chernobyl Paperback First American edition published in 1990 W W Norton amp Company 1990 ISBN 9780393308143 Read Piers Paul Ablaze The Story of the Heroes and Victims of Chernobyl Random House UK paperback 1997 1993 ISBN 9780749316334 Shcherbak Yurii Chernobyl New York St Martin s Press 1991 ISBN 9780312030971 Tchertkoff Wladimir The Crime of Chernobyl The Nuclear Goulag London Glagoslav Publications 2016 ISBN 9781784379315 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Cernobil faciesi ile elaqeli mediafayllar var Vikisitatda Cernobil faciesi ile elaqeli melumatlar var Official UN Chernobyl site International Chernobyl Portal chernobyl info UN Inter Agency Project ICRIN Frequently Asked Chernobyl Questions by the IAEA Chernobyl Recovery and Development Programme United Nations Development Programme Photographs from inside the zone of alienation and City of Prypyat 2010 Photographs from the City of Pripyat and of those affected by the disaster English Russia Photos of a RBMK based power plant showing details of the reactor hall pumps and the control room Post Soviet Pollution Effects of Chernobyl from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives Menbe https az wikipedia org w index php title Cernobil faciesi amp oldid 6127531, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.