Əqrəblər (lat.Scorpiones) — Hörümçəkkimilər sinfinə aid heyvan dəstəsidir, bәzәn buğumayaqlıların müstәqil sinfi kimi qәbul olunur. Əqrəblərin 600-ə qədər növü məlumdur. Xarakterik nümayəndələrindən Krımda yaşayan sarı rəngli, 4 sm uzunluqda olan Krım əqrəbidir (lat.Euscorpius tauricus). Qafqazın Qara dəniz sahilində İtaliya əqrəbi (lat.Euscorpius italicus), Zaqafqaziyada və Orta Asiyada alabəzək əqrəb (lat.Buthus eureus) növləri geniş yayılmışdır. Uzunluğu 18 sm olan iri Afrika əqrəbi (lat.Pandinus imperator) tropik zonada yaşayır.
Əqrəblər orta və iri ölçülü xeliserlilər olub, adətən 5–10 sm, bəzən də 20 sm-ə qədər olurlar. Bədəninin üzəri xitinləşmiş kutikula qatı ilə örtülmüşdür. Xitin örtüyün tərkibində kalsium-korbonat vardır və ona görə də örtük çox möhkəmdir. Əqrəbin bədəni iki hissədən — baş-döş və qarıncıqdan ibarətdir. Baş—döş hissə bel tərəfdən karapaks zirehi ilə örtülmüşdür. Karapaks akron və baş-döş hissənin altı buğumunun terqitinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Zireh bütövdür və bu hissədə bir cüt nisbətən iri mürəkkəb gözlər, 5 cütə qədər də kiçik gözcüklər vardır. Baş-döş hissədə stermum adlanan xitinləşmiş lövhə vardır. Baş-döş hissədə bir çox ətraflar vardır. Bu orqanlardan biri əqrəblərin aid olduğu yarımtipi səciyyələndirən xeliserin olmasıdır. Xeliser çox da iri olmayıb bir cütdür və ağız dəliyinin önündə yerləşmişdir. Xeliser üç buğumludur. Birinci buğum qısadır, qalan iki buğum isə qısqac əmələ gətirmişdir. Qısqacların biri hərəkətli, digəri isə hərəkətsizdir və daxili hissədən xitin dişciklərlə təchiz olunmuşdur. Odur ki, xeliser qidanın qoparılmasında, xırdalanmasında əsas rol oynayır. Baş-döş hissənin ikinci orqanı pedipalplar və ya çənə ayaqlarıdır. Pedipalplar bir cüt olub, yaxşı inkişaf etmşdir və qurtaracağında iri qısqacı vardır. Pedipalplar hissetmə orqanı olmaqla yanaşı, qidanın tutulmasında da iştirak edir. Əqrəbin baş-döş hissəsində dörd cüt yürüş ayaqları vardır. Yürüş ayaqları, demək olar ki, eyni tipli olub, müxtəlif ölçülü buğumların birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Hər bir ayaq çanaq, burma, bud, baldır və pəncə adlanan hissələrdən ibarətdir. Pəncə üçbuğumludur və qurtaracağında caynaq vardır. Qarıncıq hissə 12 buğumdan və telsondan ibarətdir. Buğumlarının quruluşuna görə qarıncıq iki hissəyə — ön və arxa qarıncığa ayrılır. Ön qarıncıq enlidir, 7 buğumu vardır və mezosom adlanır. Arxa qarıncığın buğumları isə silindrşəkilli olub ensizdir, 5 buğumludur və metasom adlanır. Qarıncığın qurtaracağında şişmiş formada olan telson yerləşmişdir. Telsonda zəhər ifraz edən bir cüt vəzilər vardır. Zəhər telsonda olan neştər vasitəsilə şikarına yeridilir. Qarıncıq hissədə aydın görünən heç bir ətraf yoxdur. Bununla belə, elə orqanlar da vardır ki, onlar ətrafların şəkildəyişməsindən əmələ gəlmişdir. Bu orqanlara, xüsusilə cinsi qapaq, daraqşəkilli çıxıntı və ağciyər aiddir.
Həyat tərzi
Əqrəblər yırtıcı həyat tərzi keçirərək, isti ölkələrdə yayılmışdır. Gündüzlər yuvada, daşların, ağac qabıqlarının altında və s. yerlərdə gizlənərək, gecələr ova çıxırlar. Əqrəb zəhəri insanlar üçün qorxulu olmayıb, şiş əmələ gətirir və baş ağrıları verir.
Azərbaycanda əqrəblər
Azәrbaycanda 4 növü mәlumdur. Gecә yırtıcılarıdır. Daş vә palçıq hasarların yarıqlarında, yaşayış evlәrindә, gәmirici yuvalarında, iri daşların altında mәskәn salır. Cücülәrlә, hörümçәklәrlә vә çoxayaqlılarla qidalanır. Sancması insan üçün çox ağrılıdır, iri tropik Əqrəblərin sancması ölümlә nәticәlәnir. Əqrəblərin bir sıra növünün nәsli kәsilmәk tәhlükәsindәdir. Azәrbaycanda әn çox sarı Əqrəb (Mesobutus eupeus) növü yayılmışdır. Cütlәşmә yayda, nәsilvermә isә növbәti ilin may-avqust aylarında olur; 35–70 bala verir. 4 yarımnövü әhatә edәn qara әqrәb Azәrbaycanda rast gәlinәn әn iri әqrәbdir. Əqrəblərin zәhәri tibdә geniş istifadә edilir; bir çox bioloji proseslәrin öyrәnilmәsi zamanı әvәz edilmәz komponentdir. Meşәlәrdә, bataqlıqlarda, çәmәnlәrdә Əqrəblər olmur.
B.İ.Ağayev, Z.A.Zeynalova "Onurğasızlar Zoologiyası". Bakı, "Təhsil", 2008, səh. 363
İstinadlar
B.İ.Ağayev, Z.A.Zeynalova "Onurğasızlar Zoologiyası". Bakı, "Təhsil", 2008, səh. 363
Avqust 12, 2021
əqrəblər, scorpiones, hörümçəkkimilər, sinfinə, heyvan, dəstəsidir, bәzәn, buğumayaqlıların, müstәqil, sinfi, kimi, qәbul, olunur, qədər, növü, məlumdur, xarakterik, nümayəndələrindən, krımda, yaşayan, sarı, rəngli, uzunluqda, olan, krım, əqrəbidir, euscorpius. Eqrebler lat Scorpiones Horumcekkimiler sinfine aid heyvan destesidir bәzәn bugumayaqlilarin mustәqil sinfi kimi qәbul olunur Eqreblerin 600 e qeder novu melumdur Xarakterik numayendelerinden Krimda yasayan sari rengli 4 sm uzunluqda olan Krim eqrebidir lat Euscorpius tauricus Qafqazin Qara deniz sahilinde Italiya eqrebi lat Euscorpius italicus Zaqafqaziyada ve Orta Asiyada alabezek eqreb lat Buthus eureus novleri genis yayilmisdir Uzunlugu 18 sm olan iri Afrika eqrebi lat Pandinus imperator tropik zonada yasayir EqreblerScorpionesQara eqreb Black scorpion Elmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip BugumayaqlilarSinif HorumcekkimilerDeste EqreblerElmi adiScorpiones C L Koch 1837VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 82713NCBI 6855EOL 8542PBDB 243100Mundericat 1 Umumi xarakteristika 2 Heyat terzi 3 Azerbaycanda eqrebler 4 Fesileleri 5 Xarici kecidler 6 Hemcinin bax 7 Edebiyyat 8 IstinadlarUmumi xarakteristika RedakteEqrebler orta ve iri olculu xeliserliler olub adeten 5 10 sm bezen de 20 sm e qeder olurlar Bedeninin uzeri xitinlesmis kutikula qati ile ortulmusdur Xitin ortuyun terkibinde kalsium korbonat vardir ve ona gore de ortuk cox mohkemdir Eqrebin bedeni iki hisseden bas dos ve qarinciqdan ibaretdir Bas dos hisse bel terefden karapaks zirehi ile ortulmusdur Karapaks akron ve bas dos hissenin alti bugumunun terqitinin birlesmesinden emele gelmisdir Zireh butovdur ve bu hissede bir cut nisbeten iri murekkeb gozler 5 cute qeder de kicik gozcukler vardir Bas dos hissede stermum adlanan xitinlesmis lovhe vardir Bas dos hissede bir cox etraflar vardir Bu orqanlardan biri eqreblerin aid oldugu yarimtipi seciyyelendiren xeliserin olmasidir Xeliser cox da iri olmayib bir cutdur ve agiz deliyinin onunde yerlesmisdir Xeliser uc bugumludur Birinci bugum qisadir qalan iki bugum ise qisqac emele getirmisdir Qisqaclarin biri hereketli digeri ise hereketsizdir ve daxili hisseden xitin disciklerle techiz olunmusdur Odur ki xeliser qidanin qoparilmasinda xirdalanmasinda esas rol oynayir Bas dos hissenin ikinci orqani pedipalplar ve ya cene ayaqlaridir Pedipalplar bir cut olub yaxsi inkisaf etmsdir ve qurtaracaginda iri qisqaci vardir Pedipalplar hissetme orqani olmaqla yanasi qidanin tutulmasinda da istirak edir Eqrebin bas dos hissesinde dord cut yurus ayaqlari vardir Yurus ayaqlari demek olar ki eyni tipli olub muxtelif olculu bugumlarin birlesmesinden emele gelmisdir Her bir ayaq canaq burma bud baldir ve pence adlanan hisselerden ibaretdir Pence ucbugumludur ve qurtaracaginda caynaq vardir Qarinciq hisse 12 bugumdan ve telsondan ibaretdir Bugumlarinin qurulusuna gore qarinciq iki hisseye on ve arxa qarinciga ayrilir On qarinciq enlidir 7 bugumu vardir ve mezosom adlanir Arxa qarincigin bugumlari ise silindrsekilli olub ensizdir 5 bugumludur ve metasom adlanir Qarincigin qurtaracaginda sismis formada olan telson yerlesmisdir Telsonda zeher ifraz eden bir cut veziler vardir Zeher telsonda olan nester vasitesile sikarina yeridilir Qarinciq hissede aydin gorunen hec bir etraf yoxdur Bununla bele ele orqanlar da vardir ki onlar etraflarin sekildeyismesinden emele gelmisdir Bu orqanlara xususile cinsi qapaq daraqsekilli cixinti ve agciyer aiddir 1 Heyat terzi RedakteEqrebler yirtici heyat terzi kecirerek isti olkelerde yayilmisdir Gunduzler yuvada daslarin agac qabiqlarinin altinda ve s yerlerde gizlenerek geceler ova cixirlar Eqreb zeheri insanlar ucun qorxulu olmayib sis emele getirir ve bas agrilari verir Azerbaycanda eqrebler RedakteAzәrbaycanda 4 novu mәlumdur Gecә yirticilaridir Das vә palciq hasarlarin yariqlarinda yasayis evlәrindә gәmirici yuvalarinda iri daslarin altinda mәskәn salir Cuculәrlә horumcәklәrlә vә coxayaqlilarla qidalanir Sancmasi insan ucun cox agrilidir iri tropik Eqreblerin sancmasi olumlә nәticәlәnir Eqreblerin bir sira novunun nәsli kәsilmәk tәhlukәsindәdir Azәrbaycanda әn cox sari Eqreb Mesobutus eupeus novu yayilmisdir Cutlәsmә yayda nәsilvermә isә novbәti ilin may avqust aylarinda olur 35 70 bala verir 4 yarimnovu әhatә edәn qara әqrәb Azәrbaycanda rast gәlinәn әn iri әqrәbdir Eqreblerin zәhәri tibdә genis istifadә edilir bir cox bioloji proseslәrin oyrәnilmәsi zamani әvәz edilmәz komponentdir Mesәlәrdә bataqliqlarda cәmәnlәrdә Eqrebler olmur Fesileleri RedakteAkravidae Bothriuridae Qalinquyruq eqrebler Buthidae Caraboctonidae Chactidae Chaerilidae Diplocentridae Euscorpiidae Hadogenidae Hemiscorpiidae Heteroscorpionidae Ischnuridae Iuridae Lisposomidae Microcharmidae Pseudochactidae Scorpionidae Superstitioniidae Urodacidae VaejovidaeXarici kecidler RedakteKrim eqrebiZeherli horumcekkimiler Arxivlesdirilib 2017 06 09 at the Wayback MachineHemcinin bax RedakteHorumcekkimilerEdebiyyat RedakteB I Agayev Z A Zeynalova Onurgasizlar Zoologiyasi Baki Tehsil 2008 seh 363Istinadlar Redakte B I Agayev Z A Zeynalova Onurgasizlar Zoologiyasi Baki Tehsil 2008 seh 363 Menbe https az wikipedia org w index php title Eqrebler amp oldid 5836050, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
