Əlirza Nabdil Oxtay
| Əlirza Nabdil Oxtay | |
|---|---|
| Əlirza Nabdil Oxtay | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz |
| Vəfat tarixi | 1971 |
| Vəfat yeri | 13.3.1972 |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, esseist |
Həyatı
Əlirza Əli oğlu Nabdil 1944-cü ildə Təbrizdə ortabab bir ailədə anadan olub. Uşaqlıq və gənclik illərini Təbrizdə keçirən Əlirza Azərbaycan Demokrat Firqəsi haqqında xatirələri dinləyərək böyüyüb. Şəhərin hər guşəsində S.C.Pişəvərinin rəhbərlik etdiyi hökumətin bir ildə apardığı quruculuq işlərini görüb. Şəhərə boru ilə su çəkdirən, küçələrə asfalt döşədən, ana dilində qəzet-jurnal, məktəb, universitet, teatr açan vətənsevərlərə şah cəlladlarının divan tutduğunu eşitdikcə rejimə və onun qoruyucularına qarşı nifrəti artıb.
Şah rejimi milli düşüncəli, vətənsevər insanlara divan tutmaqla kifayətlənməyib, ana dilli qəzet və jurnalları, unversitetləri, məktəbləri, teatırı bağlayıb, dövlət idarələrində, məktəblərdə ana dilində danışanlar cərimələnib, cəzalandııb.
Yaradıcılığı
XX əsrin ortalarında İranda bədnam Pəhləvi rejiminin tüğyan etdiyi, qatı fars millətçi rejiminin at oynatdığı, türkçülük, azərbaycançılıq məfkurəsinin dövlət tərəfindən rəsmən qadağan olunduğu məqamda ictimai fəaliyyət meydanına atılıb Azərbaycan türklərinin haqq səsini dünyaya bəyan etmək missiyasını şərəf və ləyaqətlə yerinə yetitrən qeyrətli şəxsiyyətlərdən biri də Əlirza Nabdil Oxtay olmuşdur. 28 illik qısa, lakin çox şərəfli, ibrətamiz, zaman-zaman nəsillərə örnək ola biləcək bir ömür yaşamış Əlirza Nabdil 1944-cü ildə anadan olmuş, uşaqlıq və gənclik illəri vətənimizin əzəli və əbədi paytaxtı Təbrizdə keçmişdir.
Həyat yolunun ilk illəri tariximizin şərəfli səhifələrindən birini təşkil edən Cənubi Azərbaycandakı Milli Demokratik hökumətin fəaliyyəti dövrünə (1945 – 1946) təsadüf edən Ə.Nabdilin də milyonlarla gənc azərbaycanlı balaları kimi millətin varlığı və hüquqi, siyasi müstəqilliyi ilə bağlı arzu və diləkləri pöhrə halında ikən ruzgarın amansız şaxtalarına tuş gəlmiş, saralıb solmuş, lakin bu fitrətdən qeyrətli, döyüşkən və mübariz gəncin qəlbindəki ümid şamını nə qəzavü-qədərin tufanları, nə də zamanın qadağaları söndürə bilməmişdir. Sonralar məslək və məramını "Mən məhəbbət yollarında can qoymaq üçün yaranmışam" şəklində bəyan edən gələcək şair və mücahid Təbriz, Əhər, Marağa, Ərdəbil və Xoy şəhərlərində təhsil alaraq orta məktəbi bitirmək barədə diplom-attestat alır və 1961-ci ildə Tehran Universitetinin hüqüq fakültəısinə qəbul olunur. Hüququ tapdalanan, dilinə, milli adət-ənənələrinə, ədəbiyyatına, maarifinə yasaqlar qoyulan bir millətin hüquqlarını qorumaq eşqilə yaşayan gənc 1967-ci ildə universiteti bitirib ali təhsilli hüquqşünas diplomu alsa da, arzusuna müfəvvəq ola bilmir, rejim onun ədliyyə orqanlarında çalışmaq, "millətinin imzasını imzalar içində görmək" (Məhəmməd Hadi) istəyinin üstündən qara bir xətt çəkir.
Ə.Nabdil hüquq sahəsində fəaliyyət imkanlarının olmadığını görəndən sonra Xoy şəhərində müəllim kimi fəaliyyətə başlamış, özü gənc olsa da, gəncliyi vətən və xalq azadlığı uğrunda mübarizlər kimi yetişdirməyə cəhd göstərmişdir. Ağır və üzücü şəraitdə, ana dilində məktəb, mədrəsə və mətbuatın olmadığı, doğma Azərbaycan türkcəsinin dövlət idarələrində deyil, hətta küçə və meydanlarda yasaq edildiyi dövrdə əqidə və məslək dostları ilə birgə o, nəinki doğma dilində danışmaq, eyni zamanda yazıb-yaratmaqdan da çəkinmir. Xoyda müəllim işlədiyi illərdə o, Cənubi Azərbaycanın mütərəqqi fikirli, tərəqqipərvər ziyalılarından olan yazıçı-müəllim Səməd Behrəngi (1940-1969) ilə tanış olur və bu tanışlıq onunn dünyagörüşünün formalaşmasında, ondakı milli ruhun güclənməsində mühüm rol oynayır. S. Behrəngi Ə. Nabdilin duyğu, düşüncə və məramına bələd olduqdan sonra onu milli ruhlu ziyalılardan olan Əmir Pərviz Puyanla tanış edir. Çox keçmir ki, Ə. Nabdil şahlıq rejiminə qraşı müxalif olan gənc qüvvələrin dərin rəğbətini qazanır. Az sonra o, əqidə dostalarından olan Bəhruz Dehqani və Manaf İmani ilə birgə "İran Xalq Fədai Partizanları" təşkilatının Təbriz qanadının mərkəzi özəyini yaratmağa müvəffəq olur. Bu təşkilatın əsas məqsədi İran ərazisində yaşayan xalqları, o cümlədən hamıdan artıq ayrı-seçkiliyə, təqib və məhrumiyyətlərə məruz qalan Azərbaycan türklərini şahlıq rejiminə qarşı mübarizəyə hazırlamaqdan və gəlcəkdə İranda yaşayan xalqların milli, mənəvi və hüquqi bərabərliyini təmin etməkdən ibarət idi. Bu təşkilatın əməli fəaliyyəti nəticəsində 1970-ci ildə şahlıq rejiminə qarşı "Siyahkəl silahlı üsyanı" adı ilə məşhur olan xalq hərəkatı baş vermişdi ki, hərəkatda ən fəal şəkildə iştirak edənlər, heç şübhəsiz ki, hüquqları tapdanan Azərbaycan türkləri idi. Əfsuslar olsun ki, beynəlxalq demokratik qüvvələr tərəfindən yetərincə himayə olunmayan bu xalq hərəkatı silah gücünə amansızcasına yatırıldı və təşkilatın qərarı ilə onun üzvləri İranın müxtəlif yerlərinə səpələnərək gizli fəaliyyətə keçdilər. 1971-ci ilin baharında (şəmsi tarixi ilə 1350-ci ilin fərvərdin ayı) Tehranın Paminar rayonunun xəfiyyələri tərəfindən izlənilən Ə. Nabdil hökumətə qarşı silahlı mübarizəni təbliğ edərkən dövlət məmurlarının atəşinə məruz qalaraq ağır yaralandı və huşsuz halda ələ keçirildi. SAVAK-ın məşhur cəlladları Niktəb, Pərviz Sabiti və onların əlaltıları tərəfindən ağır işkəncələrə məruz qalsa da, yoldaşları və təşkilat barədə ondan heç bir məlumat ala bilmədilər. Polis nəzarəti altında olan xəstəxanada müalicə olunarkən imkan tapan kimi xəstəxananın üçüncü mərtəbəsindən tullanaraq qaçmaq istəyən Ə. Nabdil ələ keçməsin deyə, yenicə sağalmağa başlayan yarasını yırtaraq bağırsaqlarını əlinə dolayıb intihara cəhd etsə də, buna müvəffəq olmur. Polis tərəfindən yaxalanan, yenidən zindan küncünə atılan şair on bir ay ağır işkəncələrə dözür. Uzun sürən məhkəmələr ona altı dəfə ölüm hökmü çıxarsa da, hökmün icrasına onun dilindən söz ala bilmədiklərinə görə cəsarət etmirlər. Nəhayət, 1350-ci ilin isfənd ayının 22-də (1972-ci il martın 13-də) Ə.Nabdil Manaf Fələki və digər səkkiz məsləkdaşı ilə birlikdə vəhşicəsinə edam edildi. Ə.Nabdilin vəfatından 7 il sonra Həbib Sahir məqalələrinin birində şair haqqında yazırdı: "Oxtayın şeirləri nə o taylıların, nə də bu taylıların şeirinə bənzəmir. Oxtayın əlhanında yalnız gözəllik deyil, dərin bir duyğu və fərqli bir ahəng var idi. Şübhəsiz, Oxtay müstəsna istedada malik bir gənc idi. Lakin əfsus, o parlaq cəvahir qara torpaq altında çürüyüb fənaya getdi".
Şeirlərini "Oxtay" təxəllüsü ilə yazan Ə. Nabdilin belə bir təxəllüs götürməsi təsadüfi deyil. Şairin təxəllüsünün izahı ilə bağlı qeydlərindən anlaşıldlğı kimi, təxəllüsün anlamı "oxa tay, ox kimi, oxa bənzər" mənalarını verir. Ə.Nabdilin ölümündən sonra dostları onun şeirlərini toplayaraq "İşıq" adlı bir kitabda nəşr etdirmişlər. Topluda çap olunmuş şeirlərin 33-ü və şair Məftun Əminindən edilmiş 2 tərcümə 1963-1967-ci illərə aiddir. Şairin S.Behrənginin olümü münasibəti ilə yazdığı "Səməd könlümdədir" şeiri isə "Arəş" qəzetindən alınaraq kitaba daxil edilmişdir. "Rüfət" nəşriyyatının yerini və ilini göstərməməklə çap etdiyi kitabın həcmi 116 səhifədən ibarətdir. Nəşriyyat tərəfindən farsca yazılmış 1 səhifəlik ön sözdən sonra 106-cı səhifə də daxil olmaqla şairin öz şeirləri, 107-116-cı səhifələrdə isə şeirlərini əsasən farsca yazan Azərbaycan şairi Y.Məftundan tərcümə etdiyi "İnsan və soruşucu", "Yeli səsləyirik" adlı iki şeiri verilmişdir. Ə. Nabdilin əlimizə gəlib çatan digər kitabı "Tülkü kitabı" adlanır. XIX əsrdə yaşamış Azərbaycan şairi M. Xalxalinin "Sələbiyyə" məsnəvisinin motivləri əsasında yazılmış bu əsəri müəllif 1970-ci ildə tamamlamış, kitab onun ölümündən 10 il sonra, 1980-cı ildə Təbrizin "Ehya" nəşriyatında çap olunmuşdur. 62 səhifədən ibarət olan bu kitabı M. Xalxalinin "Sələbiyyə"sinin sadələşdirilmiş variantı və ya qısaldılmış forması adlandırmaq doğru olmazdı. Bizcə, Ə.Nabdil Cənubi Azərbaycanda yazılı ədəbiyyatda anadilli uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin yox dərəcəsində olduğunu nəzərə alaraq, zəmanənin ruhuna uyğun yeni bir "Tülkü kitabı" ("Tülkünamə") yaratmışdır. Bunlardan başqa, Ə.Nabdildən farsca yazdığı bir neçə məqalə və bir xatirə yadigar qalmışdır ki, bunların tərcümə edilərək oxuculara çatdırılması həlli vacib olan məsələlərdəndir. Şairin əlimizə gəlib çatan irsi ilə tanış olduqda, həqiqətən də onun əsərlərinin bir ox kimi Pəhləvi rejiminin bağrına sancılmaq üçün yazıldığı qətiyyən şübhə doğurmur. Həcmcə kiçik, lakin məna və mündəricə baxımından kiçik ölçülərə sığmayan kitabçadakı şeirlərin hər biri məslək və məramı uğrunda məşəl kimi yanan həqiqi, ilhamlı bir şairin hiss və həyəcanlarının bədii təcəssümüdür. Elə bir şairin ki, bütövlük, tamlıq, mərdanəlik, ən əsası milli məfkurə onun həyat və yaradıcılıq idealıdır.
Forma və məzmun baxımından əsərləri XX əsrin 60-70-ci illərində Cənubi Azərbaycanda yaşayıb-yaradan qələm yoldaşlarından fərqlənən Ə. Nabdil daha çox yeni, bir qədər də sərbəst şeirə meyli ilə seçilir. Dil, üslub cəhətdən tamamilə milli ruhda yazılan, bəzən də az qala danışıq dilinə yaxınlaşan Ə. Nabdil şeirinin baş mövzusu müstəqillik və azadlıq, lirik qəhrəmanı isə şairin özüdür. Zahiri parıltı, bərbəzək, Şərq şeirinə xas olan çoxmərtəbəli məcazlar sisteminə onun əsərlərində nizbətən az təsadüf olunur. Nifrəti də, məhəbbəti də birbaşa olan bu poeziyada üzdə, zahiri qatda cəlbedici şeylər tapmaq o qədər də asan deyil. Məna əsl poeziyaya xas olan alt, sətiraltı qatdadır.
Sual oluna bilər: Ə.Nabdil doğma Azərbaycan türkcəsində təhsil almaya-almaya necə olmuşdur ki, bütün şeirlərini mükəmməl bildiyi fars dilində deyil, ərəb-fars tərkiblərindən qaçmaqla doğma Azərbaycan türkcəsində, həm də yüksək zövq və sənətkarlıqla yaza bilmişdir? Sualın iki mümkün cavabı var ki, əslində bunlardan biri digərini tamamlayır. Birincisi, bu, şairin millətinə bağlılığı və əqidəsi ilə, ikincisi isə onun və onun kimi millətçi gənclərin mütaliəsi və öyrəndikləri ilə bağlı idi ki, bu barədə o, 1970-ci ildə yazdığı "Azərbaycan və milli məsələ" adlı məqaləsində məlumat verərək yazır: "Bir qrup gənc 1960-cı illərin əvvələrində Azərbaycan ədəbiyyatının keçmiş və müasir əsərlərini oxumağa, öyrənməyə başladılar. Onlar rejimin ağır basqılarına baxmayaraq, öz ana dillərinin ədəbiyyatı ilə tanış olub, onu bacardıqca mənimsəyib davam etdirmək istəyirdilər. 1932-ci ildən 60-cı illərin əvvəllərinə qədər keyfiyyəti aşağı olan (təbii ki, 1941-1946-cı illər istisna edilməlidir – İ.Q) "Hüseyn Kürdü", "Əmir Arslan", bir neçə növhə kitabı və bir də Şəhriyarın "Heydərbabaya salam"ından başqa Azərbaycan türkcəsində ayrı bir önəmli əsərə nəşr imkanı tapılmamışdır". Şübhəsiz, Ə.Nabdil də haqqında danışdığı "bir neçə gəncdən" biri olmuş və bütün ömrü boyu ənənəsinə sadiq qalaraq doğma dilində yazmağı özünə şərəf işi hesab etmişdir.
XX əsrin 60-70-ci illərində Cənubi Azərbaycan poeziyasında süjetli lirikanın bir sıra gözəl nümunələrini yaradan Ə. Nabdil Oxtayın "Tozlu piano", "İşıq", "Yurd", "Səttarxanın atlıları" və s. kimi əsərləri "adi əhvalatlarda böyük həqiqətlər"in çox ustalıqla verilməsi, əsas ideyanın açılmasına xidmət edən orijinal deyim tərzi ilə diqqəti cəlb edir.
Təpədən dırnağacan hiss-həyəcan və düşüncə adamı olan şairin "Tozlu piano" şeri Ə. Nabdil yaradıcılığının əsas ideya-bədii istiqamətini qavramaq üçün tutarlı bir nümunədir. Şeirin başlanğıcında ceviz taxtasından düzəldilən qapıları "matəmsiz ölümdən bəri bağlanan" bir piano təsvir edilir. Əslində buna təsvir demək bir qədər mübahisə doğura bilər. Çünki burada "tozlu piano"nun rəsmini çəkmək deyil, o susmuş pianonu dilləndirmək və dillənmiş pianonun sədaları altında yeni inqilabi nəğmələrin oxunacağına oxcusunu inandırmaq məqsədi güdülmüşdür. Aşağıdakı misralara diqqət edək:
Sazaqlı bir səhər parçalyaraq Qara səssizliyi tozlu piano. Qızğın barmaqlardan axacaq o gün Səhəndin buzlanmış ağca gülləri! Qorxulu bir rəqsə başlayırlar, bax, Dağların açmamış solan gülləri! Canlanır dənizlər, qıvrılır çöllər, Qaçırlar ulduzlar qanlı göylərdən, Ulduzlar – gecənin bahdırları....
Bəs bu pianonu kim dilləndirəcək, kim çalacaq? Həmin adamların ünvanını da şair çox poetik və obrazlı şəkildə özü nişan verir və şeiri belə bir uğurlu və ümidli sonluqla tamamlayır:
Uşaqlar, əlizi mənim qəlbimin Istiliyi ilə qızdırın, gedin, Yoxsa soyuq əllər nə edə bilər? Sazaq dan yerində bizi gözləyir, Soyuq əllər ilə aça bilmərik, Gələcək günlərin qızıl qapısın. Soyu əllər ilə çala bilmərik, Günlərin sazında zəfər mahnısın!
Ə. N. Oxtay döyüş və inqilab şairidir. O bilir və başa düşür ki, azadlıq pay kimi, peşkəş kimi verilmir, onu qazanmaq üçün şəhadət şərbətini nuş etmək, torpağı qızıl qanla sulamaq lazımdır. Azadlığı yurdda qaranlıqların qənimi olan dan yerinin sökülməsinə bənzədən şair sual edir: "Yurdumuzda görən haçan dan sökülü?" Sualın cavabını yubatmayan şair dərhal belə bir cavabla qətiyyətlə oxucusuna müraciət edir:
Qoy suvaraq qanımızla bu səadət nihalını, Qönçələnib qoy açılsın Uca dağlar zirvəsində Dan yerinin qızıl gülü! Daha onda işığın yox, Qaranlığın gözlərindən, Acı-acı yaş tökülü!
Ə.N.Oxtayın "İşıq" şeri 60-70-ci illər Güney şeirinin ən uğurlu nümunələrindən biridir desək, zənnimcə, səhv etmərik. "Damcı-damcı qaranlıqda tər tökən" "qara telli kibritçi"yə xitabən:
Od yurdunun qızılca dağlarından, Milyonlar ton kükürd çəkib səpgilən. Karxanadan belə kibrit tökgilən Ki, zülmətin kökün yandırıb-yaxsın, Bütün aləm bizlərə heyran baxsın!
– deyə müraciət edən şair "sarı telli zəncanlı"dan kəskin bıçaqlar yonub düzəltməyi xahiş edir ki, həmin bıçaqlar:
Yırta bilsin zülmün çirkin ürəyin, Qırsın ölüm quşunun da qanadın!
"Xurma telli müəllim"dən isə şairin istədiyi başqa şeydir. Şair nə istəyir? O istəyir ki, müəllim "qaranlıq klaslara" işıq saçsın. "Korluq çəkmiş" balaca insanların oddan isti, qordan aydın qəlbində "bəşəriyyət" sözünü yazsın və "insanların qol-qanadını bağlayan" "qorxu fikrin" onların ürəyindən aparsın. "Rumdan göyçək Urmuda" yaşayan sənətkarlardan, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə səpələnən, "kirpikləri piltə kimi közlənən" toxuculardan da şair eyni şeyi xahiş edir, arzularını üstüörtülü şəkildə deyil, birbaşa, aşıq şəkildə bəyan edir:
Bircə yol da xalçanda bir şəkil sal, Baxanların dizlərini qurutsun, Bir şəkil sal, ərbabları qorxutsun! Zalımların barmaqların düyünlə, Süleyman tək qalx, əjdəri zəncirlə. Qoy xalçanı satan-alan bilsin ki, Sənin dilsiz əllərində nələr var. Xalça üstə başmaqlı yeriyənlər, Bilsinlər ki, dilsiz dinsə, nə qopar!
Şairin mayası gələcəyə inamla yoğrulmuş mübariz ruhlu şeirlərindən biri də "Səttarxan atlıları"dır. Bu şeir ilk baxışda Məşrutə hərəkatına həsr olunmuş əsər təsirini bağışlasa da, əslndə burada məqsəd bambaşqadır. Tarixi hadisəni bir ədəbi fakt kimi alıb müasirləşdirən şair heç nəyin dəyişmədiyini, yenə də Güneydə zülmün ərşə dirəndiyini oxucularına xatırladaraq onları daima sərvaxt və səfərbər olmağa çağırır. Bir daha xatırladır ki, gələcək nəsillərin xoşbəxt, azad, rahat yaşaması üçün məmləkətimiz yadların əlindən alınmalı, istibdad qoşunu darmadağın edilməlidir. Səttarxan atlılarının dilindən söylənmiş şeir belə tamamlanır:
Sübh azanı olmamış, Gümüş ulduz solmamış, Tüfəngim kürəyimdə, Qatarlar belimdəykən, Qızıl atım yel kimi, Götürülür dağlara. Onu bir qaşovlayın, Yəhərin hazırlayın. Istibdad qoşununa, Gedirik qırğın salaq. Gedirik ölkəmizi, Yadlar əlindən alaq! Gedirik gədiklərin, Qurdların tutub boğaq. Bəlkə gələcəkdə siz, Balalar, dincələsiz. Qızıl atın belində, Dağlara yüksələsiz.
Qeyd etdik ki, Ə. N. Oxtay poeziyası nikbin, döyüşkən poeziya olmaqla yanaşı, həm də ümid poeziyasıdır. Ümid, gələcəyə inam bu poeziyanın aparıcı istiqamətlərindən birini, bəlkə də ən başlıcasını təşkil edir. Şairin "Yurd" və "Sınaq" şeirləri bu cəhətdən çox xarakterikdir. Sərbəst şeir formasında yazılmış birinci əsər bir növ şairin özü ilə həsb-halıdır. Gecələr yorğun-arğın qaldığından şəhərlər ağır yuxuya gedən şairin könül quşu uzaq-uzaq üfüqlərə sarı bulud daşıyan yellərlə qanadlaşır. Sonra onun könlü "paltarını soyunub" Urmu gölünün sularında çimən Ayla, sərin-sərin ləpələrlə pıçıldaşır. Tüstüləyən paraxodların başına fırlanır, gah Bağmeşədə fərş toxuyan bir qızın daxmasına, gah "Qaradağ ellərinin qışlaq düşərgələrinə" səyahət edir, gah Marağanın "bağ çardagalarına", gah da "qocaman Ərkin damına" qonur, lakin heç yerdə dinclik tapmır və könül quşunun ürəyi elə hey sıxılır. Buna səbəb nədir? Səbəbi şair aşağıdakı misralarla belə izah edir:
– Ax, niyə Azərbaycanda isti bir ocaq yoxdur?!!... Ax niyə xalqımın əlləri soyuqdur?.. Könül quşunun ürəyi sıxılır. Dağların, çayların o tayından da, Heç bir isti ocaq, Heç bir isti qucaq, Çağırmadı mənim könül quşumu. O, ürək ilə dərdləşir.... Ürək tarixin sözüdür, Ürək tarixin özüdür. Təkcə o, ümidsiz könül quşuna söyləyir ki: "İnsan məhkum olmayacaq, Insanlıq solmayacaq!"
Rəmzi məna daşıyan "Sınıq" şeiri uçmuş bir körpünün və körpüsüz qalan sahilin nisgilinin bədii tablosu olmaqla körpünün tağlarında yuva qurmuş qaranquşlara ünvanlanmış və şair, əslində, ikiyə bölünmüş Azərbaycanın dərdlərini qələmə almışdır. Doğrudur, burada birbaşa Arazın o tayı ilə bu tayı, Şimal və Cənub adları sadalanmır, lakin şeirn hər misra və bəndinin məhz bu niyyətlə yazılması qətiyyən şübhə doğurmur. Şeirin iki bəndinə diqqət edək:
Diri göz körpümüz gözlərin yumdu, Göy suya cumdular kəsilmiş daşlar. Sahilin könlünə nisgil yumuldu, Barı siz getməyin, ay qaranquşlar.
Körpünün başında ağladım getdim, Suların könlünü dağladım getdim, Qəlbimi daşlara bağladım getdim, Körpünü qoruyun, a nazlı quşlar.
Diqqət edilərsə, sözün burada məhz qərinələr uzunu daş-daş, tağ-tağ uçan Arazüstü körpülərdən, lap elə Xudafərindən getdiyinə şübhə ola bilməz. Şeirin sonunda Ə. Nabdil ənənəsinə sadiq qalaraq yenə də böyük ümid və inamla yazır:
Biz yenə elləri bura səslərik, Bükülməz biləklər, qollar bəslərik, Bu çayı biz yenə körpüləyərik, Ömrümüz yenə də əzəldən başlar.
Şeirlərinin birində "Qolları bağlanan əsir bir insan, tutqun axşamlarda ağlamaz, gülməz" kimi tamamilə orijinal bir fikri poetik şəkildə təqdim edən Ə. Nabdilin "Dəmirçi", "Qoşmaca", "Sevgilim olarsanmı?", "Səməd könlümdədir" və s. şeirlərində də eyni ruh hakimdir. Səməd Behrənginin faciəli ölümünə həsr olunmuş "Səməd könlümdədir" şeirində Səmədi, bu millət fədaisini Arazın boz-bulanıq sularında qərq etməyə müvəffəq olanlara üzünü tutaraq, şair tam əminlik və yəqinliklə deyir:
Düşmən tənə vursa, Səməd hardadır? Əlimi sinəmə çalıb deyərəm: - Səməd könlümdədir, ürəyimdədir, Döyüşür, ölsə də dönməz elindən.
Söyləyin: – Gedəcək, sözü qalacaq, Ədalət nağılın el doğruldacaq. Zülm evi ədl ilən bərbad olacaq, Səmədi qarşıda görəcək düşmən!
Bu sözləri indi Ə.Nabdilin özünə də aid edə bilərik: Azərbaycan türklərinin zalım düşmənləri ölməz şairi, onun mübariz poeziyasını daim öz qarşılarında görəcəklər!
Edamı
Əlirza Nabdil hökumət əleyhinə silahlı mübarizənin vacibliyini təbliğ edərkən 1971-ci ilin yazında Tehranın Paminar rayonunda xəfiyyələr onu həbs etmək istəyib. O, müqavimət göstərib. Xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşları onu həbs etmək üçün atəş açıb və gənc şairi ağır yaralayıblar. Həbsxanada onun əməliyyat edilməsinə tanınmış cərrah Cavat Heyət dəvət edilib. Əməliyyat uğurla keçsə də, Oxtay işgəncələrə dözməyərək mübarizə yoldaşlarının adını çəkə biləcəyindən ehtiyatlanaraq intihara cəhd edib. Özünü həbsxana xəstəxanasının üçüncü qatından atarkən yarasının tikişləri sökülüb. O, yerə tökülən bağırsaqlarını əlinə dolayaraq qırmaqla ölümünü sürətləndirmək istəyib. Lakin özünü yetirən həbsxana işçiləri Oxtayın intihar etməsinə mane olublar. 11 aylıq ağır işgəncədən sonra 1972-ci il martın 13-də, sübh çağı Əlirza Nabdil Oxtay 8 məsləkdaşı ilə birlikdə edam edilib. Onu Təbrizdəki Behişti Zəhra qəbristanlığında dəfn ediblər.
Xarici keçidlər
- Əlirza Nabdil Oxtay