fbpx
Wikipedia

Əbülhəsən Raci

Avqust 12, 2021

Əbülhəsən Raci
Doğum tarixi
Doğum yeri
Vəfat tarixi
Fəaliyyəti şair
Əbülhəsən Raci Vikimənbədə

Həyatı

Azərbaycanın İrana mütəəlliq qitəsində zühur edən türk şairlərindən məşhuru Hacı Əbülhəsən Racidir. Racinin nüfuzu Araz çayının sol tərəfində sükunət edən Azərbaycan türklərinə dəxi ki, rus təbəələrindən ibarət olsun, keçibdir. Belə ki, Raci nə qədər İran torpağında mərufü məşhurdur, bir o qədər də Zaqafqaziya türkləri arasında onun hörmət və şöhrəti vardır. Bununla belə Raci kimi şairin ki, onun lətif və dilpəsənd qəzəlləri və cigərsuz növhələri böyükdən kiçiyə kimi cümlə əhli-savadın dillərində caridir, tərcümeyi-halına dair lazım olan məlumatı cəm etməkdə aciz qaldıq. Divani-qəzəliyyat, qəsaid və növhəcatına rücu etdik də şairin öz halü şəninə və filcümlə seyr-sülukuna məxsus bir işarə də bulmadıq. Bu isə bir tərəfdən şayani-təəssüf və bir yandan layiqi-heyrət və təəccüb bir haldır ki, kərrat və dəfəat ilə Racinin divani-əşarü kəlamı çapdan çıxıb və hər bir sinif arasında intişar tapıbdır və divan çap etdirən kitabfüruşların və onun təbinə imtiyaz alan sair əşxasın heç birinin fikrinə gəlməyibdir ki, divan sahibi olan şairin tərcümeyi-əhvalına dair divanın, icmalən cüzi məlumat kitabın bir guşəsində dərc edib, oxuyanları onunla aşina eləsin. Bu təəccüb kəlməsi hal bir Racinin haqqında olmayıb, bəlkə ümum İran və Azərbaycan şairlərinin halına şamildir. İndiyə kimi demək olur ki, Şeyx Sədinin "Gülüstan" və "Bustan" kitabları əqəllən yüz dəfə çapdan çıxıbdır, amma bu çapların heç bir nüsxəsinə Sədi kimi müəzzəm və mötəbər, əhli-hikmət şairin haqqında üç kəlmə də söz tapılmaz. Ancaq kitabın axırında çəndan lüzumiyyəti olmayan şeyi qeyd edirlər ki: "Günahsız mərhum filankəsin divanı çox hörmətli məşhədi filanın göstərişi əsasında tamam oldu və ya xeyrül-həqq filan kərbəlayının səyi nəticəsində çap olundu".

Hacı Əbülhəsən Racinin tərcümeyi-halında onun hisri təqvimi ilə 1247-ci (1252-ci) ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində dünyaya gəlib. Təlim və tərbiyəni bu şəhərdə alıb. 40-45 il yaşayıb. Vəfatı Həcc ziyarətindən müraciət edəndə olubdur. Cəddədə gəmiyə oturanda əsnayi-rahda dəryaya qərq olubdur və bu hüznavər hadisə hicrətin 1292-ci ilində vaqe olubdur.

Səbur cənablarının burada yazılan şerlərindən məlum olur ki, mərhum Hacı Əbülhəsən Racinin şənü rütbəsi dost və əhibbası arasında xeyli tutulurmuş. Mərhum şairin pişəzvəqt qafil ölməyi əhibbalarını böyük yasü ələmə düçar edib, novgüllərinə ayrılıq və heyrət dağı çəkibdir. Cənab Səbur sair Azərbaycan şairləri kimi vəsfində mübaliğə edib, Racinin fəzilətini bir dərəcədə artırıb ki, onun şənü halını ənbiyayi-kiramdan bəzinin halına təşbih qılıbdır. Bir sayaq üzrə ki, Raci dəxi müqəddəs və mütəhhər vücudlar kimi məaniyi-əshab ilə həmcəlis olub, cismi-kəsifdən xilas olmaq ilə böyük bir səadətə vasil olubdur.

Racinin divani-əşarı bu qayda üzrə tərtib olunubdur: qəzəliyyati-farsi, qəsaidi-türki, qəzəliyyati-türki, təcnisi-türki, Kərbəla şühədalarının əhli-beytinin müsibətinə dair növhəvü sinəzənləri, müqəttəat və rübaiyyat. Növhə və sinəzənlərin arasında yazılan əfrad mərhumül-məğfur Molla Hüseyn "Dəxil" təxəllüs şairin kəlamlarıdır ki, onları Raciyə nisbət vermək dürüst deyil. Divani-Racinin bəzi nüsxələrində Dəxilin və Nacinin və Mirinin kəlamlarından dəxi seyyidüş-şühədanın müsibətinə dair növhə və sinəzənlər daxil olubdur. Belə ki, Təbriz mətbəələrində çap olunan kitabların çoxunda əsla bir qayda və səliqə yoxdur. Hər bir kitaba lazım olan föhristdən dəxi xəbərləri yoxdur. Ancaq onu qənimət bilirlər ki, kitabın boş qalan yerlərini hər nə ilə olacaq, olsun, doldursunlar.

Racinin səlis və rəvan təbi olduğu əşarından görünür. Onun qəzəllərinin çoxu dillərdə əzbər olubdur və xanəndələrin çox vaxtı toylarda və işrət məclislərində oxuduqları Racinin gözəl qəzəlləridir.

Racinin vətəndaşı və həmməclisi olan bir nəfər şəxs ilə dəmir yol[un]da tanış oldum. Ol cənab ziyarətə gedirdi və Racini görmüşdü. Racinin əxlaqü adabından əhvalpürsan oldum. Məzkur hacı Racini çox tərif edib, ziyadə xoşxülq, xoşrəftar və xoşsöhbət olduğunu söylədi. Mərhumun əxlaqi-pəsəndidələrindən birisi də onun artıq mütədəyyin, vətənpərəst və həmçinin hirsü təmədən ari, cümləyə yaxşılıq edən dərvişsifət və əhli-qənaət, pakdamən bir vücud olması barəsində bir beytdə deyibdir:

Əgərçi Racinin divani-şeri Azərbaycanın hər bir vilayətinə dağılıb və kəlami-mövzunu dillərdə caridir, vəli biz də məcmuəmizi onun asari-lətifələrindən xali qoymamaq üçün bir neçə nümunələr burada təhrir qıldıq.

Racinin bu qəzəlində "xeyli məzmunlu şerlər vardır ki, onlara diqqət yetirməmək olmaz, əz cümlə zəmanənin övzai müttəsil təğyirü təbdil tapıb da, ixtilaf üzrə gərdiş etməsidir. Belə ki, "Cuyi-zəmanə gah bulanıb, gah saf olur". Ona binaən insan dəxi gərəkdir elmü bilik ilə mütəməddin olub, zəmanənin iqtizasınca dolanmağa özünə əsbabi-məişət mühəyya edə.

Atidə yazılan qəzəlində Raci insanın başına eşqdən gələn bəlaları bir-bir tedad edib, onların olmağını, filcümlə dünyada insanın zövq-vəfası və eyş-işrəti üçün xəlq olunmuş əsbabü əlamətlərin yoxluğunu və hüzn-ələmin, qəm-qüssənin nəfyini arzu edib əsil mətləb və təmənnası nə olduğunu məxfi saxlayır. Rus şairi Lermontov kimi bizim Racimiz də nə ölmək istəyir və nə sağ qalmaq, nə şirinliyə meyl edir və nə acılığa, nə hicrin zəhri-həlahilini və nə vəslin şəkəri-safını tələb edir. Haman qəzəl budur:

Racinin bu qisim təcnisləri çoxdur. Burada biz ancaq onlardan bir neçəsini yazdıq. Cümləsi ilə bələd olmaq istəyənlər onun divanına rücu eləsinlər. Mərhum Hacı Əbülhəsən Racinin qönçeyi-təbi-lətifi xüsusən facieyi-Kərbəlanı zikr etdikdə gül kimi açılıb, hər tərəf hüznü ələm gətirici ətirlər saçıb və cümlənin ürəklərini qəmü qüssə ilə və gözlərini yaş ilə doldurur. Və lakin bu qəmü ələm və bu göz yaşı insanı məyüsü məğşuşü təzyiq etmir, bəlkə onun qəlbini səfalandırıb, gözünə işıq gətirir.

Əgər iradü etiraf olunsa ki, kədər ilə səfa və qəm ilə sürur və yaş ilə nur bir yerdə ola bilməz, bunlar bir-biri ilə zidd olduğu halda uyuşmaz, onda deyə bilərik, bəli, İmam Hüseyn müsibətində bu feyz vardır, bir yandan ağladır, bir yandan nuraniyyət bəxş edib şad qılır; bir yandan qəmləndirir, bir yandan qəmü qüssədən azad edir. Bir yandan şikəstəvü pərişanhal edir, bir yandan uca məqamlarda dövr etməyə pərü bal verir. Bu feyzü bərəkət, bu qeyri-adi halət və xüsusiyyət ancaq seyyidüş-şühəda müsibətü əzasına müxtəsdir, ancaq mahi-məhərrəmdə tərtib olunan təziyələrdə hiss olunur. Raci isə bu təziyələrin rövnəqi və matəmlərin şəfəqidir. Azərbaycan şüərasından Dəxildən sonra Raci Kərbəla gülşəninin ən fəsih bülbüli-xoşəlhanı və neynəva dəştinin ən suznak növhəxanı hesab olunur. Racinin növhələrində olan təsir çox rövzəxanların mərsiyələrindən artıqdır. Əzbəs ki, rövzəxanların əksəri oxuduqları əhvalatda bəzi kərə o qədər mübaliğə edirlər ki, o qədər fəhmü idraka sığışmayan və ağıl qəbul etməyən sözlər və hekayə söyləyirlər ki, əhli-məclis onlara inanmayıb, bir növ qövllərindən ikrah edirlər. Oxuduqları mərsiyəyə meylü rəğbət göstərmirlər. Raci Kərbəla faciəsinin hansı bir qissəsini rişteyi-nəzmə çəkibsə, tamamında böyük məharət büruz edibdir, əhvalatı eyni ilə, sərapa, şairanə elə gözəl tərzdə nəql edir ki, cümlənin huşü diqqətini cəlb edir.

Məsələn, İmam Hüseyn əleyhissəlamın əziz və istəkli qızı cənab Səkinə Şamda cümleyi-əhli-beytlə əsirvar olduğu zamanda bir gecə yuxuda babası seyyidüş-şühədanı görüb, ona şərhi-hal etməsini, yainki ali-əbanın Kərbəla diyarına yetişdikdə möhnətü qəm qubarına batmaqlarını və seyyidüş-şühədanın övladü ənsarının hər birinin vəsfi-halını və yainki əhli-beytin Şamdan Mədinəyə müraciət etməsini və əhli-Mədinənin şurişü nəvaya gəlməsini və mərizə Fatimənin hali-pürməlalını və bu qisim çox-çox Kərbəla əhvalatını Raci əleyhirrəhmə elə bir fəsahət və məharətlə təhrir qılıbdır [ki], hər kəs onları diqqət ilə oxusa, məyusü məlulü feyzyab olmaqla əhvalatdan dəxi filcümlə xəbərdar olar.

Racinin növhələri məlum isə də, onlardan birini nümunə üçün burada yazırıq. Bu növhədə İmam Hüseyn həmşirəsi olan vəfa kanı və dəyanətü sədaqət mənbəyi Zeynəbi-qəmpərvərdə öz cananı ilə, yəni xaliqi-ləmyəzəl ilə ruzi-əzəldə elədiyi əhdləri bəyan edib, kamali-cürətü fəxarət ilə deyir ki, həqq yolunda və eşq aləmində nə qədər ağır cəfalara və böyük bəlalara giriftar olsam, mənə eyni-səadətdir və yüz belə zəhmətlərə öz canımla dözərəm. Cənab Zeynəb isə qardaşına təsəlli verib hər növ bəlalara təhəmmül etməsini təsdiq edib deyir ki, ya Hüseyn, ruzi-cəzada səninlə başlar əlində şühəda həşrə gələn zamanı mən də üsəranı başıma cəm edib, bu zülfi-pərişanımla siz ilə müttəfiq cümlə [ümmətə] şəfaətçi olaram. Haman növhə budur:

İstinadlar

Xarici keçidlər

  Vikimənbədə Müəllif:Əbülhəsən Raci ilə əlaqəli məlumatlar var.

Avqust 12, 2021
əbülhəsən, raci, doğum, tarixi, 1831doğum, yeri, təbriz, təbriz, mərkəzi, baxşi, təbriz, şəhristanı, şərqi, azərbaycan, ostanı, iranvəfat, tarixi, 1876fəaliyyəti, şair, vikimənbədəhəyatı, redaktəazərbaycanın, irana, mütəəlliq, qitəsində, zühur, edən, türk, şai. Ebulhesen RaciDogum tarixi 1831Dogum yeri Tebriz Tebriz merkezi baxsi d Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 1876Fealiyyeti sairEbulhesen Raci VikimenbedeHeyati RedakteAzerbaycanin Irana muteelliq qitesinde zuhur eden turk sairlerinden meshuru Haci Ebulhesen Racidir Racinin nufuzu Araz cayinin sol terefinde sukunet eden Azerbaycan turklerine dexi ki rus tebeelerinden ibaret olsun kecibdir Bele ki Raci ne qeder Iran torpaginda merufu meshurdur bir o qeder de Zaqafqaziya turkleri arasinda onun hormet ve sohreti vardir Bununla bele Raci kimi sairin ki onun letif ve dilpesend qezelleri ve cigersuz novheleri boyukden kiciye kimi cumle ehli savadin dillerinde caridir tercumeyi halina dair lazim olan melumati cem etmekde aciz qaldiq Divani qezeliyyat qesaid ve novhecatina rucu etdik de sairin oz halu senine ve filcumle seyr sulukuna mexsus bir isare de bulmadiq Bu ise bir terefden sayani teessuf ve bir yandan layiqi heyret ve teeccub bir haldir ki kerrat ve defeat ile Racinin divani esaru kelami capdan cixib ve her bir sinif arasinda intisar tapibdir ve divan cap etdiren kitabfuruslarin ve onun tebine imtiyaz alan sair esxasin hec birinin fikrine gelmeyibdir ki divan sahibi olan sairin tercumeyi ehvalina dair divanin icmalen cuzi melumat kitabin bir gusesinde derc edib oxuyanlari onunla asina elesin Bu teeccub kelmesi hal bir Racinin haqqinda olmayib belke umum Iran ve Azerbaycan sairlerinin halina samildir Indiye kimi demek olur ki Seyx Sedinin Gulustan ve Bustan kitablari eqellen yuz defe capdan cixibdir amma bu caplarin hec bir nusxesine Sedi kimi muezzem ve moteber ehli hikmet sairin haqqinda uc kelme de soz tapilmaz Ancaq kitabin axirinda cendan luzumiyyeti olmayan seyi qeyd edirler ki Gunahsiz merhum filankesin divani cox hormetli meshedi filanin gosterisi esasinda tamam oldu ve ya xeyrul heqq filan kerbelayinin seyi neticesinde cap olundu Haci Ebulhesen Racinin tercumeyi halinda onun hisri teqvimi ile 1247 ci 1252 ci ilde Tebriz seherinin Xiyaban mehellesinde dunyaya gelib Telim ve terbiyeni bu seherde alib 40 45 il yasayib Vefati Hecc ziyaretinden muraciet edende olubdur Ceddede gemiye oturanda esnayi rahda deryaya qerq olubdur ve bu huznaver hadise hicretin 1292 ci ilinde vaqe olubdur Sebur cenablarinin burada yazilan serlerinden melum olur ki merhum Haci Ebulhesen Racinin senu rutbesi dost ve ehibbasi arasinda xeyli tutulurmus Merhum sairin pisezveqt qafil olmeyi ehibbalarini boyuk yasu eleme ducar edib novgullerine ayriliq ve heyret dagi cekibdir Cenab Sebur sair Azerbaycan sairleri kimi vesfinde mubalige edib Racinin feziletini bir derecede artirib ki onun senu halini enbiyayi kiramdan bezinin halina tesbih qilibdir Bir sayaq uzre ki Raci dexi muqeddes ve mutehher vucudlar kimi meaniyi eshab ile hemcelis olub cismi kesifden xilas olmaq ile boyuk bir seadete vasil olubdur Racinin divani esari bu qayda uzre tertib olunubdur qezeliyyati farsi qesaidi turki qezeliyyati turki tecnisi turki Kerbela suhedalarinin ehli beytinin musibetine dair novhevu sinezenleri muqetteat ve rubaiyyat Novhe ve sinezenlerin arasinda yazilan efrad merhumul megfur Molla Huseyn Dexil texellus sairin kelamlaridir ki onlari Raciye nisbet vermek durust deyil Divani Racinin bezi nusxelerinde Dexilin ve Nacinin ve Mirinin kelamlarindan dexi seyyidus suhedanin musibetine dair novhe ve sinezenler daxil olubdur Bele ki Tebriz metbeelerinde cap olunan kitablarin coxunda esla bir qayda ve seliqe yoxdur Her bir kitaba lazim olan fohristden dexi xeberleri yoxdur Ancaq onu qenimet bilirler ki kitabin bos qalan yerlerini her ne ile olacaq olsun doldursunlar Racinin selis ve revan tebi oldugu esarindan gorunur Onun qezellerinin coxu dillerde ezber olubdur ve xanendelerin cox vaxti toylarda ve isret meclislerinde oxuduqlari Racinin gozel qezelleridir Racinin vetendasi ve hemmeclisi olan bir nefer sexs ile demir yol un da tanis oldum Ol cenab ziyarete gedirdi ve Racini gormusdu Racinin exlaqu adabindan ehvalpursan oldum Mezkur haci Racini cox terif edib ziyade xosxulq xosreftar ve xossohbet oldugunu soyledi Merhumun exlaqi pesendidelerinden birisi de onun artiq mutedeyyin vetenperest ve hemcinin hirsu temeden ari cumleye yaxsiliq eden dervissifet ve ehli qenaet pakdamen bir vucud olmasi baresinde bir beytde deyibdir Egerci Racinin divani seri Azerbaycanin her bir vilayetine dagilib ve kelami movzunu dillerde caridir veli biz de mecmuemizi onun asari letifelerinden xali qoymamaq ucun bir nece numuneler burada tehrir qildiq Racinin bu qezelinde xeyli mezmunlu serler vardir ki onlara diqqet yetirmemek olmaz ez cumle zemanenin ovzai muttesil tegyiru tebdil tapib da ixtilaf uzre gerdis etmesidir Bele ki Cuyi zemane gah bulanib gah saf olur Ona binaen insan dexi gerekdir elmu bilik ile mutemeddin olub zemanenin iqtizasinca dolanmaga ozune esbabi meiset muheyya ede Atide yazilan qezelinde Raci insanin basina esqden gelen belalari bir bir tedad edib onlarin olmagini filcumle dunyada insanin zovq vefasi ve eys isreti ucun xelq olunmus esbabu elametlerin yoxlugunu ve huzn elemin qem qussenin nefyini arzu edib esil metleb ve temennasi ne oldugunu mexfi saxlayir Rus sairi Lermontov kimi bizim Racimiz de ne olmek isteyir ve ne sag qalmaq ne sirinliye meyl edir ve ne aciliga ne hicrin zehri helahilini ve ne veslin sekeri safini teleb edir Haman qezel budur Racinin bu qisim tecnisleri coxdur Burada biz ancaq onlardan bir necesini yazdiq Cumlesi ile beled olmaq isteyenler onun divanina rucu elesinler Merhum Haci Ebulhesen Racinin qonceyi tebi letifi xususen facieyi Kerbelani zikr etdikde gul kimi acilib her teref huznu elem getirici etirler sacib ve cumlenin ureklerini qemu qusse ile ve gozlerini yas ile doldurur Ve lakin bu qemu elem ve bu goz yasi insani meyusu megsusu tezyiq etmir belke onun qelbini sefalandirib gozune isiq getirir Eger iradu etiraf olunsa ki keder ile sefa ve qem ile surur ve yas ile nur bir yerde ola bilmez bunlar bir biri ile zidd oldugu halda uyusmaz onda deye bilerik beli Imam Huseyn musibetinde bu feyz vardir bir yandan agladir bir yandan nuraniyyet bexs edib sad qilir bir yandan qemlendirir bir yandan qemu qusseden azad edir Bir yandan sikestevu perisanhal edir bir yandan uca meqamlarda dovr etmeye peru bal verir Bu feyzu bereket bu qeyri adi halet ve xususiyyet ancaq seyyidus suheda musibetu ezasina muxtesdir ancaq mahi meherremde tertib olunan teziyelerde hiss olunur Raci ise bu teziyelerin rovneqi ve matemlerin sefeqidir Azerbaycan suerasindan Dexilden sonra Raci Kerbela gulseninin en fesih bulbuli xoselhani ve neyneva destinin en suznak novhexani hesab olunur Racinin novhelerinde olan tesir cox rovzexanlarin mersiyelerinden artiqdir Ezbes ki rovzexanlarin ekseri oxuduqlari ehvalatda bezi kere o qeder mubalige edirler ki o qeder fehmu idraka sigismayan ve agil qebul etmeyen sozler ve hekaye soyleyirler ki ehli meclis onlara inanmayib bir nov qovllerinden ikrah edirler Oxuduqlari mersiyeye meylu regbet gostermirler Raci Kerbela faciesinin hansi bir qissesini risteyi nezme cekibse tamaminda boyuk meharet buruz edibdir ehvalati eyni ile serapa sairane ele gozel terzde neql edir ki cumlenin husu diqqetini celb edir Meselen Imam Huseyn eleyhisselamin eziz ve istekli qizi cenab Sekine Samda cumleyi ehli beytle esirvar oldugu zamanda bir gece yuxuda babasi seyyidus suhedani gorub ona serhi hal etmesini yainki ali ebanin Kerbela diyarina yetisdikde mohnetu qem qubarina batmaqlarini ve seyyidus suhedanin ovladu ensarinin her birinin vesfi halini ve yainki ehli beytin Samdan Medineye muraciet etmesini ve ehli Medinenin surisu nevaya gelmesini ve merize Fatimenin hali purmelalini ve bu qisim cox cox Kerbela ehvalatini Raci eleyhirrehme ele bir fesahet ve meharetle tehrir qilibdir ki her kes onlari diqqet ile oxusa meyusu melulu feyzyab olmaqla ehvalatdan dexi filcumle xeberdar olar Racinin novheleri melum ise de onlardan birini numune ucun burada yaziriq Bu novhede Imam Huseyn hemsiresi olan vefa kani ve deyanetu sedaqet menbeyi Zeynebi qemperverde oz canani ile yeni xaliqi lemyezel ile ruzi ezelde elediyi ehdleri beyan edib kamali curetu fexaret ile deyir ki heqq yolunda ve esq aleminde ne qeder agir cefalara ve boyuk belalara giriftar olsam mene eyni seadetdir ve yuz bele zehmetlere oz canimla dozerem Cenab Zeyneb ise qardasina teselli verib her nov belalara tehemmul etmesini tesdiq edib deyir ki ya Huseyn ruzi cezada seninle baslar elinde suheda hesre gelen zamani men de userani basima cem edib bu zulfi perisanimla siz ile muttefiq cumle ummete sefaetci olaram Haman novhe budur Istinadlar RedakteXarici kecidler Redakte Vikimenbede Muellif Ebulhesen Raci ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Ebulhesen Raci amp oldid 5529727, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.