Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Molla Rüstəm məscidi (fars. مسجد چوبی ملا رستم مراغه) - İranın Şərqi Azərbaycan ostanında, Marağa şəhərində yerləşən Səfəvilər dövrünə aid qədim məscid. Bu tarixi abidə Marağa şəhərinin Molla Rüstəm meydanının yaxınlığında yerləşir. İran İslam İnqilabından sonra məscidin adı dəyişdirilərək İmam Xomeyni məscidi olmuşdur.
| Molla Rüstəm məscidi | |
|---|---|
| fars. مسجد چوبی ملا رستم مراغه | |
| Ölkə |  İran |
| Şəhər | Marağa |
| Aidiyyatı | Səfəvilər imperiyası |
| Tikilmə tarixi | XVI |
| Üslubu | |
| Vəziyyəti | stabil |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 8909 |
Məscidin mülkiyyəti Vəqf İdarəsinə məxsusdur. Abidə 2003-cü ildə İran Mədəniyyət və Turizm idarəsi tərəfindən 8909 nömrəsi ilə qeydiyyata alınıb.Binanın bir hissəsi İran Mədəniyyət və Turizm İdarəsinin nəzarəti altında təmir və bərpa olunub.
Tarixi
Məscidin memarlıq üslubuna diqqət yetirdikdə onun düzbucaqlı formada inşa edildiyini görmək mümkündür. Bu plan əsasən Səfəvi dövrü məscidlərinin ənənəvi xüsusiyyəti hesab olunur. Bundan əlavə, məscidin daxili dekorasiyasında, müqərnəsli sütun başlıqlarını, taxta sütunlarını, taxta tavanları və digər üslub xüsusiyyətlərini nəzərə alsaq məscidin Səfəvilər dövrünə aid olduğunu söyləmək mümkündür. Qacarlar dövründə Molla Rüstəm məscidinin bir çox yeri, xüsusən də onun tavanındakı işçilik nümunələri və şerlər bərpa olunmuşdur. Məscidin içərisindəki lövhələrdə hicri 1263 (1846) tarixi görünür və bu tarix Qacar dönəminə təsadüf edir. Günümüzdə məscid istifadəyə açıqdır.
Kitabəsi
Məscidin inşa tarixini göstərən bir kitabə yoxdur. Lakin məscidin şimal tərəfində, girişdən yuxarı solda mərmərdən 40x60 sm ölçüdə kitabə vardır. Kitabənin üzərində məscidin bərpa tarixi yəni hicri 1263-cü il (1846) yazılıb. Həmçinin bu kitabənin üzərində: Məscid Nəsirəddin şah dövründə Hacəli xan Müqəddəm Maraği tərəfindən bərpa edilmişdir sözləri oxunur.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Məscid plan olaraq çoxayaqlı taxta dayaqlı plan tipində tikilmişdir. Məscidin ölçüləri 25,6x19,4 m, hündürlüyü 4,5 m-dir. İbadətgahda hər cərgədə 7 sütun olmaqla, 5 cərgə sütundan istifadə edilib və ümumilikdə 35 taxta sütun var. Ümumilikdə isə məsciddə 40 sütun mövcuddur. Bunun səbəbi Məhəmməd peyğımbər tərəfindən 40 ədədinin müqəddəs sayılmasıdır. 40 sütun Səfəvi dövrü abidələrinə məxsus memarlıq xüsusiyyətlərindən biri hesab olunur. Buna İsfahanda yerləşən məşhur Çəhəl sütun sarayını misal göstərmək olar. Abidənin şimal cəbhəsi 33,5 m, cənub cəbhəsi 28 m, qərb 21,3 m, şərq cəbhəsi isə 30 m-dir. Məscidin iki giriş hissəsi var, bu giriş bölmələri məscidin şimal tərəfindədir. Məscidin nisbətən qərbdə yerləşən giriş qapısı müqərnəsli tacqapıdır. Bu qapı sivri uclu kəmərin içinə yerləşdirilib və üzərində suvaqdan hazırlanmış müqərnəslər var. Müqərnəsin altında bitki formalı bəzəklər var. Bundan əlavə, sivri uclu kəmərin içərisində gipsdən hazırlanmış həndəsi ornamentlər nəzərə çarpır. Bu girişdə kərpiclər ornamentli üfüqi və şaquli şəkildə düzülmüşdür. Sonradan girişə dəmir pəncərə və dəmir qapı əlavə edilmişdir. Müqərnəsli girişin üzərində eni təqribən 1 m olan taxta saçaqlar var. Ümumiyyətlə Molla Rüstəm məscidində iki növ ornament var, birincisi taxta dirəklərdəki müqərnəs oymaları, digəri isə taxta tavandakı xətlərdir.
Digər giriş şimal fasadının şərqində yerləşir və eyvan tipli girişdir. Bu giriş də sivri uclu kəmərin içərisinə yerləşdirilib, içərisində pəncərə və taxta qapı var. Qapı kəmərinin üst hissəsi üfüqi və şaquli formada göy rəngli şirli kərpiclə hörülmüşdür. Kəmərin məhək daşı üzərində sarı şirli kərpicdən istifadə edilmiş və üzərində Məhəmməd peyğəmbərin adı yazılmışdır. Məscidin şimal fasadı iki mərtəbəlidir və aşağı mərtəbədə 1x1,5 m ölçüdə beş kiçik pəncərə yerləşdirilib. İkinci mərtəbədə daha beş böyük pəncərə var. Bu pəncərələr ibadətgahı işıqlandırır. Pəncərələr də sivri uclu kəmərin içərisinə yerləşdirilib və onun formasına uyğun hazırlanıb. Məscidin əsas giriş qapısı şimal tərəfdə yerləşən şərq istiqamətinə açılan qapıdır. Bu qapıdan daxil olduqdan sonra daşlıq bölümü qarşımıza çıxır. Daşlıq hissəsi suvaqla örtülüb. Bura gələn ziyarətçilər 5 pilləkən çıxaraq ibadətgaha keçirlər. ibadətgahın qapısı kvadrat formalı, iki tərəfli taxta qapıdır. Daşlıq hissəsi kərpicdən tikilib altıbucaqlı formasındadır. Şərq qapısı dəmirdəndir və içəri girməzdən əvvəl daşlıq hissə var. Daşlıq hissənin sol tərəfindən məscidin ibadətgah hissəsinə daxil olunur. Məscidin dəstəmaz otağı və tualetləri şərq qapısı tərəfdə yerləşir və bu hissələrə giriş həyətə oxşar koridorla təmin edilir. Molla Rüstəm məscidində, əsasən, 35 taxta sütunlu ibadətgah hissəsi yayda ibadət məqsədi ilə istifadə edilsə də, qışda havanın soyuq olması səbəbindən məscidin istilik problemi də nəzərə alınır. Qışda ikinci mərtəbədə yerləşən dörd sütunlu daha kiçik ibadət otağından istifadə olunur. ikinci mərtəbədəki kiçik hərim bölməsindən istifadə olunur. Bu otağın sahəsi 26,5x7,5 m-dir, 4 sütunu var. Sütunlar arasındakı məsafə 3,4 m-dir. Onlardan biri mərmərdəndir və tarixçilərin fikrinə əsasən Qacarlar dövründə əlavə edildiyi ehtimal olunur. Bundan əlavə, bu sütunların başlıqları iki cərgə müqərnəslidir. Məscidin şərq girişindən bu gün qadınlar istifadə edirlər. Yay ibadətgahındakı sütunlar mehraba paralel olaraq yeddi ədəd olmaqla beş cərgədə düzülmüşdür. Bu sütunlar arasındakı boşluq təxminən 3 m-dir. Sütunların altlığı daşdan, başlıqları isə müqərnəsdir. Bu müqərnəslər kiçikdən böyüyə qədər tədricən üç cərgədə düzülmüşdür. Bundan əlavə, müqərnəslərin üzərində heç bir ornamentə rast gəlinmir. Sütunların gövdəsi qovaq ağacından hazırlanıb və üzərində bəzək yoxdur. Məscidin tavanı da taxtadandır. Tavanla sütunların arasında oyma ağaclar var. Onların üzərində nəbati motivlərdən ibarət əl işi ornamentlər oyulub. onların üslub xüsusiyyətləri.Bu əllə çəkilmiş bəzəklərə əsasən Qacar dövrünə aid abidələrdə rast gəlinir. Bundan başqa tavala sütun arasındakı ağacların üzərinə Allahın (Esmaül Hüsna) bir neçə adı Ya Burhan, Məhəmməd, Əli adları yazılmışdır. Bu adları günümüzdə də oxumaq mümkündür. Yay ibadətgahının şimalında dörd taxta qapı və pəncərə var. Bu pəncərələr qış ibadətgahına açılır.
Məscidin mehrabı cənub tərəfdədir və mehrabda heç bir bəzək yoxdur. Mehrab taxçası yarımdairəvi kəmərlə divara yerləşdirilib. Mehrabın çıxıntısı yoxdur. Mehrabın qarşısında taxtadan altı pilləli səyyar minbər var. Minbərin üzərində heç bir yazı və ornament yoxdur.
Məscidin həmçinin mətbəxi və yemək paylama otağı da var. Zəkat yeri ianələrin qəbul edildiyi, qida və geyimlərin paylandığı yerdir. Burada kərpicdən hörülmüş 4 dairəvi sütun yerləşir. Otağın tavanı qış ibadətgahının zəminidir. Burada da heç bir bəzək ünsürünə rast gəlinmir.
Məscidin ornament və bəzəkləri kərpiclərin şaquli və üfiqi düzülüşü ilə əldə edilmişdir. Məscidin inşaasında daş, kərpic, şirli kərpic, taxta və suvaqdan istifadə edilib.
İstinadlar
- "مسجد چوبی ملا رستم مراغه". irantourismonline.com (fars). 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-26.
- Tazehkand, 2018. səh. 51
- Məhəmmədzadə, 2013. səh. 165
- Dihgan, 2000. səh. 30
- Dihgan, 2000. səh. 150
- GHARİHEİDARİ, 2017. səh. 178
- Məhəmmədzadə, 2013. səh. 167
- GHARİHEİDARİ, 2017. səh. 179
- Məhəmmədzadə, 2013. səh. 168
- Məhəmmədzadə, 2013. səh. 169
Mənbə
- Mehdi Məhəmmədzadə. Saideh Tavakolli, İrfani Semboller Molla Rüstem Camisinin Süslerinde. Mahi Hüner. 2013.
- MOHSENİ TAZEHKAND. TARİHİ ALANLARIN KORUNMASI VE İYİLEŞTİRİLMESİNİN MEKANSAL, SOSYAL VE EKONOMİK ETKİLERİNİN ANKARA HAMAMÖNÜ YENİLEME ALANI ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ VE MERAGA KENTİ MOLLA RÜSTEM -HAMAM TARİHİ ALANI İÇİN ÖNERİLERİN GELİŞTİRİLMESİ. Gazi Universitesi. 2018.
- Mohammedreza GHARİHEİDARİ. MERAGADA’Kİ SANAT ve MİMARİ VARLIKLARI ve ANADOLU’YA ETKİSİ. Erzurum. T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI. 2017.
- Dihgan Nahid. Azerbaycan’ın Ahşap Nigareleri. Təbriz. Sanat Kültür Bakanlığı. 2000.
- Mokhlesi, M. A. Doğu Azerbaycan’ın Tarihi Eserleri Listesi. Tehran: Kültürel Miras Örgütü. 1992.
- Ali NOROUZİ ALANJAGH. DOĞU AZERBAYCAN İLİNİN (İRAN) BÖLGESEL AÇIDAN TURİZM PLANLAMASI VE ANALİZİ. Erzurum. T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI. 2019.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Molla Rustem mescidi fars مسجد چوبی ملا رستم مراغه Iranin Serqi Azerbaycan ostaninda Maraga seherinde yerlesen Sefeviler dovrune aid qedim mescid Bu tarixi abide Maraga seherinin Molla Rustem meydaninin yaxinliginda yerlesir Iran Islam Inqilabindan sonra mescidin adi deyisdirilerek Imam Xomeyni mescidi olmusdur Molla Rustem mescidifars مسجد چوبی ملا رستم مراغه Olke IranSeher MaragaAidiyyati Sefeviler imperiyasiTikilme tarixi XVIUslubuVeziyyeti stabilTeyin edilib2003Istinad nom 8909 Mescidin mulkiyyeti Veqf Idaresine mexsusdur Abide 2003 cu ilde Iran Medeniyyet ve Turizm idaresi terefinden 8909 nomresi ile qeydiyyata alinib Binanin bir hissesi Iran Medeniyyet ve Turizm Idaresinin nezareti altinda temir ve berpa olunub TarixiMescidin memarliq uslubuna diqqet yetirdikde onun duzbucaqli formada insa edildiyini gormek mumkundur Bu plan esasen Sefevi dovru mescidlerinin enenevi xususiyyeti hesab olunur Bundan elave mescidin daxili dekorasiyasinda muqernesli sutun basliqlarini taxta sutunlarini taxta tavanlari ve diger uslub xususiyyetlerini nezere alsaq mescidin Sefeviler dovrune aid oldugunu soylemek mumkundur Qacarlar dovrunde Molla Rustem mescidinin bir cox yeri xususen de onun tavanindaki iscilik numuneleri ve serler berpa olunmusdur Mescidin icerisindeki lovhelerde hicri 1263 1846 tarixi gorunur ve bu tarix Qacar donemine tesaduf edir Gunumuzde mescid istifadeye aciqdir Kitabesi Mescidin insa tarixini gosteren bir kitabe yoxdur Lakin mescidin simal terefinde girisden yuxari solda mermerden 40x60 sm olcude kitabe vardir Kitabenin uzerinde mescidin berpa tarixi yeni hicri 1263 cu il 1846 yazilib Hemcinin bu kitabenin uzerinde Mescid Nesireddin sah dovrunde Haceli xan Muqeddem Maragi terefinden berpa edilmisdir sozleri oxunur Memarliq xususiyyetleriMescid plan olaraq coxayaqli taxta dayaqli plan tipinde tikilmisdir Mescidin olculeri 25 6x19 4 m hundurluyu 4 5 m dir Ibadetgahda her cergede 7 sutun olmaqla 5 cerge sutundan istifade edilib ve umumilikde 35 taxta sutun var Umumilikde ise mescidde 40 sutun movcuddur Bunun sebebi Mehemmed peygimber terefinden 40 ededinin muqeddes sayilmasidir 40 sutun Sefevi dovru abidelerine mexsus memarliq xususiyyetlerinden biri hesab olunur Buna Isfahanda yerlesen meshur Cehel sutun sarayini misal gostermek olar Abidenin simal cebhesi 33 5 m cenub cebhesi 28 m qerb 21 3 m serq cebhesi ise 30 m dir Mescidin iki giris hissesi var bu giris bolmeleri mescidin simal terefindedir Mescidin nisbeten qerbde yerlesen giris qapisi muqernesli tacqapidir Bu qapi sivri uclu kemerin icine yerlesdirilib ve uzerinde suvaqdan hazirlanmis muqernesler var Muqernesin altinda bitki formali bezekler var Bundan elave sivri uclu kemerin icerisinde gipsden hazirlanmis hendesi ornamentler nezere carpir Bu girisde kerpicler ornamentli ufuqi ve saquli sekilde duzulmusdur Sonradan girise demir pencere ve demir qapi elave edilmisdir Muqernesli girisin uzerinde eni teqriben 1 m olan taxta sacaqlar var Umumiyyetle Molla Rustem mescidinde iki nov ornament var birincisi taxta direklerdeki muqernes oymalari digeri ise taxta tavandaki xetlerdir Diger giris simal fasadinin serqinde yerlesir ve eyvan tipli girisdir Bu giris de sivri uclu kemerin icerisine yerlesdirilib icerisinde pencere ve taxta qapi var Qapi kemerinin ust hissesi ufuqi ve saquli formada goy rengli sirli kerpicle horulmusdur Kemerin mehek dasi uzerinde sari sirli kerpicden istifade edilmis ve uzerinde Mehemmed peygemberin adi yazilmisdir Mescidin simal fasadi iki mertebelidir ve asagi mertebede 1x1 5 m olcude bes kicik pencere yerlesdirilib Ikinci mertebede daha bes boyuk pencere var Bu pencereler ibadetgahi isiqlandirir Pencereler de sivri uclu kemerin icerisine yerlesdirilib ve onun formasina uygun hazirlanib Mescidin esas giris qapisi simal terefde yerlesen serq istiqametine acilan qapidir Bu qapidan daxil olduqdan sonra dasliq bolumu qarsimiza cixir Dasliq hissesi suvaqla ortulub Bura gelen ziyaretciler 5 pilleken cixaraq ibadetgaha kecirler ibadetgahin qapisi kvadrat formali iki terefli taxta qapidir Dasliq hissesi kerpicden tikilib altibucaqli formasindadir Serq qapisi demirdendir ve iceri girmezden evvel dasliq hisse var Dasliq hissenin sol terefinden mescidin ibadetgah hissesine daxil olunur Mescidin destemaz otagi ve tualetleri serq qapisi terefde yerlesir ve bu hisselere giris heyete oxsar koridorla temin edilir Molla Rustem mescidinde esasen 35 taxta sutunlu ibadetgah hissesi yayda ibadet meqsedi ile istifade edilse de qisda havanin soyuq olmasi sebebinden mescidin istilik problemi de nezere alinir Qisda ikinci mertebede yerlesen dord sutunlu daha kicik ibadet otagindan istifade olunur ikinci mertebedeki kicik herim bolmesinden istifade olunur Bu otagin sahesi 26 5x7 5 m dir 4 sutunu var Sutunlar arasindaki mesafe 3 4 m dir Onlardan biri mermerdendir ve tarixcilerin fikrine esasen Qacarlar dovrunde elave edildiyi ehtimal olunur Bundan elave bu sutunlarin basliqlari iki cerge muqerneslidir Mescidin serq girisinden bu gun qadinlar istifade edirler Yay ibadetgahindaki sutunlar mehraba paralel olaraq yeddi eded olmaqla bes cergede duzulmusdur Bu sutunlar arasindaki bosluq texminen 3 m dir Sutunlarin altligi dasdan basliqlari ise muqernesdir Bu muqernesler kicikden boyuye qeder tedricen uc cergede duzulmusdur Bundan elave muqerneslerin uzerinde hec bir ornamente rast gelinmir Sutunlarin govdesi qovaq agacindan hazirlanib ve uzerinde bezek yoxdur Mescidin tavani da taxtadandir Tavanla sutunlarin arasinda oyma agaclar var Onlarin uzerinde nebati motivlerden ibaret el isi ornamentler oyulub onlarin uslub xususiyyetleri Bu elle cekilmis bezeklere esasen Qacar dovrune aid abidelerde rast gelinir Bundan basqa tavala sutun arasindaki agaclarin uzerine Allahin Esmaul Husna bir nece adi Ya Burhan Mehemmed Eli adlari yazilmisdir Bu adlari gunumuzde de oxumaq mumkundur Yay ibadetgahinin simalinda dord taxta qapi ve pencere var Bu pencereler qis ibadetgahina acilir Mescidin mehrabi cenub terefdedir ve mehrabda hec bir bezek yoxdur Mehrab taxcasi yarimdairevi kemerle divara yerlesdirilib Mehrabin cixintisi yoxdur Mehrabin qarsisinda taxtadan alti pilleli seyyar minber var Minberin uzerinde hec bir yazi ve ornament yoxdur Mescidin hemcinin metbexi ve yemek paylama otagi da var Zekat yeri ianelerin qebul edildiyi qida ve geyimlerin paylandigi yerdir Burada kerpicden horulmus 4 dairevi sutun yerlesir Otagin tavani qis ibadetgahinin zeminidir Burada da hec bir bezek unsurune rast gelinmir Mescidin ornament ve bezekleri kerpiclerin saquli ve ufiqi duzulusu ile elde edilmisdir Mescidin insaasinda das kerpic sirli kerpic taxta ve suvaqdan istifade edilib Istinadlar مسجد چوبی ملا رستم مراغه irantourismonline com fars 2023 03 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 03 26 Tazehkand 2018 seh 51 Mehemmedzade 2013 seh 165 Dihgan 2000 seh 30 Dihgan 2000 seh 150 GHARIHEIDARI 2017 seh 178 Mehemmedzade 2013 seh 167 GHARIHEIDARI 2017 seh 179 Mehemmedzade 2013 seh 168 Mehemmedzade 2013 seh 169MenbeMehdi Mehemmedzade Saideh Tavakolli Irfani Semboller Molla Rustem Camisinin Suslerinde Mahi Huner 2013 MOHSENI TAZEHKAND TARIHI ALANLARIN KORUNMASI VE IYILESTIRILMESININ MEKANSAL SOSYAL VE EKONOMIK ETKILERININ ANKARA HAMAMONU YENILEME ALANI CERCEVESINDE DEGERLENDIRILMESI VE MERAGA KENTI MOLLA RUSTEM HAMAM TARIHI ALANI ICIN ONERILERIN GELISTIRILMESI Gazi Universitesi 2018 Mohammedreza GHARIHEIDARI MERAGADA KI SANAT ve MIMARI VARLIKLARI ve ANADOLU YA ETKISI Erzurum T C ATATURK UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU SANAT TARIHI ANABILIM DALI 2017 Dihgan Nahid Azerbaycan in Ahsap Nigareleri Tebriz Sanat Kultur Bakanligi 2000 Mokhlesi M A Dogu Azerbaycan in Tarihi Eserleri Listesi Tehran Kulturel Miras Orgutu 1992 Ali NOROUZI ALANJAGH DOGU AZERBAYCAN ILININ IRAN BOLGESEL ACIDAN TURIZM PLANLAMASI VE ANALIZI Erzurum T C ATATURK UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU COGRAFYA ANABILIM DALI 2019