Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Əbdül Qadir Xan (urdu عبدالقدیر خان, ing. Abdul Qadeer Khan; 1 aprel 1936, Bhopal, Britaniya Hindistanı – 10 oktyabr 2021, İslamabad) — pakistanlı nüvə fiziki və metallurgiya mühəndisi, qurucusu və rəhbəri.
| Əbdül Qadir Xan | |
|---|---|
| urdu عَبْد الْقَدِير خان | |
 | |
| Doğum tarixi | 1 aprel 1936 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 10 oktyabr 2021(85 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | COVID-19 |
| Dəfn yeri | |
| Uşağı | 2 |
| Elm sahələri | fizika, Nüvə fizikası, metallurgiya |
| İş yerləri | |
| Təhsili | |
| Mükafatları |    |
| web.archive.org/web/2019… | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Xan 1936-cı ildə Hindistanın Madhya-Pradeş əyalətinin Bhopal şəhərində puştun ailəsində anadan olub. Atası Əbdül Qafur məktəb müəllimi olmaqla yanaşı, bir müddət Hindistan Təhsil Nazirliyində işləmiş, anası Züleyxa isə çox dindar dünyagörüşlü evdar qadın idi.Hindistanın bölünməsindən sonra, Əbdül Qadir Xan 11 yaşında ikən, onun böyük qardaş və bacıları Pakistana köçdülər və oradan tez-tez valideynlərinə yeni həyatları haqqında yazırdılar. Bhopalda təhsilini başa vurduqdan sonra Xan və valideynləri 1952-ci ildə Pakistana köçdülər və burada ailənin qalan hissəsi ilə birləşdilər.
Təhsili
O, Kəraçidəki Dayaram Jetamal kollecində təhsil alıb və fizika-riyaziyyat sahəsində ixtisaslaşıb. 1960-cı ildə o, Kəraçi Universitetində bərk cisim fizikası üzrə bakalavr dərəcəsi almışdır. Universitetdə oxuduğu müddətdə o, çəkilər və ölçülər üzrə müfəttiş kimi çalışıb və buna görə Qərbi Almaniyada təhsil almağa icazə verən təqaüd qazanıb. 1961-ci ildə Xan Berlin Texniki Universitetində (Qərbi Berlin) materialşünaslıq üzrə təhsil almaq üçün Qərbi Almaniyaya getdi, burada o, metallurgiya kurslarında fərqləndi, lakin 1965-ci ildə Hollandiyanın Delft Texnologiya Universitetinə yollandı. 1967-ci ildə materialşünaslıq ixtisası üzrə mühəndis dərəcəsi alıb və Löven Katolik Universitetində (Belçika) metallurgiya istiqaməti üzrə doktoranturaya daxil olub.
Xanın doktoranturada oxuduğu müddətdə elmi rəhbəri belçikalı professor Martin Brabers olub və məhz onun köməyi sayəsində gənc alim 1972-ci ildə dissertasiya işini uğurla müdafiə edərək metallurgiya üzrə mühəndislik elmləri doktoru elmi dərəcəsi alıb. Dissertasiya martensit sahəsində fundamental tədqiqat idi .
Fəaliyyəti
Dissertasiya müdafiəsindən sonra professor Brabersin tövsiyəsi ilə Amsterdamda fəaliyyət göstərən Physics Dynamics Research Laboratory (FDO) şirkətində işə düzəlir. FDO Qərbi Almaniya, Böyük Britaniya və Hollandiya tərəfindən nüvə yanacağı ilə bağlı tam məxfi işləri yerinə yetirmək üçün birgə yaradılan URENCO Qrupunun subpodratçısı idi. URENCO Hollandiyanın Almelo şəhərindəki uranın zənginləşdirilməsi zavodunun operatoru idi və Hollandiya atom elektrik stansiyalarını nüvə yanacağı ilə təmin etmək üçün qaz sentrifuqalarından istifadə edən sistemlər hazırlayırdı. Tezliklə URENCO Xana uran metallurgiyası sahəsində tədqiqatların aparılması ilə bağlı yüksək vəzifə təklif etdi.
Nüvə layihəsi
1974-cü ilin may ayında Hindistan ilk nüvə silahı sınağını keçirir. Əbdül Qadir Xan o vaxta qədər URENCO-da məsul vəzifədə idi və kifayət qədər yüksək icazələrə malik idi.
1975-ci ilin sonlarında Xan əlində oğurlanmış nüvə sirləri ilə Pakistana qayıdır. Pakistanın baş naziri Zülfüqar Əli Bhutto zənginləşdirilmiş uran əsasında nüvə bombası yaratmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. Xan sonralar onun adını daşıyacaq tədqiqat laboratoriyasına rəhbərlik etməyə başladı. Paralel olaraq rəhbərlik etdiyi plutonium əsaslı nüvə bombası hazırlayırdı. Daha sonra iki proqram birləşdirildi və nəticədə 1998-ci il mayın 28-də Pakistan zənginləşdirilmiş uran əsasında nüvə bombasını sınaqdan keçirdi.
Ev həbsi
2004-cü ilin fevralında prezident Müşərrəflə görüşdən sonra Xan milli televiziyaya çıxdı və nüvə materialları və avadanlıqlarının satışında günahını etiraf etdi. Bundan sonra alim ev dustaqlığına buraxıldı və xarici müstəntiqlərlə təmasdan tamamilə kənarlaşdırıldı. Xan özü müsahibələrində nüvə materialları və avadanlıqlarının ticarətinin Pakistan rəhbərliyinin, o cümlədən prezident Müşərrəfin məlumatı ilə aparıldığına eyham vurub. 2007-ci ildə Bənazir Bhutto elan etdi ki, seçkidə qalib gəldikdən sonra xaricilərə, o cümlədən AEBA-ya Xanın nüvə qara bazarındakı fəaliyyəti ilə bağlı sorğu-sual etməyə icazə verəcək. Lakin həmin il dekabrın sonlarında Bhuttonun öldürülməsindən sonra 2008-ci il seçkilərində hakimiyyətə gələn Pakistan Xalq Partiyasının yeni rəhbərliyi xarici müstəntiqlərə Xanın sorğu-sual edilməsinə icazə vermədi.
İstinadlar
- Bell A. Encyclopædia Britannica (brit. ing.). Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
- https://ecodiario.eleconomista.es/asia/noticias/1018764/02/09/Liberan-a-Abdul-Qadeer-Khan-el-padre-de-la-bomba-atomica-en-Pakistan.html.
- Nuclear scientist Dr Abdul Qadeer Khan passes away at 85 in Islamabad.
- https://www.reuters.com/world/obituary-pakistan-nuclear-scientist-aq-khan-centre-proliferation-scandal-dies-2021-10-10/.
- "Overview of Dr.Abdul Qadeer Khan's Life on his 83rd Birth Anniversary". ARY News. 2019-04-01. 2021-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-17.
- "Tribute to Dr A Q Khan". Pakistan Observer (newpaper). 2021-04-02. 2021-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-17.
- "Chronology: A.Q. Khan". The New York Times. 2006-04-16. 2015-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-17.
- "Dr. Abdul Qadeer Khan". storyofpakistan.com. Story of Pakistan Press Foundation. 2013-10-17. səh. 1. 2015-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-22.
- Ansari, Iqbal Ahmad. Political representation of Muslims in India, 1952-2004 (1st). New Delhi, India: Manak Publications. 2006. səh. 418. ISBN .
- "Karachi University Physics Department alumni". Karachi University. 2015-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-22.
- "Dr. Abdul Qadeer Khan, Founder and Ex-Chairman Dr. A Q Khan Research Laboratories". Pakistanileaders. 2010-09-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-26.
- Bowcott, Owen. "Profile: Abdul Qadeer Khan". The Guardian. 2009-02-06. 2018-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-19.
- (Bernstein 2008)
- "Абдул Кадыр Хан добивается своего освобождения от новых властей Пакистана". 2019-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-05-30.
Ədəbiyyat
- Bernstein, Jeremy. Physicists on Wall Street and other essays on science and society. New York: Springer. 2008. ISBN .
Xarici keçidlər
- Yaponiya şirkətləri Pakistanın hərbi nüvə proqramı üçün etibarlı xammal və avadanlıq mənbəyi rolunu oynayıblar.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebdul Qadir Xan urdu عبدالقدیر خان ing Abdul Qadeer Khan 1 aprel 1936 Bhopal Britaniya Hindistani 10 oktyabr 2021 Islamabad pakistanli nuve fiziki ve metallurgiya muhendisi qurucusu ve rehberi Ebdul Qadir Xanurdu ع ب د ال ق د ير خانDogum tarixi 1 aprel 1936 1936 04 01 Dogum yeri Bhopal Britaniya Hindistani Britaniya imperiyasiVefat tarixi 10 oktyabr 2021 2021 10 10 85 yasinda Vefat yeri Islamabad PakistanVefat sebebi COVID 19Defn yeri Sah Feyzal mescidiUsagi 2Elm saheleri fizika Nuve fizikasi metallurgiyaIs yerleri Delft Texnologiya UniversitetiTehsili Delft Texnologiya Universiteti Keraci Universiteti Loven katolik universitetiMukafatlariweb archive org web 2019 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiXan 1936 ci ilde Hindistanin Madhya Prades eyaletinin Bhopal seherinde pustun ailesinde anadan olub Atasi Ebdul Qafur mekteb muellimi olmaqla yanasi bir muddet Hindistan Tehsil Nazirliyinde islemis anasi Zuleyxa ise cox dindar dunyagoruslu evdar qadin idi Hindistanin bolunmesinden sonra Ebdul Qadir Xan 11 yasinda iken onun boyuk qardas ve bacilari Pakistana kocduler ve oradan tez tez valideynlerine yeni heyatlari haqqinda yazirdilar Bhopalda tehsilini basa vurduqdan sonra Xan ve valideynleri 1952 ci ilde Pakistana kocduler ve burada ailenin qalan hissesi ile birlesdiler Tehsili O Keracideki Dayaram Jetamal kollecinde tehsil alib ve fizika riyaziyyat sahesinde ixtisaslasib 1960 ci ilde o Keraci Universitetinde berk cisim fizikasi uzre bakalavr derecesi almisdir Universitetde oxudugu muddetde o cekiler ve olculer uzre mufettis kimi calisib ve buna gore Qerbi Almaniyada tehsil almaga icaze veren teqaud qazanib 1961 ci ilde Xan Berlin Texniki Universitetinde Qerbi Berlin materialsunasliq uzre tehsil almaq ucun Qerbi Almaniyaya getdi burada o metallurgiya kurslarinda ferqlendi lakin 1965 ci ilde Hollandiyanin Delft Texnologiya Universitetine yollandi 1967 ci ilde materialsunasliq ixtisasi uzre muhendis derecesi alib ve Loven Katolik Universitetinde Belcika metallurgiya istiqameti uzre doktoranturaya daxil olub Xanin doktoranturada oxudugu muddetde elmi rehberi belcikali professor Martin Brabers olub ve mehz onun komeyi sayesinde genc alim 1972 ci ilde dissertasiya isini ugurla mudafie ederek metallurgiya uzre muhendislik elmleri doktoru elmi derecesi alib Dissertasiya martensit sahesinde fundamental tedqiqat idi Fealiyyeti Dissertasiya mudafiesinden sonra professor Brabersin tovsiyesi ile Amsterdamda fealiyyet gosteren Physics Dynamics Research Laboratory FDO sirketinde ise duzelir FDO Qerbi Almaniya Boyuk Britaniya ve Hollandiya terefinden nuve yanacagi ile bagli tam mexfi isleri yerine yetirmek ucun birge yaradilan URENCO Qrupunun subpodratcisi idi URENCO Hollandiyanin Almelo seherindeki uranin zenginlesdirilmesi zavodunun operatoru idi ve Hollandiya atom elektrik stansiyalarini nuve yanacagi ile temin etmek ucun qaz sentrifuqalarindan istifade eden sistemler hazirlayirdi Tezlikle URENCO Xana uran metallurgiyasi sahesinde tedqiqatlarin aparilmasi ile bagli yuksek vezife teklif etdi Nuve layihesi1974 cu ilin may ayinda Hindistan ilk nuve silahi sinagini kecirir Ebdul Qadir Xan o vaxta qeder URENCO da mesul vezifede idi ve kifayet qeder yuksek icazelere malik idi 1975 ci ilin sonlarinda Xan elinde ogurlanmis nuve sirleri ile Pakistana qayidir Pakistanin bas naziri Zulfuqar Eli Bhutto zenginlesdirilmis uran esasinda nuve bombasi yaratmagi qarsisina meqsed qoymusdu Xan sonralar onun adini dasiyacaq tedqiqat laboratoriyasina rehberlik etmeye basladi Paralel olaraq rehberlik etdiyi plutonium esasli nuve bombasi hazirlayirdi Daha sonra iki proqram birlesdirildi ve neticede 1998 ci il mayin 28 de Pakistan zenginlesdirilmis uran esasinda nuve bombasini sinaqdan kecirdi Ev hebsi2004 cu ilin fevralinda prezident Muserrefle gorusden sonra Xan milli televiziyaya cixdi ve nuve materiallari ve avadanliqlarinin satisinda gunahini etiraf etdi Bundan sonra alim ev dustaqligina buraxildi ve xarici mustentiqlerle temasdan tamamile kenarlasdirildi Xan ozu musahibelerinde nuve materiallari ve avadanliqlarinin ticaretinin Pakistan rehberliyinin o cumleden prezident Muserrefin melumati ile aparildigina eyham vurub 2007 ci ilde Benazir Bhutto elan etdi ki seckide qalib geldikden sonra xaricilere o cumleden AEBA ya Xanin nuve qara bazarindaki fealiyyeti ile bagli sorgu sual etmeye icaze verecek Lakin hemin il dekabrin sonlarinda Bhuttonun oldurulmesinden sonra 2008 ci il seckilerinde hakimiyyete gelen Pakistan Xalq Partiyasinin yeni rehberliyi xarici mustentiqlere Xanin sorgu sual edilmesine icaze vermedi IstinadlarBell A Encyclopaedia Britannica brit ing Encyclopaedia Britannica Inc 1768 https ecodiario eleconomista es asia noticias 1018764 02 09 Liberan a Abdul Qadeer Khan el padre de la bomba atomica en Pakistan html Nuclear scientist Dr Abdul Qadeer Khan passes away at 85 in Islamabad https www reuters com world obituary pakistan nuclear scientist aq khan centre proliferation scandal dies 2021 10 10 Overview of Dr Abdul Qadeer Khan s Life on his 83rd Birth Anniversary ARY News 2019 04 01 2021 10 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 17 Tribute to Dr A Q Khan Pakistan Observer newpaper 2021 04 02 2021 10 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 17 Chronology A Q Khan The New York Times 2006 04 16 2015 03 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 17 Dr Abdul Qadeer Khan storyofpakistan com Story of Pakistan Press Foundation 2013 10 17 seh 1 2015 01 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 22 Ansari Iqbal Ahmad Political representation of Muslims in India 1952 2004 1st New Delhi India Manak Publications 2006 seh 418 ISBN 9788178271309 Karachi University Physics Department alumni Karachi University 2015 01 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 22 Dr Abdul Qadeer Khan Founder and Ex Chairman Dr A Q Khan Research Laboratories Pakistanileaders 2010 09 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 09 26 Bowcott Owen Profile Abdul Qadeer Khan The Guardian 2009 02 06 2018 06 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 19 Bernstein 2008 Abdul Kadyr Han dobivaetsya svoego osvobozhdeniya ot novyh vlastej Pakistana 2019 09 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 05 30 EdebiyyatBernstein Jeremy Physicists on Wall Street and other essays on science and society New York Springer 2008 ISBN 978 0387765068 Xarici kecidlerYaponiya sirketleri Pakistanin herbi nuve proqrami ucun etibarli xammal ve avadanliq menbeyi rolunu oynayiblar