fbpx
Wikipedia

Şəki əyaləti

Şəki əyaləti; Nuxa əyaləti — 1819–1840-cı illər arasında Rusiya İmperiyasının Cənubi Qafqazdakı bir inzibati ərazisi.

Şəki əyaləti
Ölkə Rusiya İmperiyası
İnzibati mərkəz Nuxa
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 1819
Ləğv edilib 1840
Sahəsi 6.176,3 km²
Əhalisi
Əhalisi 97.338 nəfər (1824)
Etnik tərkib çoxluq:azərbaycanlılar;
azlıq:ləzgilər
Rəsmi dili Azərbaycan, rus

Tarixi

 
Cənubi Qafqaz 1826–1828-ci illərdə

1819-cu ildə Şəki xanı İsmayıl xanın ölümündən sonra Şəki xanlığının yerində yaradılmışdı. 22 aprel (10 aprel Yuli təqvimi) 1840-cı il tarixli "Zaqafqaziyada inzibati islahat qanunu"na əsasən yeni yaradılmış Kaspi vilayətinin tərkibinə daxil edilmiş və bundan sonra Şəki qəzası adlanmışdı.

  Əsas məqalə: Nuxa qəzası

Şəki əyaləti xan üsul-idarəsinin davamı demək idi, sadəcə, burada xan yox idi. Məsələn, Şəki xanlığında olduğu kimi Şəki əyalətindən də Rusiya İmperiyasına ildə 7 min çervon bac verilməliydi. Şəki xanlığı kimi, Şəki əyalətinin də öz hərbi qüvvələri vardı və bu qüvvələr bəzən əyalət ərazisindən kənarda hərbi əməliyyatlar keçirirdi.

1826-cı ildə – II Rus — İran müharibəsinin əvvəllərində, İran şahzadəsi Abbas Mirzə böyük bir ordu ilə Cənubi Qafqaza daxil olarkən o, Şəkinin yerli xanlarının nəslindən olan Hüseyn xana qoşun verib Nuxaya göndərmiş, Hüseyn xan isə öz növbəsində 11 avqust 1826-cı il tarixdə Nuxaya daxil olmuşdu. Hüseyn xanın Nuxaya gəlməsi, 7 il əvvəl ruslar tərəfindən rəsmən ləğv edilmiş Şəki xanlığını bərpası demək idi. Lakin Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanı knyaz Yermolov 31 oktyabr tarixdə böyük bir ordu ilə Nuxaya yaxınlaşarkən, Hüseyn xan ruslarla qarşıdurmaya getməyərək İrana qaçdı. Beləliklə, Hüseyn xanın xanlıq dövrü heç 3 ay davam etmədi.

1838-ci ilin 13 sentyabr tarixində isə Hüseyn xanın oğlu Məşədi Məmməd/İsgəndər xan ləzgi qoşunu ilə Dağıstandan hərəkətə keçib Nuxanı tutdu və Nuxa qalasını mühasirəyə aldı. Hansı ki bu qalada komendantın evi, əyalət idarəsi və xəzinə yerləşirdi. Həmçinin şəhər əhalisinin bir qismi — əsasən tacirlər və ermənilər də buraya sığınmışdılar. Lakin ruslar tərəfindən şəhərə digər yerlərdən əlavə hərbi qüvvələrin yeridilməsindən və 2 günlük şiddətli döyüşlərdən sonra Məşədi Məmməd/İsgəndər xan 16 sentyabr tarixində, gecə vaxtı gətirdiyiləzgilərlə Nuxadan geri çəkilməyə məcbur oldu.

Əhalinin sayı və milli tərkib

1824-cü ildə Şəki əyalətində əhalinin ilk siyahıyaalınması zamanı əhalinin sayı 97338 nəfərdən ibarət olmuşdu.

Mahalın, yaxud şəhərin adı Tatarlar (müsəlmanlar) kişilər+qadınlar Ermənilər (qriqoryan xristianlar) kişilər+qadınlar Gürcülər (yerli provoslav xristianlar) kişilər+qadınlar Yəhudilər (kişilər+qadınlar) Əhalinin cəmi sayı
1. Nuxa şəhəri 6 008 + 5 825 780 + 738 0 0 13 351
2. Şəki mahalı (90 kənd) 13 349 + 11 780 3 715 + 3 196 368+338 539 + 509 33 794
3. Ərəş mahalı (27 kənd) 2 058 + 1 861 476+440 0 0 4 835
4. Ağdaş mahalı (34 kənd) 2 434 + 2 745 0 0 0 5 179
5. Padar mahalı (14 kənd) 1 646 + 1 461 0 0 0 3 107
6. Alpaut mahalı (24 kənd) 2 430 + 2 216 89+78 0 0 4 813
7. Qutqaşen mahalı (38 kənd) 5 840 + 5 001 1 132 + 966 0 0 12 939
8. Xaçmaz mahalı (26 kənd) 5 630 + 4 903 628 + 649 0 11 810
9. Bum mahalı (20 kənd) 2 694 + 2 399 1 301 + 1 116 0 0 7 510
Cəmi: 1 şəhər 273 kənd 42 089 + 38 191 8 121 + 7 183 368 + 338 539 + 509 97 338

Nəzərə alınmalıdır ki, siyahıyaalma zamanı Vartaşen kəndində yaşayan provoslav udinlər, gürcü kimi, orada və başqa kəndlərdə yaşayan qriqoryan məzhəbli udinlər isə erməni kimi qeydə alınıb. O cümlədən Qutqaşın mahalının Sultan Nuxa kəndinin nə erməni və nə də udin dilini bilməyən, ana dilləri azərbaycan türkcəsi olan qriqoryan məzhəbli xristian əhalisi də erməni kimi qeydə alınmışdır. Yəhudilərin yaşadığı yeganə kənd isə yenə Vartaşen kəndi idi. Ləzgilər də siyahıyaalmada "tatar" kimi qeydə alınıb, amma 3–4 kəndin ləzgi kəndi olması və hətta onların neçənci ildə Dağıstandan, yaxud Qubadan həmin yerə kim tərəfindən köçürülməsi də göstərilmişdir. Ermənilər isə 2 kateqoriyaya ayrılırdı: yerli ermənilər və Xoy erməniləri. Məsələn, Cəfərabad kəndində yalnız Xoy ermənilərinin 100 ailəsi məskunlaşmışdı, onlar Cəfərqulu xanla birlikdə Xoydan gəlmişdilər. Nuxa şəhərində isə Xoy ermənilərinin 65 ailəsi yaşayırdı.

Cədvəldən göründüyü kimi Şəki əyaləti əhalisinin az qala yarısı Nuxa şəhəri və Şəki mahalında yaşamışdı və yerdə qalan hər bir mahalın əhalisinin sayı Şəki mahalının əhalisinin sayı ilə müqaisədə dəfələrlə az imiş. Nəzərə alınmalıdır ki hələ 15-ci əsrdə, Şirvanşahlar dövlətinin vaxtında, həmin 7 mahalın ərazisi Şəki – Şirvan arasında mübahisəli ərazilər idi və son nəhayətdə, Hacı Çələbi xan tərəfindən Ərəş və Qəbələ sultanlıqlarının Şəki xanlığına birləşdirilməsi nəticəsində bu ərazilər Şəki xanlığının oldu. Yəni sözgedən 7 mahal əslində Ərəş və Qəbələ sultanlıqlarının mahalları idilər.

Mahalların böyük kəndləri; və əhalısı 1000 nəfərə yaxın, yaxud daha çox olan kəndlər

Şəki mahalı

  • Göynük 8433 nəfər
  • Vartaşen 3203 (müsəlmanlar: 282; qriqoryan udinlər: 1067; provoslav udinlər: 706; yəhudilər: 1148 )
  • Küngüt 1787 nəfər
  • Biləcik 1576
  • Zəyzit 1382 nəfər
  • Kiş 1269
  • Cəlut 1048 (müsəlmanlar: 218; qriqoryan udinlər: 830)
  • Oxut 1034
  • Daşağıl 1002 nəfər (kəndə yaşayan 227 ailədən 45-i ləzgi ailəsidir)
  • Layski 987 nəfər
  • Baş Dəhnə 927 nəfər
  • Aşağı Şabalud 808 nəfər
  • Kiçik Dəhnə 794 nəfər

Ərəş mahalı

  • Xaldan 632 nəfər (102 nəfər erməni)

Ağdaş mahalı

  • Kolukatı 433 nəfər
  • Ağciazi 333 nəfər

Padar mahalı

  • Qaradağlı Padar 630 nəfər
  • Ləki 604 nəfər

Alpout mahalı

  • Alpout Ağcibali 488

Qutqaşın mahalı

  • Qutqaşın 3126 nəfər
  • Vəndam 2162 nəfər

Xaçmaz mahalı

  • Xaçmaz 3466 nəfər
  • Filfili (Ləzgi kəndidir, Doqquzpara mahalından köçüblər) 1001 nəfər
  • Xalxal 987 nəfər
  • Padar 726 nəfər (erməni: 161 nəfər)

Bum mahalı

  • Nic 1997 nəfər (müsəlmanlar: 341 nəfər; qriqoryan udinlər: 1656 nəfər)
  • Bum 1470 nəfər
  • Qəmzəli 734 nəfər

Ərazisi

Şəki əyalətinin qəzaya çevrilməsindən sonra onun ərazisi ən azı 6176,3 verst² idi.

İstinadlar

  1. Məsələn, bax: Almalı döyüşü
  2. Камералное описание жителей города Нухи и Шекинской провинции за 1824 год, составленоно капитаном Харченновым и поручиком Скоржинским. Dövlət Tarix Arxivi, fond 24; № 1, s/v.162
  3. "1897-ci ildə sabiq Şəki əyalətinin yerində 2 qəza vardı: 1.Nuxa qəzasının sahəsinin 3346,7 verst²; 2. Ərəş qəzasının sahəsinin isə 2829,6 verst². Bax: Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." (rus.).

şəki, əyaləti, nuxa, əyaləti, 1819, 1840, illər, arasında, rusiya, imperiyasının, cənubi, qafqazdakı, inzibati, ərazisi, ölkə, rusiya, imperiyasıinzibati, mərkəz, nuxatarixi, coğrafiyasıyaradılıb, 1819ləğv, edilib, 1840sahəsi, əhalisiəhalisi, nəfər, 1824, etni. Seki eyaleti Nuxa eyaleti 1819 1840 ci iller arasinda Rusiya Imperiyasinin Cenubi Qafqazdaki bir inzibati erazisi Seki eyaletiOlke Rusiya ImperiyasiInzibati merkez NuxaTarixi ve cografiyasiYaradilib 1819Legv edilib 1840Sahesi 6 176 3 km EhalisiEhalisi 97 338 nefer 1824 Etnik terkib coxluq azerbaycanlilar azliq lezgilerResmi dili Azerbaycan rusArdicilliq Seki xanligi Seki qezasi Eres qezasi Mundericat 1 Tarixi 2 Ehalinin sayi ve milli terkib 2 1 Mahallarin boyuk kendleri ve ehalisi 1000 nefere yaxin yaxud daha cox olan kendler 2 1 1 Seki mahali 2 1 2 Eres mahali 2 1 3 Agdas mahali 2 1 4 Padar mahali 2 1 5 Alpout mahali 2 1 6 Qutqasin mahali 2 1 7 Xacmaz mahali 2 1 8 Bum mahali 3 Erazisi 4 IstinadlarTarixi Redakte Cenubi Qafqaz 1826 1828 ci illerde 1819 cu ilde Seki xani Ismayil xanin olumunden sonra Seki xanliginin yerinde yaradilmisdi 22 aprel 10 aprel Yuli teqvimi 1840 ci il tarixli Zaqafqaziyada inzibati islahat qanunu na esasen yeni yaradilmis Kaspi vilayetinin terkibine daxil edilmis ve bundan sonra Seki qezasi adlanmisdi Esas meqale Nuxa qezasiSeki eyaleti xan usul idaresinin davami demek idi sadece burada xan yox idi Meselen Seki xanliginda oldugu kimi Seki eyaletinden de Rusiya Imperiyasina ilde 7 min cervon bac verilmeliydi Seki xanligi kimi Seki eyaletinin de oz herbi quvveleri vardi ve bu quvveler bezen eyalet erazisinden kenarda herbi emeliyyatlar kecirirdi 1 1826 ci ilde II Rus Iran muharibesinin evvellerinde Iran sahzadesi Abbas Mirze boyuk bir ordu ile Cenubi Qafqaza daxil olarken o Sekinin yerli xanlarinin neslinden olan Huseyn xana qosun verib Nuxaya gondermis Huseyn xan ise oz novbesinde 11 avqust 1826 ci il tarixde Nuxaya daxil olmusdu Huseyn xanin Nuxaya gelmesi 7 il evvel ruslar terefinden resmen legv edilmis Seki xanligini berpasi demek idi Lakin Qafqazdaki rus qosunlarinin bas komandani knyaz Yermolov 31 oktyabr tarixde boyuk bir ordu ile Nuxaya yaxinlasarken Huseyn xan ruslarla qarsidurmaya getmeyerek Irana qacdi Belelikle Huseyn xanin xanliq dovru hec 3 ay davam etmedi Esas meqale Huseyn xan Selim xanin oglu 1838 ci ilin 13 sentyabr tarixinde ise Huseyn xanin oglu Mesedi Memmed Isgender xan lezgi qosunu ile Dagistandan herekete kecib Nuxani tutdu ve Nuxa qalasini muhasireye aldi Hansi ki bu qalada komendantin evi eyalet idaresi ve xezine yerlesirdi Hemcinin seher ehalisinin bir qismi esasen tacirler ve ermeniler de buraya siginmisdilar Lakin ruslar terefinden sehere diger yerlerden elave herbi quvvelerin yeridilmesinden ve 2 gunluk siddetli doyuslerden sonra Mesedi Memmed Isgender xan 16 sentyabr tarixinde gece vaxti getirdiyilezgilerle Nuxadan geri cekilmeye mecbur oldu Esas meqale Mesedi Memmed Isgender xanEhalinin sayi ve milli terkib Redakte1824 cu ilde Seki eyaletinde ehalinin ilk siyahiyaalinmasi zamani ehalinin sayi 97338 neferden ibaret olmusdu 2 Mahalin yaxud seherin adi Tatarlar muselmanlar kisiler qadinlar Ermeniler qriqoryan xristianlar kisiler qadinlar Gurculer yerli provoslav xristianlar kisiler qadinlar Yehudiler kisiler qadinlar Ehalinin cemi sayi1 Nuxa seheri 6 008 5 825 780 738 0 0 13 3512 Seki mahali 90 kend 13 349 11 780 3 715 3 196 368 338 539 509 33 7943 Eres mahali 27 kend 2 058 1 861 476 440 0 0 4 8354 Agdas mahali 34 kend 2 434 2 745 0 0 0 5 1795 Padar mahali 14 kend 1 646 1 461 0 0 0 3 1076 Alpaut mahali 24 kend 2 430 2 216 89 78 0 0 4 8137 Qutqasen mahali 38 kend 5 840 5 001 1 132 966 0 0 12 9398 Xacmaz mahali 26 kend 5 630 4 903 628 649 0 11 8109 Bum mahali 20 kend 2 694 2 399 1 301 1 116 0 0 7 510Cemi 1 seher 273 kend 42 089 38 191 8 121 7 183 368 338 539 509 97 338Nezere alinmalidir ki siyahiyaalma zamani Vartasen kendinde yasayan provoslav udinler gurcu kimi orada ve basqa kendlerde yasayan qriqoryan mezhebli udinler ise ermeni kimi qeyde alinib O cumleden Qutqasin mahalinin Sultan Nuxa kendinin ne ermeni ve ne de udin dilini bilmeyen ana dilleri azerbaycan turkcesi olan qriqoryan mezhebli xristian ehalisi de ermeni kimi qeyde alinmisdir Yehudilerin yasadigi yegane kend ise yene Vartasen kendi idi Lezgiler de siyahiyaalmada tatar kimi qeyde alinib amma 3 4 kendin lezgi kendi olmasi ve hetta onlarin necenci ilde Dagistandan yaxud Qubadan hemin yere kim terefinden kocurulmesi de gosterilmisdir Ermeniler ise 2 kateqoriyaya ayrilirdi yerli ermeniler ve Xoy ermenileri Meselen Ceferabad kendinde yalniz Xoy ermenilerinin 100 ailesi meskunlasmisdi onlar Ceferqulu xanla birlikde Xoydan gelmisdiler Nuxa seherinde ise Xoy ermenilerinin 65 ailesi yasayirdi Cedvelden gorunduyu kimi Seki eyaleti ehalisinin az qala yarisi Nuxa seheri ve Seki mahalinda yasamisdi ve yerde qalan her bir mahalin ehalisinin sayi Seki mahalinin ehalisinin sayi ile muqaisede defelerle az imis Nezere alinmalidir ki hele 15 ci esrde Sirvansahlar dovletinin vaxtinda hemin 7 mahalin erazisi Seki Sirvan arasinda mubahiseli eraziler idi ve son nehayetde Haci Celebi xan terefinden Eres ve Qebele sultanliqlarinin Seki xanligina birlesdirilmesi neticesinde bu eraziler Seki xanliginin oldu Yeni sozgeden 7 mahal eslinde Eres ve Qebele sultanliqlarinin mahallari idiler Mahallarin boyuk kendleri ve ehalisi 1000 nefere yaxin yaxud daha cox olan kendler Redakte Seki mahali Redakte Goynuk 8433 nefer Vartasen 3203 muselmanlar 282 qriqoryan udinler 1067 provoslav udinler 706 yehudiler 1148 Kungut 1787 nefer Bilecik 1576 Zeyzit 1382 nefer Kis 1269 Celut 1048 muselmanlar 218 qriqoryan udinler 830 Oxut 1034 Dasagil 1002 nefer kende yasayan 227 aileden 45 i lezgi ailesidir Layski 987 nefer Bas Dehne 927 nefer Asagi Sabalud 808 nefer Kicik Dehne 794 neferEres mahali Redakte Xaldan 632 nefer 102 nefer ermeni Agdas mahali Redakte Kolukati 433 nefer Agciazi 333 neferPadar mahali Redakte Qaradagli Padar 630 nefer Leki 604 neferAlpout mahali Redakte Alpout Agcibali 488Qutqasin mahali Redakte Qutqasin 3126 nefer Vendam 2162 neferXacmaz mahali Redakte Xacmaz 3466 nefer Filfili Lezgi kendidir Doqquzpara mahalindan kocubler 1001 nefer Xalxal 987 nefer Padar 726 nefer ermeni 161 nefer Bum mahali Redakte Nic 1997 nefer muselmanlar 341 nefer qriqoryan udinler 1656 nefer Bum 1470 nefer Qemzeli 734 neferErazisi RedakteSeki eyaletinin qezaya cevrilmesinden sonra onun erazisi en azi 6176 3 verst idi 3 Istinadlar Redakte Meselen bax Almali doyusu Kameralnoe opisanie zhitelej goroda Nuhi i Shekinskoj provincii za 1824 god sostavlenono kapitanom Harchennovym i poruchikom Skorzhinskim Dovlet Tarix Arxivi fond 24 1 s v 162 1897 ci ilde sabiq Seki eyaletinin yerinde 2 qeza vardi 1 Nuxa qezasinin sahesinin 3346 7 verst 2 Eres qezasinin sahesinin ise 2829 6 verst Bax Pervaya vseobshaya perepis naseleniya Rossijskoj Imperii 1897 g rus Menbe https az wikipedia org w index php title Seki eyaleti amp oldid 6044284, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.