| Şah Mahmud Nişaburi | |
|---|---|
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1565 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | xəttat |
Nizaməddin Şah Mahmud Nişaburi (Nişapur – 1565, Məşhəd, Xorasan, fars. شاهمحمود نیشابوری ) - Səfəvilər dönəmində yaşamış və nəstəliq yazısında ustalığı ilə bilinən xəttat. O, qızıl qələm sahibi mənasını verən “zərrin qələm” adı ilə məşhur idi. Şah İsmayıl bu sahədə Nişaburini başqalarından ayıraraq onun sənətinə xüsusi hörmət bəsləmişdir. Hicri 820, miladi 1514-cü ildə Şah İsmayıl Səfəvi ilə Sultan Səlim arasında baş verən döyüşün lehinə nəticələnməyəcəyini anladıqdan sonra Şah İsmayıl saraydakı sənətkarlardan ikisinin taleyi ilə maraqlanır. Onlardan biri xəttatlıq və miniatür sənətində zirvələrə çatmış Kəmaləddin Behzad digəri isə Şah Mahmud Nişaburidir. Bu iki sənətkarın Osmanlıların əlinə keçəcəyindən qorxan Şah İsmayıl onlara zirzəmidə gizlənməyi əmr etmişdir.
Həyatı
| ]Şah Mahmud Nişaburinin doğum tarixi dəqiq bilinməsə də, onun 1479-1483-cü illər arasında Nişaburda doğulduğu güman edilir. Müstəkimzadə “Tuhfe-i Hattatin” adlı əsərində ondan belə bəhs edir:
“Naqqaş-i ezel k’an hat-ı müşkîn-raqam-ı üst.
Ya Rəbb, çi raqamha-yi əcəb dər-qələm-i üst
Yəni “Onun müşk rəqəmli xəttatlığı sonsuzluq naqqaşına aiddir. Ya Rəbb, onun qələmində nə qəribə üslub var!”

İlk təliq təhsilini əmisi Əbdi Nişaburidən almışdır. Daha sonra Xəttatlar sultanı adlandırılan Sultan Əli Məşhədinin xəttatlıq dərslərinə qatılaraq yazısını təkmilləşdirmişdir. Nişaburi, Əli Hərəvi və Məhəmməd Xandan kimi ustadların yazılarını öyrənərək öz üslubunu ortaya qoymuşdur. Sənətkarlara öz dəstəyini verən Şah İsmayıl Şah Mahmudu himayəsinə götürərək ona şahnamə yazmağı tapşırır. Sünni olmasına baxmayaraq Şah İsmayıl onun sənətinə xüsusi hörmət bəsləmişdir. Hicri 820, miladi 1514-cü ildə Şah İsmayıl Səfəvi ilə Sultan Səlim arasında baş verən döyüşün lehinə nəticələnməyəcəyini anladıqdan sonra Şah İsmayıl saraydakı sənətkarlardan ikisinin taleyi ilə maraqlanır. Onlardan biri xəttatlıq və miniatür sənətində zirvələrə çatmış Kəmaləddin Behzad digəri isə Şah Mahmud Nişaburidir. Bu iki sənətkarın Osmanlıların əlinə keçəcəyindən qorxan Şah İsmayıl onlara zirzəmidə gizlənməyi əmr etmişdir.
Nişaburi daha sonra Şah Təhmasibin katibliyini icra etmiş, şahın Təbrizdə qurduğu kitabxanadakı usta sənətkarların sırasına qoşulmuşdur. Nəsriyyə mədrəsəsində Şah Təhmasib istəyi ilə ona ayrılan yerdə nəstəliq xətti ilə Nizami Gəncəvinin Xəmsə beşlisi üzərində çalışmışdır. Bundan başqa o, Kəmaləddin Behzad və Ağa Mirək tərəfindən işlənilən bir çox kitab, qitə və mürəqqə yazmışdır.
Bir müddət sonra Şah Təhmasibin əvvəlki qədər sənət fəaliyyətlərinə diqqət ayırmaması səbəbindən şahdan icazə istəyərək 1545-ci ildə Məşhəd şəhərinə köçür. Məşhəddəki Qədəmgah-ı İmam Rza mədrəsəsində məskunlaşan Şah Mahmud Nişaburi sənətini burada davam etdirir. Rəsmi vəzifə tutmayan Şah Mahmud heç vaxt evlənməmiş və ömrünün qalan hissəsini yazıb-yaratmaqla, tələbə yetişdirməklə keçirmişdir. Həmçinin şair olan Nişaburi qəsidə, misra, qəzəl və rübai janrlarında beş yüzə yaxın əsər yaratmışdır. Şah Mahmud Nişaburi 1564-cü ildə ömrünün son 20 ilini keçirdiyi Məşhəddə vəfat etmiş və müəllimi Sultan Əli Məşhədin yanında dəfn edilmişdir.
Əsərləri
| ]Nəstəliq xətti ustası hesab olunan Şah Mahmud Nişaburi günümüzə qədər gəlib çatan çoxlu qiymətli əsərlər yaratmışdır. Bu əsərlər dünyanın müxtəlif aparıcı kitabxanalarında nümayiş etdirilir. Şah Mahmudun ən qiymətli əsərlərdən biri 1539-1543-cü illərdə I Şah Təhmasibin sifarişi ilə yazdığı Nizaminin “Xəmsə” əsəridir. Altı hissədən ibarət olan əsərin ölçüləri 36x25 sm-dir. Britaniya Muzeyi Kitabxanasında Or 2265 inventar nömrəsi ilə qeydə alınan bu əsər xəttatlığı və möhtəşəm işıqlandırması ilə şah əsər hesab olunur.

Britaniya Muzeyi Kitabxanasında Hilalinin Şah Mahmudun incə nestalik xəttatlığı ilə yazdığı "Şah və Dərviş" adlı əsəri Nişaburinin sənətində çatdığı yüksək səviyyəni göstərir. Nizaminin Şah Mahmud tərəfindən 1545-ci ildə yazılan və həmin muzeydə yer alan “Heft Peykər” (Or. 16578) əsəri də qiymətli əsərlərdəndir.
Topqapı Sarayı Muzeyi Kitabxanasında qorunan Nişaburinin mushaf-ı şərifi (Hırka-i Səadət, No 25) incə nəstəliq xətti ilə yazılmış əlyazmaların müstəsna nümunəsidir. Ölçüsü 37×25,5 sm, 361 vərəq olan bu əsər Həsən əl-Bağdadinin rəhbərliyi altında müzəhhiblər tərəfindən təhziblənmiş və Şah Məhəmməd Bahadır Xan tərəfindən Osmanlı Sultanı III Murada hədiyyə edilmişdi. Xəttatlıq, təhzib, cildləmə kimi kitab sənətlərinə nümunə olan bu əlyazmanın Osmanlı sənətinə də təsir etdiyini və formalaşdığını söyləmək mümkündür. Təliq xəttinin vətəni sayılan Səfəvilərdən Osmanlı mədəniyyətinə keçməsində Şah Mahmud, tələbələri və ardıcıllarının mühüm payı olmuşdur. Əsər əvvəldən sona qədər eyni zərifliklə yazılmışdır. Zəhriyə səhifəsi, surə başları, ayə fasilələri və cüzlər ilə bu əlyazma İslam sənətinin mühüm nümunəsi hesab olunur. Əlyazmanın sonunda “Bu Qurani-Kərim, hicri 945-ci ilin Məhərrəm ayının on dördüncü çərşənbə günü Allahın rəhmətinə möhtac olan zəif bir bəndə Şah Mahmud ən-Nişaburi tərəfindən yazılmışdır.” kimi bir ifadə var.
Şah Mahmud bu əsəri imzalayarkən “zərrin qələm” (qızıl qələm) imzasını işlətmişdir.
Şah Mahmud Nişaburinin digər muzey və kitabxanalarda nümayiş olunan əsərləri bunlardır :
- “Smithsonian İnstitutu Vaşinqton Azad Qalereyası”nda yerləşən Arifinin “Güyu Çevqan” əsəri
- Vyanna Milli Kitabxanasında yerləşən Abdurrahman Caminin “Silsilətü’z-Zəhəb” adlı məsnəvisi və bəzi mürəqqələr
- Topqapı Muzeyi Saray Kitabxanasında H.681 inventar nömrəsi ilə saxlanılan 12x20 sm ölçülü “Qırx Hədis” toplusu və h.2248 nömrəli 25x35 sm ölçülü “Qırx Hədis” toplusu.
- İstanbuldakı Bağdad Köşkü Kitabxanasında 407 və 409, Köprülü Kitabxanasında isə 375 nömrəli inventarlarda Şah Mahmud Nişaburiyə aid çoxlu əlyazmalar var.
Şah Mahmudun işlətdiyi imzalar belədir: Meşkuhü əl-abd Şah Mahmud əl-Nişaburi, Meşkuhü əlabd əl-fakir Şah Mahmud, Kətəbəhu əl-abd əl hakir Şah Mahmud, Şah Mahmud, Əl-abd Şah Mahmud, Əl-abd əl-fakir Şah Mahmud, Meşkuhü əhkar əl-ibad (yazdı qulların ən kiçiyi) Şah Mahmud, Məşkuhü əl-abd əl-müznib Şah Mahmud Qaffer zunubihi (günahları bağışlansın), Meşkuhü əl-abd əl-muznib Şah Mahmud əl-Nişaburi, Meşkuhü əl-abd Şah Mahmud Qaffer zunubihi.
İstinadlar
| ]- Müstəkimzadə, 2014. səh. 567
- Aracı, 2019. səh. 47
- Selman, 1978. səh. 331
- Aracı, 2019. səh. 48
- Özkafa, 2022. səh. 42
- Özkafa, 2022. səh. 43
- Aracı, 2019. səh. 49
Mənbə
| ]- İsa Selman. Hattat ve Tezhibci Nişaburlu Şah Mahmud. 12. Ankara: Mars Matbaası. Vakıflar dergisi. 1978.
- Fatih Özkafa. Hattat ve Tezhibci Nişaburlu Şah Mahmud. 22. Dergipark. 2022. 38–63.
- Nihal Aracı. ŞAH MAHMUD MURAKKAI’NIN TEZHİP SANATI VE KIT’A TASARIMI YÖNÜYLE DEĞERLENDİRİLMESİ. İstanbul. T. C. FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ GELENEKSEL TÜRK SANATLARI ANASANAT DALI. 2019.
- Süleyman Sâdeddin Müstakimzâde (tərcümə Mustafa Koç). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Klasik yayımları. 2014.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Sah Mahmud NisaburiDogum yeri Nisapur IranVefat tarixi 1565 1565 Vefat yeri Meshed Meshed sehristani Xorasan IranFealiyyeti xettat Vikianbarda elaqeli mediafayllar Nizameddin Sah Mahmud Nisaburi Nisapur 1565 Meshed Xorasan fars شاه محمود نیشابوری Sefeviler doneminde yasamis ve nesteliq yazisinda ustaligi ile bilinen xettat O qizil qelem sahibi menasini veren zerrin qelem adi ile meshur idi Sah Ismayil bu sahede Nisaburini basqalarindan ayiraraq onun senetine xususi hormet beslemisdir Hicri 820 miladi 1514 cu ilde Sah Ismayil Sefevi ile Sultan Selim arasinda bas veren doyusun lehine neticelenmeyeceyini anladiqdan sonra Sah Ismayil saraydaki senetkarlardan ikisinin taleyi ile maraqlanir Onlardan biri xettatliq ve miniatur senetinde zirvelere catmis Kemaleddin Behzad digeri ise Sah Mahmud Nisaburidir Bu iki senetkarin Osmanlilarin eline kececeyinden qorxan Sah Ismayil onlara zirzemide gizlenmeyi emr etmisdir Heyati span Sah Mahmud Nisaburinin dogum tarixi deqiq bilinmese de onun 1479 1483 cu iller arasinda Nisaburda doguldugu guman edilir Mustekimzade Tuhfe i Hattatin adli eserinde ondan bele behs edir Naqqas i ezel k an hat i muskin raqam i ust Ya Rebb ci raqamha yi eceb der qelem i ust Yeni Onun musk reqemli xettatligi sonsuzluq naqqasina aiddir Ya Rebb onun qeleminde ne qeribe uslub var Sah Mahmud Nisapurinin xettatliq numunesi Ilk teliq tehsilini emisi Ebdi Nisaburiden almisdir Daha sonra Xettatlar sultani adlandirilan Sultan Eli Meshedinin xettatliq derslerine qatilaraq yazisini tekmillesdirmisdir Nisaburi Eli Herevi ve Mehemmed Xandan kimi ustadlarin yazilarini oyrenerek oz uslubunu ortaya qoymusdur Senetkarlara oz desteyini veren Sah Ismayil Sah Mahmudu himayesine goturerek ona sahname yazmagi tapsirir Sunni olmasina baxmayaraq Sah Ismayil onun senetine xususi hormet beslemisdir Hicri 820 miladi 1514 cu ilde Sah Ismayil Sefevi ile Sultan Selim arasinda bas veren doyusun lehine neticelenmeyeceyini anladiqdan sonra Sah Ismayil saraydaki senetkarlardan ikisinin taleyi ile maraqlanir Onlardan biri xettatliq ve miniatur senetinde zirvelere catmis Kemaleddin Behzad digeri ise Sah Mahmud Nisaburidir Bu iki senetkarin Osmanlilarin eline kececeyinden qorxan Sah Ismayil onlara zirzemide gizlenmeyi emr etmisdir Nisaburi daha sonra Sah Tehmasibin katibliyini icra etmis sahin Tebrizde qurdugu kitabxanadaki usta senetkarlarin sirasina qosulmusdur Nesriyye medresesinde Sah Tehmasib isteyi ile ona ayrilan yerde nesteliq xetti ile Nizami Gencevinin Xemse beslisi uzerinde calismisdir Bundan basqa o Kemaleddin Behzad ve Aga Mirek terefinden islenilen bir cox kitab qite ve mureqqe yazmisdir Bir muddet sonra Sah Tehmasibin evvelki qeder senet fealiyyetlerine diqqet ayirmamasi sebebinden sahdan icaze isteyerek 1545 ci ilde Meshed seherine kocur Mesheddeki Qedemgah i Imam Rza medresesinde meskunlasan Sah Mahmud Nisaburi senetini burada davam etdirir Resmi vezife tutmayan Sah Mahmud hec vaxt evlenmemis ve omrunun qalan hissesini yazib yaratmaqla telebe yetisdirmekle kecirmisdir Hemcinin sair olan Nisaburi qeside misra qezel ve rubai janrlarinda bes yuze yaxin eser yaratmisdir Sah Mahmud Nisaburi 1564 cu ilde omrunun son 20 ilini kecirdiyi Meshedde vefat etmis ve muellimi Sultan Eli Meshedin yaninda defn edilmisdir Eserleri span Nesteliq xetti ustasi hesab olunan Sah Mahmud Nisaburi gunumuze qeder gelib catan coxlu qiymetli eserler yaratmisdir Bu eserler dunyanin muxtelif aparici kitabxanalarinda numayis etdirilir Sah Mahmudun en qiymetli eserlerden biri 1539 1543 cu illerde I Sah Tehmasibin sifarisi ile yazdigi Nizaminin Xemse eseridir Alti hisseden ibaret olan eserin olculeri 36x25 sm dir Britaniya Muzeyi Kitabxanasinda Or 2265 inventar nomresi ile qeyde alinan bu eser xettatligi ve mohtesem isiqlandirmasi ile sah eser hesab olunur Sah Mahmud Nisapurinin xettatligi ile Osmanli Albomundan folio Britaniya Muzeyi Kitabxanasinda Hilalinin Sah Mahmudun ince nestalik xettatligi ile yazdigi Sah ve Dervis adli eseri Nisaburinin senetinde catdigi yuksek seviyyeni gosterir Nizaminin Sah Mahmud terefinden 1545 ci ilde yazilan ve hemin muzeyde yer alan Heft Peyker Or 16578 eseri de qiymetli eserlerdendir Topqapi Sarayi Muzeyi Kitabxanasinda qorunan Nisaburinin mushaf i serifi Hirka i Seadet No 25 ince nesteliq xetti ile yazilmis elyazmalarin mustesna numunesidir Olcusu 37 25 5 sm 361 vereq olan bu eser Hesen el Bagdadinin rehberliyi altinda muzehhibler terefinden tehziblenmis ve Sah Mehemmed Bahadir Xan terefinden Osmanli Sultani III Murada hediyye edilmisdi Xettatliq tehzib cildleme kimi kitab senetlerine numune olan bu elyazmanin Osmanli senetine de tesir etdiyini ve formalasdigini soylemek mumkundur Teliq xettinin veteni sayilan Sefevilerden Osmanli medeniyyetine kecmesinde Sah Mahmud telebeleri ve ardicillarinin muhum payi olmusdur Eser evvelden sona qeder eyni zeriflikle yazilmisdir Zehriye sehifesi sure baslari aye fasileleri ve cuzler ile bu elyazma Islam senetinin muhum numunesi hesab olunur Elyazmanin sonunda Bu Qurani Kerim hicri 945 ci ilin Meherrem ayinin on dorduncu cersenbe gunu Allahin rehmetine mohtac olan zeif bir bende Sah Mahmud en Nisaburi terefinden yazilmisdir kimi bir ifade var Sah Mahmud bu eseri imzalayarken zerrin qelem qizil qelem imzasini isletmisdir Sah Mahmud Nisaburinin diger muzey ve kitabxanalarda numayis olunan eserleri bunlardir Smithsonian Institutu Vasinqton Azad Qalereyasi nda yerlesen Arifinin Guyu Cevqan eseri Vyanna Milli Kitabxanasinda yerlesen Abdurrahman Caminin Silsiletu z Zeheb adli mesnevisi ve bezi mureqqeler Topqapi Muzeyi Saray Kitabxanasinda H 681 inventar nomresi ile saxlanilan 12x20 sm olculu Qirx Hedis toplusu ve h 2248 nomreli 25x35 sm olculu Qirx Hedis toplusu Istanbuldaki Bagdad Kosku Kitabxanasinda 407 ve 409 Koprulu Kitabxanasinda ise 375 nomreli inventarlarda Sah Mahmud Nisaburiye aid coxlu elyazmalar var Sah Mahmudun isletdiyi imzalar beledir Meskuhu el abd Sah Mahmud el Nisaburi Meskuhu elabd el fakir Sah Mahmud Ketebehu el abd el hakir Sah Mahmud Sah Mahmud El abd Sah Mahmud El abd el fakir Sah Mahmud Meskuhu ehkar el ibad yazdi qullarin en kiciyi Sah Mahmud Meskuhu el abd el muznib Sah Mahmud Qaffer zunubihi gunahlari bagislansin Meskuhu el abd el muznib Sah Mahmud el Nisaburi Meskuhu el abd Sah Mahmud Qaffer zunubihi Istinadlar span Mustekimzade 2014 seh 567 Araci 2019 seh 47 Selman 1978 seh 331 Araci 2019 seh 48 Ozkafa 2022 seh 42 Ozkafa 2022 seh 43 Araci 2019 seh 49 Menbe span Isa Selman Hattat ve Tezhibci Nisaburlu Sah Mahmud 12 Ankara Mars Matbaasi Vakiflar dergisi 1978 Fatih Ozkafa Hattat ve Tezhibci Nisaburlu Sah Mahmud 22 Dergipark 2022 38 63 Nihal Araci SAH MAHMUD MURAKKAI NIN TEZHIP SANATI VE KIT A TASARIMI YONUYLE DEGERLENDIRILMESI Istanbul T C FATIH SULTAN MEHMET VAKIF UNIVERSITESI LISANSUSTU EGITIM ENSTITUSU GELENEKSEL TURK SANATLARI ANASANAT DALI 2019 Suleyman Sadeddin Mustakimzade tercume Mustafa Koc Tuhfe i Hattatin Istanbul Klasik yayimlari 2014 Kateqoriyalar Nisapurda dogulanlar1565 ci ilde vefat edenlerMeshedde vefat edenlerGizli kateqoriya Elifba sirasina gore sexsler
