Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
İtikənarlı süsən (lat. Iris acutiloba), süsənkimilər (Iridaceae) fəsiləsindən bitki növü. Nadir məhdud areallı Qafqaz endemidir.
| İtikənarlı süsən | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: İtikənarlı süsən | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU A2b(iii); B1ab(iii). Azərbaycanın nadir, Qafqazın endemik növüdür.
Regional IUCN Status — EN B2ab(iii)c(v) .
Qısa morfoloji təsviri
Çoxillik ot bitkisidir. Gövdə 4–12 sm hündürlükdə, əsası soğanabənzər yoğunlaşmışdır, bir təpə çiçəyi var. Yarpaqları boz—göyümtül, nazik xətvari, 1–3 mm enində, oraqvari və bir qədər spiralvari əyilmiş, gövdədən adətən uzundur. Təpə yarpaqları otvari pərdəli, lansetvari, itidir. borucuğu bir qədər yumurtalıqdan qısadır, çiçəkyanlığı qıfşəkilli, 5–7 sm uzunluğunda, xarici tərəfdəki 4–5 sm uzunluqda, uzunsov – lansetvari və ya uzunsov xətvari, təpə hissədən daralmış küt, bəzən oyuq olur. Tozcuqlar sarımtıl, sütuncuğun kənarları, çiçəkyanlığının xarici qısadır, tünd – yaşılımtıldır. Qutucuq 3–5 sm uzunluğunda, ellipsivari – üçtillidir .
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
Çiçəkləmə, meyvə əmələ gətirmə dövrü aprel-may aylarının birinci ongünlüyünə təsadüf edir. Kserofit, duzlaşmaya davamlı bitkidir. Kökümsovvə toxum vasitəsilə çoxalır. Müxtəlifotlu qruplaşmalar əmələ gətirir. Quru qumlu, gilli və daşlı yamaclarda dənizkənarı qumluqlarda bitir. Düzənliklərdə və aşağı dağ qurşağında yayılmışdır. Dekorativ bitkidir
Yayılması
Qobustan, Abşeron (Semet zavodunun arxası, Qaradağ Neft Terminalına yaxın Otman-Bozdağın ətəkləri, Mərdəkan, Şüvəlan, Nasosnı qəsəbələri, Giləzi, Zığ kəndləri, Yasamal vadisi, Qobustandakı qoruq sahəsinin ətrafı.), Böyük Qafqazın Quba sahəsi, Xəzər sahili ovalığı (Xızı rayonu, Giləzi kəndi ətrafında) və Kür –Araz ovalıqları. Yardımlı rayonu (Dağüzü kəndi), Şuşa rayonu (Topxana). Cəbrayıl rayonu ( Qumlaq və Xudafərin kəndi ). Azərbaycandan kənarda – Dağıstanda yayılıb.
Sayı və tendensiyası
Populyasiyaları (30%) azalmaqdadır. Fraqmentləşmiş sahənin və yaşayış mühitinin keyfiyyətinin davamlı surətdə azalması müşahidə olunur.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Antropogen amillər (xırdabuynuzlu heyvanlar tərəfindən tapdalanması, dekorativ bitki kimi intensiv toplanması, arellarının sənaye mərkəzlərinə yaxın olması, yeni tikintilər və mühəndis qurğuları vasitəsilə areallarından sıxışdırılaraq məhv olunmaları).
Mühafizə tədbirləri
Mühafizəsi üçün xüsusi tədbirlər aparılmır. Yayılma yerlərində antropogen təsirlərin azaldılması məqsədilə yasaqlıqların təşkili, Populyasiya səviyyəsində genetik tədqiqi, toxumlarının toxum bankında saxlanılması, bərpasının təmin edilməsi yeni yayılma yerlərinin axtarılması təklif olunur.
Çoxalması
Toxumla və vegetativ yolla çoxalır.
Sahənin otarılması, həvəskarlar tərəfindən toplanması bitkinin azalmasına səbəb olub.
Həvəskarlar tərəfindən becərilir. Azərbaycan Botanika İnstitutunun botanika bağında əkilir. Mühafizəsi üçün xüsusi tədbirlər hazırlanmamışdır.
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri, II nəşr, Bakı-2013
- http://redbook.az/?options=project&id=%C4%B0tik%C9%99narl%C4%B1%20s%C3%BCs%C9%99n[ölü keçid]
- 1.Карягин И.И., 1952
- 2. Флора Азербайджана, 1952
- 3. Ахундов Ф.Г., 1972
- 5. Ибадлы О.В. 2005
- 4. . Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı, 1989
- 6. Мехтиева Н. П., 2006
- 8. Schtaz G., Shulkina T., Solomon J., 2013.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Itikenarli susen lat Iris acutiloba susenkimiler Iridaceae fesilesinden bitki novu Nadir mehdud arealli Qafqaz endemidir Itikenarli susenElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Itikenarli susenBeynelxalq elmi adiIris acutiloba C A Mey 1831Sekil axtarisiNCBI 2834424EOL 2879848 IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve statusu Nesli kesilmeye hessas olanlar kateqoriyasina aiddir VU A2b iii B1ab iii Azerbaycanin nadir Qafqazin endemik novudur Regional IUCN Status EN B2ab iii c v Qisa morfoloji tesviriCoxillik ot bitkisidir Govde 4 12 sm hundurlukde esasi soganabenzer yogunlasmisdir bir tepe ciceyi var Yarpaqlari boz goyumtul nazik xetvari 1 3 mm eninde oraqvari ve bir qeder spiralvari eyilmis govdeden adeten uzundur Tepe yarpaqlari otvari perdeli lansetvari itidir borucugu bir qeder yumurtaliqdan qisadir cicekyanligi qifsekilli 5 7 sm uzunlugunda xarici terefdeki 4 5 sm uzunluqda uzunsov lansetvari ve ya uzunsov xetvari tepe hisseden daralmis kut bezen oyuq olur Tozcuqlar sarimtil sutuncugun kenarlari cicekyanliginin xarici qisadir tund yasilimtildir Qutucuq 3 5 sm uzunlugunda ellipsivari uctillidir Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleriCicekleme meyve emele getirme dovru aprel may aylarinin birinci ongunluyune tesaduf edir Kserofit duzlasmaya davamli bitkidir Kokumsovve toxum vasitesile coxalir Muxtelifotlu qruplasmalar emele getirir Quru qumlu gilli ve dasli yamaclarda denizkenari qumluqlarda bitir Duzenliklerde ve asagi dag qursaginda yayilmisdir Dekorativ bitkidirYayilmasiQobustan Abseron Semet zavodunun arxasi Qaradag Neft Terminalina yaxin Otman Bozdagin etekleri Merdekan Suvelan Nasosni qesebeleri Gilezi Zig kendleri Yasamal vadisi Qobustandaki qoruq sahesinin etrafi Boyuk Qafqazin Quba sahesi Xezer sahili ovaligi Xizi rayonu Gilezi kendi etrafinda ve Kur Araz ovaliqlari Yardimli rayonu Daguzu kendi Susa rayonu Topxana Cebrayil rayonu Qumlaq ve Xudaferin kendi Azerbaycandan kenarda Dagistanda yayilib Sayi ve tendensiyasiPopulyasiyalari 30 azalmaqdadir Fraqmentlesmis sahenin ve yasayis muhitinin keyfiyyetinin davamli suretde azalmasi musahide olunur Mehdudlasdirici amillerAntropogen amiller xirdabuynuzlu heyvanlar terefinden tapdalanmasi dekorativ bitki kimi intensiv toplanmasi arellarinin senaye merkezlerine yaxin olmasi yeni tikintiler ve muhendis qurgulari vasitesile areallarindan sixisdirilaraq mehv olunmalari Muhafize tedbirleriMuhafizesi ucun xususi tedbirler aparilmir Yayilma yerlerinde antropogen tesirlerin azaldilmasi meqsedile yasaqliqlarin teskili Populyasiya seviyyesinde genetik tedqiqi toxumlarinin toxum bankinda saxlanilmasi berpasinin temin edilmesi yeni yayilma yerlerinin axtarilmasi teklif olunur CoxalmasiToxumla ve vegetativ yolla coxalir Sahenin otarilmasi heveskarlar terefinden toplanmasi bitkinin azalmasina sebeb olub Heveskarlar terefinden becerilir Azerbaycan Botanika Institutunun botanika baginda ekilir Muhafizesi ucun xususi tedbirler hazirlanmamisdir IstinadlarAzerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitabi Nadir ve nesli kesilmekde olan bitki ve gobelek novleri II nesr Baki 2013 http redbook az options project amp id C4 B0tik C9 99narl C4 B1 20s C3 BCs C9 99n olu kecid 1 Karyagin I I 1952 2 Flora Azerbajdzhana 1952 3 Ahundov F G 1972 5 Ibadly O V 2005 4 Azerbaycan SSR in Qirmizi kitabi 1989 6 Mehtieva N P 2006 8 Schtaz G Shulkina T Solomon J 2013 Hemcinin bax