fbpx
Wikipedia

İraq iqtisadiyyatı

September 18, 2021

Ümumi iqisadi göstəricilər

XXI əsrin başlanğıcında İraq mədən sənayesi inkişaf etmiş, orta səviyyəli sənaye-aqrar ölkə idi. 2001-ci ildə ölkənin Daxili Məcmui Məhsulunun dəyəri 60-65 mlrd. ABŞ dollarına yaxın idi. O vaxt ölkənin milli valyutası olan bir dinar təqribən 3 ABŞ dollarına bərabər tutulurdu. 2001-ci ildən sonra ölkə iqtisadiyyatı güclü dəyişikliklərə məruz qaldı. Müharibələr, kamekadzelərin törətdikləri partlayışlar və terror aktları, ölkəyə qarşı yönəldilmiş iqtisadi sanksiyalar, başqa qadağalar, maliyyə vəsaitlərinin həbs edilməsi və xoşagəlməz başqa səbəblər iqtisadiyyata viranedici zərbə vurdu.

Hazırda İraq hökuməti iqtisadiyyatı bərpa etmək sahəsində aşağıdakı vəzifələri həyata keçirməyi planlaşdırır:

  • əvvəllər fəaliyyətdə olmuş bütün müəssisələri ilk növbədə energetika

və mədən sənaye müəssisələrini yenidən işə salmaq;

  • ölkədə yaşayan xalqlar və dini icmaların həmrəyliyinə nail olmaq;
  • insanlar üçün şəhər və kəndlərdə yeni iş yerləri yaratmaq;
  • əhalini ərzaq, içməli su, dərmaq preparatları ilə təmin etmək;
  • səhiyyə və maarif sistemlərinin işini bərpa etmək;
  • ölkənin təhlükəsizlik qüvvəllərini yaratmaq;
  • qonşuları ilə münasibəti mehriban məcrayə yönəltmək.

İraq iqtisadiyyatı

XIX əsrin sonlarına qədər zəngin neft ehtiyatı hesabına neft sənayesi ilə əlaqədar köməkçi təsərrüfat sahələri: yanacaq, elektroenergetika, neft-kimya, tikinti materialları istehsalı sənaye sahələri yaradılmışdır. Neftdən gələn böyük gəlirlər hesabına hərbi infrastruktur və ən yeni silahların və hərbi sursatların alınması işi geniş vüsət almışdı.

Sənayenin aparıcı sahələri. İraqı məşhurlaşdıran, həm də iqtisadi cəhətdən irəliləməsinə səbəb, onun mədən sənayesi, ilk növbədə neftçıxarma olmuşdur. Ölkədə aşkar edilmiş 70-dən artıq neft yatağında neftin ehtiyatı 15 mlrd.tondan artıqdır. Bu göstəriciyə görə regionda ancaq Səudiyyə Ərəbistanından geri qalır. Başlıca neft rayonları: Ər-Zubeyr, Ər-Rumeyla, Mosul, Xanakin, Nefte-Xare və cənub bölgələridir. Ölkədə ən iri neft yataqları Kərkük və Rumeyladır.

İraqın problemsiz illərində bu iki yataqdan ildə orta hesabla 40-43 mln. ton neft çıxarılırdı. O vaxtlar həmin yataqların nefti güclü kəmərlər vasitəsilə Aralıq dənizi sahilinin Trablis (Livan) və Bəniyaz (Suriya) limanlarına nəql edilirdi. Çıxarılan neftin bir hissəsi Kərkük şəhərinin müəssisələrində emal olunurdu. Ölkənin cənubundakı yataqlardan çıxarılan neft gəmilər vasitəsilə Fao və Umm-Qəsr limanlarına nəql edilirdi. Oradan da tankerlər vasitəsilə dünya bazarına çıxarılırdı.

Bəsrə şəhərində iri neft emalı müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. Neft emalı müəssisələrində təyyarə və avtomobil benzini, reaktiv mühərriklər üçün yanacaq, məişətdə işlədilən ağ neft, dizel yanacağı, sürtkü yağları və s. istehsal olunurdu.

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
25.768 31.386 45.082 56.987 86.531 65.193 82.150

Neftlə yanaşı ölkədə böyük ehtiyata malik təbii qaz yataqları da var. Təbii qazın ehtiyatı 30 trilyon kub m-dən artıqdır. 1980-ci ildə ölkənin şimalında və cənubundakı yataqlardan təbii qazın yığılması və mayeləşdirilməsi üzrə qurğu sisteminin tikintisi planlaşdırılmışdı. Şimal sistemi ölkənin daxili tələbatı üçün, cənub sistemi isə əsasən xaricə mayeləşdirilmiş qaz (balon qazı) ixracatı üçün nəzərdə tutulmuşdu. Cənub layihəsini Yaponiya şirkəti yerinə yetirirdi və bu iş 1982-ci ildə başa çatdırılmalı idi. Əfsuslar olsun ki, 1980-ci ilin payızında İranla, 1990-cı ilin avqustunda Küveyt ilə baş vermiş müharibələr və ondan sonrakı qadağalar, ərazinin raket atəşinə tutulması və s. qaz sənayesində əldə edilə biləcək inkişafı xəyala çevirdi.

Bu yanacaq sərvətlərindən əlavə İraqda böyük ehtiyata malik kükürd və fosfat yataqları da var. Ötən əsrin sonlarına qədər ölkədə fosfat xammalının emalı üzrə ümumi gücü 700 min ton olan bir neçə sənaye müəssisəsi tikilmişdi. Kükürd hasilatının yalnız 10 faizi daxili tələbat üçün istifadə edilirdi, qalan hissəsi ixrac olunurdu. İraq kükürdünün idxalatçıları əsasən Hindistan, Misir, Çin və Banqladeş idi. Başqa sahələr kimi mədən sənayesinin bu sahələri də iflic vəziyyətindədir.

Ölkənin emaledici sənayesi ilk növbədə idxal olunmuş hissələrdən avtomobil yığma, kənd təsərrüfatı maşınları, elektrotexniki məmulat, əczaçılıq, tikinti materialları istehsalı və s. ilə məşğul olurdu. Ötən əsrin axırları üçün ölkənin elektrik stansiyalarının gücü 1,7 mln. kvt-a bərabər idi. 90-cı illərin ortalarından başlayaraq İraq 6 mlrd. kv saat elektrik enerjisi istehsal edirdi. Dokan şəhərində xarici əsasən rus mütəxəssislərinin köməyi ilə «Yusifiyə» adlanan istilik elektrik stansiyası tikilib istifadəyə verilmişdi.

Xarici kapitalın və xarici mütəxəssislərin yardımı ilə İraqda yeni sənaye sahələrinin yaradılması işinə başlanılmışdı. 1978-ci ildə Nəsiriyyə şəhərində ölkənin ilk alüminium istehsalı müəssisəsi işə salındı. Süvürrada əczaçılıq məhsulları istehsal edən müəssisə, əl-Tağidə elektrik lampaları zavodu, müxtəlif şəhərlərdə kənd təsərrüfatı maşınları və avadanlıqları istehsal edən müəssisələr, Kərbəla şəhərində müxtəlif konservlər istehsal edən zavod, Ramadidə şüşə zavodu, Küt-əl-Ömərdə pambıq-parça istehsal edən fabrik tikilib istifadəyə verilmişdir. Yüngül və yeyinti sənayesi İraqın inkişaf etmiş təsərrüfat sahələridir. Toxuculuq, xalçaçılıq, kişi və qadın üst geyimləri, gön-dəri məmulatları nisbətən yaxşı inkişaf etmişdi. Yeyinti sənaye müəssisələrinə ölkənin bütün yaşayış məntəqələrində rast gəlmək olardı. Regionun başqa ölkələrində olduğu kimi İraqda da sənətkarlıq (xüsusilə zərgərlik və toxuculuq) yaxşı inkişaf etmişdir.

Kənd təsərrüfatının aparıcı sahələri. İraq tarixən böyük kənd təsərrüfatı ölkəsi kimi tanınmışdı. Əvvəlki illərlə müqayisədə kənd təsərrüfatı istehsalı hazırda xeyli azalmışdır. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələri başlıca olaraq Aşağı Mesopotamiyada və Şimali İraqın dağətəyi rayonlarındadır. Qədim suvarma mədəniyyətinə malik olmuş İraqda müharibələr nəticəsində suvarma sistemləri sıradan çıxmışdır. Ölkənin torpaq iqlim şəraiti isə elədir ki, əkinlərin hamısı süni suvarmaya möhtacdır.

Ölkənin başlıca əkinçilik rayonları Dəclə və Fərat çaylarının vadiləridir. İraqın cənubunda Şətt-ül-Ərəb çayı boyunca xurma plantasiyaları geniş sahələri tuturdu. Xurma ağaclarının sayına, xurma istehsalında, ixracatında İraq dünyada birinci yeri tuturdu. İraq-İran müharibəsinə qədər dünya bazarına çıxarılan xurmanın 30 faizi İraqın payına düşürdü. Xurma iraqlıların, ümumiyyətlə ərəblərin məişətində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ağacın yarpaqlarından, lifindən həsir, süfrə, səbət, tabaq, kəndir, yelpik və s. toxunur. Xurma salxımları təmizləndikdən sonra onun saçaqlarından içki çəkilir. Ağacın budaqları və gövdəsindən tikinti materialları, tapul adlanan qalın qabığından isə oduncaq kimi istifadə olunur. Bunlardan əlavə ağacı və onun budaqlarını kəsərkən içindən tökülən qatı ağ kütlə yeyilir. Xurma pendiri adlanan bu qatı şirənin alıcıları çox olur. Əkin sahələrinin 80 faizində taxıl bitkiləri, xüsusilə buğda, arpa, çəltik əkilir. Taxıl bitkilərinin istehsalına görə ölkənin şimal rayonları fərqlənir. Ölkənin cənub hissəsində, çay vadilərinin bataqlaşmış hissələrində çəltik becərilir. Diala çayının vadisi boyunca pambıq plantasiyaları yerləşir. Mesopotamiya ovalığının su olan hər yerində bağçılıq, üzümçülük inkişaf etmiş, tərəvəz, bostan bitkiləri geniş yayılmışdır. Ölkənin şimal hissəsində az miqdarda tütün yetişdirilir. Heyvandarlıq ekstensiv yolla inkişaf etdirilir. Ərazinin təqribən 60 faizini əhatə edən səhra və yarımsəhralardakı təbii otlaqlarda yarımköçəri heyvandarlıq mövcuddur. Yuxarı Mesopotamiyada ölkənin qərbi və cənubundakı səhralarda heyvandarlığın inkişafı üçün əlverişli təbii şərait var. Qaramal ölkənin şimal bölgələrində, davar isə hər yerdə bəslənilir. Böyük şəhərlərin ətrafında quşçuluq təsərrüfatı yaradılmışdır.

İraqın kənd təsərrüfatı əhalinin ərzaq məhsullarına (xurma istisna olmaqla) olan tələbatını təmin etmədiyindən ölkə hər il ərzaq məhsullarının idxalına 3-4 mlrd. dollar vəsait sərf edir.

Nəqliyyatı Başqa qonşu ərəb ölkələri ilə müqayisədə İraq nisbətən sıx dəmir, avtomobil yollarına və boru-kəmər şəbəkəsinə malik olub. Bu yollar əvvəl ingilis müstəmləkəçilərinin hərbi-strateji planlarına əsasən tikilmişdir.

Köhnə yol şəbəkəsi ölkənin sürətlə inkişaf edən milli iqtisadiyyatının tələbatını təmin etmədiyindən onun yenidənqurmaya və genişləndirməyə böyük ehtiyacı var idi. Müstəmləkəçilik illərində bu işləri müəyyən dərəcədə həyata keçirmiş İraq hökuməti ötən əsrin axırları və yeni əsrin əvvəllərində baş vermiş daxili münaqişələr və xarici müdaxilələr nəticəsində bütün nəqliyyat sisteminin dağılmasının və qismən sıradan çıxmasının şahidi oldu. Ölkədaxili yük və sərnişin daşımalarında avtomobil nəqliyyatının rolu böyükdür. Ölkədaxili bütün daşımaların təqribən 80-85 faizi avtomobil nəqliyyatının payına düşür. Avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 40 min km-dən bir qədər artıqdır. Bu yolların üçdə iki hissəsi bərk örtüklü yollardır. Kərbəla və Ən-Nəcəf dini mərkəzlərini Səudiyyə Ərəbistanının Məkkə və Mədinə şəhərləri ilə birləşdirən «Zəvvar yolu» xüsusilə əhəmiyyətlidir.

Əksəriyyəti dağılmış vəziyyətdə olan dəmir yollarının ümumi uzunluğu 2032 km-dir. İlk dəmir yolunun (Bağdad dəmir yolu) çəkilişinə 1858-ci ildə almanlar tərəfindən başlanılmış, 1934-1941-ci illərdə isə həmin yolun inşası Fransa və Böyük Britaniya şirkətləri tərəfindən tamamlanmışdır. Ötən əsrin ikinci yarısında Bağdad-Əl-Qasım, Bağdad-Bəsrə istiqamətində yeni yollar çəkilmişdir.

İraqda böyük əhəmiyyətli boru kəmərləri (həm neft, həm qaz) də mövcud idi. İndi onların bəziləri sıradan çıxmışdır. İraq hökuməti bu kəmərlərin fəaliyyətini bərpa etməyə başlamışdır.

İraqın xarici iqtisadi əlaqələri

Xarici ticarət. Ölkədə neft daşıyan gəmilərin donanması da yaranmışdı. Bəsrə, Fao, Umm-Qəsr ölkənin neft ixrac edən başlıca portlarıdır. Bağdad yaxınlığında beynəlxalq dərəcəli aeroport fəaliyyət göstərir.

Ticarət

Müstəqillik illərində ölkənin xarici ticarətinin strukturunda dəyişikliklərə baxmayaraq, xarici ticarət bir tərəfli inkişaf edirdi. 2001-ci ildə ölkə ixracatının dəyəri 15,8 mlrd. dollara bərabər olmuşdur. Reports, Maps and Assessments of Iraq from the UN Inter-Agency Information & Analysis Unit Bu da əsas etibarilə dünya bazarlarına çıxarılan neft satışından əldə olunmuş gəlir idi. Rusiya, Fransa, Çin və Türkiyə İraq neftinin əsas alıcıları idi. İraq baykot olunana qədər neftlə yanaşı dünya bazarına xurma, gön-dəri, zərgərlik və xalça məmulatları çıxarırdı. İraq idxalatının əsasını ərzaq, dərman və əhali tərəfindən gündəlik işlədilən məmulatlar təşkil edir. Qoyulmuş qadağa (embarqo) ölkənin xarici ticarət coğrafiyasının genişləndirilməsinə imkan vermir.

Pul vahidi

  Əsas məqalə: İraq dinarı

Ölkənin milli pul vahidi dinardır, 1 dinar 100 filəmə bərabərdir. ABŞ istilasından sonra dinarın üzərindən Səddam Hüseynin portretləri yığışdırıldı.

1986—2003-ci illər arası əskinasların nümunələri

Ədəbiyyat

  • Soltanova H.B., Məmmədov C.A. Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası (dərslik). Bakı , Bakı Universiteti, 2008.

İstinadlar

  1. СБ ООН отменил санкции против Ирака, введенные при Саддаме Хусейне // РИА «Новости»
  2. Jonathan E. Sanford (03.06.2003). "Iraq's Economy: Past, Present, Future. Report for Congress" (PDF). GlobalSecurity.org. İstifadə tarixi: 02.05.2010.
  3. Доходы Ирака от экспорта нефти Нефть и Газ Евразия, 10 августа, 2009
  4. Iraq Inter-Agency Information & Analysis Unit

Xarici keçidlər

  Vikianbarda İraq iqtisadiyyatı ilə əlaqəli mediafayllar var.

September 18, 2021
iraq, iqtisadiyyatı, mündəricat, ümumi, iqisadi, göstəricilər, iraqın, xarici, iqtisadi, əlaqələri, ticarət, vahidi, 1986, 2003, illər, arası, əskinasların, nümunələri, ədəbiyyat, istinadlar, xarici, keçidlərümumi, iqisadi, göstəricilər, redaktəxxi, əsrin, baş. Mundericat 1 Umumi iqisadi gostericiler 2 Iraq iqtisadiyyati 3 Iraqin xarici iqtisadi elaqeleri 4 Ticaret 5 Pul vahidi 5 1 1986 2003 ci iller arasi eskinaslarin numuneleri 6 Edebiyyat 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerUmumi iqisadi gostericiler RedakteXXI esrin baslangicinda Iraq meden senayesi inkisaf etmis orta seviyyeli senaye aqrar olke idi 2001 ci ilde olkenin Daxili Mecmui Mehsulunun deyeri 60 65 mlrd ABS dollarina yaxin idi O vaxt olkenin milli valyutasi olan bir dinar teqriben 3 ABS dollarina beraber tutulurdu 2001 ci ilden sonra olke iqtisadiyyati guclu deyisikliklere meruz qaldi Muharibeler kamekadzelerin toretdikleri partlayislar ve terror aktlari olkeye qarsi yoneldilmis iqtisadi sanksiyalar 1 basqa qadagalar maliyye vesaitlerinin hebs edilmesi ve xosagelmez basqa sebebler iqtisadiyyata viranedici zerbe vurdu Hazirda Iraq hokumeti iqtisadiyyati berpa etmek sahesinde asagidaki vezifeleri heyata kecirmeyi planlasdirir evveller fealiyyetde olmus butun muessiseleri ilk novbede energetikave meden senaye muessiselerini yeniden ise salmaq olkede yasayan xalqlar ve dini icmalarin hemreyliyine nail olmaq insanlar ucun seher ve kendlerde yeni is yerleri yaratmaq ehalini erzaq icmeli su dermaq preparatlari ile temin etmek sehiyye ve maarif sistemlerinin isini berpa etmek olkenin tehlukesizlik quvvellerini yaratmaq qonsulari ile munasibeti mehriban mecraye yoneltmek Iraq iqtisadiyyati RedakteXIX esrin sonlarina qeder zengin neft ehtiyati hesabina neft senayesi ile elaqedar komekci teserrufat saheleri yanacaq elektroenergetika neft kimya tikinti materiallari istehsali senaye saheleri yaradilmisdir Neftden gelen boyuk gelirler hesabina herbi infrastruktur ve en yeni silahlarin ve herbi sursatlarin alinmasi isi genis vuset almisdi Senayenin aparici saheleri Iraqi meshurlasdiran hem de iqtisadi cehetden irelilemesine sebeb onun meden senayesi ilk novbede neftcixarma olmusdur Olkede askar edilmis 70 den artiq neft yataginda neftin ehtiyati 15 mlrd tondan artiqdir 2 Bu gostericiye gore regionda ancaq Seudiyye Erebistanindan geri qalir Baslica neft rayonlari Er Zubeyr Er Rumeyla Mosul Xanakin Nefte Xare ve cenub bolgeleridir Olkede en iri neft yataqlari Kerkuk ve Rumeyladir Iraqin problemsiz illerinde bu iki yataqdan ilde orta hesabla 40 43 mln ton neft cixarilirdi O vaxtlar hemin yataqlarin nefti guclu kemerler vasitesile Araliq denizi sahilinin Trablis Livan ve Beniyaz Suriya limanlarina neql edilirdi Cixarilan neftin bir hissesi Kerkuk seherinin muessiselerinde emal olunurdu Olkenin cenubundaki yataqlardan cixarilan neft gemiler vasitesile Fao ve Umm Qesr limanlarina neql edilirdi Oradan da tankerler vasitesile dunya bazarina cixarilirdi 3 Besre seherinde iri neft emali muessisesi fealiyyet gosterirdi Neft emali muessiselerinde teyyare ve avtomobil benzini reaktiv muherrikler ucun yanacaq meisetde isledilen ag neft dizel yanacagi surtku yaglari ve s istehsal olunurdu 2004 2005 2006 2007 2008 2009 201025 768 31 386 45 082 56 987 86 531 65 193 82 150Neftle yanasi olkede boyuk ehtiyata malik tebii qaz yataqlari da var Tebii qazin ehtiyati 30 trilyon kub m den artiqdir 1980 ci ilde olkenin simalinda ve cenubundaki yataqlardan tebii qazin yigilmasi ve mayelesdirilmesi uzre qurgu sisteminin tikintisi planlasdirilmisdi Simal sistemi olkenin daxili telebati ucun cenub sistemi ise esasen xarice mayelesdirilmis qaz balon qazi ixracati ucun nezerde tutulmusdu Cenub layihesini Yaponiya sirketi yerine yetirirdi ve bu is 1982 ci ilde basa catdirilmali idi Efsuslar olsun ki 1980 ci ilin payizinda Iranla 1990 ci ilin avqustunda Kuveyt ile bas vermis muharibeler ve ondan sonraki qadagalar erazinin raket atesine tutulmasi ve s qaz senayesinde elde edile bilecek inkisafi xeyala cevirdi Bu yanacaq servetlerinden elave Iraqda boyuk ehtiyata malik kukurd ve fosfat yataqlari da var Oten esrin sonlarina qeder olkede fosfat xammalinin emali uzre umumi gucu 700 min ton olan bir nece senaye muessisesi tikilmisdi Kukurd hasilatinin yalniz 10 faizi daxili telebat ucun istifade edilirdi qalan hissesi ixrac olunurdu Iraq kukurdunun idxalatcilari esasen Hindistan Misir Cin ve Banqlades idi Basqa saheler kimi meden senayesinin bu saheleri de iflic veziyyetindedir Olkenin emaledici senayesi ilk novbede idxal olunmus hisselerden avtomobil yigma kend teserrufati masinlari elektrotexniki memulat eczaciliq tikinti materiallari istehsali ve s ile mesgul olurdu Oten esrin axirlari ucun olkenin elektrik stansiyalarinin gucu 1 7 mln kvt a beraber idi 90 ci illerin ortalarindan baslayaraq Iraq 6 mlrd kv saat elektrik enerjisi istehsal edirdi Dokan seherinde xarici esasen rus mutexessislerinin komeyi ile Yusifiye adlanan istilik elektrik stansiyasi tikilib istifadeye verilmisdi Xarici kapitalin ve xarici mutexessislerin yardimi ile Iraqda yeni senaye sahelerinin yaradilmasi isine baslanilmisdi 1978 ci ilde Nesiriyye seherinde olkenin ilk aluminium istehsali muessisesi ise salindi Suvurrada eczaciliq mehsullari istehsal eden muessise el Tagide elektrik lampalari zavodu muxtelif seherlerde kend teserrufati masinlari ve avadanliqlari istehsal eden muessiseler Kerbela seherinde muxtelif konservler istehsal eden zavod Ramadide suse zavodu Kut el Omerde pambiq parca istehsal eden fabrik tikilib istifadeye verilmisdir Yungul ve yeyinti senayesi Iraqin inkisaf etmis teserrufat saheleridir Toxuculuq xalcaciliq kisi ve qadin ust geyimleri gon deri memulatlari nisbeten yaxsi inkisaf etmisdi Yeyinti senaye muessiselerine olkenin butun yasayis menteqelerinde rast gelmek olardi Regionun basqa olkelerinde oldugu kimi Iraqda da senetkarliq xususile zergerlik ve toxuculuq yaxsi inkisaf etmisdir Kend teserrufatinin aparici saheleri Iraq tarixen boyuk kend teserrufati olkesi kimi taninmisdi Evvelki illerle muqayisede kend teserrufati istehsali hazirda xeyli azalmisdir Kend teserrufatina yararli torpaq saheleri baslica olaraq Asagi Mesopotamiyada ve Simali Iraqin dageteyi rayonlarindadir Qedim suvarma medeniyyetine malik olmus Iraqda muharibeler neticesinde suvarma sistemleri siradan cixmisdir Olkenin torpaq iqlim seraiti ise eledir ki ekinlerin hamisi suni suvarmaya mohtacdir Olkenin baslica ekincilik rayonlari Decle ve Ferat caylarinin vadileridir Iraqin cenubunda Sett ul Ereb cayi boyunca xurma plantasiyalari genis saheleri tuturdu Xurma agaclarinin sayina xurma istehsalinda ixracatinda Iraq dunyada birinci yeri tuturdu Iraq Iran muharibesine qeder dunya bazarina cixarilan xurmanin 30 faizi Iraqin payina dusurdu Xurma iraqlilarin umumiyyetle ereblerin meisetinde muhum ehemiyyete malikdir Agacin yarpaqlarindan lifinden hesir sufre sebet tabaq kendir yelpik ve s toxunur Xurma salximlari temizlendikden sonra onun sacaqlarindan icki cekilir Agacin budaqlari ve govdesinden tikinti materiallari tapul adlanan qalin qabigindan ise oduncaq kimi istifade olunur Bunlardan elave agaci ve onun budaqlarini keserken icinden tokulen qati ag kutle yeyilir Xurma pendiri adlanan bu qati sirenin alicilari cox olur Ekin sahelerinin 80 faizinde taxil bitkileri xususile bugda arpa celtik ekilir Taxil bitkilerinin istehsalina gore olkenin simal rayonlari ferqlenir Olkenin cenub hissesinde cay vadilerinin bataqlasmis hisselerinde celtik becerilir Diala cayinin vadisi boyunca pambiq plantasiyalari yerlesir Mesopotamiya ovaliginin su olan her yerinde bagciliq uzumculuk inkisaf etmis terevez bostan bitkileri genis yayilmisdir Olkenin simal hissesinde az miqdarda tutun yetisdirilir Heyvandarliq ekstensiv yolla inkisaf etdirilir Erazinin teqriben 60 faizini ehate eden sehra ve yarimsehralardaki tebii otlaqlarda yarimkoceri heyvandarliq movcuddur Yuxari Mesopotamiyada olkenin qerbi ve cenubundaki sehralarda heyvandarligin inkisafi ucun elverisli tebii serait var Qaramal olkenin simal bolgelerinde davar ise her yerde beslenilir Boyuk seherlerin etrafinda qusculuq teserrufati yaradilmisdir Iraqin kend teserrufati ehalinin erzaq mehsullarina xurma istisna olmaqla olan telebatini temin etmediyinden olke her il erzaq mehsullarinin idxalina 3 4 mlrd dollar vesait serf edir Neqliyyati Basqa qonsu ereb olkeleri ile muqayisede Iraq nisbeten six demir avtomobil yollarina ve boru kemer sebekesine malik olub Bu yollar evvel ingilis mustemlekecilerinin herbi strateji planlarina esasen tikilmisdir Kohne yol sebekesi olkenin suretle inkisaf eden milli iqtisadiyyatinin telebatini temin etmediyinden onun yenidenqurmaya ve genislendirmeye boyuk ehtiyaci var idi Mustemlekecilik illerinde bu isleri mueyyen derecede heyata kecirmis Iraq hokumeti oten esrin axirlari ve yeni esrin evvellerinde bas vermis daxili munaqiseler ve xarici mudaxileler neticesinde butun neqliyyat sisteminin dagilmasinin ve qismen siradan cixmasinin sahidi oldu Olkedaxili yuk ve sernisin dasimalarinda avtomobil neqliyyatinin rolu boyukdur Olkedaxili butun dasimalarin teqriben 80 85 faizi avtomobil neqliyyatinin payina dusur Avtomobil yollarinin umumi uzunlugu 40 min km den bir qeder artiqdir Bu yollarin ucde iki hissesi berk ortuklu yollardir Kerbela ve En Necef dini merkezlerini Seudiyye Erebistaninin Mekke ve Medine seherleri ile birlesdiren Zevvar yolu xususile ehemiyyetlidir Ekseriyyeti dagilmis veziyyetde olan demir yollarinin umumi uzunlugu 2032 km dir Ilk demir yolunun Bagdad demir yolu cekilisine 1858 ci ilde almanlar terefinden baslanilmis 1934 1941 ci illerde ise hemin yolun insasi Fransa ve Boyuk Britaniya sirketleri terefinden tamamlanmisdir Oten esrin ikinci yarisinda Bagdad El Qasim Bagdad Besre istiqametinde yeni yollar cekilmisdir Iraqda boyuk ehemiyyetli boru kemerleri hem neft hem qaz de movcud idi Indi onlarin bezileri siradan cixmisdir Iraq hokumeti bu kemerlerin fealiyyetini berpa etmeye baslamisdir Iraqin xarici iqtisadi elaqeleri RedakteXarici ticaret Olkede neft dasiyan gemilerin donanmasi da yaranmisdi Besre Fao Umm Qesr olkenin neft ixrac eden baslica portlaridir Bagdad yaxinliginda beynelxalq dereceli aeroport fealiyyet gosterir Ticaret RedakteMusteqillik illerinde olkenin xarici ticaretinin strukturunda deyisikliklere baxmayaraq xarici ticaret bir terefli inkisaf edirdi 2001 ci ilde olke ixracatinin deyeri 15 8 mlrd dollara beraber olmusdur 4 Reports Maps and Assessments of Iraq from the UN Inter Agency Information amp Analysis Unit Bu da esas etibarile dunya bazarlarina cixarilan neft satisindan elde olunmus gelir idi Rusiya Fransa Cin ve Turkiye Iraq neftinin esas alicilari idi Iraq baykot olunana qeder neftle yanasi dunya bazarina xurma gon deri zergerlik ve xalca memulatlari cixarirdi Iraq idxalatinin esasini erzaq derman ve ehali terefinden gundelik isledilen memulatlar teskil edir Qoyulmus qadaga embarqo olkenin xarici ticaret cografiyasinin genislendirilmesine imkan vermir Pul vahidi Redakte Esas meqale Iraq dinariOlkenin milli pul vahidi dinardir 1 dinar 100 fileme beraberdir ABS istilasindan sonra dinarin uzerinden Seddam Huseynin portretleri yigisdirildi 1986 2003 ci iller arasi eskinaslarin numuneleri RedakteEdebiyyat RedakteSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008 Istinadlar Redakte SB OON otmenil sankcii protiv Iraka vvedennye pri Saddame Husejne RIA Novosti Jonathan E Sanford 03 06 2003 Iraq s Economy Past Present Future Report for Congress PDF GlobalSecurity org Istifade tarixi 02 05 2010 Dohody Iraka ot eksporta nefti Neft i Gaz Evraziya 10 avgusta 2009 Iraq Inter Agency Information amp Analysis UnitXarici kecidler Redakte Vikianbarda Iraq iqtisadiyyati ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Iraq iqtisadiyyati amp oldid 6065651, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.