| Çin–Türkiyə münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| | |||||
Çin–Türkiyə münasibətləri — Türkiyə və Çin arasında iki tərəfli diplomatik münasibətlər.
Tarix
| ]1524-cü ildə, Min sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Osmanlı İmperiyasının nümayəndələri Pekini ziyarət edir.
XX əsrin ikinci yarısında Mao Tszedunun "üç dünya" nəzəriyyəsində hegemon qüvvə olan SSRİ-yə qarşı təhlükəsizlik kəməri yaradılmasında Türkiyəyə mühüm yer verilir.
Lakin 1990-cı illərdə Pekin ilə Ankara arasındakı münasibətlər uyğur amilinə görə mürəkkəbləşir. Demək olar ki, bütün türk hökumətləri uyğurların azadlıq hərəkatçılarını dəstəkləyir. Bundan yanaşı tez-tez Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Çin rəhbərliyini uyğurlara zülm etdiyinə görə açıq şəkildə tənqid edir və bəzi uyğur azadlıq təşkilatlarını ölkəsində fəalıiyyətinə şərait qurur.
2010-cu illərdə ölkələr arasındakı münasibətlər strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə çatır və "Ankara Pekinin Aralıq dənizindəki pəncərəsinə çevrilir". Beləliklə Çin Türkiyənin Rusiyadan sonra ikinci idxal ortağı olur; Pekin Türkiyə iqtisadiyyatına aktiv olaraq investisiya qoyur (2017–2020-ci illərdə Çin səlahiyyətliləri 3 milyard dollar sərmayə qoymuş və bu həcmləri iki qat artırmağı planlaşdırmışlar).
2017-ci ildə tərəflər cinayətin yalnız ölkələrdən birində belə hesab edildiyi halda, cinayətkarların ekstradisiyasını təmin edən bir müqavilə imzalayır.
2009-cu il ixtişaşları
| ]İxtişaşlara başlanğıcında Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi 2009-cu ilin iyul ayında Urumçidəki etiraz aksiyalarına liderlərini tapmaq və ədalət mühakiməsinə çıxarmaq çağırışı ilə reaksiya verir. Lakin bəzi məmurlar bu mövqe ilə razılaşır. Ədalət və İnkişaf Partiyasının bir millət vəkili, Çin-Türkiyə parlamentlərarası dostluq qrupundakı vəzifəsindən ayrılır, Sənaye və Ticarət Naziri Çin mənşəli malların boykot edilməsinə çağırış edir. Çinin Türkiyədəki müvəqqəti işlər vəkili bunu təəccüblə qarşılayır. Ankara və İstanbulda bir sıra gündəlik nümayişlərdən sonra Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan ritorikasını dəyişdirərək bunları söyləyir: Çindəki bu hadisələr soyqırım kimidir. Çin hökumətindən bu hadisələrin müşahidəçisi olaraq qalmamasını xahiş edirik. Çin tərəfi Ərdoğandan ifadələrindən imtina etməsini tələb edir. Dövlətin nəzarətində olan China Daily nəşr evi, iğtişaş qurbanlarının 184-dən 137-nin etnik Han olduğunu iddia edir.
Münasibətlərin bərpası
| ]Daha sonra bir telefon danışığında iki ölkənin xarici işlər nazirləri ikitərəfli münasibətlərinin vacibliyini təsdiqlədilər və Türkiyənin xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu Türkiyənin "Çinin daxili işlərinə qarışmaq" niyyəti olmadığını söyləyir.
İqtisadiyyat
| ]2000-ci illərdə ikitərəfli ticarət həcmi təxminən 1 milyard dollar idisə, 2018-ci ilə qədər bu rəqəm 23 milyard dollara yüksəlir. Türkiyənin ümumi xarici ticarət kəsirinin üçdə biri 55 milyard dolların üstündə Çinin payına düşür.
Pekin Türkiyə infrastruktur layihələrini dəstəkləyir: Çin şirkətləri İstanbuldakı Kumport konteyner terminalının 65%-inə, eləcə də Yavuz Sultan Səlim körpüsünün 51-%nə sahibdir. Ankara Çinin Dövlət Nüvə Enerji Texnologiyaları Şirkəti ilə ölkənin üçüncü nüvə elektrik stansiyasının inşası üçün müqavilə imzalamaqla bağlı danışıqlar aparır.
2017–2019-cu illərdə Huawei-in Çin texnologiya sistemlərinin Türkiyə bazarındakı payı 3%-dən 30%-ə yüksəlir. Digər bir Çin texnologiya şirkəti ZTE, 2016-cı ildə Türkiyədə telekommunikasiya istehsalçısı Netaşın yüzdə 48% səhmlərini satın alır. Şirkət İstanbul hava limanının telekommunikasiya sistemləri və milli sağlamlıq məlumatlarının rəqəmsallaşdırılması kimi layihələri idarə edir.
Hər iki ölkə Yeni İpək Yolu layihəsində iştirak edir. İpək Yolu layihəsinin icrası zamanı Türkiyə Çindən 5 milyard dollar almışdır.
İstinadlar
| ]- Интервью с О.А. Тимофеевым: в отношениях между Китаем и Турции существует большое количество системных факторов Arxivləşdirilib 2021-07-09 at the Wayback Machine // "Центр востоковедных исследований, международных отношений и публичной дипломатии"
- "Tension runs high as China cracks down on Uyghur riot". Today's Zaman. 7 iyul 2009. 10 iyul 2009 tarixində arxivləşdirilib.
- "Turkey attacks China 'genocide'". 25 yanvar 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 iyul 2021.
- "China warns Turkey: visa for Rebia Kadeer could damage bilateral relations'". 18 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib.
- "Turkish PM compares violence in China to genocide". The Associated Press. 21 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyul 2009.
- "Turkish Foreign Minister Davutoglu Talks to His Chinese Counterpart on the Phone". Today's Zaman. 12 iyul 2009. 18 iyul 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 iyul 2009.
- Восточное сближение: Турция и Китай связали себя железной дорогой Arxivləşdirilib 2020-12-24 at the Wayback Machine // Известия, 23 dekabr 2020
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Cin Turkiye munasibetleri Turkiye CXR Vikianbarda elaqeli mediafayllar Cin Turkiye munasibetleri Turkiye ve Cin arasinda iki terefli diplomatik munasibetler Tarix span 1524 cu ilde Min sulalesinin hakimiyyeti dovrunde Osmanli Imperiyasinin numayendeleri Pekini ziyaret edir XX esrin ikinci yarisinda Mao Tszedunun uc dunya nezeriyyesinde hegemon quvve olan SSRI ye qarsi tehlukesizlik kemeri yaradilmasinda Turkiyeye muhum yer verilir Lakin 1990 ci illerde Pekin ile Ankara arasindaki munasibetler uygur amiline gore murekkeblesir Demek olar ki butun turk hokumetleri uygurlarin azadliq herekatcilarini destekleyir Bundan yanasi tez tez Turkiye Prezidenti Receb Tayyib Erdogan Cin rehberliyini uygurlara zulm etdiyine gore aciq sekilde tenqid edir ve bezi uygur azadliq teskilatlarini olkesinde fealiiyyetine serait qurur 2010 cu illerde olkeler arasindaki munasibetler strateji terefdasliq seviyyesine catir ve Ankara Pekinin Araliq denizindeki penceresine cevrilir Belelikle Cin Turkiyenin Rusiyadan sonra ikinci idxal ortagi olur Pekin Turkiye iqtisadiyyatina aktiv olaraq investisiya qoyur 2017 2020 ci illerde Cin selahiyyetlileri 3 milyard dollar sermaye qoymus ve bu hecmleri iki qat artirmagi planlasdirmislar 2017 ci ilde terefler cinayetin yalniz olkelerden birinde bele hesab edildiyi halda cinayetkarlarin ekstradisiyasini temin eden bir muqavile imzalayir 2009 cu il ixtisaslari span Ixtisaslara baslangicinda Turkiye Xarici Isler Nazirliyi 2009 cu ilin iyul ayinda Urumcideki etiraz aksiyalarina liderlerini tapmaq ve edalet muhakimesine cixarmaq cagirisi ile reaksiya verir Lakin bezi memurlar bu movqe ile razilasir Edalet ve Inkisaf Partiyasinin bir millet vekili Cin Turkiye parlamentlerarasi dostluq qrupundaki vezifesinden ayrilir Senaye ve Ticaret Naziri Cin menseli mallarin boykot edilmesine cagiris edir Cinin Turkiyedeki muveqqeti isler vekili bunu teeccuble qarsilayir Ankara ve Istanbulda bir sira gundelik numayislerden sonra Bas nazir Receb Tayyib Erdogan ritorikasini deyisdirerek bunlari soyleyir Cindeki bu hadiseler soyqirim kimidir Cin hokumetinden bu hadiselerin musahidecisi olaraq qalmamasini xahis edirik Cin terefi Erdogandan ifadelerinden imtina etmesini teleb edir Dovletin nezaretinde olan China Daily nesr evi igtisas qurbanlarinin 184 den 137 nin etnik Han oldugunu iddia edir Munasibetlerin berpasi span Daha sonra bir telefon danisiginda iki olkenin xarici isler nazirleri ikiterefli munasibetlerinin vacibliyini tesdiqlediler ve Turkiyenin xarici isler naziri Ehmed Davudoglu Turkiyenin Cinin daxili islerine qarismaq niyyeti olmadigini soyleyir Iqtisadiyyat span 2000 ci illerde ikiterefli ticaret hecmi texminen 1 milyard dollar idise 2018 ci ile qeder bu reqem 23 milyard dollara yukselir Turkiyenin umumi xarici ticaret kesirinin ucde biri 55 milyard dollarin ustunde Cinin payina dusur Pekin Turkiye infrastruktur layihelerini destekleyir Cin sirketleri Istanbuldaki Kumport konteyner terminalinin 65 ine elece de Yavuz Sultan Selim korpusunun 51 ne sahibdir Ankara Cinin Dovlet Nuve Enerji Texnologiyalari Sirketi ile olkenin ucuncu nuve elektrik stansiyasinin insasi ucun muqavile imzalamaqla bagli danisiqlar aparir 2017 2019 cu illerde Huawei in Cin texnologiya sistemlerinin Turkiye bazarindaki payi 3 den 30 e yukselir Diger bir Cin texnologiya sirketi ZTE 2016 ci ilde Turkiyede telekommunikasiya istehsalcisi Netasin yuzde 48 sehmlerini satin alir Sirket Istanbul hava limaninin telekommunikasiya sistemleri ve milli saglamliq melumatlarinin reqemsallasdirilmasi kimi layiheleri idare edir Her iki olke Yeni Ipek Yolu layihesinde istirak edir Ipek Yolu layihesinin icrasi zamani Turkiye Cinden 5 milyard dollar almisdir Istinadlar span Intervyu s O A Timofeevym v otnosheniyah mezhdu Kitaem i Turcii sushestvuet bolshoe kolichestvo sistemnyh faktorov Arxivlesdirilib 2021 07 09 at the Wayback Machine Centr vostokovednyh issledovanij mezhdunarodnyh otnoshenij i publichnoj diplomatii Tension runs high as China cracks down on Uyghur riot Today s Zaman 7 iyul 2009 10 iyul 2009 tarixinde arxivlesdirilib Turkey attacks China genocide 25 yanvar 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 iyul 2021 China warns Turkey visa for Rebia Kadeer could damage bilateral relations 18 iyul 2012 tarixinde arxivlesdirilib Turkish PM compares violence in China to genocide The Associated Press 21 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 iyul 2009 Turkish Foreign Minister Davutoglu Talks to His Chinese Counterpart on the Phone Today s Zaman 12 iyul 2009 18 iyul 2009 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 iyul 2009 Vostochnoe sblizhenie Turciya i Kitaj svyazali sebya zheleznoj dorogoj Arxivlesdirilib 2020 12 24 at the Wayback Machine Izvestiya 23 dekabr 2020 Kateqoriyalar Cin Turkiye munasibetleriTurkiyenin ikiterefli elaqeleriCinin ikiterefli elaqeleri
