Vikipediya azad ensiklopediya Böyük Azadlıq MəclisiШъхьафитныгъэ Хасэшхоümumi məlumatlarTəsis tarixi 1861Ləğv olunma tar

Vikipediya azad ensiklopediya Boyuk Azadliq MeclisiShhafitnyge HaseshhoUmumi melumatlarTesis tarixi 1861Legv olunma tarixi 1863Idare heyetiHaci Karandiqo Berzeq Cerkez Meclisi cerkez Adyge Hase ve ya resmi olaraq Boyuk Azadliq Meclisi Cerkez Shhafitnyge Haseshho Cerkeziyanin sonuncu parlamentidir Avropa meclislerinden ruhlanan meclis herbi komandirler ruhaniler ve ziyalilardan ibaret idi 1861 ci ilde Socide kecirilen iclasin neticesi olaraq Meclis resmi olaraq yaradildi ve evvelki enenevi qebile meclisini evez etdi Assambleya diger olkelerden destek almaq ucun diger olkelerle elaqeler qurdu Parlament binasi rus ordusu terefinden tutularaq dagidilib Bundan sonra bezi uzvler Cerkez liderlerinden Elahezret Kralica Viktoriyaya sulh basliqli mektub yazaraq Britaniya Imperiyasindan humanitar yardim isteyibler Tarix span Meclisin teskili span Enenevi qebile meclisleri cerkez xalqi arasinda hemise movcud olub 1700 cu illerde Cerkeziyanin muxtelif bolgeleri her il bir araya gelerek parlament iclasi kecirmeye ve olkeni birge idare etmeye basladilar belelikle Cerkezlerin birlesme prosesi basladi ve Cerkez Konfederasiyasi quruldu Merkezlesme gunu gunden suretlenirdi Avropadan ilham alan ilk assambleya 1820 ci ilde quruldu Bu meclisde Qizbec Tugujiqo kimi muhum sexsler de istirak edirdi Bele siyasi strukturlar xususile rus ekspansionizmine qarsi inkisaf edirdi Cerkez ziyalilari ruhanileri ve rehberleri arasinda kecirilen gorusde tam merkezlesdirilmis meclis yaradilmasi qerara alindi ve bu meclis 13 iyun 1861 ci ilde yaradildi Assambleyanin yeri olaraq indi Soci kimi taninan Sace rayonu secildi Gerandiqo Berzeq Assambleyanin sedri ve Cerkeziyanin prezidenti secilib Butun Cerkezlerin umumi hokumeti bu meclis idi Parlament binasinin tikintisinde Sadz vilayetinden olan abxazlar da istirak edibler Parlament binasinda mehkemeler mescidler ve qonaqxanalar da var idi Parlament musteqil Cerkez dovletini dunyaya resmen elan etdi ve mudafie emeliyyatlarinin maliyyelesdirilmesi elece de Cerkez milletinin taninmasi ucun silah ve maddi destek gostermek ucun seylerini ikiqat artirmaga calisdi Assambleya 1861 ci ilin avqustunda Suxumideki Britaniya konsulluguna cerkezlerin siyasi veziyyetini ve arzularini izah eden beyanname teqdim etdi 1277 ci ilin 4 Zilhicce 13 iyun 1861 tarixinde butun cerkezler gucumuzu birlesdirmek ve musteqilliyimizi berqerar etmek ucun Meclise devet edildi Butun cerkezler yekdillikle daxili asayisi qorumaq ucun fovqelade birlik yaratmaga razi oldular Bu ittifaqa emel etmeyenler cezalandirilacaq Cerkez bolgesinde 15 ulema ve ziyalidan ibaret Meclis quruldu Bu Meclis Boyuk Azadliq Meclisi adlanirdi Olkemizde parlamentin serencami ile 12 vilayet yaradilmisdir Her vilayetin bir muftisi bir qazisi bir muhtari var Onlar Meclisin emrine tabe olmali birlik icinde hereket etmelidirler Bir cerkezin elinde her 100 seyden 1 i alinir Belelikle onlar dovlet mehkemesinin emrine emel edirler gelirleri toplamaq ve vergileri bolusdurmek qesb edilmis emlaki berpa etmek ve izlemek Her halda gelirler xercleri usteleyib ve elhemdulillah olkemizi idare eden Boyuk Cerkez Azadliq Meclisi oz meqsedine xidmet edir Parlamentde qebul edilen ilk qerarlar span Cerkez Dovleti musteqil dovletdir Yaradilan meclis butun cerkezleri temsil edir Olke bayragi uc sari oxdan ve yasil uzerinde on iki ulduzdan ibaretdir Lazim gelerse milli birlik guc yolu ile heyata kecirilecek Rusiyaya qarsi Qazavat elan edildi Yene de Rusiya ile barismaga cehd edilecek ve diplomatik razilasmalara emel olunacaq Cerkeziya hec bir seraitde car ordularina teslim olmayacaq Olke 12 bolgeye bolunecek her bolgeye kadi mufti ve muxtar teyin edilecek bu idareciler parlament adindan cixis edecekler Bolge idarecileri sura adindan vergi yigacaq her 100 aileden 5 suvari alinacaq her 100 aileden 5 suvari esgerlere gonderilecek Yuz maldan birinden vergi tutulacaq Yigilan vergiler Cerkezin musteqilliyinin mudafiesine xerclenecek Dovlet administrasiyasi adindan hokumet binasi ve qonaq evleri tikilecek Numayendeler dunya guclerine gonderilecek Rusiya ile diplomatik danisiqlar span Meclis ruslarla cerkezler arasinda muharibeye son qoymaga calisdi 1861 ci ilin iyulunda Assambleya Gerandiqo Berzeq Hesen Bis ve Islam Thauseden ibaret numayende heyetini Rusiyanin Qafqazdaki qubernatoru general Baryatinskinin yanina gonderdi Baryatinski bu mesele ile mesgul olmaq ucun knyaz Orbelianini teyin etdi Orbeliani cerkezlerin tekliflerini redd etdi ve cerkezlerin cara tabe olmasini teleb etdi 1861 ci ilin sentyabrinda Cerkez Meclisinin numayende heyeti car II Aleksandrla gorusdu Cerkez numayende heyeti Rusiyanin muqavileleri pozmasindan sikayetlenib Daha sonra meclis uzvleri Rusiya cerkezlerin Cerkezde yasamasina icaze vererse leyaqetle hereket edecek bir Rusiya rehberliyini qebul edeceklerini bildirdiler Car Aleksandr biz elimizden geleni edeceyik cavabini verdi Lakin danisiqlarin davaminda car cerkezlerin butun sertlerinin redd edildiyini ve cerkezlerin qeyd sertsiz teslim olmalarini bildirerek fikrini deyisdi Sonra Gerandiqo Berzeq Meclis Memorandumunu cara yazili sekilde catdirdi Bu torpaqlar bizimdir bize dede babamizdan miras qalmisdir ve sizinle uzun muddet edavetimizin sebebi de bu torpaqlari saxlamaq istemeyimizdir Biz yeni dovlet qurulusu qebul etmisik ve meqsedimiz olkemizi hec kese haqsizliq etmeden edaletle insanperverlikle idare etmekdir Bizim kimi xosniyyetli insanlar sizin kimi qudretli quvveye regbet hissi oyatmalidir Musteqilliye can atan basqa insanlara regbetiniz var niye bize de eyni regbeti gostermeyesiniz Biz olkemizi edaletli idare etmek ve qebul etdiyimiz yeni qanunlara emel etmek ucun elimizden geleni edirik Biz vetendaslarimizla edaletli davranmaq bize gelen ecnebilerin canlarina ve mallarina hormet etmek isteyirik Sizin kimi qudretli olkenin vezifesi nedir bu qeder az ehalini mehv etmek yoxsa islahatlarimizi aparmaga komek etmek Qerara geldik ki isimizi butun esas olkelere catdiraq siz onlardan birisiniz ve isimizi size duzgun teqdim edirik Bizle insafla reftar edin mallarimizi mescidlerimizi dagitmayin qanimizi tokmeyin Qudretli bir dovletin lazimsiz yere bir insanin heyatina qesd etmesi ayibdir Bu edaletsiz muharibenin davamindan cixacaq yegane sey komeksiz qadin ve usaqlarin esir dusmesidir Biz vehsi barbar xalqiq deye sayie yaymaqla butun dunyani aldadir ve bu behane ile bizimle doyusursunuz Amma biz de sizin kimi insaniq Qanimizi tokmeye calismayin cunki biz vetenimizi sona qeder mudafie etmeye qerar vermisik Car Yevdokimova bu metne cavab vermek selahiyyeti verdi Yevdokimov cerkezlere qarsi qirginlar toreden cerkezlere nifret eden bir komandir idi Cerkezlerin butun tekliflerini redd eden Yevdokimov cari imtina etmeye inandirdi Car ardicil olaraq atasi I Nikolayin siyasetini davam etdirdi ve cerkezlerin sulh tekliflerini redd etdi Rus cari cerkezlerin ya Osmanli torpaqlarina ya da Sibire surgun edileceyini aciqladi ve qerar vermek ucun cerkezlere bir ay vaxt verdi Meclis iclas kecirerek Rusiyanin teleblerini redd etmek qerarina gelib Cerkezler son adama qeder vurusmaq isteyirdiler Yalniz millet vekili Ismayil bey dusunurdu ki Rusiya ile danisiqlar davam etdirilmeli ve muxtariyyet qazanilmalidir ancaq bu fikirde o tek idi Assambleyanin diger olkelere gonderdiyi numayendeler span Birlesmis Kralliq span 1862 ci ilin iyununda rus generali N P Kolyubakin Meclis binasina hucum ederek her seyi dagidib Bu bohran zamani Cerkez dovletinin rehberleri komek ucun boyuk dovletlere muraciet etdiler Boyuk Britaniyaya xususi numayende heyeti gonderilib Bu numayende heyeti Ingiltere ve Sotlandiyanin London Mancester Edinburq ve Dandi kimi boyuk seherlerinde olub Seferler ingilisler xususile sotlandlar terefinden desteklenib Cerkez numayendeleri Hesen Efendi ve Ismail Efendi Boyuk Britaniya Parlamentinde cixis ederek Cerkeziya ile Ingilterenin qardas oldugunu vurguladilar ve butun parlament terefinden alqislandilar Buradaki cerkezler inkisaf etmis dovletler ailesine qosulmaq istediklerini bildirdiler Ingilterede cerkez terefdarlari mitinqler kecirdiler hetta kralicanin ozune muraciet ederek cerkezleri desteklediler Lakin Britaniya hokumeti Rusiya ile birbasa munaqiseden qorxaraq tesebbusu ele kecirmedi Londonun hereketsizliyinden qezeblenen coxlarinin teskil etdiyi Cerkez Yardim Komitesi cerkez yetimleri ucun dosek edyal yastiq yun ve paltar tedaruku ucun 2067 funt sterlinq toplaya bildi Lakin sonradan Komite Rusiya dusmenciliyinde ittiham olundu ve baglandi Fransa span Cerkezler de Fransaya numayende heyeti gonderdiler Lakin cehdlere baxmayaraq hec bir netice elde olunmayib Osmanli Imperiyasi span Parlament numayende heyeti Istanbula da sefer edib Cerkez meseleleri uzre xususi komite de yaradildi Lakin iqtisadi ve siyasi cehetden zeifleyen Osmanli Imperiyasi cerkezlere yardim probleminin helline tohfe vere bilmedi Parlamentin baglanmasi span Meclis binasi dagidilandan sonra meclisin yerde qalan uzvleri Qafqaz daglarina kocerek gizli fealiyyetlerini davam etdirdiler Bezileri Istanbula Tophaneye kocdu Burada acilan Cerkez Isleri Derneyi Cerkez ve Polyaklara destek verdi Sonradan bezi Cerkez Meclisinin uzvleri bu birliye qosuldular 1863 cu ilde meclis fealiyyetini dayandirdi 1864 cu ilde Qbaadede yekun simvolik gorus kecirildi ve Qbaade doyusu bas verdi Menbe span Panesh Askerbij Dzepshevich 2019 medzhlis Volnosti Cherkesskoj adygskaya Gosudarstvennostna Poslednem Etape Kavkazskoj Vojny Vestnik Nauki Adygejskogo Respublikanskogo Instituta Gumanitarnyh Issledovanij Imeni T m Kerasheva Rusca 18 42 Erisim tarihi 12 Agustos 2023 A new homeland The Massacre of The Circassians Their Exodus To The Ottoman Empire and Their Place In Modern Turkey Ingilizce Aydin University International ISBN 9781642261349 Tragicheskie posledstviya Kavkazskoj vojny dlya adygov vtoraya polovina XIX nachalo XX v Nalchik 2000 The First Circassian Exodus to the Ottoman Empire 1858 1867 and the Ottoman Response Based on the Accounts of Contemporary British Observers 2007 On Horseback Through Asia Minor 2007 Enclosed in Despatch No 3 From Sir Henry Bulwer to Earl Russell Constantinople April 12 1864 FO 881 1259 Fadeev A V Ubyhi v osvoboditelnom dvizhenii na Zapadnom Kavkaze Istoricheskij sbornik M L 1935 4 Soci Meclisi ve Rus Cari II Aleksandr ile Bulusma Jineps Gazetesi Turkce 1 Agustos 2011 2023 08 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 Agustos 2023 Fadeev A V Ukaz soch Fadeev A V Ubyhi v osvoboditelnom dvizhenii na Zapadnom Kavkaze Istoricheskij sbornik M L 1935 4 Bliev M M Degoev V V Kavkazskaya vojna M 1994 Vladimirovna Chuntyzheva Rima 2014 Sochinskij medzhlis opyt obshestvenno politicheskogo tvorchestva adygov v XIX veke Vestnik Majkopskogo gosudarstvennogo tehnologicheskogo universiteta 4 15 19 ISSN 2078 1024 AKAK T 12 Tiflis 1874 S 925 926 GAKK F 799 OP 1 D 11 The Circassian Genocide Ingilizce Rutgers University Press 9 Nisan 2013 ISBN 978 0 8135 6069 4 17 Mayis 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 Ekim 2017 RGVIA F 38 OP 7 Ed hr 410 RGVIA F 38 OP 7 Ed hr 410 Polovinkina T V Cherkesiya bol moya Istoricheskij ocherk drevnejshee vremya nachalo XX v Majkop 1999 The Circassian Genocide Ingilizce Rutgers University Press 9 Nisan 2013 ISBN 978 0 8135 6069 4 17 Mayis 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 Ekim 2017 Olsevsky Kavkaz c 1841 po 1866 god Richmond tarafindan atifta bulkunulmustur empty citation RGVIA F 38 OP d 396 S 85 86 Rosser Owen 2007 Circassia Speech at a public meeting held at the Corn Exchange Preston to receive the Deputies from Circassia Ingilizce Hardwicke 1862 14 avqust 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 avqust 2023 Fadeyev A V The Ubykhs in the liberation movement on Western Caucasus Historical collection 1935 4 P 174 Esadze S Conquest of Western Caucasus and end of the Caucasian war Tiflis 1914 P 112 Kateqoriyalar 1861 ci ilde tesis edilmis qanunverici orqanlar1863 cu ilde legv edilmis qanunverici orqanlarCerkezler