Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Bu məqalədə çoxsaylı problemlər mövcuddur. Zəhmət olmasa, səhifəni redaktə edərək və ya mövcud problemləri diskussiya edərək həll edin.
|
Tarixi
Çar Rusiyası
Azərbaycanda dəmiryol infrastrukturunun təməli hələ 1878-ci ildə qoyulmuş və inşası 20 yanvar 1880-ci ildə başa çatmışdır. O, uzunluğu cəmi 20 km olan Bakı–Suraxanı–Sabunçu dəmiryol xəttindən ibarət olmuşdur. Həmin tarixi dövrdən başlayaraq Azərbaycan dəmiryol nəqliyyatı yük daşınmasına olan tələbatın artdığını nəzərə olaraq inkişaf etmiş və təkmilləşmişdir. Hazırda baş yolların ümumi uzunluğu 2910,1 km, istismar uzunluğu 2079,3 km-dir ki, onlardan da 802,3 km-i ikiyolludur. Yolun ümumi istismar uzunluğunun 1241,4 km-i və ya 59,7%-i elektrikləşdirilmiş, 837,9 km-i, yəni 40,3%-i tepolovoz dartısı ilə işləyir. 1527,7 km-i avtomatlaşdırılmış işarəvermə sistemi ilə təchiz edilmişdir.
Azərbaycanda ilk dəmiryol xəttinin çəkilməsi və sonradan inkişaf etdiriməsi birbaşa neft daşınması ilə əlaqədar olmuşdur. Abşeronda neftin olması qədim zamanlardan bəlli idi. Bakı nefti uzun müddət sistemsiz üsulla çıxarılmış və əsasən Azərbaycanda, onun daşındığı Yaxın və Orta Asiya ölkələrində, Rusiya və Hindistanda işıqlandırma və müalicə üçün istifadə edilmişdir.
1847-ci ildə ilk qazma quyusunun meydana gəlməsi, neftin qazma üsulu ilə çıxarılmasının daha da inkişaf etdirilməsi, xüsusən XIX əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində alış-veriş sisteminin ləğvi ilə əlaqədar neftçıxarma kəskin surətdə artdı. Neftçıxarmanın gur şəkildə artdığı bir şəraitdə neft daşınmasının təkmilləşdirilməsi məsələsi aktual şəkil aldı. Əsas neftçıxarma rayonlarından (Sabunçu, Suraxanı, Balaxanı) neftin Bakı neftayırma zavodlarına və Xəzər dənizi vasitəsilə Rusiyanın mərkəzi rayonlarına daşınması olduqca primitiv üsulla, karvan üsulu ilə, ağac çənlərdə və tuluqlarda icra edilirdi ki, onların da sayı 10 minə çatırdı.
Belə bir üsul olduqca baha başa gəlirdi və neft işinin gələcək inkişafına ciddi maneə, əngəl yaradırdı. Bakının neft sənayeçiləri daha çox gəlir götürmək üçün dəmiryol xətlərinin və boru kəmərlərinin çəkilməsində olduqca maraqlı idilər.
Bakıda və Azərbaycanda dəmiryol xəttinin çəkilməsinin əsil səbəbkarı Bakı nefti və onun sənaye emalı məsələsi olmuşdur. Belə ki, neft sahibkarlarının mədənlərlə neftayırma zavodları arasında dəmiryol xəttinin çəkilməsi haqqında dəfələrlə Nazirlər Komitəsinə müraciətlər etmişdilər. Nəhayət ki, onların təkidli tələbləri öz bəhrəsini verir. Nazirlər Komitəsinin çar II Aleksandrın iştirakı ilə 1878-ci il iyunun 16-da keçirilən iclasında neft sahəsində dəmiryol xəttinin salınması layihəsi təsdiq olunur. 25, 2 verst uzunluğunda olan dəmiryol xəttinin çəkilməsi isə "Poti–Tiflis" dəmiryol cəmiyyətinə həvalə edilir. Cəmiyyət bir il altı ay ərzində xətlərin inşa edilməsini üzərinə götürür. Tikintiyə rəhbərlik mühəndis Krubetsə tapşırılır. Az bir vaxtda Bakıya tikinti üçün lazım olan materiallar və avadanlıqlar göndərilir. 1878-ci ilin dekabr ayında Krubetsin şəhər rəhbərliyinə göndərdiyi məktubda bildirir ki, Qara şəhərdə avadanlıqların saxlanılması üçün əlavə anbarların tikinlməsinə böyük ehtiyac var.
Dəmiryol xəttinin çəkilməsi üçün əsas vəzifələrdən biri tez bir zamanda Balaxanı, Suraxanı zolağına düşən ərazilərin özgələşdirilməsi prosesini həyata keçirmək idi. Şəhər rəhbərliyi bu torpaqların qiymətləndirilməsini xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin rəhbərlik etdiyi ictimai komissiyaya tapşırır. Komissiya araşdırma apararaq 21 desyatindən çox olan özgələşdirilən torpaq sahələrini 34 580 rubl miqdarında qiymətləndirir. Bütövlükdə neft sahəsində dəmiryol xətlərinin tikinti xərcləri isə 784 min 872 rubl təşkil edirdi. Dəmiryol xəttinin salınmasına 1878-ci ildə başlanılır və 1879-cu ildə başa çatır. Dekabrın 17-dən etibarən Balaxanı, Suraxanı, Sabunçu stansiyalarında daşınmaq üçün yüklər qəbul edilir. 20 yanvar 1880-ci ildə dəmiryol xəttinin rəsmi açılışı olur. Dünyada ilk dəfə olaraq neft məhz bu yolla sisternalarla daşınmağa başlanır.
Sovet dövrü
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Respublikanın partiya və sovet təşkilatları Bakı-Sabunçu dəmiryol xəttinin elektrikləşdirilməsi istiqamətində yenidənqurma işlərinə başladı. Tramvayın istifadəyə verilməsindən cəmisi 21 gün sonra 1924-cü il fevralın 29-da, Bakı Soveti qərara aldı: "Şəhərin rayonları və bağ yerləri ilə əlaqələri təmin etmək üçün BAKI-SABUNÇU-MƏRDƏKAN-BUZOVNA elektrik qatarının (Abşeron şəhərətrafı elektrik sahəsinin) tikintisinə başlamaq zəruri hesab edilsin". Artıq 1925-ci ilin mart ayında Bakı-Sabunçu dəmiryol xəttinin yenidənqurulması və ellektriklləşdirilməsi işlərinə başlandı. Cəmisi 14,5 ay ərzində həmin işlər başa çatdırıldı. 1926-cı il iyulun 26-da Abşeronun məşhur neft rayonları olan Sabunçu və Suraxanıya ilk elektrik qatarları hərəkət etməyə başladı.
Azərbaycan polad magistralı öz fəaliyyəti dövründə bir neçə dəfə Zaqafqaziya Dəmiryol İdarəsinin tərkibinə daxil edilmiş, sonradan müstəqil dəmiryol şəbəkəsi kimi fəaliyyət göstərmişdir.
1945-ci il iyulun 6-da SSRİ Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə müstəqil Azərbaycan dəmiryol nəqliyyatı yaradılmışdır. Yollar nazirinin 1945-ci il 28 iyul tarixli 674 saylı əmri ilə Azərbaycan dəmiryol nəqliyyatı 1945-ci ilin oktyabın 1-dən təşkil edilmişdir. 1953-cü ilin may ayının 14-də Azərbaycan və Zaqafqaziya Dəmiryollar İdarəsi Zaqafqaziya Dəmiryol İdarəsi adı altında birləşdirilmiş, mərkəzi idarəsi Tbilisiyə köçürülmüşdür. 1955-ci il oktyabrın 3-də Azərbaycanda dəmiryol SSRİ Nazirlər Sovetinin 1773 saylı qərarı ilə müstəqil elan olunmuşdur. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 13 oktyabr 1955-ci il 717 saylı qərarı ilə Azərbaycan dəmiryol nəqliyyatı SSRİ Yollar Nazirliyinin tərkibində müstəqil dəmiryol kimi fəaliyyətini davam etdirmişdir. SSRİ Yollvar Nazirnin 2 mart 1963-cü il tarixli 270 saylı əmri ilə yenidən Azərbaycan və Zaqafqaziya Dəmiryollar İdarəsinin tərkibində struktur dəyişikliyi aparıldı və bu iki idarə Zaqafqaziya Dəmiryol İdarəsi adı altında birləşdirildi və dəmiryol xəttinin Azərbaycan sahəsi Azərbaycan hissəsi adlandırıldı. SSRİ Yollar Nazirnin 1 iyun 1967-ci il tarixli 15–859 saylı əmri ilə Azərbaycanda dəmiryol nəqliyyatına yenidən sərbəstlik verildi və o vaxtdan bu günə kimi müstəqil dəmiryol kimi fəaliyyət göstərir. 28 may 1980-ci ildə Azərbaycan Dəmir Yolu İdarəsi ilə təltif edilmişdir.
Müstəqillik
Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 8 avqust 1995-ci il tarixli 171 saylı əmri ilə "Oktyar inqilabı" ordenli Azərbaycan Dəmir Yoluna — Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu adı verilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 20 iyul 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti yaradılmışdır. Azərbaycan Dəmir Yolundakı 176 stansiyadan ikisi — Biləcəri və Şirvan avtomatlaşdırılmış təpəli iri çeşidləmə stansiyalarıdır. 12 stansiya hər cür lazımi maşın və mexanizmlərlə təchiz edilmiş konteyner meydançalarına malikdir, 3 stansiyada (Keşlə, Gəncə və Xırdalan) irihəcmli çoxtonnajlı konteynerlərlə əməliyyatlar icra edilir.
Əgər yarandığı ilk on ildə dəmiryol infrastrukturunun inkişafı neftçıxarmanın və neftayırmayın inkişafı ilə sıx bağlı idisə, XX əsrin ikinci yarısından etibarən dəmiryol nəqliyyatı həm inkişaf edən çoxsahəli respublika iqtisadiyyatına xidmət edir, həm də qonşu ölkələrə böyük həcmli tranzit daşınmaları da yerinə yetirir.
2024-cü ildə Azərbaycanda dəmiryol nəqliyyatı ilə 3 milyard 329,9 milyon ABŞ dolları dəyərində 7 milyon 724,5 min ton beynəlxalq yük daşımaları həyata keçirilmişdir. Bu göstəricilər 2023-cü illə müqayisədə müvafiq olaraq 7,6% və 1,9% azdır.
Eyni zamanda, ötən il dəmiryol nəqliyyatı ilə 2 milyard 488,9 milyon ABŞ dolları (keçən illə müqayisədə 1,3% artım) dəyərində 4 milyon 947,5 min ton (7% artım) yük idxal edilmiş, 841 milyon ABŞ dolları (26,9% azalma) dəyərində 2 milyon 777 min ton yük (14,6% azalma) ixrac olunmuşdur.
İstinad siyahısı
- "Azərbaycanda dəmir yolu nəqliyyatı ilə beynəlxalq yük daşımaları 2 % azalıb". Report İnformasiya Agentliyi (az.). 25 yanvar 2025. İstifadə tarixi: 27 yanvar 2025.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede coxsayli problemler movcuddur Zehmet olmasa sehifeni redakte ederek ve ya movcud problemleri diskussiya ederek hell edin Bu meqalenin giris hissesi yoxdur Zehmet deyilse meqaleye teqdimat xarakterli giris elave edin Meqalenin preambulasinda esas ve ehemiyyetli detallara yer vermeye calisin Meqalenin preambulasi ile bagli mubahise yaranibsa sehifesine bas cekin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler oktyabr 2024 Azerbaycanda ilk defe cekilmis Sabuncu Suraxani demiryol xettiAzerbaycan demiryol neqliyyatinin xeritesi 1993 TarixiCar Rusiyasi Azerbaycanda demiryol infrastrukturunun temeli hele 1878 ci ilde qoyulmus ve insasi 20 yanvar 1880 ci ilde basa catmisdir O uzunlugu cemi 20 km olan Baki Suraxani Sabuncu demiryol xettinden ibaret olmusdur Hemin tarixi dovrden baslayaraq Azerbaycan demiryol neqliyyati yuk dasinmasina olan telebatin artdigini nezere olaraq inkisaf etmis ve tekmillesmisdir Hazirda bas yollarin umumi uzunlugu 2910 1 km istismar uzunlugu 2079 3 km dir ki onlardan da 802 3 km i ikiyolludur Yolun umumi istismar uzunlugunun 1241 4 km i ve ya 59 7 i elektriklesdirilmis 837 9 km i yeni 40 3 i tepolovoz dartisi ile isleyir 1527 7 km i avtomatlasdirilmis isareverme sistemi ile techiz edilmisdir Azerbaycanda ilk demiryol xettinin cekilmesi ve sonradan inkisaf etdirimesi birbasa neft dasinmasi ile elaqedar olmusdur Abseronda neftin olmasi qedim zamanlardan belli idi Baki nefti uzun muddet sistemsiz usulla cixarilmis ve esasen Azerbaycanda onun dasindigi Yaxin ve Orta Asiya olkelerinde Rusiya ve Hindistanda isiqlandirma ve mualice ucun istifade edilmisdir 1847 ci ilde ilk qazma quyusunun meydana gelmesi neftin qazma usulu ile cixarilmasinin daha da inkisaf etdirilmesi xususen XIX esrin 70 ci illerinin evvellerinde alis veris sisteminin legvi ile elaqedar neftcixarma keskin suretde artdi Neftcixarmanin gur sekilde artdigi bir seraitde neft dasinmasinin tekmillesdirilmesi meselesi aktual sekil aldi Esas neftcixarma rayonlarindan Sabuncu Suraxani Balaxani neftin Baki neftayirma zavodlarina ve Xezer denizi vasitesile Rusiyanin merkezi rayonlarina dasinmasi olduqca primitiv usulla karvan usulu ile agac cenlerde ve tuluqlarda icra edilirdi ki onlarin da sayi 10 mine catirdi Bele bir usul olduqca baha basa gelirdi ve neft isinin gelecek inkisafina ciddi manee engel yaradirdi Bakinin neft senayecileri daha cox gelir goturmek ucun demiryol xetlerinin ve boru kemerlerinin cekilmesinde olduqca maraqli idiler Bakida ve Azerbaycanda demiryol xettinin cekilmesinin esil sebebkari Baki nefti ve onun senaye emali meselesi olmusdur Bele ki neft sahibkarlarinin medenlerle neftayirma zavodlari arasinda demiryol xettinin cekilmesi haqqinda defelerle Nazirler Komitesine muracietler etmisdiler Nehayet ki onlarin tekidli telebleri oz behresini verir Nazirler Komitesinin car II Aleksandrin istiraki ile 1878 ci il iyunun 16 da kecirilen iclasinda neft sahesinde demiryol xettinin salinmasi layihesi tesdiq olunur 25 2 verst uzunlugunda olan demiryol xettinin cekilmesi ise Poti Tiflis demiryol cemiyyetine hevale edilir Cemiyyet bir il alti ay erzinde xetlerin insa edilmesini uzerine goturur Tikintiye rehberlik muhendis Krubetse tapsirilir Az bir vaxtda Bakiya tikinti ucun lazim olan materiallar ve avadanliqlar gonderilir 1878 ci ilin dekabr ayinda Krubetsin seher rehberliyine gonderdiyi mektubda bildirir ki Qara seherde avadanliqlarin saxlanilmasi ucun elave anbarlarin tikinlmesine boyuk ehtiyac var Demiryol xettinin cekilmesi ucun esas vezifelerden biri tez bir zamanda Balaxani Suraxani zolagina dusen erazilerin ozgelesdirilmesi prosesini heyata kecirmek idi Seher rehberliyi bu torpaqlarin qiymetlendirilmesini xeyriyyeci Haci Zeynalabdin Tagiyevin rehberlik etdiyi ictimai komissiyaya tapsirir Komissiya arasdirma apararaq 21 desyatinden cox olan ozgelesdirilen torpaq sahelerini 34 580 rubl miqdarinda qiymetlendirir Butovlukde neft sahesinde demiryol xetlerinin tikinti xercleri ise 784 min 872 rubl teskil edirdi Demiryol xettinin salinmasina 1878 ci ilde baslanilir ve 1879 cu ilde basa catir Dekabrin 17 den etibaren Balaxani Suraxani Sabuncu stansiyalarinda dasinmaq ucun yukler qebul edilir 20 yanvar 1880 ci ilde demiryol xettinin resmi acilisi olur Dunyada ilk defe olaraq neft mehz bu yolla sisternalarla dasinmaga baslanir Sovet dovru Azerbaycanda sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra Respublikanin partiya ve sovet teskilatlari Baki Sabuncu demiryol xettinin elektriklesdirilmesi istiqametinde yenidenqurma islerine basladi Tramvayin istifadeye verilmesinden cemisi 21 gun sonra 1924 cu il fevralin 29 da Baki Soveti qerara aldi Seherin rayonlari ve bag yerleri ile elaqeleri temin etmek ucun BAKI SABUNCU MERDEKAN BUZOVNA elektrik qatarinin Abseron seheretrafi elektrik sahesinin tikintisine baslamaq zeruri hesab edilsin Artiq 1925 ci ilin mart ayinda Baki Sabuncu demiryol xettinin yenidenqurulmasi ve ellektrikllesdirilmesi islerine baslandi Cemisi 14 5 ay erzinde hemin isler basa catdirildi 1926 ci il iyulun 26 da Abseronun meshur neft rayonlari olan Sabuncu ve Suraxaniya ilk elektrik qatarlari hereket etmeye basladi Azerbaycan polad magistrali oz fealiyyeti dovrunde bir nece defe Zaqafqaziya Demiryol Idaresinin terkibine daxil edilmis sonradan musteqil demiryol sebekesi kimi fealiyyet gostermisdir 1945 ci il iyulun 6 da SSRI Dovlet Mudafie Komitesinin qerari ile musteqil Azerbaycan demiryol neqliyyati yaradilmisdir Yollar nazirinin 1945 ci il 28 iyul tarixli 674 sayli emri ile Azerbaycan demiryol neqliyyati 1945 ci ilin oktyabin 1 den teskil edilmisdir 1953 cu ilin may ayinin 14 de Azerbaycan ve Zaqafqaziya Demiryollar Idaresi Zaqafqaziya Demiryol Idaresi adi altinda birlesdirilmis merkezi idaresi Tbilisiye kocurulmusdur 1955 ci il oktyabrin 3 de Azerbaycanda demiryol SSRI Nazirler Sovetinin 1773 sayli qerari ile musteqil elan olunmusdur Azerbaycan SSR Nazirler Sovetinin 13 oktyabr 1955 ci il 717 sayli qerari ile Azerbaycan demiryol neqliyyati SSRI Yollar Nazirliyinin terkibinde musteqil demiryol kimi fealiyyetini davam etdirmisdir SSRI Yollvar Nazirnin 2 mart 1963 cu il tarixli 270 sayli emri ile yeniden Azerbaycan ve Zaqafqaziya Demiryollar Idaresinin terkibinde struktur deyisikliyi aparildi ve bu iki idare Zaqafqaziya Demiryol Idaresi adi altinda birlesdirildi ve demiryol xettinin Azerbaycan sahesi Azerbaycan hissesi adlandirildi SSRI Yollar Nazirnin 1 iyun 1967 ci il tarixli 15 859 sayli emri ile Azerbaycanda demiryol neqliyyatina yeniden serbestlik verildi ve o vaxtdan bu gune kimi musteqil demiryol kimi fealiyyet gosterir 28 may 1980 ci ilde Azerbaycan Demir Yolu Idaresi ile teltif edilmisdir Musteqillik Bu meqaledeki ve ya bolmedeki melumatlar kohnedir Sehifeye yenilenmis melumatlar elave etmekle Vikipediyani zenginlesdirmeye komek ede bilersiniz Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 8 avqust 1995 ci il tarixli 171 sayli emri ile Oktyar inqilabi ordenli Azerbaycan Demir Yoluna Azerbaycan Dovlet Demir Yolu adi verilmisdir Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyev 20 iyul 2009 cu il tarixli serencami ile Azerbaycan Demir Yollari Qapali Sehmdar Cemiyyeti yaradilmisdir Azerbaycan Demir Yolundaki 176 stansiyadan ikisi Bileceri ve Sirvan avtomatlasdirilmis tepeli iri cesidleme stansiyalaridir 12 stansiya her cur lazimi masin ve mexanizmlerle techiz edilmis konteyner meydancalarina malikdir 3 stansiyada Kesle Gence ve Xirdalan irihecmli coxtonnajli konteynerlerle emeliyyatlar icra edilir Eger yarandigi ilk on ilde demiryol infrastrukturunun inkisafi neftcixarmanin ve neftayirmayin inkisafi ile six bagli idise XX esrin ikinci yarisindan etibaren demiryol neqliyyati hem inkisaf eden coxsaheli respublika iqtisadiyyatina xidmet edir hem de qonsu olkelere boyuk hecmli tranzit dasinmalari da yerine yetirir 2024 cu ilde Azerbaycanda demiryol neqliyyati ile 3 milyard 329 9 milyon ABS dollari deyerinde 7 milyon 724 5 min ton beynelxalq yuk dasimalari heyata kecirilmisdir Bu gostericiler 2023 cu ille muqayisede muvafiq olaraq 7 6 ve 1 9 azdir Eyni zamanda oten il demiryol neqliyyati ile 2 milyard 488 9 milyon ABS dollari kecen ille muqayisede 1 3 artim deyerinde 4 milyon 947 5 min ton 7 artim yuk idxal edilmis 841 milyon ABS dollari 26 9 azalma deyerinde 2 milyon 777 min ton yuk 14 6 azalma ixrac olunmusdur Istinad siyahisi Azerbaycanda demir yolu neqliyyati ile beynelxalq yuk dasimalari 2 azalib Report Informasiya Agentliyi az 25 yanvar 2025 Istifade tarixi 27 yanvar 2025 Hemcinin baxAzerbaycan Demir Yollari Baki Tbilisi demiryolu Baki Tbilisi Qars demiryolu xetti Azerbaycanda neqliyyat Azerbaycan Respublikasi Neqliyyat Nazirliyi