Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
İmam Məhəmməd ibn Həsən əş-Şeybani (ərəb. محمد بن الحسن الشيباني; 750 və ya 749, Vasit, Vasit mühafəzəsi – 805, Rey) — Hənəfi məzhəbinin üç böyük imamından biri.
| Məhəmməd əş-Şeybani | |
|---|---|
| ərəb. محمد بن الحسن الشيباني | |
 | |
| Doğum tarixi | 750 və ya 749 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 805 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | fəqih, qazı |
Əsərləriylə Hənəfiliyin sistemləşməsində və yayılmasında təsiri olmuşdur. Əbu Yusiflə birlikdə, Hənəfi məzhəbinin iki imamı mənasında “İmameyn" deyə adı çəkilir. Hənəfi məzhəbi üsulunda, İmam Məhəmməd ilə Əbu Yusifin görüşü bir mövzuda birləşdiyində, İmam Əbu Hənifənin görüşü seçilər və o mövzuda Hənəfi məzhəbinin görüşünü təmsil edər. Adı Məhəmməd, ləqəbi Əbu Abdullahdır.
Həyatı və təhsili
İmam Məhəmməd 749-cu ildə Vasitdə doğulmuşdur. Təhsilini Kufədə alır, atasından otuz min qızıl miras qalması, təhsil almasını asanlaşdırmış və bütün sərvətini bu uğurda istifadə etmişdir. Kiçik yaşda Əbu Hənifənin dərslərini təqibə başlayır. 767-ci ildə Əbu Hənifənin ölümündən sonra, fiqh təhsilini Əbu Yusifdan tamamlayır. İmam Məhəmməd, Əbu Hənifənin öldüyü tarixdə on səkkiz yaşında idi. Məhəmməd ibn Həsən, müxtəlif yerlərə səyahətlər etmiş, Şamda Əvzainin, Məkkədə Süfyan ibn Uyeynənin, Xorasanda Abdullah ibn əl-Mübarəkin yanına gedərək bunlardan təhsil almışdır. Bəsrədə də bir çox elm əhlindən dərs almışdır. Bu səyahətlərinin ən əhəmiyyətlisi, Mədinəyə olanıdır. İmam Məhəmməd burada üç il İmam Malik ibn Ənəsin dərslərina davam etmiş və dəfələrlə Muvattanı ondan dinləmişdir.
Tələbələri
Mədinədəki bu təhsiliylə İmam Məhəmməd, Rəy əhlinin üsuluyla, hədis əhlinin üsulunu birləşdirir. İraqa qayıtdığında şöhrəti hər tərəfə yayılrır, bir çox tələbə ondan dərs alır. Bu tələbələrin ən əhəmiyyətlilərindən biri Əsəd ibn Furatdır. Daha əvvəl İmam Malik ibn Ənəsdən dərs alan Əsəd, İmam Məhəmmədin yanına gələrək, tələbəlik edir. Daha sonra Afrikaya dönüb İmam Məhəmmədin təsiriylə Afrika və Mərakeşdə Əbu Hənifənin fiqhi ictihadlarını və görüşlərini xalqa nəql etir. Bir digər əhəmiyyətli tələbəsi isə İmam Şafiidir. İmam Şafii, İmam Məhəmməddən elm təhsil alır və onun əsərlərini istinsax (nüsxələrini çoxaldır) edir. Digər əhəmiyyətli tələbələri isə, Əbu Hafs əl-Kəbir, Süleyman əl-Curcani, Əbu Ubeyd Qasım ibn Səllam, Yəhya ibn Əksəm, İsmayil ibn Tövbə kimi alimlərdir.
Həbsi
Harun ər-Rəşid, qazılıq vəzifəsini qəbul etməyən İmam Məhəmmədi iki ay həbs edir. Daha sonra İmam Məhəmməd bu qərarından əl çəkincə, müvəqqəti, bir müddət üçün paytaxt edilən Raqqaya qazı təyin edilir.
Yəhya b. Abdullahın üsyanı
792-ci ildə Zeydi imam Yəhya ibn Abdullahın üsyanı məsələsində, Harun ər-Rəşid, İmam Məhəmmədlə istişarə edir. Bu istişarənin nəticəsi olaraq İmam Məhəmməd xəlifənin etibarını itirir və Əli oğulları tərəfdarı olmaq şübhəsi altında qalır. Əsərləri təftiş edilərək, üsyan mahiyyətli cümlələrin olub olmadığına baxılır və bu vaxt da qazılıq vəzifəsindən də azad edilir. İmam Məhəmməd, qazılıq vəzifəsindən azad edildikdən sonra, 805-ci ilə qədər Bağdadda qalır. Bu vaxt xəlifəylə araları yaxşılaşır və yenidən vəzifəyə gətirilərək, Xorasanda qazılıq vəzifəsinə təyin edilir.
Vəfatı
İmam Məhəmmdə 805-ci ildə Reydə vəfat edir. Həmin gün İmam Kisai də vəfat edir. Harun ər-Rəşid:
- deyərək itkinin böyüklüyünü dilə gətirir.
Əsərləri
İmam Məhəmmədin dili qüvvətli və qələmi axıcı idi. Asan yazardı. Hənəfi fiqh məsələlərini yığıb sonraki nəsillərə köçürən o olmuşdur. Qiymətli əsərlər yazmış, hamısı da zamanımıza qədər yetişmişdir. Əsərləri ümumiyyətlə iki qismə ayrılır:A) Zahirur-Rəvayə: Bunlar altıdır:
1 - əl-Məbsut, buna “əl-Əsl" də deyilir.
2 - əz-Ziyadat.
3 - əl-Camius-Sağir.
4 - əl-Camiul-Kəbir.
5 -əs-Siyǝrus-Sağir.
6 - əs-Siyərul-Kəbir.
Bunların hamısı fiqh (islam hüququ) ilə əlaqədardır. Bu kitabları İmam Məhəmməd təvatür yoluyla Əbu Hənifə və ya Əbu Yusifdən rəvayət etdiyi üçün "açıq rəvayətli, rəvayətində şüphə olmayan" mənasında "Zahirur-Rəvayə" deyilmisdir. Özünün görüşləri də bu kitablardadır. Bu altı kitab içindəki mövzular Hənəfi fiqhinin təməlini təşkil etdiyi üçün bunlara “əl-Üsul" adı da verilmisdir. Zahirur-Rəvayə kitabları, Hakim əş-Şəhid əbul-Fadl Məhəmməd əl-Mərvəzi (ö. 945) tərəfindən qısaldılaraq bir yerə yığılmış və əsər “əl-Kafi" adını almışdır. Bu kitab, öz dövründə Hənəfi məzhəbinin görüşlərini, füru məsələlərini öyrənmək istəyənə kafi qəbul edilmişdir. Bu müəllifin "əl-Müntəka" adında bir əsəri daha vardır ki, nəvadir məsələlərini də içinə alır. “əl-Kafi", daha sonra, Əbu Bəkr Məhəmməd Şəmsül-Əimmə əs-Səraxsi (ö. 1097) tərəfindən şərh edilmiş və “əl-Məbsut" isimli bu əsər otuz cild halında nəşr edilmişdir. Əs-Səraxsi, bu əsərinin bir hissəsini zindanda ikən tələbələrinə yazdırmışdır. Hənəfi məzhəbində əl-Məbsut adını daşıyan başqa əsərlərdə də vardır. Digər Məbsutlar sahiblərinin adları ilə xatırlanır. Bunlar İmam Muhammədin əl-Məbsut adlı əsərinin şərhidir. Digər məzhəblərdə də Məbsut adlı əsərlərə rast gəlinir. Əs-Səraxsinin əl-Məbsutu Hənəfi fiqhinin ən mötəbər kitablarından biridir. Məsələlərin söykəndiyi dəlillər zikr edilir.
B) Nadirur-Rəvayə Kitabları:
1 - Keysaniyyat kitabı. İmam Məhəmməddən Şuayb ibn Süleyman əl-Keysani rəvayət etdiyi üçün bu ad verilmişdir.
2 - Haruniyyat. Harun ər-Rəşidə təqdim edildiyi üçün bu ad verilmişdir.
3 - Cürcaniyyat. Cürcanda yazıldığı və ya Əli ibn Saleh əl-Cürcani rəvayət etdiyi üçün bu ad verilmisdir.
4- Raqqiyat. İmam Məhəmməd Raqqa qazısı ikən ona gələn məsələləri içinə almaqdadır.
5 - Ziyadətüz-Ziyadat, əz-Ziyadatı tamamlayıcı mahiyyətdədir.
Bu kitablara Nəvadirur-Rəvayə və ya Qeyri-Zahirur-Rəvayə deyirlər, çünki bu kitabların rəvayəti təvatür dərəcəsində deyildir. Bunlardan başqa:
1 - Ər-rəddi alə Əhlil-Mədinə. Əbu Hənifənin rəyləriylə mədinəlilərin rəylərinin ziddiyyətlərini izah edər.
2 - Kitabul-Asar: Bu əsərində, Əbu Hənifədən rəvayət etmiş olduğu mərfu və mürsəl hədisləri toplamışdır.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Али-заде А. Шейбани Мухаммад ибн Хасан (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 191. ISBN .
- Xətib. Tarixu Bağdad, cild XIII. 334.
- Xətib. Tarixu Bağdad, cild II. 172–176, 181.
- Səraxsi. əl-Üsul, cild I. 378–379.
- Təbəri. Tarix. Beyrut. 1988. 631, 674.
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 192. ISBN .
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 193. ISBN .
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 194. ISBN .
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Imam Mehemmed ibn Hesen es Seybani ereb محمد بن الحسن الشيباني 750 ve ya 749 Vasit Vasit muhafezesi 805 Rey Henefi mezhebinin uc boyuk imamindan biri Mehemmed es Seybaniereb محمد بن الحسن الشيبانيDogum tarixi 750 ve ya 749Dogum yeri Vasit Vasit muhafezesi IraqVefat tarixi 805Vefat yeri Rey Abbasiler xilafetiFealiyyeti feqih qazi Eserleriyle Henefiliyin sistemlesmesinde ve yayilmasinda tesiri olmusdur Ebu Yusifle birlikde Henefi mezhebinin iki imami menasinda Imameyn deye adi cekilir Henefi mezhebi usulunda Imam Mehemmed ile Ebu Yusifin gorusu bir movzuda birlesdiyinde Imam Ebu Henifenin gorusu seciler ve o movzuda Henefi mezhebinin gorusunu temsil eder Adi Mehemmed leqebi Ebu Abdullahdir Heyati ve tehsiliImam Mehemmed 749 cu ilde Vasitde dogulmusdur Tehsilini Kufede alir atasindan otuz min qizil miras qalmasi tehsil almasini asanlasdirmis ve butun servetini bu ugurda istifade etmisdir Kicik yasda Ebu Henifenin derslerini teqibe baslayir 767 ci ilde Ebu Henifenin olumunden sonra fiqh tehsilini Ebu Yusifdan tamamlayir Imam Mehemmed Ebu Henifenin olduyu tarixde on sekkiz yasinda idi Mehemmed ibn Hesen muxtelif yerlere seyahetler etmis Samda Evzainin Mekkede Sufyan ibn Uyeynenin Xorasanda Abdullah ibn el Mubarekin yanina gederek bunlardan tehsil almisdir Besrede de bir cox elm ehlinden ders almisdir Bu seyahetlerinin en ehemiyyetlisi Medineye olanidir Imam Mehemmed burada uc il Imam Malik ibn Enesin derslerina davam etmis ve defelerle Muvattani ondan dinlemisdir TelebeleriMedinedeki bu tehsiliyle Imam Mehemmed Rey ehlinin usuluyla hedis ehlinin usulunu birlesdirir Iraqa qayitdiginda sohreti her terefe yayilrir bir cox telebe ondan ders alir Bu telebelerin en ehemiyyetlilerinden biri Esed ibn Furatdir Daha evvel Imam Malik ibn Enesden ders alan Esed Imam Mehemmedin yanina gelerek telebelik edir Daha sonra Afrikaya donub Imam Mehemmedin tesiriyle Afrika ve Merakesde Ebu Henifenin fiqhi ictihadlarini ve goruslerini xalqa neql etir Bir diger ehemiyyetli telebesi ise Imam Safiidir Imam Safii Imam Mehemmedden elm tehsil alir ve onun eserlerini istinsax nusxelerini coxaldir edir Diger ehemiyyetli telebeleri ise Ebu Hafs el Kebir Suleyman el Curcani Ebu Ubeyd Qasim ibn Sellam Yehya ibn Eksem Ismayil ibn Tovbe kimi alimlerdir HebsiHarun er Resid qaziliq vezifesini qebul etmeyen Imam Mehemmedi iki ay hebs edir Daha sonra Imam Mehemmed bu qerarindan el cekince muveqqeti bir muddet ucun paytaxt edilen Raqqaya qazi teyin edilir Yehya b Abdullahin usyani792 ci ilde Zeydi imam Yehya ibn Abdullahin usyani meselesinde Harun er Resid Imam Mehemmedle istisare edir Bu istisarenin neticesi olaraq Imam Mehemmed xelifenin etibarini itirir ve Eli ogullari terefdari olmaq subhesi altinda qalir Eserleri teftis edilerek usyan mahiyyetli cumlelerin olub olmadigina baxilir ve bu vaxt da qaziliq vezifesinden de azad edilir Imam Mehemmed qaziliq vezifesinden azad edildikden sonra 805 ci ile qeder Bagdadda qalir Bu vaxt xelifeyle aralari yaxsilasir ve yeniden vezifeye getirilerek Xorasanda qaziliq vezifesine teyin edilir VefatiImam Mehemmde 805 ci ilde Reyde vefat edir Hemin gun Imam Kisai de vefat edir Harun er Resid Bu gun erebce ve fiqh defn edildi deyerek itkinin boyukluyunu dile getirir EserleriImam Mehemmedin dili quvvetli ve qelemi axici idi Asan yazardi Henefi fiqh meselelerini yigib sonraki nesillere kocuren o olmusdur Qiymetli eserler yazmis hamisi da zamanimiza qeder yetismisdir Eserleri umumiyyetle iki qisme ayrilir A Zahirur Revaye Bunlar altidir 1 el Mebsut buna el Esl de deyilir 2 ez Ziyadat 3 el Camius Sagir 4 el Camiul Kebir 5 es Siyǝrus Sagir 6 es Siyerul Kebir Bunlarin hamisi fiqh islam huququ ile elaqedardir Bu kitablari Imam Mehemmed tevatur yoluyla Ebu Henife ve ya Ebu Yusifden revayet etdiyi ucun aciq revayetli revayetinde suphe olmayan menasinda Zahirur Revaye deyilmisdir Ozunun gorusleri de bu kitablardadir Bu alti kitab icindeki movzular Henefi fiqhinin temelini teskil etdiyi ucun bunlara el Usul adi da verilmisdir Zahirur Revaye kitablari Hakim es Sehid ebul Fadl Mehemmed el Mervezi o 945 terefinden qisaldilaraq bir yere yigilmis ve eser el Kafi adini almisdir Bu kitab oz dovrunde Henefi mezhebinin goruslerini furu meselelerini oyrenmek isteyene kafi qebul edilmisdir Bu muellifin el Munteka adinda bir eseri daha vardir ki nevadir meselelerini de icine alir el Kafi daha sonra Ebu Bekr Mehemmed Semsul Eimme es Seraxsi o 1097 terefinden serh edilmis ve el Mebsut isimli bu eser otuz cild halinda nesr edilmisdir Es Seraxsi bu eserinin bir hissesini zindanda iken telebelerine yazdirmisdir Henefi mezhebinde el Mebsut adini dasiyan basqa eserlerde de vardir Diger Mebsutlar sahiblerinin adlari ile xatirlanir Bunlar Imam Muhammedin el Mebsut adli eserinin serhidir Diger mezheblerde de Mebsut adli eserlere rast gelinir Es Seraxsinin el Mebsutu Henefi fiqhinin en moteber kitablarindan biridir Meselelerin soykendiyi deliller zikr edilir B Nadirur Revaye Kitablari 1 Keysaniyyat kitabi Imam Mehemmedden Suayb ibn Suleyman el Keysani revayet etdiyi ucun bu ad verilmisdir 2 Haruniyyat Harun er Reside teqdim edildiyi ucun bu ad verilmisdir 3 Curcaniyyat Curcanda yazildigi ve ya Eli ibn Saleh el Curcani revayet etdiyi ucun bu ad verilmisdir 4 Raqqiyat Imam Mehemmed Raqqa qazisi iken ona gelen meseleleri icine almaqdadir 5 Ziyadetuz Ziyadat ez Ziyadati tamamlayici mahiyyetdedir Bu kitablara Nevadirur Revaye ve ya Qeyri Zahirur Revaye deyirler cunki bu kitablarin revayeti tevatur derecesinde deyildir Bunlardan basqa 1 Er reddi ale Ehlil Medine Ebu Henifenin reyleriyle medinelilerin reylerinin ziddiyyetlerini izah eder 2 Kitabul Asar Bu eserinde Ebu Henifeden revayet etmis oldugu merfu ve mursel hedisleri toplamisdir IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Ali zade A Shejbani Muhammad ibn Hasan rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 191 ISBN 978 9952 489 89 7 Xetib Tarixu Bagdad cild XIII 334 Xetib Tarixu Bagdad cild II 172 176 181 Seraxsi el Usul cild I 378 379 Teberi Tarix Beyrut 1988 631 674 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 192 ISBN 978 9952 489 89 7 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 193 ISBN 978 9952 489 89 7 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 194 ISBN 978 9952 489 89 7 Hemcinin baxEbu Henife Ebu Yusif Henefilik