Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Məlumatı yoxla. Bu məqalədə verilən dəqiqliyini və məlumatların yoxlamaq lazımdır. aydınlaşdırılmalıdır. |
Zülal biosintezi — Bütün hüceyrələrdə DNT nəzarətində baş verən ən mühüm plastik mübadilə zülal molekulunun sintezidir. Bir zülal molekulunun sintezi 3-4 saniyə çəkir. Nəticədə hər 80 gündən bir bədənimizin yarısını təşkil edən zülallar dəyişilir. İnsan öz həyatı boyu təxminən 200 dəfə öz zülallarını dəyişir. Bu zaman çoxlu sayda ferment iştirak edir və yüksək enerji sərf olunur. Hüceyrədə amin turşuların birləşmə ardıcılığı və sintez olunan zülalın qurluşu DNT- dən asılıdır.Zülallar da üzvi polimerlərdir.Onların nukleotidləri amin turşulardır. DNT nin müxtəlif sahələrində zülalların sintezi həyata keçirilir. DNT nin 1 molekulu onlarca zülal sintezində iştirak edir.Zülal haqqaında məlumat DNT-də nukleotidlər ardıcıllığı şəklində kodlaşdırılır. DNT- də nukloitidləarin müəyyən ardıcıllıqla və irsi informasiyanın saxlandığı sahə gen adlanır. Nukleotidlərin üç- üç birləşməsi cəmi 64 kombinasiya kod tripleti yaradır. Bir triplet yəni 3 nuleotid bir amin turşusuna uyğun gəlir.Bu tripletlər m RNT sindəki kod tripletinə kompilimentar olur.
Genetik kodun (tripletin) xüsusiyyətləri
DNT və ya RNT molekullarındaki informasiyanın yəni triplet ardıcıllığının amin turşu ardıcıllılğına yəni zülal istehsalına keçirilməsi proseslərində istifadə olunan qaydalar məcmusudur.
- Bir tiplet yalnız bir amin turşusunu kodlaşdırır.(məs:SAA tripleti-yaltnız qlutamin amin turşusunu)
- Bir amin turşusunu isə bir neçə triplet kodlaşdırır.(məs:Qlutamin amin turşusuna kodlaşdıran tipletlər-SAA,SAQ)
- Səbəbi isə zülalın sintezində iştirak edən ( cəmi 20 növ a\t) amin turşunun sayının az,kod tipletinin isə sayının çox (64) olmasıdır.
- "Start kodonu"-DNT-də TAS,(mRNT də AUQ)sülal sintezininin başladığını bildirir.
- "Stop kodonu"-DNT-də ATS,AST,ATT(m RNT-də-UAQ,UQA,UAA) zülal sintezinin bitdiyini göstərir və heç bir amin turşusunu kodlaşdırmır.
- Genetik kod yer üzərində yaşayan əksər canlılar üçün eynidir.
Zülaların biosintezi 2 mərhələlidir:
- Transkripsiya
- Taranslasiya
Transkripsiya
Transkripsiya m-RNt istehsalı üçün bir şablon olaraq DNT istifadə edərək nüvədə baş verir. Nüvədə transkripsiyadan sonra modifikasiyalar keçirərək yetkin bir m-RNT molekulu meydana gətirir. Lakin prokariotlarda transkripsiyadan sonrakı dəyişikliklər tələb olunmur, buna görə yetkin m-RNT molekulu dərhal transkripsiyayla istehsal olunur . Başlanğıcda, helikaz olaraq bilinən bir ferment DNT molekuluna təsir göstərir. DNT, baza cütləri arasında hidrogen bağları ilə bir-birinə tutulmuş iki tamamlayıcı polinükleotid zəncirindən ibarət antiparallel cüt sarmal quruluşa malikdir. Helikase hidrogen bağlarını parçalayaraq genə uyğun DNT bölgəsinin boşalmasına səbəb olur, iki DNT zolağını ayırır və bir sıra bazaları ifşa edir. DNT cüt telli bir molekul olmasına baxmayaraq, ipliklərdən yalnız biri mRNA öncəsi sintez üçün bir şablon rolunu oynayır — bu iplik şablon ipi olaraq bilinir. Digər DNT zolağı (şablon zolağını tamamlayan) kodlaşdırma zolağı kimi tanınır. Transkripsiya-("transcripsio-üzünü köcürmə)DNT nin bir zəncirindən matris sintezi(qəlib) nəticəsində(polimeraza fermentinin təsiri ilə) bütün növ RNT lər sintez olunur.Bu proses nüvədə gedir.Əmələ RNT zəncirləri uzunluğuna görə DNT zəncirindən 100 dəfələrlə qısa olur,çünki m RNT si bütün DNT malekulunun deyil,onun zülalının ilkin qurluşu haqqında olan məlumatın bir hissəsinin sürətini çıxarır.
Translyasiya
Oxuma zamanı ribosomlar m-RNT şablon molekullarından polipeptid zəncirlərini sintez edir. Nüvəsi olmayan prokariotlarda sitoplazmada həm transkripsiya, həm də tərcümə prosesləri baş verir. Ribosomlar, m-RNT molekulunu əhatə edən iki böyük birliyə (böyük və kiçik) ayrılmış bir protein və ribosomal RNT qarışığından ibarət olan kompleks molekulyar maşınlardır. Ribosom, bir m-RNT molekulunu 5'-3 'istiqamətində oxuyur və polipeptid zəncirindəki amin turşularının sırasını təyin etmək üçün şablon olaraq istifadə edir. Bir m-RNA molekulunu oxumaq etmək üçün ribosom, düzgün amin turşularını ribosoma çatdırmaq üçün nəqliyyat RNT (n-RNT) olaraq bilinən kiçik molekullardan istifadə edir . Sonra ribosom m-RNT molekulu boyunca üçüncü kodona doğru hərəkət edir. Sonra ribosom ilk n-RNT molekulunu sərbəst buraxır, çünki hər dəfə yalnız iki n-RNT molekulu bir ribosomla birləşdirilə bilər. Üçüncü kodonu tamamlayan düzgün antikodon olan növbəti tamamlayıcı n-RNT seçilir və növbəti amin turşusunu böyüyən polipeptid zəncirinə kovalent şəkildə bağlanmış ribosoma çatdırır. Bu proses ribosomun m-RNT molekulu boyunca hərəkət edərkən polipeptid zəncirinə saniyədə 15 amin turşusu əlavə etməsi ilə davam edir. Zülal sintezi hüceyrədə fasiləsiz olaraq gedir.1 dəqiqədə 50-60 min peptid rabitəsi yaranır.
Translyasiya mərhələləri
- Translyasiya mRNT üzərində olan AUQ-start kodonu ilə sitoplazmada başlayır.
- Hər bir amin turşusunun öz nRNT si olur və onlar nRNT ilə ribasoma daşınırlar.
- n RNT ribasomun funksional mərkəzinə daxil olur.
- Funksional mərkəzdəki amin turşunu tanıyan kod tripleti(kodon),n RNT dəki kod tripletinə (antikodona) uyğun olarsa,onlar arasında birləşmə baş verər,bu zaman ribasom bir triplet irəliyə doğru hərəkət edər.Ribasomun belə hər addımı 1/5-1/6 saniyə baş verir.
- Ribasoma bir-birinin ardınca n RNT si gəlir və hər birləşmə zamanı ribasom m RNTsi boyunca bir triplet irəliyə doğru gedir.
- Bu proseslər mRNT sində "stop kodonu" olanadək davam edir.
- Stop kodonu-UAA,UAQ,UQA görünən zaman zülalın sintezi başa çatır.
Hindistanlı bir alim həkim Har Qobind Khorana, təxminən 20 amin turşusu üçün RNT sıralarını kəşf etdi. 1968-ci ildə, işinə görə digər iki alimlə birlikdə Nobel mükafatına layiq görüldü.
İstinadlar
- Alberts, Bruce. Molecular biology of the cell (Sixth). Abingdon, UK: Garland Science, Taylor and Francis Group. 2015. ISBN .
- Cooper, GM. The cell : a molecular approach (2nd). Sunderland (MA): Sinauer Associates. 2000. ISBN .
- O'Connor, Clare. Essentials of Cell Biology. NPG Education: Cambridge, MA. 2010. 15 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 3 March 2020.
- Berg, Jeremy M; Tymoczko, John L; Gatto Jr, Gregory J; Stryer, Lubert. Biochemistry (Eighth). US: W. H. Freeman and Company. 2015. ISBN .
- Wang, Yu-Chieh; Peterson, Suzanne E; Loring, Jeanne F. "Protein post-translational modifications and regulation of pluripotency in human stem cells". Cell Research. 24 (2). 2013: 143–160. doi:10.1038/cr.2013.151. PMC 3915910. PMID 24217768.
- (az.). http://sirrler.blogspot.com. 04.05.2021 (#bare_url_missing_title). Archived from the original on 2021-05-06.
- Toole, Glenn; Toole, Susan. AQA biology A level. Student book (Second). Great Clarendon Street, Oxford, OX2 6DP, UK: Oxford University Press. 2015. ISBN .
- Berk, Arnold; Lodish, Harvey; Darnell, James E. Molecular cell biology (4th). New York: W.H. Freeman. 2000. ISBN .
- "Eukaryotic pre-mRNA processing". Khan Academy. 17 January 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 9 March 2020.
- Jo, Bong-Seok; Choi, Sun Shim. "Introns: The Functional Benefits of Introns in Genomes". Genomics & Informatics. 13 (4). 2015: 112–8. doi:10.5808/GI.2015.13.4.112. PMC 4742320. PMID 26865841.
- "Stages of translation (article)". Khan Academy (ingilis). 28 July 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 10 March 2020.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Melumati yoxla Bu meqalede verilen faktlarin deqiqliyini ve melumatlarin etibarliligini yoxlamaq lazimdir Muzakire sehifesinde aydinlasdirilmalidir Zulal biosintezi Butun huceyrelerde DNT nezaretinde bas veren en muhum plastik mubadile zulal molekulunun sintezidir Bir zulal molekulunun sintezi 3 4 saniye cekir Neticede her 80 gunden bir bedenimizin yarisini teskil eden zulallar deyisilir Insan oz heyati boyu texminen 200 defe oz zulallarini deyisir Bu zaman coxlu sayda ferment istirak edir ve yuksek enerji serf olunur Huceyrede amin tursularin birlesme ardiciligi ve sintez olunan zulalin qurlusu DNT den asilidir Zulallar da uzvi polimerlerdir Onlarin nukleotidleri amin tursulardir DNT nin muxtelif sahelerinde zulallarin sintezi heyata kecirilir DNT nin 1 molekulu onlarca zulal sintezinde istirak edir Zulal haqqainda melumat DNT de nukleotidler ardicilligi seklinde kodlasdirilir DNT de nukloitidlearin mueyyen ardicilliqla ve irsi informasiyanin saxlandigi sahe gen adlanir Nukleotidlerin uc uc birlesmesi cemi 64 kombinasiya kod tripleti yaradir Bir triplet yeni 3 nuleotid bir amin tursusuna uygun gelir Bu tripletler m RNT sindeki kod tripletine kompilimentar olur Kodon ve antikodon cutlesmesini heyata keciren gelen amin tursusunu boyuyen polipeptid zencirine catdiran ve yola cixan m RNT leri olan bir m RNT telindeki ribosom Ribosomun tercumeni heyata kecirmek ucun nanoolcende isleyen bioloji masin kimi fealiyyetini numayis etdirir Ribosom m RNT ni ehtiva eden ve polipeptid zenciri istehsal eden yetkin bir n RNT molekulu boyunca hereket edir Genetik kodun tripletin xususiyyetleriDNT ve ya RNT molekullarindaki informasiyanin yeni triplet ardicilliginin amin tursu ardicillilgina yeni zulal istehsalina kecirilmesi proseslerinde istifade olunan qaydalar mecmusudur Bir tiplet yalniz bir amin tursusunu kodlasdirir mes SAA tripleti yaltniz qlutamin amin tursusunu Bir amin tursusunu ise bir nece triplet kodlasdirir mes Qlutamin amin tursusuna kodlasdiran tipletler SAA SAQ Sebebi ise zulalin sintezinde istirak eden cemi 20 nov a t amin tursunun sayinin az kod tipletinin ise sayinin cox 64 olmasidir Start kodonu DNT de TAS mRNT de AUQ sulal sintezininin basladigini bildirir Stop kodonu DNT de ATS AST ATT m RNT de UAQ UQA UAA zulal sintezinin bitdiyini gosterir ve hec bir amin tursusunu kodlasdirmir Genetik kod yer uzerinde yasayan ekser canlilar ucun eynidir Zulalarin biosintezi 2 merhelelidir Transkripsiya TaranslasiyaTranskripsiyaTranskripsiya m RNt istehsali ucun bir sablon olaraq DNT istifade ederek nuvede bas verir Nuvede transkripsiyadan sonra modifikasiyalar kecirerek yetkin bir m RNT molekulu meydana getirir Lakin prokariotlarda transkripsiyadan sonraki deyisiklikler teleb olunmur buna gore yetkin m RNT molekulu derhal transkripsiyayla istehsal olunur Baslangicda helikaz olaraq bilinen bir ferment DNT molekuluna tesir gosterir DNT baza cutleri arasinda hidrogen baglari ile bir birine tutulmus iki tamamlayici polinukleotid zencirinden ibaret antiparallel cut sarmal qurulusa malikdir Helikase hidrogen baglarini parcalayaraq gene uygun DNT bolgesinin bosalmasina sebeb olur iki DNT zolagini ayirir ve bir sira bazalari ifsa edir DNT cut telli bir molekul olmasina baxmayaraq ipliklerden yalniz biri mRNA oncesi sintez ucun bir sablon rolunu oynayir bu iplik sablon ipi olaraq bilinir Diger DNT zolagi sablon zolagini tamamlayan kodlasdirma zolagi kimi taninir Transkripsiya transcripsio uzunu kocurme DNT nin bir zencirinden matris sintezi qelib neticesinde polimeraza fermentinin tesiri ile butun nov RNT ler sintez olunur Bu proses nuvede gedir Emele RNT zencirleri uzunluguna gore DNT zencirinden 100 defelerle qisa olur cunki m RNT si butun DNT malekulunun deyil onun zulalinin ilkin qurlusu haqqinda olan melumatin bir hissesinin suretini cixarir TranslyasiyaOxuma zamani ribosomlar m RNT sablon molekullarindan polipeptid zencirlerini sintez edir Nuvesi olmayan prokariotlarda sitoplazmada hem transkripsiya hem de tercume prosesleri bas verir Ribosomlar m RNT molekulunu ehate eden iki boyuk birliye boyuk ve kicik ayrilmis bir protein ve ribosomal RNT qarisigindan ibaret olan kompleks molekulyar masinlardir Ribosom bir m RNT molekulunu 5 3 istiqametinde oxuyur ve polipeptid zencirindeki amin tursularinin sirasini teyin etmek ucun sablon olaraq istifade edir Bir m RNA molekulunu oxumaq etmek ucun ribosom duzgun amin tursularini ribosoma catdirmaq ucun neqliyyat RNT n RNT olaraq bilinen kicik molekullardan istifade edir Sonra ribosom m RNT molekulu boyunca ucuncu kodona dogru hereket edir Sonra ribosom ilk n RNT molekulunu serbest buraxir cunki her defe yalniz iki n RNT molekulu bir ribosomla birlesdirile biler Ucuncu kodonu tamamlayan duzgun antikodon olan novbeti tamamlayici n RNT secilir ve novbeti amin tursusunu boyuyen polipeptid zencirine kovalent sekilde baglanmis ribosoma catdirir Bu proses ribosomun m RNT molekulu boyunca hereket ederken polipeptid zencirine saniyede 15 amin tursusu elave etmesi ile davam edir Zulal sintezi huceyrede fasilesiz olaraq gedir 1 deqiqede 50 60 min peptid rabitesi yaranir Translyasiya merheleleri Translyasiya mRNT uzerinde olan AUQ start kodonu ile sitoplazmada baslayir Her bir amin tursusunun oz nRNT si olur ve onlar nRNT ile ribasoma dasinirlar n RNT ribasomun funksional merkezine daxil olur Funksional merkezdeki amin tursunu taniyan kod tripleti kodon n RNT deki kod tripletine antikodona uygun olarsa onlar arasinda birlesme bas verer bu zaman ribasom bir triplet ireliye dogru hereket eder Ribasomun bele her addimi 1 5 1 6 saniye bas verir Ribasoma bir birinin ardinca n RNT si gelir ve her birlesme zamani ribasom m RNTsi boyunca bir triplet ireliye dogru gedir Bu prosesler mRNT sinde stop kodonu olanadek davam edir Stop kodonu UAA UAQ UQA gorunen zaman zulalin sintezi basa catir Hindistanli bir alim hekim Har Qobind Khorana texminen 20 amin tursusu ucun RNT siralarini kesf etdi 1968 ci ilde isine gore diger iki alimle birlikde Nobel mukafatina layiq goruldu IstinadlarAlberts Bruce Molecular biology of the cell Sixth Abingdon UK Garland Science Taylor and Francis Group 2015 ISBN 978 0815344643 Cooper GM The cell a molecular approach 2nd Sunderland MA Sinauer Associates 2000 ISBN 9780878931064 O Connor Clare Essentials of Cell Biology NPG Education Cambridge MA 2010 15 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 3 March 2020 Berg Jeremy M Tymoczko John L Gatto Jr Gregory J Stryer Lubert Biochemistry Eighth US W H Freeman and Company 2015 ISBN 9781464126109 Wang Yu Chieh Peterson Suzanne E Loring Jeanne F Protein post translational modifications and regulation of pluripotency in human stem cells Cell Research 24 2 2013 143 160 doi 10 1038 cr 2013 151 PMC 3915910 PMID 24217768 az http sirrler blogspot com 04 05 2021 bare url missing title Archived from the original on 2021 05 06 Toole Glenn Toole Susan AQA biology A level Student book Second Great Clarendon Street Oxford OX2 6DP UK Oxford University Press 2015 ISBN 9780198351771 Berk Arnold Lodish Harvey Darnell James E Molecular cell biology 4th New York W H Freeman 2000 ISBN 9780716737063 Eukaryotic pre mRNA processing Khan Academy 17 January 2022 tarixinde Istifade tarixi 9 March 2020 Jo Bong Seok Choi Sun Shim Introns The Functional Benefits of Introns in Genomes Genomics amp Informatics 13 4 2015 112 8 doi 10 5808 GI 2015 13 4 112 PMC 4742320 PMID 26865841 Stages of translation article Khan Academy ingilis 28 July 2022 tarixinde Istifade tarixi 10 March 2020