fbpx
Wikipedia

Ziyayi-Qafqaziyyə

Aprel 14, 2023

"Ziya" (azərb-ərəb. ضیاء‎), daha sonra "Ziyayi-Qafqaziyyə" qəzeti (azərb-ərəb. ضیاء قافقاسیه‎) — XIX əsrdə Tiflisdə nəşr olunmuş həftəlik ədəbi, ictimai, siyasi qəzet.

Ziyayi-Qafqaziyyə
Növ Həftəlik ədəbi, ictimai, siyasi qəzet
Sahibi Səid Ünsizadə
Təsisçi Səid Ünsizadə
Redaktor Səid Ünsizadə
Yazıçılar Seyid Əzim Şirvani
Nəcəf bəy Vəzirov
Səfərəli bəy Vəlibəyov
Aleksandr Çernyayevski və b.
Dil Azərbaycan dili
Ünvan Tiflis, Voronsov küçəsi, Ağa Əli Əsgərin 35 nömrəli evi

1879–1880-ci illərdə "Ziya" (Tiflis, 76 nömrə), sonrakı 1880–1884-cü illərdə "Ziyayi-Qafqaziyyə" adı ilə (Tiflis, 107 nömrə) çıxmışdır. Qəzetdə Ünsizadə qardaşları, S.Ə.Şirvani, N.Vəzirov, S.Vəlibəyov, A.Çernyayevski və başqalarının mütərəqqi ruhlu məqalələri ilə yanaşı, islam dinini təbliğ edən yazılar da dərc olunmuşdur. Redaktoru və naşiri Səid Ünsizadə idi.

Qəzetin nəşrinə qədərki dövr

Milli mətbuatdakı boşluğu "Əkinçi"nin bağlanmasından iki il sonra Səid Ünsizadə "Ziya" qəzeti ilə aradan qaldırdı. XIX əsrin sonu Azərbaycan milli mətbuatı tarixinə Həsən bəy Zərdabinin "Əkinçi"sindən sonra "Ziya" qəzeti öz möhürünü vurdu. "Əkinçi" bağlandıqdan sonra bir müddət Zaqafqaziyada Azərbaycan dilində qəzet çıxmamışdır. Düzdür, Bakıdakı real gimnaziyanın müəllimi Mirzə Məhəmmədbəy "Camcahannüma və ayineyi - bədənnüma" adlı bir qəzet çıxarmaq istəmişdir. Lakin o, öz məqsədinə nail ola bilməmişdir. Qəzetin nəşrinə icazə verməmişlər. Digər tərəfdən, Bakıda rus dilində nəşr edilən qəzetlər də Azərbaycan şöbəsi yaratmaq istəmişlər. Bakıda rus dilində çıxan qəzetlərin Azərbaycan şöbəsi açmaq təşəbbüsləri "Əkinçi" qəzetindən əvvəl də olmuşdur (məsələn, "Bakinski listok" qəzeti). 1886-cı ildə isə "Kaspi"nin redaktoru V.Kuzmin qəzetə əlavə şəklində "Çıraq" adlı vərəq buraxmağa səy göstərmişdir. Senzura komitəsi buna icazə verməmişdir.

Qəzetin nəşri üçün icazə

1876-cı ildə Hacı Səid Tiflisə köçmüş, 1884-cü ilin əvvəllərinədək orada ruhani idarəsində işləmişdir. Qafqaz canişinliyi baş idarəsinin təqdimatı ilə 1877-ci ildə Zaqafqaziya Ruhani İdarəsinə ezam olunan Səid Ünsizadə iki aya yaxın orada çalışır. Tiflisin ədəbi-mədəni mühiti onun arzusunda olduğu qəzet nəşri və mətbəə yaratmaq kimi dövrün ən mütərəqqi ideyasını həyata keçirməyə imkan yaradır. Tiflis mühitində Hacı Səid əfəndi çoxdan nəzərdə tutduğu qəzet çıxarmaq işinə başlayır. "Ziyayi-Qafqaziyyə" qəzetinin 1881-ci ildə nəşr olunan 16-cı sayında bu istək lakonik şəkildə təsvir edilib:

  Neçə vaxt idi ki, mətbəə və mətbuat işini əmələ gətirmək arzusunda idik ki, mətbəəmiz Bərgunə şəhərdə olsun ki, orada cümlə əsbab mühəyya olsun. Aşkardır ki, Qafqazda Tiflisdən başqa bu mətalibin pinerəftinə şayistə yer yoxdur.  

Səid Ünsizadə 1878-ci il dekabr ayının 4-də qəzetin nəşrinə icazə almaq üçün Qafqaz Senzura Komitəsinə ərizə ilə müraciət edir. O, öz müraciətində yazırdı ki, şərqlilər də qərblilər qədər işığa və həqiqətə can atırlar, onları bir-birlərinə düşmən edən cəhalətdir. Səid əfəndi "Ziya" qəzetinin məram və məqsədini açıqlayır və bildirirdi ki, nəşr öz qarşısına ölkənin daxilində, xarici ölkələrdə baş verən yenilikləri oxuculara çatdırmaqla onların inkişafına kömək etmək istəyir. Səid əfəndi tərəfindən təqdim olunan sənədləri təftiş edən Senzura Komitəsi Qafqaz Canişinliyinin baş idarəsinə belə bir məzmunda təqdimat göndərmişdi:

  Senzura Komitəsi mətbuat haqqında qanuna əsasən Hacı Səid əfəndi Ünsizadənin ərizəsini, habelə "Ziya" qəzetinin məramnaməsini nəzərdən keçirib, belə qərara gəlir ki, onun xahişi senzura əsasnaməsində tələb olunan bütün şərtlərə uyğundur. Bu səbəbdən qəzetin tatar (Azərbaycan) dilində nəşri xüsusi fayda verə bilər. Məhz buna görədir ki, Hacı Səid Ünsizadənin arzusunun yerinə yetirilməsini Siz zati-alilərindən xahiş edir.  

Onun səyləri nəhayət 1878-ci ilin axırlarında baş tutdu. Beləliklə, qəzetin 1879-cu il yanvar ayının 1-dən etibarən nəşrinə icazə verildi. Senzura Komitəsi "Ziya"nın nəşrinə icazə verərkən qəzetin siyasətinin Qafqazdakı müsəlmanlar arasında geniş təbliğ olunmasına, yerli hakimiyyət orqanlarına, çenovniklərə dəstək olacağına bel bağlayır, ümid edirdi. Təbii ki, qərarın qəbulunda Səid Ünsizadənin ruhani zümrəsinə mənsubluğu, keçib-gəldiyi yol və fəaliyyəti, çar siyasətinə zidd mövqe tutmaması nəzərə alınmışdır. Nəşrinin ilk vaxtlarında "Ziya"ya yaxşı münasibət göstərilməsinin başlıca səbəbləri də bu idi.

"Ziya"nın nəşrinə icazə alındıqdan sonra Səid Ünsizadə çap və yaradıcılıq prosesinin normal şəkildə aparılması üçün hazırlıqlara başlamış, kiçik qardaşı Cəlalı, övladları Əbdürrəhman və Ağanı, bacısı uşaqlarını bu işə cəlb etmişdi.

Qəzetin nəşrə başlaması

"Ziya" qəzetinin bizə məlum olan ilk nömrəsinin (8 fevral 1879, № 3) başlığının — "Ziya" sözünün altında qəzetin islam təqvimi ilə 1296-cı ildə çıxdığı göstərilir. Yuxarıda ayrıca sətirdə bu tarixin miladi tarixlə 8 fevral 1879-cu ilə aid olması yazılmışdır. Qəzetin sonrakı nömrələrin çoxu pəncşənbə (yəni cümə axşamı) günləri çıxmışdır: № 4 (15 fevral), № 5 (22 fevral), № 6 (1 mart), № 7 (8 mart), № 8 (15 mart) və s. Bundan əvvəlki pəncşənbə günləri 1879-cu ilin yanvar ayının 4, 11, 18 və 25-nə düşür. Bu ardıcıllığı nəzərə alsaq, "Ziya"nın ilk nömrəsi 25 yanvar 1879-cu ilə aiddir.

"Ziya"nın nömrələrini nəşrə hazırlayan professor Müştəba Əliyev yanlışlıqla qəzetin ilk nömrəsinin 6 dekabr 1879-cu il olduğunu qeyd edib. Halbuki bu həmin qəzetin 47-ci nömrəsidir (qəzetin islam təqvimi ilə ikinci ilinin ilk nömrəsidir). Sonuncu 76-cı (ikinci ilin 30-cu) nömrəsi 1880-ci ilin iyunun 26-da çıxmışdır. Qəzet həftədə bir dəfə, daşbasma üsulu ilə nəşr edilirdi. 7 şöbədən ibarət olan "Ziya"da aşağıdakı şöbələr fəaliyyət göstərirdi:

  • Dövlət sərəncamları
  • Beynəlxalq agentliklərin elanları
  • Xarici xəbərlər
  • Daxili xəbərlər
  • Yerli xəbərlər
  • Məlumat göstəricisi və elanlar
  • Felyetonlar. Ümumiyyətlə rus dilindən tərcüməsi veriləcəkdir.

Səid Ünsizadə "Ziya"nın nəşri üçün xüsusi mətbə yaratmışdı. Bu barədə "Ziyayi-Qafqaziyyə"nin 1881-ci il 2-ci nömrəsində deyilir:

  Necə bir lazıməli əhvalatlara nəzərən basmaxana büsatın Tiflisdə açmağa qərar verdik. Və basmaxana əsbabının cümləsini mühəyya söylədik. Və ruzbəruz təkmilinə səy edəcəyik. Və nobəno baqaidə kitablar dəxi çıxaracayıq. Amma aşkardır ki, bununla iş irəli getməz. Məsəldir ki, bir ev bir eli tikə bilməz, bəlkə bir el bir evi tikə bilər. Bəlkə bu barədə hər bir tərəfdən həmiyyət və iltifat göstərmək lazımdır. Və hər kəs basmaxana və qəzetimizi özünün hesab etməlidir.  

Azərbaycan mətbuatı tarixində ilk şəxsi mətbəə olan "Ziya" Tiflisdə Zailov soyadlı şəxsin mülkündə yerləşirdi. Mətbəə bir qədər sonra, 1879-cu ilin iyun ayının 21-dən Voronsov küçəsindəki 35 saylı evə — Ağa Ələsgər Məşədi İsmayıl oğlunun evinə köçürüldü. Bir müddət sonra Səid Ünsizadə mülk alır və mətbəəni daimi olaraq öz evinə köçürür.

Qəzetin adının dəyişdirilməsi

Azərbaycan dilini bilən mütəxəssislərin, mətbəə işçilərinin olmaması "Ziya"nın nəşrini çətinləşdirdi. 6 aylıq mətbəə hazırlığı ilə əlaqədar olaraq bir neçə ay "Ziya" oxucuların görüşünə gəlməyib. "Ziya" 6 aydan sonra "Ziyayi-Qafqaziyyə" adı ilə — təzə qiyafədə meydana çıxır. 9 dekabr 1880-ci ildə "Ziyayi-Qafqaziyyə"nin birinci nömrəsi çıxır. İkinci nömrə 13 günlük fasilədən sonra — dekabrın 22-də nəşr olunur. "Ziyayi-Qafqaziyyə" adı altında qəzetin cəmi 107 sayı işıq üzü gördü. "Ziya"nın başlığının dəyişdirilməsi yeni və fərqli məna güdməmiş, yalnız texniki məqsəd daşımışdır. Səid Ünsizadə bu məsələyə aydınlıq gətirərək "Ziyayi-Qafqaziyyə"nin birinci nömrəsində bu barədə yazmışdı:

  Litoqrafiyamız üçün təzə gətirdiyimiz həkkak və nəqqaş ustalarımız "Ziya"dan ötrü nəqş və nikar eylədikləri "Ziyayi-Qafqaziyyə" sərlövhəsini rədd eləməyi rəva görmədiyimizdən, beş aydan bəri qiyami-ətalətlə məsdur qalan "Ziya" qəzetimizi məzkur sərlövhə altında nəşr etməyə meyl olundu.  

Səid Ünsizadə "beş aydan bəri qiyami ətalətlə məsdər qalan" dedikdə heç də "Ziya"nın senzura tərəfindən bağlanmasını işarə etmirdi. Bəhs edilən məsələ Səid əfəndinin 1880-ci ilin ortalarında yeni çap maşını alması ilə bağlı idi. Belə ki, yeni maşının alınması, quraşdırılması və işə salınması bir neçə ay çəkmişdi ki, Səid əfəndi "beş ay" dedikdə bunu nəzərdə tuturdu. Yeni mətbəənin quraşdırılması müddətində qəzetin nəşri redaktor tərəfindən müvəqqəti olaraq dayandırılmışdı.

Səid Ünsizadə Bakı əyalətinə qazı təyin edildiyi səbəbindən 1883-cü ilin yanvarın 22-də Tiflisi tərk edərək Şamaxıya qayıtdı. Naşir Şamaxıya köçdükdən sonra "Ziyayi-Qafqaziyyə" bir müddət Tiflisdə çap olundu. Bu işi onun oğlu Ağa əfəndinin həyata keçirilməsi barəsində də məlumatlar var. Həmçinin bu işdə Ağa əfəndiyə Ünsizadələrin yaxın qohumları İsmayıl bəy və Əbdürrəhim ağa köməklik göstərmişlər. 1883-cü ildə "Ziyayi-Qafqaziyyə" mətbəəsi və qəzet redaksiyası Şamaxıya köçürüldü, qəzetin "Şamaxı dövrü" başlandı. Ümumiyyətlə, qəzetin 183 nömrəsi çıxmışdır.

Qəzetin fəaliyyətinin dayandırılması

Axırıncı 11 nömrə Şamaxıda buraxılmışdır və bununla da "Ziyayi-Qafqaziyyə" qəzeti bağlanır. Qafqaz Senzura Komitəsinin 1885-ci il hesabatında nəşri dayandırılmış qəzetlərdən bəhs edilərkən "Ziyayi-Qafqaziyyə"nin sonuncu nömrəsinin 1884-cü il iyun ayında çıxdığı yazılır. Qəzetin fəaliyyətinin dayandırılması səbəbi Bakı qubernatoruna göndərilən məktubda bəlli olur. Məktubda qeyd olunur ki, qəzetin çapı redaktor-naşirin maddi vəsaitinin olmaması səbəbindən dayandırılır. Səid Ünsizadənin özü də maddi vəziyyətinin ağırlığından dönə-dönə "Ziyayi-Qafqaziyyə"də bəhs etmişdi.

Qəzetin bağlanmasından bir neçə il keçdikdən sonra Səid Ünsizadə "Ziyayi-Qafqaziyyə"ni bərpa etməyə çalışmış, 1900-cu ildə bu istəklə Bakı qubernatoruna ərizə vermişdi. Lakin Bakı qubernatoru Səid əfəndinin xahişini rəsmi cavabla rədd edib.

Redaktorun dini görüşü

Dini dünyagörüşünə malik olan və qəzetin ideya istiqamətində islamçılığı başlıca qayə kimi götürən Hacı Səid əfəndi dövrünün ziyalıları, tanınmış xadimləri tərəfindən birmənalı şəkildə müsbət mənada qəbul olunmurdu.

Hacı Səid Əfəndinin işi təkcə senzorlarla deyil, özünün də mənsub olduğu ruhani zümrəsinin təhdid və təzyiqlərini dəf etmək idi. 1879-cu ilin zilhiccə ayının 10-da Tiflisdə Qurban bayramı münasibətilə keçirilən mərasim barədə "Qurban bayramı" başlıqlı məqalə dərc edən "Ziya"nın ruhanilərlə uzun bir çəkişməsi başlayır. Mərasimdə xütbə oxuyan Əhməd əfəndi barəsində məqalədə əksini tapmış "pis, xoşagəlməz səsə malik olub, özünü "xoş avaz sayan" ifadəsi kəskin etiraz doğurur. Ən böyük təşvişə düşən, məqalə barəsində etiraz edən isə şübhəsiz ki, Əhməd əfəndi və onun baş üzvü olduğu müfti idarəsi idi. Özünü təhqir olunmuş hesab edən Əhməd əfəndi müfti Hüseyn əfəndi Qayıbova şikayət etməklə kifayətlənməmiş, Qafqaz canişinliyinin ruhani idarələri üzrə nəzarətçisi knyaz Çordcadzeyə də ərizə verib, tədbir görülməsini xahiş etmişdi. Əhməd əfəndi "Qurban bayramı" məqaləsini rus dilinə çevirib şikayət ərizəsinə əlavə etmişdir. Təhqir olunduğunu iddia edən Əhməd əfəndi özünün sonrakı danoslarında qeyd etdiyi kimi ruhani idarələri üzrə nəzarətçi onun şikayətinə laqeyd yanaşmış, Səid Ünsizadə cəzasız buraxılmışdı.

Azərbaycanın sovetləşməsi dönəmində mətbuat və ədəbiyyat tariximizin araşdırıcıları ideoloji nöqteyi-nəzərdən yanaşaraq "Ziya" ("Ziyayi-Qafqaziyyə") qəzetlərinin ideya-siyasi istiqamətlərini obyektiv şəkildə təhlil etməyərək, bu mətbu orqanı yalnız islam ideologiyasını və xurafatı təbliğ etdiyini iddia edirdilər. Hətta qəzetin ciddi senzuraya məruz qalmadığını "qara xidmətlə" bağlayırdılar. Son araşdırmalar nəticəsində əldə olunan faktlar bu deyilənlərin tam əksini ortaya qoyur. "Ziya" ("Ziyayi – Qafqaziyyə") qəzetinin çox ağır şəraitdə, ciddi senzor basqıları ilə nəşr olunduğu faktlarla aydınlaşır. Qafqaz Senzura Komitəsinin "Şərq və yerli dillər" üzrə baş senzoru V.Bezabrazov "Ziya"nın yaradıcılıq mühitinə ciddi mənfi təsir göstərmiş, Azərbaycan dilində mətbuatın və nəşriyyat işinin "dövrü çatmadığını" iddia etmiş, Səid Ünsizadə kimi ziyalıların əməyini "izafi iş" adlandırmışdı.

Həmçinin bax

Ədəbiyyat siyahısı

Mənbə

  • Aşırlı, Akif. Azərbaycan mətbuat tarixi (1875–1920). Bakı: Elm və Təhsil, 2009;
  • Zeynalov, N. Azərbaycan mətbuatı tarixi. I hissə. Bakı. 1973;
  • Azərbaycan mətbuatının xronologiyası — Ziya (materialları transliterasiya edən və nəşrə hazırlayan Müştəba Əliyev). Bakı: Qanun. 2013.

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən adların və terminlərin şərhi. Bakı: Maarif. 1993. səh. 93–94.
  2. Azərbaycan mətbuatının xronologiyası — Ziya. Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2013.
  3. ↑ Nazim Nəsrəddinov. "Türkdilli mətbuatımızın "Ziya"lı səhifələri" (PDF). "Kredo" qəzeti. 4 yanvar 2019: S. 16.
  4. ↑ Nazim Nəsrəddinov. "Ziya" qəzeti-135 və yaxud türk dünyasının Tiflisdən boylanan günəşi". davam.az. 2023-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-01-20.
  5. (PDF). 2020-05-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-22.
  6. ↑ "Şahverdiyev A.B. Azərbaycan mətbuatı tarixi. "Təhsil" nəşriyyatı, 2006 - 248 səh" (PDF). 2016-03-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-06-22.
  7. "Niyaz Niftiyev, "Mətbuatda multikulturalizm", Bakı, 2017, səh.19" (PDF). 2020-05-26 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-06-22.
  8. Nazim Nəsrəddinov. "Türkdilli mətbuatımızın "Ziya"lı səhifələri" (PDF). "Kredo" qəzeti. 11 yanvar 2019: S. 11.
  9. "Ziya" kitabının tərtibçisi Müştəba Əliyev İctimai TV-nin "Yeni gün" səhər proqramında (11.11.2014 )". 2021-09-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-25.

Xarici keçidlər

  • "Ziyayi-Qafqaziyyə" qəzetində milli-mənəvi dəyərlərimizə münasibət
  • “Ziyayi-Qafqaziyyə” qəzeti
  • «Kaspi», «Ziya», «Ziyayi-Qafqaziyyə» - mətbuat tariximizin parlaq səhifələri... 2018-08-05 at the Wayback Machine

Aprel 14, 2023
ziyayi, qafqaziyyə, ziya, azərb, ərəb, ضیاء, daha, sonra, qəzeti, azərb, ərəb, ضیاء, قافقاسیه, əsrdə, tiflisdə, nəşr, olunmuş, həftəlik, ədəbi, ictimai, siyasi, qəzet, növ, həftəlik, ədəbi, ictimai, siyasi, qəzetsahibi, səid, ünsizadətəsisçi, səid, ünsizadəred. Ziya azerb ereb ضیاء daha sonra Ziyayi Qafqaziyye qezeti azerb ereb ضیاء قافقاسیه XIX esrde Tiflisde nesr olunmus heftelik edebi ictimai siyasi qezet 1 2 Ziyayi QafqaziyyeNov Heftelik edebi ictimai siyasi qezetSahibi Seid UnsizadeTesisci Seid UnsizadeRedaktor Seid UnsizadeYazicilar Seyid Ezim SirvaniNecef bey VezirovSefereli bey VelibeyovAleksandr Cernyayevski ve b Dil Azerbaycan diliUnvan Tiflis Voronsov kucesi Aga Eli Esgerin 35 nomreli evi1879 1880 ci illerde Ziya Tiflis 76 nomre 3 sonraki 1880 1884 cu illerde Ziyayi Qafqaziyye adi ile Tiflis 107 nomre 4 cixmisdir Qezetde Unsizade qardaslari S E Sirvani N Vezirov S Velibeyov A Cernyayevski ve basqalarinin mutereqqi ruhlu meqaleleri ile yanasi islam dinini teblig eden yazilar da derc olunmusdur Redaktoru ve nasiri Seid Unsizade idi 1 5 6 Mundericat 1 Qezetin nesrine qederki dovr 2 Qezetin nesri ucun icaze 3 Qezetin nesre baslamasi 4 Qezetin adinin deyisdirilmesi 5 Qezetin fealiyyetinin dayandirilmasi 6 Redaktorun dini gorusu 7 Hemcinin bax 8 Edebiyyat siyahisi 9 Menbe 10 Istinadlar 11 Xarici kecidlerQezetin nesrine qederki dovr RedakteMilli metbuatdaki boslugu Ekinci nin baglanmasindan iki il sonra Seid Unsizade Ziya qezeti ile aradan qaldirdi XIX esrin sonu Azerbaycan milli metbuati tarixine Hesen bey Zerdabinin Ekinci sinden sonra Ziya qezeti oz mohurunu vurdu 7 Ekinci baglandiqdan sonra bir muddet Zaqafqaziyada Azerbaycan dilinde qezet cixmamisdir Duzdur Bakidaki real gimnaziyanin muellimi Mirze Mehemmedbey Camcahannuma ve ayineyi bedennuma adli bir qezet cixarmaq istemisdir Lakin o oz meqsedine nail ola bilmemisdir Qezetin nesrine icaze vermemisler Diger terefden Bakida rus dilinde nesr edilen qezetler de Azerbaycan sobesi yaratmaq istemisler Bakida rus dilinde cixan qezetlerin Azerbaycan sobesi acmaq tesebbusleri Ekinci qezetinden evvel de olmusdur meselen Bakinski listok qezeti 1886 ci ilde ise Kaspi nin redaktoru V Kuzmin qezete elave seklinde Ciraq adli vereq buraxmaga sey gostermisdir Senzura komitesi buna icaze vermemisdir 6 Qezetin nesri ucun icaze Redakte1876 ci ilde Haci Seid Tiflise kocmus 1884 cu ilin evvellerinedek orada ruhani idaresinde islemisdir Qafqaz canisinliyi bas idaresinin teqdimati ile 1877 ci ilde Zaqafqaziya Ruhani Idaresine ezam olunan Seid Unsizade iki aya yaxin orada calisir Tiflisin edebi medeni muhiti onun arzusunda oldugu qezet nesri ve metbee yaratmaq kimi dovrun en mutereqqi ideyasini heyata kecirmeye imkan yaradir Tiflis muhitinde Haci Seid efendi coxdan nezerde tutdugu qezet cixarmaq isine baslayir 6 Ziyayi Qafqaziyye qezetinin 1881 ci ilde nesr olunan 16 ci sayinda bu istek lakonik sekilde tesvir edilib Nece vaxt idi ki metbee ve metbuat isini emele getirmek arzusunda idik ki metbeemiz Bergune seherde olsun ki orada cumle esbab muheyya olsun Askardir ki Qafqazda Tiflisden basqa bu metalibin pinereftine sayiste yer yoxdur Seid Unsizade 1878 ci il dekabr ayinin 4 de qezetin nesrine icaze almaq ucun Qafqaz Senzura Komitesine erize ile muraciet edir O oz muracietinde yazirdi ki serqliler de qerbliler qeder isiga ve heqiqete can atirlar onlari bir birlerine dusmen eden cehaletdir Seid efendi Ziya qezetinin meram ve meqsedini aciqlayir ve bildirirdi ki nesr oz qarsisina olkenin daxilinde xarici olkelerde bas veren yenilikleri oxuculara catdirmaqla onlarin inkisafina komek etmek isteyir 6 Seid efendi terefinden teqdim olunan senedleri teftis eden Senzura Komitesi Qafqaz Canisinliyinin bas idaresine bele bir mezmunda teqdimat gondermisdi Senzura Komitesi metbuat haqqinda qanuna esasen Haci Seid efendi Unsizadenin erizesini habele Ziya qezetinin meramnamesini nezerden kecirib bele qerara gelir ki onun xahisi senzura esasnamesinde teleb olunan butun sertlere uygundur Bu sebebden qezetin tatar Azerbaycan dilinde nesri xususi fayda vere biler Mehz buna goredir ki Haci Seid Unsizadenin arzusunun yerine yetirilmesini Siz zati alilerinden xahis edir Onun seyleri nehayet 1878 ci ilin axirlarinda bas tutdu Belelikle qezetin 1879 cu il yanvar ayinin 1 den etibaren nesrine icaze verildi Senzura Komitesi Ziya nin nesrine icaze vererken qezetin siyasetinin Qafqazdaki muselmanlar arasinda genis teblig olunmasina yerli hakimiyyet orqanlarina cenovniklere destek olacagina bel baglayir umid edirdi Tebii ki qerarin qebulunda Seid Unsizadenin ruhani zumresine mensublugu kecib geldiyi yol ve fealiyyeti car siyasetine zidd movqe tutmamasi nezere alinmisdir Nesrinin ilk vaxtlarinda Ziya ya yaxsi munasibet gosterilmesinin baslica sebebleri de bu idi Ziya nin nesrine icaze alindiqdan sonra Seid Unsizade cap ve yaradiciliq prosesinin normal sekilde aparilmasi ucun hazirliqlara baslamis kicik qardasi Celali ovladlari Ebdurrehman ve Agani bacisi usaqlarini bu ise celb etmisdi Qezetin nesre baslamasi Redakte Ziya qezetinin bize melum olan ilk nomresinin 8 fevral 1879 3 basliginin Ziya sozunun altinda qezetin islam teqvimi ile 1296 ci ilde cixdigi gosterilir Yuxarida ayrica setirde bu tarixin miladi tarixle 8 fevral 1879 cu ile aid olmasi yazilmisdir Qezetin sonraki nomrelerin coxu pencsenbe yeni cume axsami gunleri cixmisdir 4 15 fevral 5 22 fevral 6 1 mart 7 8 mart 8 15 mart ve s 8 Bundan evvelki pencsenbe gunleri 1879 cu ilin yanvar ayinin 4 11 18 ve 25 ne dusur Bu ardicilligi nezere alsaq Ziya nin ilk nomresi 25 yanvar 1879 cu ile aiddir 4 Ziya nin nomrelerini nesre hazirlayan professor Musteba Eliyev yanlisliqla qezetin ilk nomresinin 6 dekabr 1879 cu il oldugunu qeyd edib 9 Halbuki bu hemin qezetin 47 ci nomresidir qezetin islam teqvimi ile ikinci ilinin ilk nomresidir 3 Sonuncu 76 ci ikinci ilin 30 cu nomresi 1880 ci ilin iyunun 26 da cixmisdir Qezet heftede bir defe dasbasma usulu ile nesr edilirdi 7 sobeden ibaret olan Ziya da asagidaki sobeler fealiyyet gosterirdi Dovlet serencamlari Beynelxalq agentliklerin elanlari Xarici xeberler Daxili xeberler Yerli xeberler Melumat gostericisi ve elanlar Felyetonlar Umumiyyetle rus dilinden tercumesi verilecekdir Seid Unsizade Ziya nin nesri ucun xususi metbe yaratmisdi Bu barede Ziyayi Qafqaziyye nin 1881 ci il 2 ci nomresinde deyilir 6 Nece bir lazimeli ehvalatlara nezeren basmaxana busatin Tiflisde acmaga qerar verdik Ve basmaxana esbabinin cumlesini muheyya soyledik Ve ruzberuz tekmiline sey edeceyik Ve nobeno baqaide kitablar dexi cixaracayiq Amma askardir ki bununla is ireli getmez Meseldir ki bir ev bir eli tike bilmez belke bir el bir evi tike biler Belke bu barede her bir terefden hemiyyet ve iltifat gostermek lazimdir Ve her kes basmaxana ve qezetimizi ozunun hesab etmelidir Azerbaycan metbuati tarixinde ilk sexsi metbee olan Ziya Tiflisde Zailov soyadli sexsin mulkunde yerlesirdi Metbee bir qeder sonra 1879 cu ilin iyun ayinin 21 den Voronsov kucesindeki 35 sayli eve Aga Elesger Mesedi Ismayil oglunun evine kocuruldu Bir muddet sonra Seid Unsizade mulk alir ve metbeeni daimi olaraq oz evine kocurur Qezetin adinin deyisdirilmesi RedakteAzerbaycan dilini bilen mutexessislerin metbee iscilerinin olmamasi Ziya nin nesrini cetinlesdirdi 6 ayliq metbee hazirligi ile elaqedar olaraq bir nece ay Ziya oxucularin gorusune gelmeyib Ziya 6 aydan sonra Ziyayi Qafqaziyye adi ile teze qiyafede meydana cixir 9 dekabr 1880 ci ilde Ziyayi Qafqaziyye nin birinci nomresi cixir Ikinci nomre 13 gunluk fasileden sonra dekabrin 22 de nesr olunur 4 Ziyayi Qafqaziyye adi altinda qezetin cemi 107 sayi isiq uzu gordu Ziya nin basliginin deyisdirilmesi yeni ve ferqli mena gudmemis yalniz texniki meqsed dasimisdir Seid Unsizade bu meseleye aydinliq getirerek Ziyayi Qafqaziyye nin birinci nomresinde bu barede yazmisdi 6 Litoqrafiyamiz ucun teze getirdiyimiz hekkak ve neqqas ustalarimiz Ziya dan otru neqs ve nikar eyledikleri Ziyayi Qafqaziyye serlovhesini redd elemeyi reva gormediyimizden bes aydan beri qiyami etaletle mesdur qalan Ziya qezetimizi mezkur serlovhe altinda nesr etmeye meyl olundu Seid Unsizade bes aydan beri qiyami etaletle mesder qalan dedikde hec de Ziya nin senzura terefinden baglanmasini isare etmirdi Behs edilen mesele Seid efendinin 1880 ci ilin ortalarinda yeni cap masini almasi ile bagli idi Bele ki yeni masinin alinmasi qurasdirilmasi ve ise salinmasi bir nece ay cekmisdi ki Seid efendi bes ay dedikde bunu nezerde tuturdu Yeni metbeenin qurasdirilmasi muddetinde qezetin nesri redaktor terefinden muveqqeti olaraq dayandirilmisdi Seid Unsizade Baki eyaletine qazi teyin edildiyi sebebinden 1883 cu ilin yanvarin 22 de Tiflisi terk ederek Samaxiya qayitdi Nasir Samaxiya kocdukden sonra Ziyayi Qafqaziyye bir muddet Tiflisde cap olundu Bu isi onun oglu Aga efendinin heyata kecirilmesi baresinde de melumatlar var Hemcinin bu isde Aga efendiye Unsizadelerin yaxin qohumlari Ismayil bey ve Ebdurrehim aga komeklik gostermisler 1883 cu ilde Ziyayi Qafqaziyye metbeesi ve qezet redaksiyasi Samaxiya kocuruldu qezetin Samaxi dovru baslandi Umumiyyetle qezetin 183 nomresi cixmisdir Qezetin fealiyyetinin dayandirilmasi RedakteAxirinci 11 nomre Samaxida buraxilmisdir ve bununla da Ziyayi Qafqaziyye qezeti baglanir Qafqaz Senzura Komitesinin 1885 ci il hesabatinda nesri dayandirilmis qezetlerden behs edilerken Ziyayi Qafqaziyye nin sonuncu nomresinin 1884 cu il iyun ayinda cixdigi yazilir Qezetin fealiyyetinin dayandirilmasi sebebi Baki qubernatoruna gonderilen mektubda belli olur Mektubda qeyd olunur ki qezetin capi redaktor nasirin maddi vesaitinin olmamasi sebebinden dayandirilir Seid Unsizadenin ozu de maddi veziyyetinin agirligindan done done Ziyayi Qafqaziyye de behs etmisdi Qezetin baglanmasindan bir nece il kecdikden sonra Seid Unsizade Ziyayi Qafqaziyye ni berpa etmeye calismis 1900 cu ilde bu istekle Baki qubernatoruna erize vermisdi Lakin Baki qubernatoru Seid efendinin xahisini resmi cavabla redd edib Redaktorun dini gorusu RedakteDini dunyagorusune malik olan ve qezetin ideya istiqametinde islamciligi baslica qaye kimi goturen Haci Seid efendi dovrunun ziyalilari taninmis xadimleri terefinden birmenali sekilde musbet menada qebul olunmurdu 6 Haci Seid Efendinin isi tekce senzorlarla deyil ozunun de mensub oldugu ruhani zumresinin tehdid ve tezyiqlerini def etmek idi 1879 cu ilin zilhicce ayinin 10 da Tiflisde Qurban bayrami munasibetile kecirilen merasim barede Qurban bayrami basliqli meqale derc eden Ziya nin ruhanilerle uzun bir cekismesi baslayir Merasimde xutbe oxuyan Ehmed efendi baresinde meqalede eksini tapmis pis xosagelmez sese malik olub ozunu xos avaz sayan ifadesi keskin etiraz dogurur En boyuk tesvise dusen meqale baresinde etiraz eden ise subhesiz ki Ehmed efendi ve onun bas uzvu oldugu mufti idaresi idi Ozunu tehqir olunmus hesab eden Ehmed efendi mufti Huseyn efendi Qayibova sikayet etmekle kifayetlenmemis Qafqaz canisinliyinin ruhani idareleri uzre nezaretcisi knyaz Cordcadzeye de erize verib tedbir gorulmesini xahis etmisdi Ehmed efendi Qurban bayrami meqalesini rus diline cevirib sikayet erizesine elave etmisdir Tehqir olundugunu iddia eden Ehmed efendi ozunun sonraki danoslarinda qeyd etdiyi kimi ruhani idareleri uzre nezaretci onun sikayetine laqeyd yanasmis Seid Unsizade cezasiz buraxilmisdi Azerbaycanin sovetlesmesi doneminde metbuat ve edebiyyat tariximizin arasdiricilari ideoloji noqteyi nezerden yanasaraq Ziya Ziyayi Qafqaziyye qezetlerinin ideya siyasi istiqametlerini obyektiv sekilde tehlil etmeyerek bu metbu orqani yalniz islam ideologiyasini ve xurafati teblig etdiyini iddia edirdiler Hetta qezetin ciddi senzuraya meruz qalmadigini qara xidmetle baglayirdilar Son arasdirmalar neticesinde elde olunan faktlar bu deyilenlerin tam eksini ortaya qoyur Ziya Ziyayi Qafqaziyye qezetinin cox agir seraitde ciddi senzor basqilari ile nesr olundugu faktlarla aydinlasir Qafqaz Senzura Komitesinin Serq ve yerli diller uzre bas senzoru V Bezabrazov Ziya nin yaradiciliq muhitine ciddi menfi tesir gostermis Azerbaycan dilinde metbuatin ve nesriyyat isinin dovru catmadigini iddia etmis Seid Unsizade kimi ziyalilarin emeyini izafi is adlandirmisdi Hemcinin bax RedakteEkinci qezet Tiflis exbari qezet Edebiyyat siyahisi Redakte Ziyayi Qafqaziyye 1880 1 Keskul qezeti 1886 32 Respublika Elyazmalar Institutu arxiv 3 Q 2 13 Zakavkazye qezeti 1 yanvar 1906 ci il Respublika Elyazmalar Institutu arxiv 6 Q 6 577 seh 24 Ziyayi Qafqaziyye 1883 18 S E Sirvani Eserleri II cild Baki 1969 seh 65 E Mirehmedov Azerbaycan kitabi biblioqrafiyasina muqeddime Baki 1963 seh XXXVII Nizami adina Azerbaycan Dovlet Edebiyyat Muzeyinin eserleri 1968 3 Menbe RedakteAsirli Akif Azerbaycan metbuat tarixi 1875 1920 Baki Elm ve Tehsil 2009 Zeynalov N Azerbaycan metbuati tarixi I hisse Baki 1973 Azerbaycan metbuatinin xronologiyasi Ziya materiallari transliterasiya eden ve nesre hazirlayan Musteba Eliyev Baki Qanun 2013 Istinadlar Redakte 1 2 Azerbaycan klassik edebiyyatinda isledilen adlarin ve terminlerin serhi Baki Maarif 1993 seh 93 94 Azerbaycan metbuatinin xronologiyasi Ziya Baki Qanun nesriyyati 2013 1 2 Nazim Nesreddinov Turkdilli metbuatimizin Ziya li sehifeleri PDF Kredo qezeti 4 yanvar 2019 S 16 1 2 3 Nazim Nesreddinov Ziya qezeti 135 ve yaxud turk dunyasinin Tiflisden boylanan gunesi davam az 2023 03 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 01 20 Nizami Memmedzade Mahmud Kamaloglu Gurcustanin azerbaycanli jurnalistleri Tiflis 2015 124 seh PDF 2020 05 25 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 22 1 2 3 4 5 6 7 Sahverdiyev A B Azerbaycan metbuati tarixi Tehsil nesriyyati 2006 248 seh PDF 2016 03 05 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2018 06 22 Niyaz Niftiyev Metbuatda multikulturalizm Baki 2017 seh 19 PDF 2020 05 26 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2018 06 22 Nazim Nesreddinov Turkdilli metbuatimizin Ziya li sehifeleri PDF Kredo qezeti 11 yanvar 2019 S 11 Ziya kitabinin tertibcisi Musteba Eliyev Ictimai TV nin Yeni gun seher proqraminda 11 11 2014 2021 09 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 09 25 Xarici kecidler Redakte Ziyayi Qafqaziyye qezetinde milli menevi deyerlerimize munasibet Ziyayi Qafqaziyye qezeti Kaspi Ziya Ziyayi Qafqaziyye metbuat tariximizin parlaq sehifeleri Arxivlesdirilib 2018 08 05 at the Wayback Machine Menbe https az wikipedia org w index php title Ziyayi Qafqaziyye amp oldid 6964463, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.