Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zaqavalar (həmçinin kebadi, merida kimi tanınır, özlərini isə beri adlandırılar) — Sudanın və Çadın ərazisində, (toplam olaraq təxminən 40 min insan) Xovar çayı hövzəsində məskən salan xalqdır.
 | |||||||||
| Çadın prezidenti olmuş İdris Debi zaqava etnik tayfasındandır. | |||||||||
| Ümumi sayı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 400 000 | |||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||
| |||||||||
| Dili | |||||||||
| Zaqava dili | |||||||||
| Dini | |||||||||
| Qohum xalqlar | |||||||||
| Tubu xalqları, Bideyat xalqları |
Tubular isə zaqavalara qohum olan və Niger, Çad və Liviyada yaşayan xalqlardır.
Kanem dövlətin banisi zaqavalar hesab olunur.
Tarixi
Orta əsrlər
İlk dəfə zaqavalar haqqında məlumat IX əsrdə Yaqubinin ərəb mənbələrində xatırlanır. Onlar haqqında deyilir ki, zaqavalar Kanem və bir neçə başqa dövlətin sakinləri olmuşlar. Çad gölündən Nubiyaya qədər olan ərazilərdə məskunlaşmışdılar. Zaqavalar Yaqubinin sözlərinə görə, həmçinin Şimali Afrikaya qul kimi satılırdı.
Müasir vəziyyəti
Zaqavalar Çadda üstünlük təşkil edən etnik qruplardan biri hesab olunur. Belə ki, zaqavaların nümayəndələrindən bəziləri hal-hazırda böyük siyasətçilər hesab olunur. Onlardan biri olan İdris Debi hal-hazırda Çadın prezidentidir.Sudanda yaşayan zaqavalar Darfur münaqişəsinin iştirakçıları olmuşdur.
Dilləri
Zaqava dili (beri, beri-aa, zorxau, zeqau, merida, kebadi) — Nil-Saxara dilləri ailəsinin Saxara dilləri qrupuna daxil olan dildir. Bir neçə dialektlərə malikdir. Misal olaarq berti və bideyat dillərini misal göstərmək olar. Həmçinin ərəb dilindən də istifadə olunur.
Din
Kanema-Bor dövlətində İslam dövlət dini hesab olunurdu. Ancaq bu gün yalnız zaqavalar yaşayan ərazilərdə sünni müsəlmanlar geniş yayılıb (əksəriyyət ənənəvi inamların tərəfdarıdır). Totemizmə, əcdadların və təbiətin güclərinə inananlar üstünlük təşkil edor. Onların rəqs, musiqi və nəğmə yaradıcılığı, əfsanələri və mifləri, nağılları və atalar sözləri hal-hazırda bu etnik qrupda istifadə edilir.
XX əsrin ortalarında Qərbi Afrikada Ticaniya təriqətinin missioner fəaliyyəti nəticəsində böyük miqdarda zaqavalı İslam dinini qəbul etdi.
Sosial vəziyyət
Köçərilərdə tayfa sosial təşkilat hesab olunur. Oturaqlarda isə tayfa strukturu əsasında qohum, qonşu və ərazi əlaqələri vasitəsilə yaranır.
Kişi əhalinin yarısı maldarlıqla (qoyun, keçi, eşşək saxlayırlar) və köçəri maldarlıqla məşğul olur (Məsələn, dəvələri yetişdirirlər). Zaqavalıların əsas məşğuliyyəti əkinçilikdir. Qadınların çox hissəsi də ev işləri və əkinçiliklə məşğul olur. Onlar arpa, buğda, müxtəlif tərəvəzlər, xurma palmasını becərirlər.
Məişət
Zaqavalıların sənətləri dərin köklərə məxsusdur. Müxtəlif dəri məmulatları, kisələr, çantalar, futlyarlar, geyim və ayaqqabılar, hörmə, mis və gümüş bəzəklərin istehsalı bu xalqın əsas sənətkarlıq nümunələridir.
Köçərilərin evi yorğanlarla örtülmüş, dartılmış yumru çadırlardan və taxta şüvüllərdən hazırlanır. Üzəri isə palma yarpaqları ilə örtülür. Döşəmələr dərilər vasitəsilə hazırlanır. Oturaq əkinçilərin evləri, bir qayda olaraq, daha etibarlı olur. Divarları çiy kərpicdən, yastı damları isə palçıqdan hazırlanır.
Xalqın yemək menyusuna turş süd və bitki məhsulları (hər cür tərəvəzlər, meyvələr, sıyıqlar) daxil olur. Ənənəvi olaraq kişilər pambıq parçadan hazırlanan ağ köynəklər geyinirlər. Qadınlar isə donlardan və şallardan istifadə edirlər.
Məşhur nümayəndələri
- İdris Debi — Çad prezidenti (1990-cı illərdə)
İstinadlar
- Zaghawa 2.3% of Total population ~ 11.8 million 2020-05-18 at the Wayback Machine, People and Society, CIA Factbook
- "Zaghawa of Sudan - People Groups". 2019-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-01.
- "Zaghawa of Libya - People Groups". 2019-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-01.
- James Stuart Olson. The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary. Greenwood. 1996. 91–92, 608. ISBN .
- John A. Shoup III. Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia: An Encyclopedia. ABC-CLIO. 2011. 333–334. ISBN . 2022-04-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-01.
- Zaghawa 2020-05-28 at the Wayback Machine, Ethnologue
- J. D. Fage; Roland Oliver. The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press. 1975. 271–273. ISBN .
- Elizabeth Isichei. A History of African Societies to 1870. Cambridge University Press. 1997. 230–232. ISBN .
- J. D. Fage; Roland Oliver. The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press. 1975. 287–289. ISBN .
- J. D. Fage; Roland Oliver. The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press. 1975. səh. 262. ISBN .
- J. D. Fage; Roland Oliver. The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press. 1975. 288–290. ISBN .
- Philip M. Peek; Kwesi Yankah. African Folklore: An Encyclopedia. Routledge. 2004. 59–61. ISBN . 2022-09-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-02.
- Paul R. Bartrop; Steven Leonard Jacobs. Modern Genocide: The Definitive Resource and Document Collection. ABC-CLIO. 2014. 737–738. ISBN . 2019-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-02.
- J. D. Fage; Roland Oliver. The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press. 1975. 306–308. ISBN .
- Paul R. Bartrop; Steven Leonard Jacobs. Modern Genocide: The Definitive Resource and Document Collection. ABC-CLIO. 2014. 737–738. ISBN . 2019-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-02.
- James H Vaughan (1970), Caste systems in the Western Sudan, in Social stratification in Africa, Editors: A Tunde and L Plotnicov , New Africa Press, pages 59-92
- F. D. Klingender (1942), Gericault as Seen in 1848, The Burlington Magazine, Vol. 81, No. 475 (Oct., 1942), pages 254-256
- Samer Abdelnour (2011), Forging Through Adversity: The Blacksmiths of North Darfur and Practical Action, United Nations Development Programme, pages 1-2, Quote: "Although the blacksmiths refer to themselves as ‘Zaghawa’ – a dominant group in Darfur – the blacksmiths are from a traditionally neglected and marginalized group associated with Darfur’s lower castes. They form a sub-group of the Zaghawa known as ‘Hadaheed’ (plural of ‘Hadadi’, which means ‘blacksmith’, and derived from ‘Hadeed’ which means ‘iron’).3 Within the Hadaheed, men practice traditional forms of iron work and women pottery. They have done so as long as their history recalls, inheriting their knowledge and skills from generation to generation. Centuries ago, this group is thought to have been thralled by the Zaghawa, who had entered and settled into their territory. As slaves they were dispersed among Zaghawa families to perform primarily their iron and pottery work."
- Polgreen, Lydia. "Refugee Crisis Grows as Darfur War Crosses a Border". The New York Times. February 28, 2006. October 16, 2015 tarixində . İstifadə tarixi: December 2, 2016.
- Survivances préislamiques parmi les zaghawa by Marie-José Tubiana
- "Chad refugee camps foster Darfur rebels". Aljazeera English. 16 April 2009. 29 December 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 2 December 2016.
- "Idriss Déby" (ingilis). Encyclopædia Britannica. 2012-04-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-02.
Xarici keçidlər
- African people 2012-07-15 at the Wayback Machine
- Aljazeera English video on the Zaghawa people of Chad
- Ethnogenesis from with the Chadic State, Dierk Lange (1993)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zaqavalar hemcinin kebadi merida kimi taninir ozlerini ise beri adlandirilar Sudanin ve Cadin erazisinde toplam olaraq texminen 40 min insan Xovar cayi hovzesinde mesken salan xalqdir Zaqavalar Cadin prezidenti olmus Idris Debi zaqava etnik tayfasindandir Umumi sayi400 000Yasadigi erazilerCad 271 000Sudan 145 000Liviya 10 000DiliZaqava diliDiniIslam sunni Qohum xalqlarTubu xalqlari Bideyat xalqlari Tubular ise zaqavalara qohum olan ve Niger Cad ve Liviyada yasayan xalqlardir Kanem dovletin banisi zaqavalar hesab olunur TarixiOrta esrler Ilk defe zaqavalar haqqinda melumat IX esrde Yaqubinin ereb menbelerinde xatirlanir Onlar haqqinda deyilir ki zaqavalar Kanem ve bir nece basqa dovletin sakinleri olmuslar Cad golunden Nubiyaya qeder olan erazilerde meskunlasmisdilar Zaqavalar Yaqubinin sozlerine gore hemcinin Simali Afrikaya qul kimi satilirdi Muasir veziyyeti Zaqavalar Cadda ustunluk teskil eden etnik qruplardan biri hesab olunur Bele ki zaqavalarin numayendelerinden bezileri hal hazirda boyuk siyasetciler hesab olunur Onlardan biri olan Idris Debi hal hazirda Cadin prezidentidir Sudanda yasayan zaqavalar Darfur munaqisesinin istirakcilari olmusdur DilleriZaqava dili beri beri aa zorxau zeqau merida kebadi Nil Saxara dilleri ailesinin Saxara dilleri qrupuna daxil olan dildir Bir nece dialektlere malikdir Misal olaarq berti ve bideyat dillerini misal gostermek olar Hemcinin ereb dilinden de istifade olunur DinVII esrin Afrika xeritesinde zaqavalar Kanema Bor dovletinde Islam dovlet dini hesab olunurdu Ancaq bu gun yalniz zaqavalar yasayan erazilerde sunni muselmanlar genis yayilib ekseriyyet enenevi inamlarin terefdaridir Totemizme ecdadlarin ve tebietin guclerine inananlar ustunluk teskil edor Onlarin reqs musiqi ve negme yaradiciligi efsaneleri ve mifleri nagillari ve atalar sozleri hal hazirda bu etnik qrupda istifade edilir XX esrin ortalarinda Qerbi Afrikada Ticaniya teriqetinin missioner fealiyyeti neticesinde boyuk miqdarda zaqavali Islam dinini qebul etdi Sosial veziyyetKocerilerde tayfa sosial teskilat hesab olunur Oturaqlarda ise tayfa strukturu esasinda qohum qonsu ve erazi elaqeleri vasitesile yaranir Kisi ehalinin yarisi maldarliqla qoyun keci essek saxlayirlar ve koceri maldarliqla mesgul olur Meselen develeri yetisdirirler Zaqavalilarin esas mesguliyyeti ekincilikdir Qadinlarin cox hissesi de ev isleri ve ekincilikle mesgul olur Onlar arpa bugda muxtelif terevezler xurma palmasini becerirler MeisetZaqavalilarin senetleri derin koklere mexsusdur Muxtelif deri memulatlari kiseler cantalar futlyarlar geyim ve ayaqqabilar horme mis ve gumus bezeklerin istehsali bu xalqin esas senetkarliq numuneleridir Kocerilerin evi yorganlarla ortulmus dartilmis yumru cadirlardan ve taxta suvullerden hazirlanir Uzeri ise palma yarpaqlari ile ortulur Dosemeler deriler vasitesile hazirlanir Oturaq ekincilerin evleri bir qayda olaraq daha etibarli olur Divarlari ciy kerpicden yasti damlari ise palciqdan hazirlanir Xalqin yemek menyusuna turs sud ve bitki mehsullari her cur terevezler meyveler siyiqlar daxil olur Enenevi olaraq kisiler pambiq parcadan hazirlanan ag koynekler geyinirler Qadinlar ise donlardan ve sallardan istifade edirler Meshur numayendeleriIdris Debi Cad prezidenti 1990 ci illerde IstinadlarZaghawa 2 3 of Total population 11 8 million 2020 05 18 at the Wayback Machine People and Society CIA Factbook Zaghawa of Sudan People Groups 2019 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 01 Zaghawa of Libya People Groups 2019 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 01 James Stuart Olson The Peoples of Africa An Ethnohistorical Dictionary Greenwood 1996 91 92 608 ISBN 978 0 313 27918 8 John A Shoup III Ethnic Groups of Africa and the Middle East An Encyclopedia An Encyclopedia ABC CLIO 2011 333 334 ISBN 978 1 59884 363 7 2022 04 08 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 01 Zaghawa 2020 05 28 at the Wayback Machine Ethnologue J D Fage Roland Oliver The Cambridge History of Africa Cambridge University Press 1975 271 273 ISBN 978 0 521 20981 6 Elizabeth Isichei A History of African Societies to 1870 Cambridge University Press 1997 230 232 ISBN 978 0 521 45599 2 J D Fage Roland Oliver The Cambridge History of Africa Cambridge University Press 1975 287 289 ISBN 978 0 521 20981 6 J D Fage Roland Oliver The Cambridge History of Africa Cambridge University Press 1975 seh 262 ISBN 978 0 521 20981 6 J D Fage Roland Oliver The Cambridge History of Africa Cambridge University Press 1975 288 290 ISBN 978 0 521 20981 6 Philip M Peek Kwesi Yankah African Folklore An Encyclopedia Routledge 2004 59 61 ISBN 978 1 135 94873 3 2022 09 06 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 02 Paul R Bartrop Steven Leonard Jacobs Modern Genocide The Definitive Resource and Document Collection ABC CLIO 2014 737 738 ISBN 978 1 61069 364 6 2019 04 01 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 02 J D Fage Roland Oliver The Cambridge History of Africa Cambridge University Press 1975 306 308 ISBN 978 0 521 20981 6 Paul R Bartrop Steven Leonard Jacobs Modern Genocide The Definitive Resource and Document Collection ABC CLIO 2014 737 738 ISBN 978 1 61069 364 6 2019 04 01 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 02 James H Vaughan 1970 Caste systems in the Western Sudan in Social stratification in Africa Editors A Tunde and L Plotnicov New Africa Press pages 59 92 F D Klingender 1942 Gericault as Seen in 1848 The Burlington Magazine Vol 81 No 475 Oct 1942 pages 254 256 Samer Abdelnour 2011 Forging Through Adversity The Blacksmiths of North Darfur and Practical Action United Nations Development Programme pages 1 2 Quote Although the blacksmiths refer to themselves as Zaghawa a dominant group in Darfur the blacksmiths are from a traditionally neglected and marginalized group associated with Darfur s lower castes They form a sub group of the Zaghawa known as Hadaheed plural of Hadadi which means blacksmith and derived from Hadeed which means iron 3 Within the Hadaheed men practice traditional forms of iron work and women pottery They have done so as long as their history recalls inheriting their knowledge and skills from generation to generation Centuries ago this group is thought to have been thralled by the Zaghawa who had entered and settled into their territory As slaves they were dispersed among Zaghawa families to perform primarily their iron and pottery work Polgreen Lydia Refugee Crisis Grows as Darfur War Crosses a Border The New York Times February 28 2006 October 16 2015 tarixinde Istifade tarixi December 2 2016 Survivances preislamiques parmi les zaghawa by Marie Jose Tubiana Chad refugee camps foster Darfur rebels Aljazeera English 16 April 2009 29 December 2021 tarixinde Istifade tarixi 2 December 2016 Idriss Deby ingilis Encyclopaedia Britannica 2012 04 09 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 02 Xarici kecidlerAfrican people 2012 07 15 at the Wayback Machine Aljazeera English video on the Zaghawa people of Chad Ethnogenesis from with the Chadic State Dierk Lange 1993