fbpx
Wikipedia

Yukagirlər

Avqust 12, 2021

Yukagirlər (özlərini Detkil, Odul, Badu, alay) — Şərqi Sibirdə yayılmış xalq. Şimal-şərqi Sibirin köklü xalqlarındandırlar.

Yukagirlər
özlərini Detkil, Odul, Badu, Alay
Ümumi sayı
1600
Yaşadığı ərazilər
Rusiya 1600 (2010)
Dili

Yukagir dili

Dini

Şamanizm, Provaslav, Animizm

Yukagirlərin RF yayılma arealı
Yukagirlər XVII əsr

"Yukagirlər" adı nədən irəli gəldiyi bilimir. Ola bilsin ki, bu adı onlara ruslar varmişlər. Bu ad XX əsrdə rəsmiləşmişdir.

Ənənəvi məşğuliyyətləri — Balıqçılıq, Maralçılıq, vəhşi heyvanların ovlanması və xizək qoşqu itlərinin yetişdirilməsi.

Sayları və yayılması

2002-ci ildə əhalinin siyahıya alınması zamanı 1509 nəfər olmaları müəyyənləşmişdir.

Yukagirlər əsasən (Kolıma çayı hövzəsində) Saxa (1097 nəf.), Çukot Muxtar Dairəsi (185 nəf.), Maqadan vilayəti (79 nəf.), Novosibirsk vilayəti (1 nəf.(2013 il)). Saxa ərazisində Yukagirlər kompakt şəkildə "Оlerindki Suktul" Nijnekolımski rayonunda (Nijnekolımski ulusu) yayılmışlar

2002-ci ilə olan yayılma arealı və sayları

Saxa Respublikası:

Andryoşkino kəndi — 197 nəf.

Yakutsk şəhəri −189

Nelemnoye kəndi — 181

Yakugirlərin illərə görə sayları:

Dili

Yakugirlər öz növbəsində iri qəbilələrə bölünürdü. Onlardan Xodınlar, Anaullar və Çuvanlar öz dillərini itirərək ruslaşmışlar.

Yukagir dili öz növbəsində iki yerə bölünür: Şimali Yakugir dili və Cənubi Yukagir dili. 2002-ci ilə olan məlumata əsasən Saxada yaşayan 1097 yakugirdən cəmi 310 (28 %) öz dilində, Saxa dilində 630 nəfər (57 %), Rus dilində isə 1046 nəfər. (95 %) danışa bilir.

Tarixi

E.ə VII əsrdə Yukagirlər Yeniseyin şərqində yayılmışdılar. Onlar Ural dilləri ailəsinə mənsub olduğu bildirilir. Finlərlə qohumluq əlaqəsinin olması barədə sovet araşdırmaçıları М. Q. Levin, İ. D. Qurviç, Y. B. Simçenko eyni fikirdə olmuşlarXVII əsrdə Yukagirlərin alay, anaulı, kоqime, lavrenlər, оlyobenlər, omoklar, onondlar, xodınlar, xoromoylar, çuvanlar, şoromba, yanqa və yandınlar qəbilələri Lena çayından Anadır çayı mənsəbinə qədər olan ərazilərdə yayılmışlar

XVII-XIX əsrlərdə Yukagirlər epidemiyadan və assimilyasiyadan sayları azalmışdır. Saxalar, Evenlər, Ruslar, Koryaklar və Çukçalar tərəfindən assimiliyasiya olmuşlar. Əsasən ancaq Kolıma çayı hövzəsində öz mövcudluqlarını qoruyub sahlıya bilmişlər.

1897-ci ildə 754 nəfər, 1970 ildə isə 600 nəfər təşkil etmişlər. Aonradan isə sayları çoxalmağa doğru gedir.

Xristianlığın yayılmasına baxmayaraq XIX əsrdə onların inanclarına şaamanizm öz təsirini göstərirdi.

Ənənələri

XIX əsrin sonlarına kimi yalnız Kolıma Yakugirləri öz ənənələrini qoruyub saxlaya bilmuşdilər. Ənənəvi təsərrüfatları vəhşi maralların ovlanması və maralçılıqdır. Onların ənənələrinə XVIII-XIX əsrlərdə evenlər, saxa və çukçalar öz təsirini göstərmişlər. Onların ənənələrinə ruhlara inam, şamanizm, itlərin qurban verilməsi və "qarğalarla" bağlı eposu göstərmək olar. Yaşayış yerləri isə Çum adlandırılır.

XXI əsrdə yakugirlər

2011-ci ildə Yakugirlərlə bağlı Maqadan vilayəti Srednekan rayonuna təşkil edilən ekspedisiyasının nəticələri:

  1. Ənənəvi təsərrüfat sahələri barədə anlayışları yoxdur. Kişilər ancaq boş vaxtlarında balıqçılıqla məşğul olurlar.
  2. Yakugirlər öz adət ənənələrini ya tam yada qismən unutmuşlar. Folklorları barədə təsəvvürləri barədə anlayışları yoxdur.
  3. Yaşlı nəsil demək olar ki, öz nağıllarını unutmuşlar. Yalnız nağıl qəhrəmanlarının adlarını bilirlər.
  4. Yakugir dili yox olma təhlükəsi qarşısındadır. 69 yakugirdən cəmi altısı öz dilində danışa bilir.

İstinadlar

  1. Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2010 года
  2. "Всероссийская перепись населения 2002 года". 2011-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-24.
  3. Novosibirsk vilayətində bir Yukagir yaşayır
  4. http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
  5. Всероссийская перепись населения 2002 г. Владение языками народов субъектов РФ
  6. Памятники
  7. http://igi.ysn.ru/files/publicasii/vestnik/vestnik_2011_2(3).pdf

Ədəbiyyat

  • Гурвич И. С. Этническая история северо-востока Сибири. М., 1966 год.
  • Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества "Общественная Польза", 3 декабря 1877, ст. 517
  • Юкагиры (историко-этнографический очерк). Отв. ред. А. П. Окладников. М.: Наука, 1975.
  • Туголуков В. А. Кто вы, юкагиры? М.: Наука, 1979. — 152с.

Mənbə

  • Kolıma Yukagirləri haqqında sənədlər. 1660-cı illər.

Avqust 12, 2021
yukagirlər, özlərini, detkil, odul, badu, alay, şərqi, sibirdə, yayılmış, xalq, şimal, şərqi, sibirin, köklü, xalqlarındandırlar, özlərini, detkil, odul, badu, alay, ümumi, sayı1600yaşadığı, ərazilərrusiya, 1600, 2010, diliyukagir, dilidinişamanizm, provaslav,. Yukagirler ozlerini Detkil Odul Badu alay Serqi Sibirde yayilmis xalq Simal serqi Sibirin koklu xalqlarindandirlar Yukagirler ozlerini Detkil Odul Badu Alay Umumi sayi1600Yasadigi erazilerRusiya 1600 2010 1 2 DiliYukagir diliDiniSamanizm Provaslav AnimizmYukagirlerin RF yayilma areali Yukagirler XVII esr Yukagirler adi neden ireli geldiyi bilimir Ola bilsin ki bu adi onlara ruslar varmisler Bu ad XX esrde resmilesmisdir Enenevi mesguliyyetleri Baliqciliq Maralciliq vehsi heyvanlarin ovlanmasi ve xizek qosqu itlerinin yetisdirilmesi Mundericat 1 Saylari ve yayilmasi 2 Dili 3 Tarixi 4 Eneneleri 5 XXI esrde yakugirler 6 Istinadlar 7 Edebiyyat 8 MenbeSaylari ve yayilmasi Redakte2002 ci ilde ehalinin siyahiya alinmasi zamani 1509 nefer olmalari mueyyenlesmisdir Yukagirler esasen Kolima cayi hovzesinde Saxa 1097 nef Cukot Muxtar Dairesi 185 nef Maqadan vilayeti 79 nef Novosibirsk vilayeti 1 nef 2013 il 3 Saxa erazisinde Yukagirler kompakt sekilde Olerindki Suktul Nijnekolimski rayonunda Nijnekolimski ulusu yayilmislar2002 ci ile olan yayilma areali ve saylari 4 Saxa Respublikasi Andryoskino kendi 197 nef Yakutsk seheri 189Nelemnoye kendi 181Yakugirlerin illere gore saylari Dili RedakteYakugirler oz novbesinde iri qebilelere bolunurdu Onlardan Xodinlar Anaullar ve Cuvanlar oz dillerini itirerek ruslasmislar Yukagir dili oz novbesinde iki yere bolunur Simali Yakugir dili ve Cenubi Yukagir dili 2002 ci ile olan melumata esasen Saxada yasayan 1097 yakugirden cemi 310 28 oz dilinde Saxa dilinde 630 nefer 57 Rus dilinde ise 1046 nefer 95 danisa bilir 5 Tarixi RedakteE e VII esrde Yukagirler Yeniseyin serqinde yayilmisdilar Onlar Ural dilleri ailesine mensub oldugu bildirilir Finlerle qohumluq elaqesinin olmasi barede sovet arasdirmacilari M Q Levin I D Qurvic Y B Simcenko eyni fikirde olmuslar 6 XVII esrde Yukagirlerin alay anauli koqime lavrenler olyobenler omoklar onondlar xodinlar xoromoylar cuvanlar soromba yanqa ve yandinlar qebileleri Lena cayindan Anadir cayi mensebine qeder olan erazilerde yayilmislarXVII XIX esrlerde Yukagirler epidemiyadan ve assimilyasiyadan saylari azalmisdir Saxalar Evenler Ruslar Koryaklar ve Cukcalar terefinden assimiliyasiya olmuslar Esasen ancaq Kolima cayi hovzesinde oz movcudluqlarini qoruyub sahliya bilmisler 1897 ci ilde 754 nefer 1970 ilde ise 600 nefer teskil etmisler Aonradan ise saylari coxalmaga dogru gedir Xristianligin yayilmasina baxmayaraq XIX esrde onlarin inanclarina saamanizm oz tesirini gosterirdi Eneneleri RedakteXIX esrin sonlarina kimi yalniz Kolima Yakugirleri oz enenelerini qoruyub saxlaya bilmusdiler Enenevi teserrufatlari vehsi marallarin ovlanmasi ve maralciliqdir Onlarin enenelerine XVIII XIX esrlerde evenler saxa ve cukcalar oz tesirini gostermisler Onlarin enenelerine ruhlara inam samanizm itlerin qurban verilmesi ve qargalarla bagli eposu gostermek olar Yasayis yerleri ise Cum adlandirilir XXI esrde yakugirler Redakte2011 ci ilde Yakugirlerle bagli Maqadan vilayeti Srednekan rayonuna teskil edilen ekspedisiyasinin neticeleri Enenevi teserrufat saheleri barede anlayislari yoxdur Kisiler ancaq bos vaxtlarinda baliqciliqla mesgul olurlar 7 Yakugirler oz adet enenelerini ya tam yada qismen unutmuslar Folklorlari barede tesevvurleri barede anlayislari yoxdur Yasli nesil demek olar ki oz nagillarini unutmuslar Yalniz nagil qehremanlarinin adlarini bilirler Yakugir dili yox olma tehlukesi qarsisindadir 69 yakugirden cemi altisi oz dilinde danisa bilir Istinadlar Redakte Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii soglasno perepisi naseleniya 2010 goda Vserossijskaya perepis naseleniya 2002 goda 2011 08 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 12 24 Novosibirsk vilayetinde bir Yukagir yasayir http std gmcrosstata ru webapi opendatabase id vpn2002 pert Baza mikrodannyh Vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda Vserossijskaya perepis naseleniya 2002 g Vladenie yazykami narodov subektov RF Pamyatniki http igi ysn ru files publicasii vestnik vestnik 2011 2 3 pdfEdebiyyat RedakteGurvich I S Etnicheskaya istoriya severo vostoka Sibiri M 1966 god Narody Rossii zhivopisnyj albom Sankt Peterburg tipografiya Tovarishestva Obshestvennaya Polza 3 dekabrya 1877 st 517 Yukagiry istoriko etnograficheskij ocherk Otv red A P Okladnikov M Nauka 1975 Tugolukov V A Kto vy yukagiry M Nauka 1979 152s Menbe RedakteKolima Yukagirleri haqqinda senedler 1660 ci iller Menbe https az wikipedia org w index php title Yukagirler amp oldid 6077203, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.