Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Yapon ensefaliti (yay-payız ağcaqanad ensefaliti) infeksiya yolu ilə ötürülən kəskin yoluxucu xəstəlikdir. Xəstəliyin daşıyıcıları neyrotrop viruslara səbəb olan ağcaqanadlardır (Culex pipiens, Culex trithaeniorhynchus, Aedes togoi, Aedes japonicus). Xəstəlik zamanı əsas zədə alan və təsirlənən hissələr beyin toxuması və beyin qişalarıdır.
Yapon ensefaliti virusuna insanlardan başqa ağ siçanlar, meymunlar, atlar, inəklər, keçilər, qoyunlar və digər heyvanlarda yoluxur. Bu xəstəlik həm də mövsümlük xarakter daşıması ilə xarakterizə olunur və ağcaqanadların çoxalması vaxtı ötürülür.
2005-ci ilin 29 və 30 iyul tarixlərində Hindistanda 1145 Yapon ensefaliti hadisəsinə rast gəlinmişdir. Xəstəlik 296 nəfərin ölümünə səbəb olmuşdur. Tədqiqatlar nəticəsində Culex tritaeniorhynchus və Culex vishnuinin daha çox yapon ensefalitini daşıdığı müəyyən edilmişdir. Yapon ensefaliti unudulmuş xəstəliklər qrupuna aid edilir.
Tarixi məlumatlar
Ağcaqanadlar vasitəsilə ötürülən bu xəstəlik Yaponiyada 6125 nəfərin yoluxması ilə nəticələnən böyük bir epidemiyadan sonra öyrənilməyə başlanılmışdır. Bu zaman Yaponiyada xəstələrin təxminən 80%-i ölmüşdür. Yapon ensefalitinin törədicisi ilk dəfə 1930-cu illərdə öyrənilmişdir. Rusiyada ağcaqanad ensefalitinin ilk halları 1938-1939-cu illərdə Primoryedə qeydə alınmışdır. Xəstəliyin klinik mənzərəsinə həsr olunmuş ilk nəşr 1940-cı ildə professor A. G. Panova məxsusdur.
Epidemiologiya
Yapon (ağcaqanadlarla ötürülən) ensefaliti ağcaqanadların (Culex pipiens, Culex trithaeniorhynchus, Aedes togoi, Aedes japonicus) daşıdığı virus nəticəsində əmələ gəlir. Virus əsasən insanların xəstələnməsinə səbəb olsa da, meymunlar, ağ siçanlar və digər iribuynuzlu heyvanlar da bu virusa yoluxa bilirlər. Ağcaqanadların insanları sancması nəticəsində virus onların tüpürcəyindən insan bədəninə daxil olur və insanları yoluxdurur. Yapon ensefaliti ağcaqanadların çoxalma dövründə yaranan mövsümi bir xəstəlikdir. Bu virusa əsasən bataqlıq ərazilərdə işləyən gənc insanlar tutulurlar.
Etiopatogenez
Yapon ensefaliti virusu Flaviviridae ailəsinin Flavivirus cinsinə aiddir və arbovirusların ekoloji qrupunun bir hissəsidir. Virus özündə ölçüsü 15-22 nm-dən çox olmayan ribonuklein turşusu saxlayır. Alkoqol, efir və aseton kimi maddələrdə 3 gündən çox saxlanıldıqda, 2 saatdan çox qaynadıldıqda öz təsirini itirir. Liyofilləşmiş vəziyyətdə uzun müddət yaşayır. Aşağı temperaturda bir ildən çox yaşaya bilir. Bədənə dəri vasitəsilə daxil olur. Virus həm hematogen, həm də perineural yolla yayıla bilir. Daha sonra virus beynin parenximasına nüfuz edir və orada çoxalır. Ağır formalarda infeksiyanın ümumiləşməsi və patogenin həm sinir sistemində, həm də ondan kənarda çoxalması müşahidə olunur. Neyronlarda yığıldıqdan sonra virus yenidən qana daxil olur ki, bu da klinik təzahürlərin başlamasına səbəb olur.
Patomorfologiya
Bu xəstəlik nəticəsində ölən insanlarda beyin qişası və maddəsinin şişkin və qanla dolu olduğu müəyyən edilmişdir. Beyin maddəsində qanaxmalar və yumşalma ocaqları da qeydə alınmışdır. Histoloji müayinə zamanı perivaskulyar infiltratlar, qansızmalar, neyronofagiya və sinir hüceyrələrinin distrofiyası aşkar edilir. Daxili orqanlarda qanama, seroz və selikli qişalara qansızma, xüsusilə ürək əzələsində, qaraciyərdə və böyrəklərdə distrofik dəyişikliklər müşahidə olunur. Ölümün bilavasitə səbəbi beyin sapının zədələnməsi, beyin ödəmidir.
Klinik təsviri
Xəstəliyin inkubasiya müddəti 5 gündən 15 günə qədərdir. Xəstəlik sürətlə inkişaf edən xüsusi simptomlarla özünü göstərir. Prodromal hallar yorğunluq, ümumi zəiflik, yuxululuq, performansın azalması şəklində müşahidə edilə bilər. Bəzən diplopiya, görmə kəskinliyinin azalması, danışma pozğunluğu, dizurik pozğunluqlar da baş verir. Xəstəliyin ilk günündə bədən hərarəti artır. İkinci gündən xəstəlik hərarət, üşütmə, şiddətli baş ağrısı, qusma, yorğunluq, mialji, üz hiperemiyası, konyunktivit, taxikardiya və bradikardiya şəklində özünü göstərir. Daha sonra komatoz vəziyyət, şüurun dəyişməsi ilə müşayiət olunan petechial exanthema inkişaf edir. Xəstəliyin daha kəskin dövrlərində müxtəlif əzələ qruplarında, xüsusən də üz və ətraflarda miyoklonik fibrilyar və fasikulyar hallar, əllərin aritmik titrəməsi müşahidə olunur. Xəstəliyin klinik təzahürləri bir-biri ilə əlaqəli bir neçə sindrom şəklində özünü göstərir.
İnfeksion-toksik sindrom minimum nevroloji pozğunluqlarla ümumi intoksikasiya əlamətlərinin üstünlük təşkil etməsi ilə xarakterizə olunur. Xəstəlik özünü qanda ESR-nin 20-25 mm / saata qədər artması, hemoqlobin və eritrositlərin miqdarının artması, leykositozun əmələ gəlməsi ilə göstərir.
Meningeal sindrom seroz meningit forması şəklində baş verir. Konvulsiv, bulbar, komatoz, letargik, amentiv-hiperkinetik və hemiparetik kimi sindromlar da inkişaf edə bilir. Xəstəliyin şiddəti və onun təzahürlərinin polimorfizmi beyin zədələnməsinin xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilir. Xəstəliyin simptomları xəstəliyin 3-cü və 5-ci günü arası ən böyük intensivliyə çatır. Xəstəliyin ilk həftəsində ölüm faizi 40-70% olaraq müəyyən edilmişdir. Qalan faiz insanlar isə uzun müddət davam edən astenik şikayətlərdən əziyyət çəkir və çox yavaş sağalırlar.
Profilaktikası
Yapon ensefalit ocaqlarında ağcaqanadlara qarşı kompleks tədbirlər həyata keçirilir. Bu tədbirlərə ağcaqanadların hücumundan qorunmağı və əhalidə xəstəliyə qarşı aktiv immunitet yaratmağı missal göstərmək olar. Peyvənd formol yolla və endemik ocaqların əhalisi üçün epidemioloji göstəricilərə uyğun olaraq həyata keçirilir. Profilaktika üçün bir dəfə 10 ml hiperimmun at serumu və ya 6 ml immunoqlobulin istifadə olunur.
Standart peyvənd cədvəli iki mərhələdən ibarətdir. Birinci mərhələdə 3-4 yaş arası uşaqlara 6 gündən 28 günə qədər iki peyvənd tətbiq edilir. İkinci peyvənd isə təxminən 9-10 yaşlarında aparılır. Bu peyvənd cədvəli tövsiyə olunan vaxt intervallarına əsaslanır və yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Proqnoz
Yapon ensefaliti ağır keçən simptomları ilə xarakterizə olunur. Simptomlar 3-5 gün müddətinə daha da şiddətlənir. Bədən hərarəti 3 gündən 14 günə qədər davam edir və tədricən aşağı enir. Xəstəliyin ölümlə nəticələnməsi hallarına da rast gəlinir və bu əsasən xəstəliyin ilk həftələrinə təsadüf edir. Ölüm faizi 40-70%-ə bərabərdir. Xəstəliyin sonrakı həftələrində baş verən ölüm hallarına da rast gəlinir. Bu isə infeksiyanın antikordan asılı güclənməsi nəticəsində yaranan ağırlaşmalar nəticəsində baş verir. Uzun müddət asteniya ilə müalicədən sonra tam sağalma halları da mümkündür.
İstinadlar
- В. Н. Тимченко, Л. В. Быстрякова. Инфекционные болезни у детей (4000 nüs.). С.-Пб.: СпецЛит (издательство). 2001. ISBN .
- Учайкин, Василий Фёдорович|Учайкин В. Ф., Шамшева О. В. Руководство по клинической вакцинологии // М. ГЭОТАР-Медиа. — 2006. — 592 с., ил. . (C. 313—314).
- Лобзин, Юрий Владимирович|Лобзин Ю. В., Белозеров Е. С., Беляева Т. В., Волжанин В. М. Вирусные болезни человека // С.-Пб.: СпецЛит (издательство)|СпецЛит. — 2015. — 400 с., ил. .
- "Meningitis and Encephalitis Fact Sheet | National Institute of Neurological Disorders and Stroke". www.ninds.nih.gov. 2017-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
- "Японский энцефалит на www.adventus.info". 2009-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-11-09.
- "ВОЗ — Японский энцефалит (ЯЭ) в Индии". 2009-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-11-09.
- Эпидемиология. Л.: Медицина. Под ред. Д. В. Виноградова-Волжинского. 1973.
- "Клиника, диагностика, лечение клещевого энцефалита". Medkurs.ru. 2009-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-14.
- "Японский энцефалит на health.centrmia.gov.ua" (rus). 2010-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-14.
- "Клещевой энцефалит". Диавакс. 2009-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-14.
- "DEET Technical fact sheet" (PDF). Национальный центр информации по пестицидам США (ingilis). 2010-04-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2009-05-31.
- "Клещевой энцефалит". EUROLAB. 2009-05-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-14.
- Е.П. Шувалова. Инфекционные болезни (5-е издание 5000 nüs.). Ярославль: Медицина. 2001. 439–451. ISBN .
- "Японский энцефалит". EUROLAB. 2009-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-14.
- "Энцефалит Экономо". EUROLAB. 2009-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-14.
- "Герпетические энцефалиты". Научный центр психического здоровья[Российская академия медицинских наук. 2010-12-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 августа 2009-08-14.
- "日本脳炎". www.mhlw.go.jp (yapon). 2024-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-19.
- Закономерности персистенции флавивируса японского энцефалита и экспериментальная разработка диагностических и профилактических препаратов
Ədəbiyyat
- Японский энцефалит // Большая медицинская энциклопедия, 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия. — Т. 28.
- Уманский К. Г., Дроздов, Сергей Григорьевич|Дроздов С. Г., Семенов Б. Ф. Энцефалиты комариные // Большая медицинская энциклопедия, 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия. — Т. 28.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yapon ensefaliti yay payiz agcaqanad ensefaliti infeksiya yolu ile oturulen keskin yoluxucu xestelikdir Xesteliyin dasiyicilari neyrotrop viruslara sebeb olan agcaqanadlardir Culex pipiens Culex trithaeniorhynchus Aedes togoi Aedes japonicus Xestelik zamani esas zede alan ve tesirlenen hisseler beyin toxumasi ve beyin qisalaridir Yapon ensefaliti dasiyan agcaqanad Yapon ensefaliti virusuna insanlardan basqa ag sicanlar meymunlar atlar inekler keciler qoyunlar ve diger heyvanlarda yoluxur Bu xestelik hem de movsumluk xarakter dasimasi ile xarakterize olunur ve agcaqanadlarin coxalmasi vaxti oturulur 2005 ci ilin 29 ve 30 iyul tarixlerinde Hindistanda 1145 Yapon ensefaliti hadisesine rast gelinmisdir Xestelik 296 neferin olumune sebeb olmusdur Tedqiqatlar neticesinde Culex tritaeniorhynchus ve Culex vishnuinin daha cox yapon ensefalitini dasidigi mueyyen edilmisdir Yapon ensefaliti unudulmus xestelikler qrupuna aid edilir Tarixi melumatlarAgcaqanadlar vasitesile oturulen bu xestelik Yaponiyada 6125 neferin yoluxmasi ile neticelenen boyuk bir epidemiyadan sonra oyrenilmeye baslanilmisdir Bu zaman Yaponiyada xestelerin texminen 80 i olmusdur Yapon ensefalitinin toredicisi ilk defe 1930 cu illerde oyrenilmisdir Rusiyada agcaqanad ensefalitinin ilk hallari 1938 1939 cu illerde Primoryede qeyde alinmisdir Xesteliyin klinik menzeresine hesr olunmus ilk nesr 1940 ci ilde professor A G Panova mexsusdur EpidemiologiyaAgcaqanad ensefaliti infeksiyasinin oturulme mexanizmi sxemiYapon ensefalitinin cografi yayilmasi Yapon agcaqanadlarla oturulen ensefaliti agcaqanadlarin Culex pipiens Culex trithaeniorhynchus Aedes togoi Aedes japonicus dasidigi virus neticesinde emele gelir Virus esasen insanlarin xestelenmesine sebeb olsa da meymunlar ag sicanlar ve diger iribuynuzlu heyvanlar da bu virusa yoluxa bilirler Agcaqanadlarin insanlari sancmasi neticesinde virus onlarin tupurceyinden insan bedenine daxil olur ve insanlari yoluxdurur Yapon ensefaliti agcaqanadlarin coxalma dovrunde yaranan movsumi bir xestelikdir Bu virusa esasen bataqliq erazilerde isleyen genc insanlar tutulurlar EtiopatogenezYapon ensefaliti virusu Flaviviridae ailesinin Flavivirus cinsine aiddir ve arboviruslarin ekoloji qrupunun bir hissesidir Virus ozunde olcusu 15 22 nm den cox olmayan ribonuklein tursusu saxlayir Alkoqol efir ve aseton kimi maddelerde 3 gunden cox saxlanildiqda 2 saatdan cox qaynadildiqda oz tesirini itirir Liyofillesmis veziyyetde uzun muddet yasayir Asagi temperaturda bir ilden cox yasaya bilir Bedene deri vasitesile daxil olur Virus hem hematogen hem de perineural yolla yayila bilir Daha sonra virus beynin parenximasina nufuz edir ve orada coxalir Agir formalarda infeksiyanin umumilesmesi ve patogenin hem sinir sisteminde hem de ondan kenarda coxalmasi musahide olunur Neyronlarda yigildiqdan sonra virus yeniden qana daxil olur ki bu da klinik tezahurlerin baslamasina sebeb olur PatomorfologiyaBu xestelik neticesinde olen insanlarda beyin qisasi ve maddesinin siskin ve qanla dolu oldugu mueyyen edilmisdir Beyin maddesinde qanaxmalar ve yumsalma ocaqlari da qeyde alinmisdir Histoloji muayine zamani perivaskulyar infiltratlar qansizmalar neyronofagiya ve sinir huceyrelerinin distrofiyasi askar edilir Daxili orqanlarda qanama seroz ve selikli qisalara qansizma xususile urek ezelesinde qaraciyerde ve boyreklerde distrofik deyisiklikler musahide olunur Olumun bilavasite sebebi beyin sapinin zedelenmesi beyin odemidir Klinik tesviriXesteliyin inkubasiya muddeti 5 gunden 15 gune qederdir Xestelik suretle inkisaf eden xususi simptomlarla ozunu gosterir Prodromal hallar yorgunluq umumi zeiflik yuxululuq performansin azalmasi seklinde musahide edile biler Bezen diplopiya gorme keskinliyinin azalmasi danisma pozgunlugu dizurik pozgunluqlar da bas verir Xesteliyin ilk gununde beden herareti artir Ikinci gunden xestelik heraret usutme siddetli bas agrisi qusma yorgunluq mialji uz hiperemiyasi konyunktivit taxikardiya ve bradikardiya seklinde ozunu gosterir Daha sonra komatoz veziyyet suurun deyismesi ile musayiet olunan petechial exanthema inkisaf edir Xesteliyin daha keskin dovrlerinde muxtelif ezele qruplarinda xususen de uz ve etraflarda miyoklonik fibrilyar ve fasikulyar hallar ellerin aritmik titremesi musahide olunur Xesteliyin klinik tezahurleri bir biri ile elaqeli bir nece sindrom seklinde ozunu gosterir Infeksion toksik sindrom minimum nevroloji pozgunluqlarla umumi intoksikasiya elametlerinin ustunluk teskil etmesi ile xarakterize olunur Xestelik ozunu qanda ESR nin 20 25 mm saata qeder artmasi hemoqlobin ve eritrositlerin miqdarinin artmasi leykositozun emele gelmesi ile gosterir Meningeal sindrom seroz meningit formasi seklinde bas verir Konvulsiv bulbar komatoz letargik amentiv hiperkinetik ve hemiparetik kimi sindromlar da inkisaf ede bilir Xesteliyin siddeti ve onun tezahurlerinin polimorfizmi beyin zedelenmesinin xususiyyetleri ile mueyyen edilir Xesteliyin simptomlari xesteliyin 3 cu ve 5 ci gunu arasi en boyuk intensivliye catir Xesteliyin ilk heftesinde olum faizi 40 70 olaraq mueyyen edilmisdir Qalan faiz insanlar ise uzun muddet davam eden astenik sikayetlerden eziyyet cekir ve cox yavas sagalirlar ProfilaktikasiYapon ensefalit ocaqlarinda agcaqanadlara qarsi kompleks tedbirler heyata kecirilir Bu tedbirlere agcaqanadlarin hucumundan qorunmagi ve ehalide xesteliye qarsi aktiv immunitet yaratmagi missal gostermek olar Peyvend formol yolla ve endemik ocaqlarin ehalisi ucun epidemioloji gostericilere uygun olaraq heyata kecirilir Profilaktika ucun bir defe 10 ml hiperimmun at serumu ve ya 6 ml immunoqlobulin istifade olunur Standart peyvend cedveli iki merheleden ibaretdir Birinci merhelede 3 4 yas arasi usaqlara 6 gunden 28 gune qeder iki peyvend tetbiq edilir Ikinci peyvend ise texminen 9 10 yaslarinda aparilir Bu peyvend cedveli tovsiye olunan vaxt intervallarina esaslanir ve yoluxucu xesteliklerin qarsisinin alinmasi ucun nezerde tutulmusdur ProqnozYapon ensefaliti agir kecen simptomlari ile xarakterize olunur Simptomlar 3 5 gun muddetine daha da siddetlenir Beden herareti 3 gunden 14 gune qeder davam edir ve tedricen asagi enir Xesteliyin olumle neticelenmesi hallarina da rast gelinir ve bu esasen xesteliyin ilk heftelerine tesaduf edir Olum faizi 40 70 e beraberdir Xesteliyin sonraki heftelerinde bas veren olum hallarina da rast gelinir Bu ise infeksiyanin antikordan asili guclenmesi neticesinde yaranan agirlasmalar neticesinde bas verir Uzun muddet asteniya ile mualiceden sonra tam sagalma hallari da mumkundur IstinadlarV N Timchenko L V Bystryakova Infekcionnye bolezni u detej 4000 nus S Pb SpecLit izdatelstvo 2001 ISBN 5 299 00096 0 Uchajkin Vasilij Fyodorovich Uchajkin V F Shamsheva O V Rukovodstvo po klinicheskoj vakcinologii M GEOTAR Media 2006 592 s il ISBN 5 9704 0189 7 C 313 314 Lobzin Yurij Vladimirovich Lobzin Yu V Belozerov E S Belyaeva T V Volzhanin V M Virusnye bolezni cheloveka S Pb SpecLit izdatelstvo SpecLit 2015 400 s il ISBN 978 5 299 00641 4 Meningitis and Encephalitis Fact Sheet National Institute of Neurological Disorders and Stroke www ninds nih gov 2017 10 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 10 22 Yaponskij encefalit na www adventus info 2009 11 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 11 09 VOZ Yaponskij encefalit YaE v Indii 2009 07 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 11 09 Epidemiologiya L Medicina Pod red D V Vinogradova Volzhinskogo 1973 Klinika diagnostika lechenie kleshevogo encefalita Medkurs ru 2009 08 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 14 Yaponskij encefalit na health centrmia gov ua rus 2010 01 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 14 Kleshevoj encefalit Diavaks 2009 02 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 14 DEET Technical fact sheet PDF Nacionalnyj centr informacii po pesticidam SShA ingilis 2010 04 14 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2009 05 31 Kleshevoj encefalit EUROLAB 2009 05 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 14 E P Shuvalova Infekcionnye bolezni 5 e izdanie 5000 nus Yaroslavl Medicina 2001 439 451 ISBN 5 225 04578 2 Yaponskij encefalit EUROLAB 2009 06 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 14 Encefalit Ekonomo EUROLAB 2009 04 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 14 Gerpeticheskie encefality Nauchnyj centr psihicheskogo zdorovya Rossijskaya akademiya medicinskih nauk 2010 12 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 avgusta 2009 08 14 日本脳炎 www mhlw go jp yapon 2024 08 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 11 19 Zakonomernosti persistencii flavivirusa yaponskogo encefalita i eksperimentalnaya razrabotka diagnosticheskih i profilakticheskih preparatovEdebiyyatYaponskij encefalit Bolshaya medicinskaya enciklopediya 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya T 28 Umanskij K G Drozdov Sergej Grigorevich Drozdov S G Semenov B F Encefality komarinye Bolshaya medicinskaya enciklopediya 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya T 28