Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Yanayev Komissiyası — Krım tatarlarının SSRİ-dəki vəziyyətini müzakirə etmək üçün yaradılmış dövlət komissiyası.
Zəmin
1944-cü ilin may ayında Krım tatarları İosif Stalinin əmri ilə Krımdan deportasiya edildi. Sonradan digər deportasiya edilmiş xalqlara bəraət verilib, öz vətənlərinə geri dönmə hüquq tanınsa da, Krım tatarları bu hüquqdan məhrum qaldılar. Mixail Qorbaçovun dövründə bu məsələni müzakirə etmək üçün ilk öncə Qromıko Komissiyası yaradıldı. Andrey Qromıkonun rəhbərlik etdiyi bu komissiya Krım tatarlarının bütün əsas tələblərini rədd etdi. Krım tatarlarının etirazları bundan sonra da davam etdiyi üçün ikinci dəfə Gennadi Yanayevin rəhbərliyi ilə komisisya yaradıldı. Bu komissiya Yanayev Komissiyası adlandırılır.
Komissiyannı fəaliyyəti
Qromiko komissiyasından və Fərqanə qırğınlarından sonra hökumət Krım tatarlarının Krıma qayıtmasına icazə verilməsi imkanlarına rəsmən yenidən baxmağa qərar verdi. Gennadi Yanayevin rəhbərlik etdiyi Krım tatarlarının problemləri üzrə komissiya 1989-cu il iyulun 12-də yaradıldı. Əvvəlki komissiyada olduğu kimi, komissiyanın üzvləri də Mərkəzi Asiyadakı Krım tatar diaspor icmaları, eləcə də Krım tatarlarının diaspor icmaları ilə söhbət etmək üçün Sovet İttifaqının hər yerinə səfər etdilər. Krım və Orta Asiya respublikalarının rəhbərliyi, həmçinin NDKT-dən tutmuş OKND-yə qədər Krım tatarlarının hüquqlarını müdafiə hərəkatının müxtəlif spektrindən olan fəallar ilə də görüşlər keçirildi. Heyətə Krım tatarlarının da nümayəndələri daxil idi. Yalnız 1989-cu ildə rəsmi olaraq Krım tatarı ifadəsinin işlədilməsinə olan qadağa ortadan qaldırıldı. 28 noyabr 1989-cu ildə qəbul edilmiş nəticələr Krım tatar xalqının reabilitasiyasına yol açdı və onların Krıma qayıtmasına imkan verdi.
Qromıko komissiyasının geri qayıtma hüququnu rədd etmək üçün əsas kimi istifadə etdiyi o dövrdə Krımın demoqrafik xüsusiyyətlərinə görə kütləvi qayıdışın asan olmayacağını etiraf etsə də, bu cür bəhanələrin uzun müddətdir Krımı yenidən görmək ümidi ilə yaşayan tatar xalqına ədaləti inkar etmək üçün qəbuledilməz əsas olduğunu da qeyd etdi. Bundan əlavə, ittifaqın digər bölgələrindən olan insanların Krımda işləmək və yaşamaq üçün cəlb edilməsinin davam etdirilməsinin ikiüzlülüyü qeyd edildi və qınanıldı. Eyni zamanda Krım tatarlarına da eyni imkandan məhrum olduğu və Krımda yaşamaq icazəsi almağa cəhd edərkən Krım tatarlarının geniş diskriminasiyaya məruz qaldığını etiraf edildi və onların geri qayıtma imkanlarını məhdudlaşdırmaq üçün xüsusi olaraq nəzərdə tutulan fərmanların ləğvinə çağırıldı. Sonradan Vitali Doğujiyevin rəhbərlik etdiyi və beş Krım tatarından (Refat Appazov, Refat Çubarov, Ferit Ziyadinov, Axtem Tippa və Riza Asanov) əlavə olaraq müxtəlif sovet siyasətçilərindən ibarət başqa bir komissiya yaradıldı.
Geri dönüş və nəticələr
Komissiya həmçinin, Krım tatarları üçün muxtariyyətin bərpa edilməsini də tövsiyə edirdi. 1989-cu ildə deportasiya edilmiş etnik mənsubiyyətlərin geri qaytarılmasına qoyulan qadağa rəsmi olaraq qüvvədən düşmüş elan edildi və Sovet İttifaqının Ali Soveti daha sonra deportasiyaları cinayət elan edərək, Krım tatarlarının geri qayıtmasına yol açdı. Cəmilov həmin ildəcə Krıma köçdü. 1992-ci ilin yanvarına qədər ən azı 166 min Krım tatarı yarımadaya geri döndü. 1991-ci ildə qəbul edilmiş "Repressiyaya məruz qalmış xalqların reabilitasiyası haqqında" Rusiya qanunu bütün sovet repressiyalarına məruz qalmış etnik mənsubiyyətləri reabilitasiya etdi və deportasiya ilə bağlı bütün əvvəlki Rusiya qanunlarını ləğv etdi, "repressiyaya məruz qalmış xalqın irsini təmsil edən mədəni-mənəvi dəyərlərin və arxivlərin bərpası və qaytarılmasına" çağırdı. 2001-ci ildə Krım tatarlar Krımın ümumi əhalisinin 12 faizini təşkil etməkdə idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Human Rights Watch, 1991. səh. 38
- Ред. М.Н.Губогло, С.М.Червонная. Крымскотатарское национальное движение Том II. Документы. Материалы. Хроника. Серия: «Национальные движения в СССР». Moskva: ЦИМО. 1992.
- Bekirova, 2004. səh. 260-262
- Guboglo və Chervonnaya, 1992. səh. 83
- Buckley, Ruble və Hofmann, 2008. səh. 238
- Ред. М.Н.Губогло, С.М.Червонная. Крымскотатарское национальное движение Том II. Документы. Материалы. Хроника. Серия: «Национальные движения в СССР». Moskva: ЦИМО. 1992.
- . NDKT. 20 July 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Sandole və Byrne, Sandole-Staroste və başqaları, 2008. səh. 94
- Kamm, 1992
- Bugay, 1996. səh. 213
Mənbə
- Human Rights Watch. Punished Peoples" of the Soviet Union: The Continuing Legacy of Stalin's Deportations (PDF). New York City. 1991.
- Bekirova, Gulnara. Крымскотатарская проблема в СССР: 1944-1991. Оджак. 2004. ISBN .
- Guboglo, Mikhail; Chervonnaya, Svetlana. Крымскотатарское национальное движение: Документы, материалы, хроника. Russian Academy of Sciences. 1992.
- Buckley, Cynthia; Ruble, Blair; Hofmann, Erin. Migration, Homeland, and Belonging in Eurasia. ISBN .
- Kamm, Henry. Chatal Khaya Journal; Crimean Tatars, Exiled by Stalin, Return Home. The New York Times. 1992.
- Bugay, Nikolay. The Deportation of Peoples in the Soviet Union. New York City: Nova Publishers. 1996. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yanayev Komissiyasi Krim tatarlarinin SSRI deki veziyyetini muzakire etmek ucun yaradilmis dovlet komissiyasi Krimin etnik terkibinin xronologiyasi Deportasiyadan sonra Krim tatarlarinin keskin azalmasi gorunur Krim tatarlariZemin1944 cu ilin may ayinda Krim tatarlari Iosif Stalinin emri ile Krimdan deportasiya edildi Sonradan diger deportasiya edilmis xalqlara beraet verilib oz vetenlerine geri donme huquq taninsa da Krim tatarlari bu huquqdan mehrum qaldilar Mixail Qorbacovun dovrunde bu meseleni muzakire etmek ucun ilk once Qromiko Komissiyasi yaradildi Andrey Qromikonun rehberlik etdiyi bu komissiya Krim tatarlarinin butun esas teleblerini redd etdi Krim tatarlarinin etirazlari bundan sonra da davam etdiyi ucun ikinci defe Gennadi Yanayevin rehberliyi ile komisisya yaradildi Bu komissiya Yanayev Komissiyasi adlandirilir Komissiyanni fealiyyetiQromiko komissiyasindan ve Ferqane qirginlarindan sonra hokumet Krim tatarlarinin Krima qayitmasina icaze verilmesi imkanlarina resmen yeniden baxmaga qerar verdi Gennadi Yanayevin rehberlik etdiyi Krim tatarlarinin problemleri uzre komissiya 1989 cu il iyulun 12 de yaradildi Evvelki komissiyada oldugu kimi komissiyanin uzvleri de Merkezi Asiyadaki Krim tatar diaspor icmalari elece de Krim tatarlarinin diaspor icmalari ile sohbet etmek ucun Sovet Ittifaqinin her yerine sefer etdiler Krim ve Orta Asiya respublikalarinin rehberliyi hemcinin NDKT den tutmus OKND ye qeder Krim tatarlarinin huquqlarini mudafie herekatinin muxtelif spektrinden olan feallar ile de gorusler kecirildi Heyete Krim tatarlarinin da numayendeleri daxil idi Yalniz 1989 cu ilde resmi olaraq Krim tatari ifadesinin isledilmesine olan qadaga ortadan qaldirildi 28 noyabr 1989 cu ilde qebul edilmis neticeler Krim tatar xalqinin reabilitasiyasina yol acdi ve onlarin Krima qayitmasina imkan verdi Qromiko komissiyasinin geri qayitma huququnu redd etmek ucun esas kimi istifade etdiyi o dovrde Krimin demoqrafik xususiyyetlerine gore kutlevi qayidisin asan olmayacagini etiraf etse de bu cur behanelerin uzun muddetdir Krimi yeniden gormek umidi ile yasayan tatar xalqina edaleti inkar etmek ucun qebuledilmez esas oldugunu da qeyd etdi Bundan elave ittifaqin diger bolgelerinden olan insanlarin Krimda islemek ve yasamaq ucun celb edilmesinin davam etdirilmesinin ikiuzluluyu qeyd edildi ve qinanildi Eyni zamanda Krim tatarlarina da eyni imkandan mehrum oldugu ve Krimda yasamaq icazesi almaga cehd ederken Krim tatarlarinin genis diskriminasiyaya meruz qaldigini etiraf edildi ve onlarin geri qayitma imkanlarini mehdudlasdirmaq ucun xususi olaraq nezerde tutulan fermanlarin legvine cagirildi Sonradan Vitali Dogujiyevin rehberlik etdiyi ve bes Krim tatarindan Refat Appazov Refat Cubarov Ferit Ziyadinov Axtem Tippa ve Riza Asanov elave olaraq muxtelif sovet siyasetcilerinden ibaret basqa bir komissiya yaradildi Geri donus ve neticelerKomissiya hemcinin Krim tatarlari ucun muxtariyyetin berpa edilmesini de tovsiye edirdi 1989 cu ilde deportasiya edilmis etnik mensubiyyetlerin geri qaytarilmasina qoyulan qadaga resmi olaraq quvveden dusmus elan edildi ve Sovet Ittifaqinin Ali Soveti daha sonra deportasiyalari cinayet elan ederek Krim tatarlarinin geri qayitmasina yol acdi Cemilov hemin ildece Krima kocdu 1992 ci ilin yanvarina qeder en azi 166 min Krim tatari yarimadaya geri dondu 1991 ci ilde qebul edilmis Repressiyaya meruz qalmis xalqlarin reabilitasiyasi haqqinda Rusiya qanunu butun sovet repressiyalarina meruz qalmis etnik mensubiyyetleri reabilitasiya etdi ve deportasiya ile bagli butun evvelki Rusiya qanunlarini legv etdi repressiyaya meruz qalmis xalqin irsini temsil eden medeni menevi deyerlerin ve arxivlerin berpasi ve qaytarilmasina cagirdi 2001 ci ilde Krim tatarlar Krimin umumi ehalisinin 12 faizini teskil etmekde idi Hemcinin baxKrim tatarlarinin deportasiyasi Qromiko KomissiyasiIstinadlarHuman Rights Watch 1991 seh 38 Red M N Guboglo S M Chervonnaya Krymskotatarskoe nacionalnoe dvizhenie Tom II Dokumenty Materialy Hronika Seriya Nacionalnye dvizheniya v SSSR Moskva CIMO 1992 Bekirova 2004 seh 260 262 Guboglo ve Chervonnaya 1992 seh 83 Buckley Ruble ve Hofmann 2008 seh 238 Red M N Guboglo S M Chervonnaya Krymskotatarskoe nacionalnoe dvizhenie Tom II Dokumenty Materialy Hronika Seriya Nacionalnye dvizheniya v SSSR Moskva CIMO 1992 NDKT 20 July 2021 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Sandole ve Byrne Sandole Staroste ve basqalari 2008 seh 94 Kamm 1992 Bugay 1996 seh 213MenbeHuman Rights Watch Punished Peoples of the Soviet Union The Continuing Legacy of Stalin s Deportations PDF New York City 1991 Bekirova Gulnara Krymskotatarskaya problema v SSSR 1944 1991 Odzhak 2004 ISBN 978 966 8535 06 2 Guboglo Mikhail Chervonnaya Svetlana Krymskotatarskoe nacionalnoe dvizhenie Dokumenty materialy hronika Russian Academy of Sciences 1992 Buckley Cynthia Ruble Blair Hofmann Erin Migration Homeland and Belonging in Eurasia ISBN 978 0 8018 9075 8 Kamm Henry Chatal Khaya Journal Crimean Tatars Exiled by Stalin Return Home The New York Times 1992 Bugay Nikolay The Deportation of Peoples in the Soviet Union New York City Nova Publishers 1996 ISBN 9781560723714