fbpx
Wikipedia

Yəmən coğrafiyası

Avqust 05, 2021

Yəmən respublikası Ərəbistan yarımadasının cənub və cənub-qərbində yerləşir.

Yəmən coğrafiyası
Qitə Asiya
Region Orta Şərq
Koordinatlar 15°00′N, 48°00′E
Sahə
Sahil xəttinin uzunluğu 1 906 km
Sərhədlər 1 746 km
Səudiyyə Ərəbistanı 1 458 km, Oman 288 km
Ən yüksək nöqtə 3 666 m , Cabal an Nabi Şuayb
Ən alçaq nöqtə 0 m, Ərəbistan dənizi
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sahəsi və sərhədləri

 
Yəmənin topoqrafik xəritəsi
 
Dhar vadisi
 
Kəndtəsərrrüfatı sahəsi
 
Qırmızı dənizin sahili
 
Səna şəhəri yaxınlığında relyef

Ərəbistan yarımadasının cənub və cənub-qərbində yerləşmiş Yəmən respublikası şimaldan və şimal-şərqdən Səudiyyə Ərəbistanı, şərqdən Oman dövlətləri ilə həmsərhəddir. Səudiyyə Ərəbistanı ilə sərhədlərinin xeyli hissəsi demarkasiya (yəni sərhəd nişanları qoylmamış) olunmamışdır. Yəmən coğrafi və hərbi strateji mövqeyi əlverişli olan ölkələrdən biridir. Qərbdən 500 km məsafədə Qırmızı dənizə,cənubdan və cənub-şərqdən 1200 km məsafədə Ərəbistan dənizi və Oman körfəzinə çıxışı var.Dənizlərdə yerləşmiş və ona məxsus adalarla birlikdə sahəsi 532 min kv.km-dir.Bu göstəriciyə görə dünyanın 48-ci ölkəsidir.

Yəmən Respublikasının relyefi

Səth quruluşu. Səth quruluşu çox mürəkkəbdir. Bu ərazidə bir-birindən fərqlənən beş təbii-coğrafi bölgə aydın seçilir:

  1. . Sahilboyu təpəli düzənlikləri əhatə edən Tihamə ovalığı;
  2. . Cəbəl adlanan dağlıq hissə;
  3. . Mərkəzi yaylalar;
  4. . Qurumuş çay dərələri ilə kəsilmiş Ərəbistan dənizinin və Oman körfəzinin sahil zolağı;
  5. . Hədramaut vadisi.

Yəmən ərazisinin təqribən 15 faizini tutan Tihamə ovalığı Qırmızı dənizlə dağ silsilələri arasında ensiz qurşaq kimi uzanır. Ölkə daxilində Tihamənin uzunluğu 500 km-ə qədər, eni isə 40–70 km arasında dəyişir. Ovalığın 5–15 km enində olan sahilboyu hissəsi həyatsız səhranı xatırladır. Buna baxmayaraq quru çay vadilərinin mənsəbində və bəzi buxtaların ətrafında məskunlaşmış yerlərə də rast gəlmək olar.

Cəbəl dağlıq bölgəsi Tihamə ovalığından şərqə, Səudiyyə Ərəbistanı sərhədlərindən ölkənin cənub sərhədlərinə kimi eni 150–200 km olan dağlardan ibarətdir. Ölkənin ən hündür dağlan Cəbəl bölgəsindədir. Cəbəl-Nebi dağı (hündürlüyü - 3760 m) nəinki Yəməndə, həm də bütün Ərəbistan yarımadasında ən hündür dağdır.

Mərkəzi yaylalar bölgəsi sönmüş vulkan konuslanndan ibarət dağlıq yerdir. Mərib şəhəri yaxınlığında bu dağlar çox da yüksək olmayan Şarki adlanan yaylaya keçir. Şarkidə vadi və quru çay dərələri çoxdur. Şərqə və şimala doğru yaylanın hündürlüyü azalır və o dünyanın ən iri qum səhralanndan olan Rub-əl-Xaliyə qovuşur.

Sahil zolağı bölgəsi ölkənin cənubundakı dəniz sahillərini əhatə edir. Burada hündürlüyü 500-800 metrə çatan alçaq dağlara rast gəlmək olar. Bu bölgənin coğrafi mövqeyi təbii şəraiti əlverişli olduğundan o Yəmənin sıx məskunlaşmış hissəsidir.Ədən, Əl- Mukəllə, Şükrə, Zəncibar kimi nisbətən iri şəhərlər bu bölgədədir.

Hədramaut vadisi bölgəsi Ərəbistan dənizi sahilinə paralel, ondan 150–250 km aralı yerləşmişdir. Qərbdən şərqə tərəf vadi ensizləşir. Ərəbistan səhralarından dağ sistemləri ilə ayrılan Hədramaut vadisi yeraltı sularla zəngin olduğundan o ölkənin ən mühüm kənd təsərrüfatı rayonlarından hesab olunur.

Təbii ehtiyatları

Faydalı qazıntılar da daxil olmaqla Yəmənin təbii sərvətləri zəif öyrənilmişdir. XX yüzilliyin tikinci yarısında ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya, İsveç, Sovet ittifaqı mütəxəssisləri Yəməndə geoloji kəşfiyyat işləri aparsalar da onun nəticəsi böyük olmamışdır.

Yəməndə dəmir filizi, mis, boksit, qurğuşun, uran, qızıl, gümüş, daş kömür, mərmər, gips, kvars qumları, daşduz və bir sıra faydalı qazıntılar aşkar edilsə də, bu sərvətlərdən ancaq daşduz və tikinti materiallarının ehtiyatı çoxdur.

Tihamə, Şarki və Hədramaut tarixi- coğrafi vilayətlərində neft və təbii qaz aşkar olunsa da, onlar çox dərin laylarda yerləşdiyindən, kommunikasiya sisteminin aşağı səviyyəsi və başqa səbəblər üzündən az miqdarda çıxarılır.

İqlimi və hidroqrafiyası

Yəmən tropik iqlim qurşağında yerləşir. Ölkə iqlimi üçün səciyyəvi xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, ərazidə iki - lap isti və nisbətən mülayim mövsüm ayrılır. İsti mövsüm aprelin ikinci yarısından başlanır və oktyabra qədər davam edir. Onun ilk 40-50 günü xüsusilə dözülməz olur. Yerlilər bunu «Əl- Ərvaniyə» adlandırır. Bu mövsümdə Tihamədə sutkalıq orta temperatur + 30 C dərəcədən artıq olur. Qızmar yay günlərində kölgədə temperaturun +40 C dərəcədən yuxan qalxdığı hallara tez- tez təsadüf edilir. Okyabrın ikinci yansından aprelin ortalanna qədər davam edən mülayim mövsümdə havanın temperaturu aşağı düşür və isti küləklər zəifləyir .Yəmən ərazisində rütubətin və yağıntıların paylanmasında kəskin fərqlər var. Tihamədə rütubətlilik 80-90, Ədən körfəzi sahilində 65-70 faizdir. Şərqə və şimala doğru getdikcə rütubətlilik 50 faizə qədər azalır. Tihaməyə il ərzində 100 mm-ə qədər yağış yağır. Lakin elə illər də olur ki, ora heç yağış düşmür. Dağətəyi ərazilərdə və dağlarda yağıntıların miqdan çoxalır (2000 mm-dək). Yəməndə daimi axara malik olan çay yoxdur. Səth sulan leysan yağışlanndan sonra yaranır. Musson yağışlan dövründə dərələrdə və dağətəyi vadilərdə daşlı-çınqıllı sellər əmələ gəlir. Buna görə ölkənin səthi vadi və quru çay dərələri ilə örtülüdür. Bunlann bəziləri yağmurlu dövrlərdə öz sulannı dərələrə qədər axıdır. Yəmənin su ehtiyatı qrunt sulandır. Bu sular əsasən artezian quyulan vasitəsi ilə səthə çıxanlır. Məişətdə yağış sulannı toplayan sututarlardan da istifadə olunur. Şarkidə, Vadi-Ədna məcrasında məşhur Mərib bəndi tikilmişdir. Ölkədə su probleminin həlli məqsədilə görülən tədbirlərə baxmayaraq məskunlaşmış bir çox yerlərdə, xüsusilə ölkənin şimal- şərqində «su qıtlığı» açıq-aydın hiss olunur.

Torpaq və bitki örtüyü

Yəmənin torpaqlan zəif məhsuldar torpaqlar kimi tanınır. Ümumiyyətlə, ölkə ərazisinin çox hissəsini səhralar, yaylalar və dağlar tutduğundan onun qiymətli torpaq resursları azdır. Ölkənin bitki örtüyü də zəifdir. Daşqın sularının müvəqqəti basdığı yerlərdə, vadilərin ətrafında akasiya, xurma,İlb ( qol-budaqlı ağacdır. Gövdəsindən tikinti işlərində istifadə olunur. Albalı boyda san rəngli meyvəsi yeyilir) yulaf, arpa, qarğıdalı, kat və s. yetişdirilir. Yəmən iqtisadi cəhətdən zəif inkişaf etmiş dövlət olduğundan və müvafiq mütəxəssislərlə təmin olunmadığından ölkə ekoloji tarazlığına, ətraf mühitin mühafizəsinə lazımı diqqət ayıra bilmir.

Ölkədə Afrika darısı, arpa, buğda, qarğıdalı, çəltik və,s əkilir. Məhsuldar illərdə 1,2 mln. tona yaxın taxıl əldə edilsə də, bu təlabatmı ödəmir. Dan və kalış yerli torpaq-iqlim şəraitinə uyğunlaşdığından suvarma tələb etmir. Onlan həm qum çay dərələrində, həm də mərkəzi yaylalarda becərirlər. Bağçılıq inkişaf etmişdir. Burada xarici bazar üçün xurma, banan, ananas, papayya, manqo, daxili bazar üçün üzüm, ərik, nar, gavalı, əncir və.s yetişdirilir. Yəməni dünya bazannda tanıdan onun məşhur qəhvəsidir. XVII yüzillikdən burada qəhvə dənindən istifadə olunur .Yəmən qəhvəsi Avropa ölkələrinə Mokko portundan daşındığı üçün onun ən qiymətli növünü «Mokko» adlandırmışlar. Dünya ölkələrində qəhvənin bu növü çox yüksək qiymətləndirilir.

Texniki bitkilərdən pambıq və tütün əkinləri üstünlük təşkil edir. Burada uzun lifli Sudan pambığı (Lambert növü) becərilir. Tütün əsasən Hədramautda yetişdirilir. Bostançılıq və tərəvəzçilik yəmənlilərin qədim peşələrindən sayılır. Heyvandarlıq kənd təsərrüfatının ən zəif inkişaf etmiş sahəsidir. Təbii yem bazasının çox məhdud olması bu sahənin inkişafını ləngidir. Ərəb ölkələrinin əksəriyyətindən fərqli olaraq Yəməndə qaramalın zebu cinsinin saxlanması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dəvə saxlanılmasının da əhəmiyyəti böyükdür.

Ədəbiyyat

  • Soltanova H.B., Məmmədov C.A. Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası (dərslik). Bakı , Bakı Universiteti , 2008

Xarici keçidlər

Avqust 05, 2021
yəmən, coğrafiyası, yəmən, respublikası, ərəbistan, yarımadasının, cənub, cənub, qərbində, yerləşir, qitə, asiyaregion, orta, şərqkoordinatlar, esahə, sahəsinə, görə, yeri, sahil, xəttinin, uzunluğu, kmsərhədlər, səudiyyə, ərəbistanı, oman, kmən, yüksək, nöqtə. Yemen respublikasi Erebistan yarimadasinin cenub ve cenub qerbinde yerlesir Yemen cografiyasiQite AsiyaRegion Orta SerqKoordinatlar 15 00 N 48 00 ESahe 49 sahesine gore yeri 527 970 km 100 su 0 Sahil xettinin uzunlugu 1 906 kmSerhedler 1 746 km Seudiyye Erebistani 1 458 km Oman 288 kmEn yuksek noqte 3 666 m Cabal an Nabi SuaybEn alcaq noqte 0 m Erebistan denizi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Sahesi ve serhedleri 2 Yemen Respublikasinin relyefi 3 Tebii ehtiyatlari 4 Iqlimi ve hidroqrafiyasi 5 Torpaq ve bitki ortuyu 6 Edebiyyat 7 Xarici kecidlerSahesi ve serhedleri Redakte Yemenin topoqrafik xeritesi Dhar vadisi Kendteserrrufati sahesi Qirmizi denizin sahili Sena seheri yaxinliginda relyef Erebistan yarimadasinin cenub ve cenub qerbinde yerlesmis Yemen respublikasi simaldan ve simal serqden Seudiyye Erebistani serqden Oman dovletleri ile hemserheddir Seudiyye Erebistani ile serhedlerinin xeyli hissesi demarkasiya yeni serhed nisanlari qoylmamis olunmamisdir Yemen cografi ve herbi strateji movqeyi elverisli olan olkelerden biridir Qerbden 500 km mesafede Qirmizi denize cenubdan ve cenub serqden 1200 km mesafede Erebistan denizi ve Oman korfezine cixisi var Denizlerde yerlesmis ve ona mexsus adalarla birlikde sahesi 532 min kv km dir Bu gostericiye gore dunyanin 48 ci olkesidir Yemen Respublikasinin relyefi RedakteSeth qurulusu Seth qurulusu cox murekkebdir Bu erazide bir birinden ferqlenen bes tebii cografi bolge aydin secilir Sahilboyu tepeli duzenlikleri ehate eden Tihame ovaligi Cebel adlanan dagliq hisse Merkezi yaylalar Qurumus cay dereleri ile kesilmis Erebistan denizinin ve Oman korfezinin sahil zolagi Hedramaut vadisi Yemen erazisinin teqriben 15 faizini tutan Tihame ovaligi Qirmizi denizle dag silsileleri arasinda ensiz qursaq kimi uzanir Olke daxilinde Tihamenin uzunlugu 500 km e qeder eni ise 40 70 km arasinda deyisir Ovaligin 5 15 km eninde olan sahilboyu hissesi heyatsiz sehrani xatirladir Buna baxmayaraq quru cay vadilerinin mensebinde ve bezi buxtalarin etrafinda meskunlasmis yerlere de rast gelmek olar Cebel dagliq bolgesi Tihame ovaligindan serqe Seudiyye Erebistani serhedlerinden olkenin cenub serhedlerine kimi eni 150 200 km olan daglardan ibaretdir Olkenin en hundur daglan Cebel bolgesindedir Cebel Nebi dagi hundurluyu 3760 m neinki Yemende hem de butun Erebistan yarimadasinda en hundur dagdir Merkezi yaylalar bolgesi sonmus vulkan konuslanndan ibaret dagliq yerdir Merib seheri yaxinliginda bu daglar cox da yuksek olmayan Sarki adlanan yaylaya kecir Sarkide vadi ve quru cay dereleri coxdur Serqe ve simala dogru yaylanin hundurluyu azalir ve o dunyanin en iri qum sehralanndan olan Rub el Xaliye qovusur Sahil zolagi bolgesi olkenin cenubundaki deniz sahillerini ehate edir Burada hundurluyu 500 800 metre catan alcaq daglara rast gelmek olar Bu bolgenin cografi movqeyi tebii seraiti elverisli oldugundan o Yemenin six meskunlasmis hissesidir Eden El Mukelle Sukre Zencibar kimi nisbeten iri seherler bu bolgededir Hedramaut vadisi bolgesi Erebistan denizi sahiline paralel ondan 150 250 km arali yerlesmisdir Qerbden serqe teref vadi ensizlesir Erebistan sehralarindan dag sistemleri ile ayrilan Hedramaut vadisi yeralti sularla zengin oldugundan o olkenin en muhum kend teserrufati rayonlarindan hesab olunur Tebii ehtiyatlari RedakteFaydali qazintilar da daxil olmaqla Yemenin tebii servetleri zeif oyrenilmisdir XX yuzilliyin tikinci yarisinda ABS Almaniya Boyuk Britaniya Isvec Sovet ittifaqi mutexessisleri Yemende geoloji kesfiyyat isleri aparsalar da onun neticesi boyuk olmamisdir Yemende demir filizi mis boksit qurgusun uran qizil gumus das komur mermer gips kvars qumlari dasduz ve bir sira faydali qazintilar askar edilse de bu servetlerden ancaq dasduz ve tikinti materiallarinin ehtiyati coxdur Tihame Sarki ve Hedramaut tarixi cografi vilayetlerinde neft ve tebii qaz askar olunsa da onlar cox derin laylarda yerlesdiyinden kommunikasiya sisteminin asagi seviyyesi ve basqa sebebler uzunden az miqdarda cixarilir Iqlimi ve hidroqrafiyasi RedakteYemen tropik iqlim qursaginda yerlesir Olke iqlimi ucun seciyyevi xususiyyet ondan ibaretdir ki erazide iki lap isti ve nisbeten mulayim movsum ayrilir Isti movsum aprelin ikinci yarisindan baslanir ve oktyabra qeder davam edir Onun ilk 40 50 gunu xususile dozulmez olur Yerliler bunu El Ervaniye adlandirir Bu movsumde Tihamede sutkaliq orta temperatur 30 C dereceden artiq olur Qizmar yay gunlerinde kolgede temperaturun 40 C dereceden yuxan qalxdigi hallara tez tez tesaduf edilir Okyabrin ikinci yansindan aprelin ortalanna qeder davam eden mulayim movsumde havanin temperaturu asagi dusur ve isti kulekler zeifleyir Yemen erazisinde rutubetin ve yagintilarin paylanmasinda keskin ferqler var Tihamede rutubetlilik 80 90 Eden korfezi sahilinde 65 70 faizdir Serqe ve simala dogru getdikce rutubetlilik 50 faize qeder azalir Tihameye il erzinde 100 mm e qeder yagis yagir Lakin ele iller de olur ki ora hec yagis dusmur Dageteyi erazilerde ve daglarda yagintilarin miqdan coxalir 2000 mm dek Yemende daimi axara malik olan cay yoxdur Seth sulan leysan yagislanndan sonra yaranir Musson yagislan dovrunde derelerde ve dageteyi vadilerde dasli cinqilli seller emele gelir Buna gore olkenin sethi vadi ve quru cay dereleri ile ortuludur Bunlann bezileri yagmurlu dovrlerde oz sulanni derelere qeder axidir Yemenin su ehtiyati qrunt sulandir Bu sular esasen artezian quyulan vasitesi ile sethe cixanlir Meisetde yagis sulanni toplayan sututarlardan da istifade olunur Sarkide Vadi Edna mecrasinda meshur Merib bendi tikilmisdir Olkede su probleminin helli meqsedile gorulen tedbirlere baxmayaraq meskunlasmis bir cox yerlerde xususile olkenin simal serqinde su qitligi aciq aydin hiss olunur Torpaq ve bitki ortuyu RedakteYemenin torpaqlan zeif mehsuldar torpaqlar kimi taninir Umumiyyetle olke erazisinin cox hissesini sehralar yaylalar ve daglar tutdugundan onun qiymetli torpaq resurslari azdir Olkenin bitki ortuyu de zeifdir Dasqin sularinin muveqqeti basdigi yerlerde vadilerin etrafinda akasiya xurma Ilb qol budaqli agacdir Govdesinden tikinti islerinde istifade olunur Albali boyda san rengli meyvesi yeyilir yulaf arpa qargidali kat ve s yetisdirilir Yemen iqtisadi cehetden zeif inkisaf etmis dovlet oldugundan ve muvafiq mutexessislerle temin olunmadigindan olke ekoloji tarazligina etraf muhitin muhafizesine lazimi diqqet ayira bilmir Olkede Afrika darisi arpa bugda qargidali celtik ve s ekilir Mehsuldar illerde 1 2 mln tona yaxin taxil elde edilse de bu telabatmi odemir Dan ve kalis yerli torpaq iqlim seraitine uygunlasdigindan suvarma teleb etmir Onlan hem qum cay derelerinde hem de merkezi yaylalarda becerirler Bagciliq inkisaf etmisdir Burada xarici bazar ucun xurma banan ananas papayya manqo daxili bazar ucun uzum erik nar gavali encir ve s yetisdirilir Yemeni dunya bazannda tanidan onun meshur qehvesidir XVII yuzillikden burada qehve deninden istifade olunur Yemen qehvesi Avropa olkelerine Mokko portundan dasindigi ucun onun en qiymetli novunu Mokko adlandirmislar Dunya olkelerinde qehvenin bu novu cox yuksek qiymetlendirilir Texniki bitkilerden pambiq ve tutun ekinleri ustunluk teskil edir Burada uzun lifli Sudan pambigi Lambert novu becerilir Tutun esasen Hedramautda yetisdirilir Bostanciliq ve terevezcilik yemenlilerin qedim peselerinden sayilir Heyvandarliq kend teserrufatinin en zeif inkisaf etmis sahesidir Tebii yem bazasinin cox mehdud olmasi bu sahenin inkisafini lengidir Ereb olkelerinin ekseriyyetinden ferqli olaraq Yemende qaramalin zebu cinsinin saxlanmasi xususi ehemiyyet kesb edir Deve saxlanilmasinin da ehemiyyeti boyukdur Edebiyyat RedakteSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Yemen cografiyasi amp oldid 6065607, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.