Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Vurğu — nitqdə sözlərin və ya cümlələrin tələffüzü zamanı müəyyən bir hecanın və ya sözün digərlərinə nisbətən daha qüvvətli və ya yüksək tonla ifadə edilməsidir. Bu, dinləyicinin diqqətini cəlb etmək və məna çalarlarını vurğulamaq üçün istifadə olunur. Vurğu, dilin fonetik xüsusiyyətlərindən biri olaraq, sözlərin və cümlələrin düzgün anlaşılmasında mühüm rol oynayır. Azərbaycan dilində vurğunun əsasən üç növü mövcuddur: heca vurğusu, məntiqi vurğu və həyəcanlı vurğu. Heca vurğusu, sözdə hecalardan birinin digərlərinə nisbətən daha qüvvətli tələffüz edilməsidir. Məntiqi vurğu, cümlə daxilində müəyyən bir sözün digər sözlərə nisbətən daha qüvvətli deyilməsi ilə yaranır və danışanın fikrini vurğulamaq istədiyi sözə diqqət çəkmək məqsədi daşıyır. Həyəcanlı vurğu isə danışanın emosional vəziyyətini ifadə etmək üçün istifadə olunur və adətən intonasiya ilə müşayiət olunur. Vurğunun düzgün istifadəsi nitqin aydınlığı və anlaşıqlılığı üçün vacibdir. Sözlərin və cümlələrin mənasını dəqiq çatdırmaq üçün vurğu qaydalarına riayət etmək önəmlidir. Bu, həm də dilin fonetik xüsusiyyətlərinin qorunmasına və zənginliyinin saxlanmasına kömək edir. Vurğunu müəyyən etmək üçün sözü və ya cümləni təkrar-təkrar tələffüz edərək, hansı heca və ya sözün daha qüvvətli deyildiyini müşahidə etmək olar. Bu üsul, xüsusilə yeni sözləri öyrənərkən və ya düzgün tələffüzü təmin etmək istəyərkən faydalıdır. Beləliklə, vurğu, nitqin ifadəliliyini və dinləyiciyə təsirini gücləndirən vacib bir fonetik vasitədir.
Vurğunun növləri
Heca vurğusu
Azərbaycan dilində heca vurğusu, söz daxilində hecalardan birinin digərlərinə nisbətən daha qüvvətli və ya yüksək tonla tələffüz edilməsidir. Bu vurğu, sözün mənasını və düzgün tələffüzünü anlamaqda mühüm rol oynayır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan dilində heca vurğusu sabitdir və əksər hallarda sözün son hecasına düşür. Məsələn, "ata", "oğul", "yaşayış" kimi sözlərdə vurğu son hecadadır. Azərbaycan dilində bəzi şəkilçilər vurğu qəbul etmir. Məsələn, inkar şəkilçiləri (-m, -mə, -ma), sual şəkilçiləri (-mı, -mu, -mi, -mü), birgəlik bildirən (-la, -lə) və şərt şəkli (-sa, -sə) şəkilçiləri vurğu qəbul etməyən şəkilçilərə misaldır. Bu halda vurğu, həmin şəkilçilərdən əvvəlki hecaya düşür. Heca vurğusunun düzgün istifadəsi nitqin aydınlığı və anlaşıqlılığı üçün vacibdir. Sözlərin və cümlələrin mənasını dəqiq çatdırmaq üçün vurğu qaydalarına riayət etmək önəmlidir. Bu, həm də dilin fonetik xüsusiyyətlərinin qorunmasına və zənginliyinin saxlanmasına kömək edir.
Həyəcanlı vurğu
Həyəcanlı vurğu, nitqin emosionallığını artıran vasitələrdən biridir. Bu vurğu növü, danışanın hiss və həyəcanlarını ifadə etmək üçün cümlədə və ya abzasda müəyyən sözlərin və ya ifadələrin daha həyəcanlı və vurğulu şəkildə deyilməsidir. Məsələn, "Nə gözəl gün!" cümləsində "gözəl" sözü həyəcanlı vurğu ilə deyildikdə, danışanın heyranlığını və sevincini ifadə edir. Həyəcanlı vurğu, məntiqi vurğudan fərqlənir. Məntiqi vurğu, cümlədə müəyyən bir sözün digərlərinə nisbətən daha qüvvətli deyilməsi ilə yaranır və bu, danışanın fikrini vurğulamaq istədiyi sözə diqqət çəkmək məqsədi daşıyır. Həyəcanlı vurğu isə daha çox emosional vəziyyəti, hiss və həyəcanları ifadə etmək üçün istifadə olunur. Həyəcanlı vurğu, nitqin təsir gücünü artırmaq və dinləyicinin diqqətini cəlb etmək üçün mühüm rol oynayır. Bu vurğu növü, xüsusilə, ədəbiyyat və teatr sənətində, eləcə də gündəlik danışıqda hiss və həyəcanların ifadəsində geniş istifadə olunur. Doğru istifadə edildikdə, həyəcanlı vurğu nitqin ifadəliliyini və anlaşıqlılığını artırır. Nəticə etibarilə, həyəcanlı vurğu, danışanın emosional vəziyyətini və hisslərini ifadə etmək üçün vacib bir vasitədir. Onun düzgün və yerində istifadəsi, nitqin təsirliyini və dinləyiciyə çatdırılmaq istenilən mesajın aydınlığını təmin edir. Bu səbəbdən, həyəcanlı vurğunun xüsusiyyətlərini və istifadəsini anlamaq, effektiv ünsiyyət qurmaq üçün əhəmiyyətlidir.
Məntiqi vurğu
Məntiqi vurğu, cümlə daxilində müəyyən bir sözün digər sözlərə nisbətən daha qüvvətli tələffüz edilməsidir. Bu vurğu növü, danışanın fikrini vurğulamaq istədiyi sözə diqqət çəkmək məqsədi daşıyır. Məntiqi vurğu, cümlənin mənasını və dinləyicinin diqqətini yönləndirmək üçün mühüm rol oynayır. Cümlədə məntiqi vurğunun yeri, danışanın məqsədinə və ifadə etmək istədiyi məna çalarına görə dəyişə bilər. Məsələn, "Mən sabah kəndə gedəcəyəm" cümləsində vurğu müxtəlif sözlərə düşərək mənanı dəyişə bilər: "Mən sabah kəndə gedəcəyəm" (gedəcək şəxs mənəm) "Mən sabah kəndə gedəcəyəm" (gedəcəyim zaman sabahdır) "Mən sabah kəndə gedəcəyəm" (gedəcəyim yer kənddir) Bu nümunələr göstərir ki, məntiqi vurğu cümlənin məzmununu və dinləyicinin qavrayışını əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər. Məntiqi vurğunun düzgün istifadəsi, nitqin aydınlığı və təsirliliyini artırır. Danışan və ya oxuyan şəxs, materialı yaxşı başa düşməli və dinləyicilərin onu düzgün qavramasını təmin etmək üçün məntiqi vurğudan səmərəli istifadə etməlidir. Bu, dinləyicilərin diqqətini cəlb etməyə və fikirlərin daha inandırıcı şəkildə çatdırılmasına kömək edir. Məntiqi vurğunu ifadə etmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə olunur: səs tonunun artırılması və ya azaldılması, danışıq sürətinin dəyişdirilməsi, fasilələrdən istifadə və jestlər kimi. Bu üsulların uyğun şəkildə tətbiqi, nitqin ifadəliliyini və dinləyiciyə təsirini gücləndirir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Könül Qəhrəmanova. "MÜRƏKKƏB SÖZLƏRDƏ VURĞU MƏSƏLƏSİNƏ DAİR" (PDF) (az.). anl.az. 2019. 2025-01-22 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 22 yan 2025.
- A]ayev Mehdi. "Vurğu". wordpress.com (az.). Mart 8, 2018Yazar. 22 yan 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yan 2025.
- Sərvər Şirinov. "Azərbaycan dilində heca vurğusu və ya ahəng qanunu məsələlərinə yeni baxış". http://www.anl.az/ (az.). 28 sentyabr, 2016. 2025-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yan 2025.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vurgu nitqde sozlerin ve ya cumlelerin teleffuzu zamani mueyyen bir hecanin ve ya sozun digerlerine nisbeten daha quvvetli ve ya yuksek tonla ifade edilmesidir Bu dinleyicinin diqqetini celb etmek ve mena calarlarini vurgulamaq ucun istifade olunur Vurgu dilin fonetik xususiyyetlerinden biri olaraq sozlerin ve cumlelerin duzgun anlasilmasinda muhum rol oynayir Azerbaycan dilinde vurgunun esasen uc novu movcuddur heca vurgusu mentiqi vurgu ve heyecanli vurgu Heca vurgusu sozde hecalardan birinin digerlerine nisbeten daha quvvetli teleffuz edilmesidir Mentiqi vurgu cumle daxilinde mueyyen bir sozun diger sozlere nisbeten daha quvvetli deyilmesi ile yaranir ve danisanin fikrini vurgulamaq istediyi soze diqqet cekmek meqsedi dasiyir Heyecanli vurgu ise danisanin emosional veziyyetini ifade etmek ucun istifade olunur ve adeten intonasiya ile musayiet olunur Vurgunun duzgun istifadesi nitqin aydinligi ve anlasiqliligi ucun vacibdir Sozlerin ve cumlelerin menasini deqiq catdirmaq ucun vurgu qaydalarina riayet etmek onemlidir Bu hem de dilin fonetik xususiyyetlerinin qorunmasina ve zenginliyinin saxlanmasina komek edir Vurgunu mueyyen etmek ucun sozu ve ya cumleni tekrar tekrar teleffuz ederek hansi heca ve ya sozun daha quvvetli deyildiyini musahide etmek olar Bu usul xususile yeni sozleri oyrenerken ve ya duzgun teleffuzu temin etmek isteyerken faydalidir Belelikle vurgu nitqin ifadeliliyini ve dinleyiciye tesirini guclendiren vacib bir fonetik vasitedir 1 Mundericat 1 Vurgunun novleri 1 1 Heca vurgusu 1 2 Heyecanli vurgu 1 3 Mentiqi vurgu 2 Hemcinin bax 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerVurgunun novleriredakteHeca vurgusuredakte Azerbaycan dilinde heca vurgusu soz daxilinde hecalardan birinin digerlerine nisbeten daha quvvetli ve ya yuksek tonla teleffuz edilmesidir Bu vurgu sozun menasini ve duzgun teleffuzunu anlamaqda muhum rol oynayir Umumiyyetle Azerbaycan dilinde heca vurgusu sabitdir ve ekser hallarda sozun son hecasina dusur Meselen ata ogul yasayis kimi sozlerde vurgu son hecadadir Azerbaycan dilinde bezi sekilciler vurgu qebul etmir Meselen inkar sekilcileri m me ma sual sekilcileri mi mu mi mu birgelik bildiren la le ve sert sekli sa se sekilcileri vurgu qebul etmeyen sekilcilere misaldir Bu halda vurgu hemin sekilcilerden evvelki hecaya dusur Heca vurgusunun duzgun istifadesi nitqin aydinligi ve anlasiqliligi ucun vacibdir Sozlerin ve cumlelerin menasini deqiq catdirmaq ucun vurgu qaydalarina riayet etmek onemlidir Bu hem de dilin fonetik xususiyyetlerinin qorunmasina ve zenginliyinin saxlanmasina komek edir 2 Heyecanli vurguredakte Heyecanli vurgu nitqin emosionalligini artiran vasitelerden biridir Bu vurgu novu danisanin hiss ve heyecanlarini ifade etmek ucun cumlede ve ya abzasda mueyyen sozlerin ve ya ifadelerin daha heyecanli ve vurgulu sekilde deyilmesidir Meselen Ne gozel gun cumlesinde gozel sozu heyecanli vurgu ile deyildikde danisanin heyranligini ve sevincini ifade edir Heyecanli vurgu mentiqi vurgudan ferqlenir Mentiqi vurgu cumlede mueyyen bir sozun digerlerine nisbeten daha quvvetli deyilmesi ile yaranir ve bu danisanin fikrini vurgulamaq istediyi soze diqqet cekmek meqsedi dasiyir Heyecanli vurgu ise daha cox emosional veziyyeti hiss ve heyecanlari ifade etmek ucun istifade olunur Heyecanli vurgu nitqin tesir gucunu artirmaq ve dinleyicinin diqqetini celb etmek ucun muhum rol oynayir Bu vurgu novu xususile edebiyyat ve teatr senetinde elece de gundelik danisiqda hiss ve heyecanlarin ifadesinde genis istifade olunur Dogru istifade edildikde heyecanli vurgu nitqin ifadeliliyini ve anlasiqliligini artirir Netice etibarile heyecanli vurgu danisanin emosional veziyyetini ve hisslerini ifade etmek ucun vacib bir vasitedir Onun duzgun ve yerinde istifadesi nitqin tesirliyini ve dinleyiciye catdirilmaq istenilen mesajin aydinligini temin edir Bu sebebden heyecanli vurgunun xususiyyetlerini ve istifadesini anlamaq effektiv unsiyyet qurmaq ucun ehemiyyetlidir Mentiqi vurguredakte Mentiqi vurgu cumle daxilinde mueyyen bir sozun diger sozlere nisbeten daha quvvetli teleffuz edilmesidir Bu vurgu novu danisanin fikrini vurgulamaq istediyi soze diqqet cekmek meqsedi dasiyir Mentiqi vurgu cumlenin menasini ve dinleyicinin diqqetini yonlendirmek ucun muhum rol oynayir Cumlede mentiqi vurgunun yeri danisanin meqsedine ve ifade etmek istediyi mena calarina gore deyise biler Meselen Men sabah kende gedeceyem cumlesinde vurgu muxtelif sozlere duserek menani deyise biler Men sabah kende gedeceyem gedecek sexs menem Men sabah kende gedeceyem gedeceyim zaman sabahdir Men sabah kende gedeceyem gedeceyim yer kenddir Bu numuneler gosterir ki mentiqi vurgu cumlenin mezmununu ve dinleyicinin qavrayisini ehemiyyetli derecede tesir ede biler Mentiqi vurgunun duzgun istifadesi nitqin aydinligi ve tesirliliyini artirir Danisan ve ya oxuyan sexs materiali yaxsi basa dusmeli ve dinleyicilerin onu duzgun qavramasini temin etmek ucun mentiqi vurgudan semereli istifade etmelidir Bu dinleyicilerin diqqetini celb etmeye ve fikirlerin daha inandirici sekilde catdirilmasina komek edir Mentiqi vurgunu ifade etmek ucun muxtelif usullardan istifade olunur ses tonunun artirilmasi ve ya azaldilmasi danisiq suretinin deyisdirilmesi fasilelerden istifade ve jestler kimi Bu usullarin uygun sekilde tetbiqi nitqin ifadeliliyini ve dinleyiciye tesirini guclendirir 3 Hemcinin baxredakteFonetika Orfoqrafiya Orfoepiya Aheng qanunuIstinadlarredakte Konul Qehremanova MUREKKEB SOZLERDE VURGU MESELESINE DAIR PDF az anl az 2019 2025 01 22 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 22 yan 2025 A ayev Mehdi Vurgu wordpress com az Mart 8 2018Yazar 22 yan 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 yan 2025 Server Sirinov Azerbaycan dilinde heca vurgusu ve ya aheng qanunu meselelerine yeni baxis http www anl az az 28 sentyabr 2016 2025 01 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 yan 2025 Xarici kecidlerredakte Menbe https az wikipedia org w index php title Vurgu amp oldid 8087896