Velosiraptor (mənası: tez tutan). - Təbaşir dövrünün sonlarında, təqribən 75-71 milyon il əvvəl yaşamış dromeozavrid teropod dinozavr cinsi. Keçmişdə başqa növlərinin də təyin edilməsinə baxmayaraq iki növü hal-hazırda tanınır. Cinsin təsvirində əsas götürülən növ V. mongoliensisdir; bu növün qalıqları Monqolustandan tapılıb. İkinci növ - V. osmolskae2008-ci ildəÇininDaxili Monqolustan Muxtar Rayonundan tapılan kəllə materialı üçün seçilib.
Deynonix və Axillobator kimi başqa dromeozavridlərdən kiçik olan velosiraptor yenə də eyni anatomik cəhətlərin bir çoxunu daşıyır. O, uzun quyruğu və hər ayağının dal hissəsindəki geniş hilal şəklindəki pəncə ilə (fikirləşilir ki, ovu tutmaq üçün istifadə edilib) ikiayaqlı, lələkli ətyeyən heyvan velosiraptor başqa dromeozavridlərdən dik burnu ilə uzun və alçaq kəlləsi ilə fərqləndirilə bilər.
Velosiraptor (əsasən raptor olaraq qısaldılır) Yurasik Parkı filmindəki önəmli roluna görə geniş ictimaiyyətə ən çox məlum olan dinozavr cinslərindən biridir. Filmlərdə o, anatomik yanlışlıqlarla verilib; həqiqətdə olduğundan daha böyükdür və lələkləri yoxdur. Bu yanlışlıqlardan bəziləri filmlərdəkı başın böyük təpəsi ilə birlikdə göstərir ki, filmlərdəki dinozavrlar həqiqətdə Deynonixə uyğun düzəldilib. Velasiraptor dromeozavridlər arasında ən çox sayda - 12-dən çox təsvir edilmiş qalıq skeletləri ilə paleontologistlərin yaxşı tanıdığı dinozavrdır. Bir xüsusilə məşhur nümunə Velosiraptoru Protoseratopsla döyüşərkən təsvir edir.
Kəşf edilməsinin tarixi
1924-cü ildən V. monqoliensisin kəlləsi və onunla əlaqələndirilən caynağın diaqramı
Amerika Təbiət Tarixi Muzeyinin Xarici Monqolustandakı Qobu səhrasına ekspedisiyası zamanı, 11 avqust 1923-cü ildə Pyotr Kaysen elmə məlum olan ilk Velosiraptor qalığını aşkar edib: raptorun ikinci ayaq barmağının caynaqları ilə (AMNH 6515) əlaqələndirilən əzik, ancaq tam kəllə. 1924-cü ildə muzeyin prezidenti Henri Feyefild Ozborn kəllə və caynağı (o, bunun əlin caynağı olduğunu fərz edirdi) yeni cins - Velosiraptoru təyin edən növ olaraq qeyd etdi. Bu ad Latın sözləri velox ('sürətli') and raptor ('oğru' və ya 'soyğunçu') sözlərindən törəyib və heyvanın sürətli hərəkətinə və ətyeyən kimi qidalanmasına əsaslanır. Ozborn cinsin təsvirində əsas götürülən növü - V. mongoliensisi aid olduğu ölkənin - Monqolustanın adına uyğun adlandırdı. O ilin əvvəllərində Ozborn heyvanın adını məşhur məqalədə "Ovoraptor djadochtari" kimi çəkmişdi. (Oviraptorla qarışdırılmamalıdır.) Ancaq "Ovoraptor" adı elmi jurnalda çap edilmədiyindən və ya elmi təsvir ilə müşayiət edilmədiyindən nomen nudum hesab edilir və Velosiraptor adı əsas götürülür.
Soyuq müharibə dövründə Şimali Amerika komandalarının kommunist Monqolustana buraxılmadığı zaman Sovet və polyak alimlər monqol həmkarları ilə birlikdə Velosiraptorun bir çox növlərini aşkar ediblər. Onların ən məşhuru 1971-ci ildə polyak-monqol komandası tərəfindən kəşf edilmiş əfsanəvi "Döyüşən dinozavrlar" örnəyinin (GIN 100/25) bir hissəsidir. Qalıntı tək Protoseratopsa qarşı döyüşün ortasında olan tək Velosiraptoru özündə əks etdirir. Bu örnək Monqolustanın milli xəzinəsi hesab edilir, ancaq 2000-ci ildə o, Nyu York şəhərindəki Amerika Təbiət Tarixi Muzeyinə müvəqqəti sərgi üçün borc olaraq verilib.
1988-1990-cı illər arasında çinli və kanadalıların ortaq komandası Şimali Çində Velosiraptorun qalıqlarını tapdı. Amerika alimləri 1990-cı ildə Monqolustana qayıtdı və Qobuya Amerika Təbiət Tarixi Muzeyi və Monqolustan Elmlər Akademiyasının apardığı monqol və amerikanların ortaq ekspedisiyası bir neçə yaxşı qorunmuş skeletləri aşkar etdi. Belə bir nümunəyə (IGM 100/980) Norelin komandası tərəfindən "Ichabodcraniosaurus" ləqəbi verildi. Ona görə ki xeyli tamamlanmış bu nümunə kəlləsi olmadan tapılmışdı. (Vaşinqton İrvinqin İkobad Kreyn obrazına eyham kimi) Bu nümunə Velociraptor monqoliensisə aid ola bilər, ancaq Norel və Makoviki nəticə çıxardı ki, nümunə əminliklə bunu demək üçün kifayət qədər bütöv deyil və elmi təsvir gözləyir.
Çin-Belçika Dinozavr Ekspediyaları tərəfindən 1999-cu ildə tapılan əng sümüyü və gözyaşı sümüyünün Velosiraptora aid olduğu, ancaq növün təsvirində əsas götürülən V. monqoliensisa aid olmadığı aşkar edildi. Paskal Qodefro və onun həmkarları bu sümükləri 2008-ci ildə V. osmolskae (polyak paleontologist Halşka Osmolskaya ithafən) adlandırdı.
Mənşəyi
Amerika Təbiət Tarixi Muzeyindəki sərgidə V. mongoliensisin kəlləsi
Velociraptor mongoliensisin bilinən bütün nümunələri Monqolustanın Umneqov əyalətinin Djadoxta formasiyasında tapılıb. Velosiraptorun nümunələri Monqolustanın bir az gənc olan Barun Qoyot formasiyasında da qeydə alınıb, ancaq bunlar qeyri-müəyyəndir və əlaqədar cinsə aid ola bilər. Bu geoloji formasiyaların Son Təbaşir dövrünün Kampaniyen mərhələsinə (83-70 milyon il bundan əvvəl) aid olması fikirləşilir.
V. mongoliensis Djadoxtanın ən məşhur və məhsuldar mövqeylərinin çoxunda tapılıb. Bu növ Bayanzakda kəşf edilib, "Döyüşən dinozavrlar" isə Tuqriq ərazisində tapılıb. Barun Qoyotun Xulsan və Xermin Çav kimi ərazilərində Velosiraptora və ya oxşar cinsə aid olması ehtimal edilən qalıqlar var. Yeniyetmə V. mongoliensisə aid edilən dişlər və natamam qalıqlar Djadoxta formasiyası ilə çağdaş olan və Çinin Daxili Monqolustan Muxtar Rayonunda məhsuldar yer olan Bayan Mandahu formasiyasında qeydə alınıb. Ancaq bu qalıntılar 2008-ci ildəki kimi hazırlanmayıb və tədqiqi edilməyib. Bayan Mandahu formasiyasından olan natamam yetkin kəllə ayrı növə - Velociraptor osmolskaeyə aid edilib.
Paleoekologiyası
V. mongoliensis ətraf mühitdə
Velosiraptor qalıqlarının olduğu qalıntı yerlərinin hamısı duz təpələri və xaotik axınları ilə yalnız quraq mühitdir, ancaq Barun Qoyot mühiti daha qədim Djadoxtadan bir az daha nəmdir. Bəzi bütöv qalıntıların vəziyyəti və həm də daha çox quruluşsuz qumdaşı çöküntülərinin içərisində saxlanılması şəkli göstərir ki, bir çox nümayəndələr üç mühit üçün ümumi olan Qum Fırtınası hadisələrində canlı şəkildə basdırılıb.
Eyni cinsin çox nümayəndəsi bu formasiyaların arasında mövcud olub, ancaq onlar növ səviyyəsində fərqlənir. Məsələn, Velociraptor mongoliensis, Protoceratops andrewsi və Pinacosaurus grangeri Djadoxtada məskunlaşıb, Bayan Mandahu isə Velociraptor osmolskae, Protoceratops hellenikorhinus və Pinacosaurus mephistocephalusun evidir. Növ tərkibindəki bu müxtəlifliklər coğrafi baxımdan bir-birinə yaxın olan iki formasiyanı ayıran təbii səddə görə ola bilər. Ancaq bu ərazilərdə xüsusi fauna tərkibində dəyişiklikləri yarada biləcək hər hansı bir səddin bilinməməsinə görə bu müxtəlifliklər onların mövcudiyyəti arasında cüzi zaman fərqini göstərir.
V. mongoliensis kimi eyni ərazidən bilinən başqa dinozavrlara troodontid Saurornithoides mongoliensis, oviraptorid Oviraptor philoceratops və dromaeosaurid Mahakala omnogovae daxildir. V. osmolskae isə seratopsianın bir növü Magnirostris dodsoni ilə və həm də oviraptorid Machairasaurus leptonychus və dromaeozavrid Linheraptor exquisitus ilə bir ərazidə yaşayıb.
İstinadlar
↑ Osborn, Henry F. (1924a). "Three new Theropoda, Protoceratops zone, central Mongolia". American Museum Novitates. 144: 1–12. hdl:2246/3223.
↑ Godefroit, Pascal; Currie, Philip J.; Li, Hong; Shang, Chang Yong; Dong, Zhi-ming (2008). "A new species of Velociraptor (Dinosauria: Dromaeosauridae) from the Upper Cretaceous of northern China". Journal of Vertebrate Paleontology. 28 (2): 432–438. doi:10.1671/0272-4634(2008)28[432:ANSOVD]2.0.CO;2.
"Deinonychus". İstifadə tarixi: 2015-01-30.
Osborn, Henry F. (1924b). "The discovery of an unknown continent". Natural History. 24: 133–149.
Barsbold, Rinchen (1983). "Carnivorous dinosaurs from the Cretaceous of Mongolia". Transactions of the Joint Soviet-Mongolian Paleontological Expedition. 19: 5–119.
Kielan-Jaworowska, Zofia; Barsbold, Rinchen (1972). "Narrative of the Polish-Mongolian Paleontological Expeditions". Paleontologica Polonica. 27: 5–13.
↑ Barsbold, Rinchen (1974). "Saurornithoididae, a new family of theropod dinosaurs from Central Asia and North America". Paleontologica Polonica. 30: 5–22.
American Museum of Natural History (c. 2000). "Fighting Dinosaurs: New Discoveries from Mongolia: Exhibition Highlights". İstifadə tarixi: 2010-08-20.
↑ Jerzykiewicz, Tomasz; Currie, Philip J.; Eberth, David A.; Johnston, P.A.; Koster, E.H.; Zheng, J.-J. (1993). . Canadian Journal of Earth Sciences. 30 (10): 2180–2195. doi:10.1139/e93-190. 2017-11-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-01.
↑ Norell, Mark A.; Makovicky, Peter J. (1999). "Important features of the dromaeosaurid skeleton II: information from newly collected specimens of Velociraptor mongoliensis". American Museum Novitates. 3282: 1–45. hdl:2246/3025.
Norell, Mark A.; Makovicky, Peter J. (1997). "Important features of the dromaeosaur skeleton: information from a new specimen". American Museum Novitates. 3215: 1–28. hdl:2246/3557.
Novacek, Michael J. (1996). Dinosaurs of the Flaming Cliffs. New York: Anchor Books. ISBN 0-385-47774-0.
Weishampel, David B.; Barrett, Paul M.; Coria, Rodolfo A.; Le Loueff, Jean; Xu, Xing; Zhao, Xijin; Sahni, Ashok; Gomani, Emily M.P.; Noto, Christopher N. (2004). Dinosaur distribution // In Weishampel, David B.; Dodson, Peter; Osmólska, Halszka (eds.). The Dinosauria (Second). Berkeley: University of California Press. 517–606. ISBN0-520-24209-2.
Nicholas R. Longrich, Philip J. Currie, Dong Zhi-Ming (2010). "A new oviraptorid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of Bayan Mandahu, Inner Mongolia". Palaeontology. 53 (5): 945–960. doi:10.1111/j.1475-4983.2010.00968.x.
↑ Jerzykiewicz, Tomasz; Russell, Dale A. (1991). "Late Mesozoic stratigraphy and vertebrates of the Gobi Basin". Cretaceous Research. 12 (4): 345–377. doi:10.1016/0195-6671(91)90015-5.
Osmólska, Halszka (1997). Barun Goyot Formation // In Currie, Philip J.; Padian, Kevin (eds.). Encyclopedia of Dinosaurs. San Diego: Academic Press. 41. ISBN0-12-226810-5.
↑ Nicholas R. Longrich, Philip J. Currie, Dong Zhi-Ming (2010). "A new oviraptorid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of Bayan Mandahu, Inner Mongolia". Palaeontology. 53 (5): 945–960. doi:10.1111/j.1475-4983.2010.00968.x.
Xarici keçidlər
VikianbardaVelosiraptor ilə əlaqəli mediafayllar var.
VikinövlərdəVelosiraptor ilə əlaqəli məlumatlar var.
American Museum of Natural History. "Fighting Dinosaurs: New Discoveries from Mongolia: Videos." c.2000. Three videos related to a fight between Protoceratops and Velociraptor.
Hartman, Scott. "Velociraptor." 2006-05-02 at the Wayback Machine SkeletalDrawing.com. Several artistic renditions of Velociraptor.
Western Australian Museum - Dinosaur Discovery - Fight to the death
September 12, 2021
velosiraptor, vyominq, dinozavr, mərkəzində, quraşdırılmış, modelelmi, təsnifataləmi, heyvanlartip, xordalılaryarımdəstə, terepodfəsilə, dromeozavridyarımfəsilə, incins, ozborn, 1924, növ, mongoliensis, ozborn, 1924, osmolskae, godefroit, 2008, elmi, adıcinsin. VelosiraptorVyominq Dinozavr Merkezinde qurasdirilmis modelElmi tesnifatAlemi HeyvanlarTip XordalilarYarimdeste TerepodFesile DromeozavridYarimfesile VelosiraptorinCins Velosiraptor Ozborn 1924 Nov 1 V mongoliensis Ozborn 1924 2 V osmolskae Godefroit et al 2008 Elmi adiCinsin tesvirinde esas goturulen nov Velociraptor mongoliensis Ozborn 1924 VikinnovlerdetesnifatVikianbardaaxtarUTMS 1 NCBI 1 Velosiraptor menasi tez tutan 1 Tebasir dovrunun sonlarinda teqriben 75 71 milyon il evvel yasamis dromeozavrid teropod dinozavr cinsi 2 Kecmisde basqa novlerinin de teyin edilmesine baxmayaraq iki novu hal hazirda taninir Cinsin tesvirinde esas goturulen nov V mongoliensisdir bu novun qaliqlari Monqolustandan tapilib Ikinci nov V osmolskae 2008 ci ilde Cinin Daxili Monqolustan Muxtar Rayonundan tapilan kelle materiali ucun secilib Deynonix ve Axillobator kimi basqa dromeozavridlerden kicik olan velosiraptor yene de eyni anatomik cehetlerin bir coxunu dasiyir O uzun quyrugu ve her ayaginin dal hissesindeki genis hilal seklindeki pence ile fikirlesilir ki ovu tutmaq ucun istifade edilib ikiayaqli lelekli etyeyen heyvan velosiraptor basqa dromeozavridlerden dik burnu ile uzun ve alcaq kellesi ile ferqlendirile biler Velosiraptor esasen raptor olaraq qisaldilir Yurasik Parki filmindeki onemli roluna gore genis ictimaiyyete en cox melum olan dinozavr cinslerinden biridir Filmlerde o anatomik yanlisliqlarla verilib heqiqetde oldugundan daha boyukdur ve lelekleri yoxdur Bu yanlisliqlardan bezileri filmlerdeki basin boyuk tepesi ile birlikde gosterir ki filmlerdeki dinozavrlar heqiqetde Deynonixe uygun duzeldilib 3 Velasiraptor dromeozavridler arasinda en cox sayda 12 den cox tesvir edilmis qaliq skeletleri ile paleontologistlerin yaxsi tanidigi dinozavrdir Bir xususile meshur numune Velosiraptoru Protoseratopsla doyuserken tesvir edir Mundericat 1 Kesf edilmesinin tarixi 2 Menseyi 2 1 Paleoekologiyasi 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerKesf edilmesinin tarixi Redakte 1924 cu ilden V monqoliensisin kellesi ve onunla elaqelendirilen caynagin diaqrami Amerika Tebiet Tarixi Muzeyinin Xarici Monqolustandaki Qobu sehrasina ekspedisiyasi zamani 11 avqust 1923 cu ilde Pyotr Kaysen elme melum olan ilk Velosiraptor qaligini askar edib raptorun ikinci ayaq barmaginin caynaqlari ile AMNH 6515 elaqelendirilen ezik ancaq tam kelle 1 1924 cu ilde muzeyin prezidenti Henri Feyefild Ozborn kelle ve caynagi o bunun elin caynagi oldugunu ferz edirdi yeni cins Velosiraptoru teyin eden nov olaraq qeyd etdi Bu ad Latin sozleri velox suretli and raptor ogru ve ya soyguncu sozlerinden toreyib ve heyvanin suretli hereketine ve etyeyen kimi qidalanmasina esaslanir Ozborn cinsin tesvirinde esas goturulen novu V mongoliensisi aid oldugu olkenin Monqolustanin adina uygun adlandirdi 1 O ilin evvellerinde Ozborn heyvanin adini meshur meqalede Ovoraptor djadochtari kimi cekmisdi Oviraptorla qarisdirilmamalidir 4 Ancaq Ovoraptor adi elmi jurnalda cap edilmediyinden ve ya elmi tesvir ile musayiet edilmediyinden nomen nudum hesab edilir ve Velosiraptor adi esas goturulur Soyuq muharibe dovrunde Simali Amerika komandalarinin kommunist Monqolustana buraxilmadigi zaman Sovet ve polyak alimler monqol hemkarlari ile birlikde Velosiraptorun bir cox novlerini askar edibler Onlarin en meshuru 1971 ci ilde polyak monqol komandasi terefinden kesf edilmis efsanevi Doyusen dinozavrlar orneyinin GIN 100 25 bir hissesidir Qalinti tek Protoseratopsa qarsi doyusun ortasinda olan tek Velosiraptoru ozunde eks etdirir 5 6 7 Bu ornek Monqolustanin milli xezinesi hesab edilir ancaq 2000 ci ilde o Nyu York seherindeki Amerika Tebiet Tarixi Muzeyine muveqqeti sergi ucun borc olaraq verilib 8 Skelet modeli Brussel 1988 1990 ci iller arasinda cinli ve kanadalilarin ortaq komandasi Simali Cinde Velosiraptorun qaliqlarini tapdi 9 Amerika alimleri 1990 ci ilde Monqolustana qayitdi ve Qobuya Amerika Tebiet Tarixi Muzeyi ve Monqolustan Elmler Akademiyasinin apardigi monqol ve amerikanlarin ortaq ekspedisiyasi bir nece yaxsi qorunmus skeletleri askar etdi 10 11 Bele bir numuneye IGM 100 980 Norelin komandasi terefinden Ichabodcraniosaurus leqebi verildi Ona gore ki xeyli tamamlanmis bu numune kellesi olmadan tapilmisdi Vasinqton Irvinqin Ikobad Kreyn obrazina eyham kimi 12 Bu numune Velociraptor monqoliensise aid ola biler ancaq Norel ve Makoviki netice cixardi ki numune eminlikle bunu demek ucun kifayet qeder butov deyil ve elmi tesvir gozleyir 10 Cin Belcika Dinozavr Ekspediyalari terefinden 1999 cu ilde tapilan eng sumuyu ve gozyasi sumuyunun Velosiraptora aid oldugu ancaq novun tesvirinde esas goturulen V monqoliensisa aid olmadigi askar edildi Paskal Qodefro ve onun hemkarlari bu sumukleri 2008 ci ilde V osmolskae polyak paleontologist Halska Osmolskaya ithafen adlandirdi 2 Menseyi Redakte Amerika Tebiet Tarixi Muzeyindeki sergide V mongoliensisin kellesi Velociraptor mongoliensisin bilinen butun numuneleri Monqolustanin Umneqov eyaletinin Djadoxta formasiyasinda tapilib Velosiraptorun numuneleri Monqolustanin bir az genc olan Barun Qoyot formasiyasinda da qeyde alinib 13 ancaq bunlar qeyri mueyyendir ve elaqedar cinse aid ola biler 14 Bu geoloji formasiyalarin Son Tebasir dovrunun Kampaniyen merhelesine 83 70 milyon il bundan evvel 15 aid olmasi fikirlesilir 16 V mongoliensis Djadoxtanin en meshur ve mehsuldar movqeylerinin coxunda tapilib Bu nov Bayanzakda kesf edilib 1 Doyusen dinozavrlar ise Tuqriq erazisinde tapilib 7 Barun Qoyotun Xulsan ve Xermin Cav kimi erazilerinde Velosiraptora ve ya oxsar cinse aid olmasi ehtimal edilen qaliqlar var 17 Yeniyetme V mongoliensise aid edilen disler ve natamam qaliqlar Djadoxta formasiyasi ile cagdas olan ve Cinin Daxili Monqolustan Muxtar Rayonunda mehsuldar yer olan Bayan Mandahu formasiyasinda qeyde alinib 9 Ancaq bu qalintilar 2008 ci ildeki kimi hazirlanmayib ve tedqiqi edilmeyib 2 Bayan Mandahu formasiyasindan olan natamam yetkin kelle ayri nove Velociraptor osmolskaeye aid edilib 2 Paleoekologiyasi Redakte V mongoliensis etraf muhitde Velosiraptor qaliqlarinin oldugu qalinti yerlerinin hamisi duz tepeleri ve xaotik axinlari ile yalniz quraq muhitdir ancaq Barun Qoyot muhiti daha qedim Djadoxtadan bir az daha nemdir 16 Bezi butov qalintilarin veziyyeti ve hem de daha cox qurulussuz qumdasi cokuntulerinin icerisinde saxlanilmasi sekli gosterir ki bir cox numayendeler uc muhit ucun umumi olan Qum Firtinasi hadiselerinde canli sekilde basdirilib 2 Eyni cinsin cox numayendesi bu formasiyalarin arasinda movcud olub ancaq onlar nov seviyyesinde ferqlenir Meselen Velociraptor mongoliensis Protoceratops andrewsi ve Pinacosaurus grangeri Djadoxtada meskunlasib Bayan Mandahu ise Velociraptor osmolskae Protoceratops hellenikorhinus ve Pinacosaurus mephistocephalusun evidir Nov terkibindeki bu muxteliflikler cografi baximdan bir birine yaxin olan iki formasiyani ayiran tebii sedde gore ola biler 2 Ancaq bu erazilerde xususi fauna terkibinde deyisiklikleri yarada bilecek her hansi bir seddin bilinmemesine gore bu muxteliflikler onlarin movcudiyyeti arasinda cuzi zaman ferqini gosterir 18 V mongoliensis kimi eyni eraziden bilinen basqa dinozavrlara troodontid Saurornithoides mongoliensis oviraptorid Oviraptor philoceratops ve dromaeosaurid Mahakala omnogovae daxildir V osmolskae ise seratopsianin bir novu Magnirostris dodsoni ile ve hem de oviraptorid Machairasaurus leptonychus ve dromaeozavrid Linheraptor exquisitus ile bir erazide yasayib 18 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 Osborn Henry F 1924a Three new Theropoda Protoceratops zone central Mongolia American Museum Novitates 144 1 12 hdl 2246 3223 1 2 3 4 5 6 Godefroit Pascal Currie Philip J Li Hong Shang Chang Yong Dong Zhi ming 2008 A new species of Velociraptor Dinosauria Dromaeosauridae from the Upper Cretaceous of northern China Journal of Vertebrate Paleontology 28 2 432 438 doi 10 1671 0272 4634 2008 28 432 ANSOVD 2 0 CO 2 Deinonychus Istifade tarixi 2015 01 30 Osborn Henry F 1924b The discovery of an unknown continent Natural History 24 133 149 Barsbold Rinchen 1983 Carnivorous dinosaurs from the Cretaceous of Mongolia Transactions of the Joint Soviet Mongolian Paleontological Expedition 19 5 119 Kielan Jaworowska Zofia Barsbold Rinchen 1972 Narrative of the Polish Mongolian Paleontological Expeditions Paleontologica Polonica 27 5 13 1 2 Barsbold Rinchen 1974 Saurornithoididae a new family of theropod dinosaurs from Central Asia and North America Paleontologica Polonica 30 5 22 American Museum of Natural History c 2000 Fighting Dinosaurs New Discoveries from Mongolia Exhibition Highlights Istifade tarixi 2010 08 20 1 2 Jerzykiewicz Tomasz Currie Philip J Eberth David A Johnston P A Koster E H Zheng J J 1993 Djadokhta Formation correlative strata in Chinese Inner Mongolia an overview of the stratigraphy sedimentary geology and paleontology and comparisons with the type locality in the pre Altai Gobi Canadian Journal of Earth Sciences 30 10 2180 2195 doi 10 1139 e93 190 2017 11 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 01 1 2 Norell Mark A Makovicky Peter J 1999 Important features of the dromaeosaurid skeleton II information from newly collected specimens of Velociraptor mongoliensis American Museum Novitates 3282 1 45 hdl 2246 3025 Norell Mark A Makovicky Peter J 1997 Important features of the dromaeosaur skeleton information from a new specimen American Museum Novitates 3215 1 28 hdl 2246 3557 Novacek Michael J 1996 Dinosaurs of the Flaming Cliffs New York Anchor Books ISBN 0 385 47774 0 Weishampel David B Barrett Paul M Coria Rodolfo A Le Loueff Jean Xu Xing Zhao Xijin Sahni Ashok Gomani Emily M P Noto Christopher N 2004 Dinosaur distribution In Weishampel David B Dodson Peter Osmolska Halszka eds The Dinosauria Second Berkeley University of California Press 517 606 ISBN 0 520 24209 2 Nicholas R Longrich Philip J Currie Dong Zhi Ming 2010 A new oviraptorid Dinosauria Theropoda from the Upper Cretaceous of Bayan Mandahu Inner Mongolia Palaeontology 53 5 945 960 doi 10 1111 j 1475 4983 2010 00968 x Gradstein Felix M Ogg James G Smith Alan G 2005 A Geologic Time Scale 2004 Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 78142 8 1 2 Jerzykiewicz Tomasz Russell Dale A 1991 Late Mesozoic stratigraphy and vertebrates of the Gobi Basin Cretaceous Research 12 4 345 377 doi 10 1016 0195 6671 91 90015 5 Osmolska Halszka 1997 Barun Goyot Formation In Currie Philip J Padian Kevin eds Encyclopedia of Dinosaurs San Diego Academic Press 41 ISBN 0 12 226810 5 1 2 Nicholas R Longrich Philip J Currie Dong Zhi Ming 2010 A new oviraptorid Dinosauria Theropoda from the Upper Cretaceous of Bayan Mandahu Inner Mongolia Palaeontology 53 5 945 960 doi 10 1111 j 1475 4983 2010 00968 x Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Velosiraptor ile elaqeli mediafayllar var Vikinovlerde Velosiraptor ile elaqeli melumatlar var American Museum of Natural History Fighting Dinosaurs New Discoveries from Mongolia Videos c 2000 Three videos related to a fight between Protoceratops and Velociraptor Hartman Scott Velociraptor Arxivlesdirilib 2006 05 02 at the Wayback Machine SkeletalDrawing com Several artistic renditions of Velociraptor Western Australian Museum Dinosaur Discovery Fight to the deathMenbe https az wikipedia org w index php title Velosiraptor amp oldid 6092946, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
