Vikipediya azad ensiklopediya Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır Lütfən məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına u

Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Urmiya soyqrimi ermeni dasnak quldur destelerinin 1918 ci ilden 1920 ci ilin apreline qeder Urmiyada azerbaycanlilara qarsi toretdiyi soyqirimlari Tarixi span Urmiya vilayetinin Sumal Serqinde Urmiya golunun kenarinda yerlesen muqavimetinin basinda Kazim xan Quscu dayanirdi O Enzel mahalinin Quscu Qarabag Qalqaci Mugatel Goyercin Qala Necefabad Bari ve basqa kendlerin agsaqqallari terefinden basci teyin olunur Kazim Xan Azerbaycanin yetirdiyi boyuk ovladlarindan biri olmus ve Xalq icinden cixan sade savadsiz bir kendli olmasina baxmiyaraq Xalqin sevimli bir qehremanina cevirilmisdir Kazim xan olduqca qocaq doyuscul iradeli ve gozel serkerde olmus ve Urmu Soyqirimi baslandigindan beri Ismayil Aga Simitqonun basciligiyla Kurdlerin Azerbaycan Turklerine qarsi toretdiyi Soyqirimina dek Enzel mahalinin adlari cekilen kendlerin ehalisini Goyercin qala kendinin yaninda ve Urmu Golunun sahil yaxininliginda yerlesen Qirxlar Qalasinda Kazim Dasi oz basina topluyaraq onlarin icinden silahli desteler yaratmis ve onlarin vasitesile ehalini Ermeni Asuri ve sonralar Kurdlerin qetliamindan qorumusdur Kazim xanin gosterisile Qalada silah ve savasa lazim olan sursat ve hetta kicik qayiqlar duzelirdi Qeyd etmek lazimdir ki onun yaradigi doyuscu desteleri dusmana coxlu agir zerbeler yetirib ve onlarin icinde boyuk bir qorxu yaratmisdir Urmu soyqirimindan qurtulan kendler tekce Kazim Xanin qoruyub saxladigi bu kendler olmusdur Kazim Xanin dusmana qarsi hereketinin baslangici Marsimonun Simitqo elile oldurulmesinden sonra Asuri Ermenilerin Salmasdan Urmuya qacarken Kazim Xan onlarin 40 neferlik bir silahli destesini Quscu kendinde mehv ederek onlarin silahlarinin alinmasiyla olmusdur Bu hadiseden sonra Petros Aga 27 mart 1918 ci ilde Ferverdin ayinin 7 sinde boyuk ordu ve agir silahlarla Quscu kendi basda olmaqla Enzel mahalina hucum edir quscululr tam qeyret ve qehremanliqla bu quduzlarin qarsisinda muqavimet gosterib qorxuya yol vermeden seref mucadilesi vermsiler Umudlari her yandan kesilen ve hec bir yandan yardim gelmediyini bilen muqavimet destesi kend ehalisini kendden cixararaq onlari tehlukeden qurtarmis ve sonrada ozleri daglara cekilmis Qarabag kendine getmisler Dusman Qarabaga hucum edir lakin ehalinin muqavimeti cox ola bilmemis bir coxu Goyercin Qalaya dogru yeni Qirxlar Qalasina gedir bir bolumude daglara qacirlar Salmasa qacanlar yolda Asuri Ermeni dasnaqlari terefinden tamamen qetle yetirilib ve ya esir dusmusler Bu hadiselerden sonra bu mahalin kend ehalisi tamamen Qirxlar Qalasina toplasib Kazim Xanin basciligiyla Asuri Ermeni dasnaqlarina qarsi mubarizeni devam edirler Kazim Xan Qusculu sonralar Ismayil aga Simitqonun rehberliyinde Kurdlerin cinayetlerine ve onun azerbaycan torpaqlarinin isqalci siyasetine qarsi ehalini mudafie etmis ve bu hadiselerden sonra quldur Riza xanin Kazim dasina hucumu zamani 1922 ci ilin Payizinda qehremancasina sehid olmusdur Asuri Ermeni dasnaqlari Enzel mahalindan sonra muqavimet merkezi olan Nazli mahalinn nece kendinin soragina gedirler ve bu merkezlerinde tamamen aradan aparmaq qerarina gelirler Urmu Golunden cox uzaq olmuyan ve Nazli mahalinin Ermeni Asuri kendlerinden uzaq olan Qehremanli kendide onlardan biridi Ermeni Asuriler bu kendde bezi silahlarin oldugunu esidib 12 aprel 1918 ci ilde 11 Ferverdin 1297 top ve agIr silahlarla hucuma gecir Olumle uz uze gelen bu kendin ehalisi ve orda siginanlar boyuk muqavimet ve qehremanliqlar gosterib bu quduzlarin hucumuni def edirler Ermeni Asuri cinayetkarlari veziyyeti bele gordukde bu kende yaxin olan Eli Pencesi yeni Bizov dagindan kendi top atesine tuturlar ele ki toplarin sesi 20 25 kilometr mesafede olan Urmudada esidilirdi Kend ehalisi bu vehsi hucumdan sonra muqavimet gucunu elden verib ve dusman kendi alib ve butun ehalini vehsicesine oldurmusler Onlar bele heyvanlarada rehm etmirler Qehremanli kendliden yalniz bir nece adam ozlerini olenlerin icinde gizletdikleri ucun canlarini qurtarmislar Nazli mahlinda yerlesen Merengeli kendide bu kendlerden biri olmus ve etraf kendlerdende bura sigilmislar novruz bayramindan 22 gun gecmis 13 April 1918 22 Ferverdin 1297 yene Ermeni Asuriler agir ve yungul silahlarla bu kende hucum edib ve siddetle kendi toplarin atesine tutub ve vehsicesine gunahsiz ehalini qirirlar Kend ehalisi muqavimet gosterib ve dusmana boyuk telafat vurub lakin bu vehsilerin qabaginda artiq muqavimet mumkun olmuyub ve onlar kendi isgal edirler Kendin isgalindan sonra butun ehali Arvad Usaq Qoca qetliam olunur bir idde daglara qacib qayalarda gizlenir lakin onlarida tapib hamisini oldururler bir necesi Esgerabad kendine qacib oraya siginmislar Merengeli kendinin isini bitiren bu caniler indi basqa bir muqavimet merkezi olan Esgerabad kendine dusunurler onlar 18 aprel 1918 ci ilde 27 Ferverdin 1297 boyuk bir orduyla Nazli mahalinin Esgerabad kendine hucum edirler Bu kendin mohkem qalasi oldugu ucun etraf kendlerin coxu bu kende siginmisdir Esger abad kendi 1880 ci ilde de qeddar Seyx Ubeydollah Semdinlinin basciliginda osmanli ve Azerbaycanin Qerbinde yasayan Kurd esiretlerinin vehsi hucumuna meruz qalmis ve o zamanda boyuk muqavimetden sonra Kurdler terefinden tamamen soyqirimia meruz qalmisdir 38 il bu dehsetli facieden sonra bu kendin qocaq ehalisi ve ora siginan caresiz Azerbaycanlilar bir daha olumle uz uze gelirler Qehreman kend ehalisi ve silahli mudafieciler qorxu bilmeden bu qudurqan dusman qabaginda dogma yurdlarini ve oz seref ve namuslarini mudafie edirler Dusman 8 gece gunduz top ve agir silahlarla kendi atese tutub lakin kend ehalisi ve doyusculerin mohkem iradesini qirmaq mumkun olmur onlar qocaq Turk olduqlarini bu cinayetkarlara gosterirler Dusmanin qa qat her cehetden ustun olduguna baxmiyaraq muhkem iradeile vurusurlar lakin doqquzuncu gun top gullelerinden Qala divarlarinda boyuk yixinti emele geldikden sonra quduz dusman kende girmeyi bacarmis ve doqquz gun muqavimet ve dusmene boyuk zerbeler vuran qehreman Esger abad ehalisinden ele bir intiqam alir ki qelem onu yazmaqdan ve dil onu tosif etmekden acizdir Ermeni Asuri cinayetkarlari kende girdikden sonra ehalini istisnasiz vehsicesine oldurmusler ve hetta Qadin Qoca Usaqlarada bele rehm etmirler Mescide siginanan ehali onun qutsal oldugundan orada amanda olacaqlarini zenn etselerde lakin tam eksine rehmsizcesine bir qessab kimi hamini kesib oldurmusler Bu dehsetli facieden cani sag qurtulan nece nefer kend ehalisi bele terif edirmisler mescidin icinden gelen qan onun qapisindan su kimi axirdi Urmu Seheri ve etrafindaki kendlerin Enzel mahalinin bezi kendleri xaric butovlukde Asuri ve Ermeni Dasnaqlarinin eline gecdikden sonra onlar Salmas vilayetini de oz kontrollarina almaq ucun herekete gecib birici defe 3 aprel 1918 ci ilde 13 Ferverdin1297 Ermeniler Samsonun basciliginda bu vilayetin merkezi olan Dilman ya Dilmeqan seherini isqal edirler Urmu ve Kohne Seherle muqayisede onlar burda cox qirqin etmeselerde amma evleri talayib tamamile qaret edirler Osmanli Turk ordusunun geldiyini esiden dusman Petros aganin emrile Dilmeqani bosaldib geri cekilmek mecburiyyetinde qalir Bu durumu goren Azerbaycanlilar 500 atli ve piyadayla qefilden onlara hucum edib Ermeni ve Asurilerin seherde qalan silahlilarini oldurerek seheri onlardan temizleyib ve belelikle onu azad edirler Dimeqan azad olduqdan sonra Ermeni ve Asuriler April ayinin ortalarinda Ferverdinin sonunda seheri geri almaq meqsedile onu muhasireye alib agir ve yungul silahlar hem de boyuk orduyla her terefden hucuma gecib hetta Petros Aga Ordusunu Urmudan Dilmeqana gonderir Agir ve qanli savaslar iki gunden cox surur lakin ehlinin boyuk muqavimet ve qehremancasina oz seherini mudafie etmelerine hemcinin seherin mohkem qalaya malik olmasina baxmiyaraq Asuri ve Ermeni Dasnaqlari April ayinin 16 si 1918 ci ilde 3 ordibehest 1297 ikinci defe Dilmeqan seherini isqal edirler Seher isqal olmadan qabaq dusmanin basqilari ve vehsicesine hucumuna meruz qalan ehali seherin her an dusmesini zenn ederek qorxu ve iztirab icinde dehsetli anlar kecirib ne edeceyini bilmirdi Her halda eli yalin ve gunahsiz ehalinin gec olmadan qacib canlarini qurtarmaqdan basqa careleri qalmamisdi Seherin etrafi Ermeni ve Asuri yaraqlilariyla dolu oldugundan gecenin qaranligini gozleyib ve zaman qazanmaq ucun seherin mudafiecileride tam fedakarliq ve cesaretle seher qalasindan onu mudafie edirdiler Her halda Asuri ve Ermeni Dasnaqlari axsam qaranliqda Ehrivan dervazasindan Dilmeqan Salmas seherine girerek qeddarcasina usaq qadin qoca bilmeden gunahsiz ehalini vehsi bir soyqirima meruz qoymusdur Bu cani quduzlar qacmaqda olan insanlari tam soyuq qanliliq ve vehsicesine oldurub eyni Urmu ve Kohne Seherde oldugu kimi ele heyasizliq insan ve insanliga sigmayan ve ona yarasmayan cinayetlere el atirlar ki onu yazib ve tosif etmek her bir insana olduqca cetindir Seher ehalisinin ucde biri qacsa da ekseriyyeti evlerinde oturub olumu gozlemisler Onlr 24 saat Dilmeqan seherinde Qqetliam torederek On minlerle Azerbaycan turkunu Soyqirima meruz qoymuslar Ermeni Asuriler Urmu Salmas ve Kohne seher hakim olduqdan sonra Serefxana limaninda Ruslarin qoyub getdiyi silahlari Urmuya getirmek ucun 12 Juni 1918 ci ilde 22 Tir 1297 secilmis ve tecrubeli 180 neferlik bir silahli desteiyle Serefxanaya hucuma gecirler Onlar Ruslarin Urmunun Gulmanxanasinda olan Cernoziyev adinda topli gemi ve bir yuk dasiyan gemile birlikde tamamen xebersiz hucum edirler lakin Azerbaycan Demokrat firqesi bu isden xeber tutduqdan sonra Urmulu Hebibollah Xan Agazadenin basciligi ile Fedai ve Mucahid desteleri ve 150 neferlik Osmanli Turk esir dusen Esgerlerle birlikde dusmene qarsi hucum edib gemilere girerek onlari oldurub ve orada olan butun silahlari oz ellerine gecirmisler Bu ugursuz hucumdan xeberdar olan dusman onun intiqamini Urmudan alaraq iki min neferden cox Urmu seherinde gunahsiz insani 4 Juni 1918 ci ilde 24 Tir 1297 qetliam edir Urmu cevresindeki Azerbaycan Turkleri alti aya yaxin dehsetli anlar qanl qadali gunler gecirerek elaqeleri butun dunyadan qopmus ve umudlari her yerden kesilmisdir Butun bu muddet erzinde Osmanli Turk ordusu Azerbaycanin Qerbinde Ruslar ve onun muttefiqleri olan Asuri ve Ermeni dasnaklarina qarsi savasir gah dumani meglub edib bezen de meglub olub nehayet qehreman Turk ordusu dusmana qelebe calaraq Cersenbe gunu 11 Avgust 1918 ci ilde 8 Murdad 1297 Urmu sehrine girmisdir Turk ordusunun zeferle Urmuya dogru gelmesini esiden dusman seherlerimizi taliyib qaret etdikleri qiymetli esyalarla 45 min nefer civarinda Salmas ve Urmu Ermeni Asurileri gelmelerle birlikde seherleri terk edib Sulduz yolu ile Sayin Qala ve Tikan tepeye dogru qacmaqa baslayirlar Turk ordusunun on qaravullari olan qeyr munezzem Kurd silahli desteleri ilk sehre girenlerden olmusdur ve onlar Turk ordusu sehere girmeden evvel capilmis qaret olunmus ehalinin qalan esyalarinida talamis lakin ordu gelenden sonra gunahkar Kurdlerin bezilerini yaxalaib mucazat etmekle olum ceyasile qayda qanun yaranmis ve emin amanligi yeniden berpa etmisler Turk ordusu qacmayan Ermeni Asuri bascilarini tutub ve onlar Xalq mehkemesinde oz cezalarina catdirilmislar Turk ordusu gercekden bu bolgelerdeki Azerbaycan Turklerinin xilaskari olur Vuqulamaliyam ki eyer qardas Turk ordusu olmasydi yeqin indiki qondarma Ermenistanda oldugu kimi Guney Azerbaycanin bu bolgelerinde bir neferde olsun Azerbaycan Turku qalmamisdi ona gore de Urmuda sag qalan ehali Turk ordusunu boyuk sevinc ve mehebbet ve gozyaslariyla qarsilamisdir Ermeni Asuriler Sulduz Qosa cay Sayin Qala Tikan tepe yoluile qacib ordan Hemedana getme emrini Ingilis zabitlerinden almis ve ordanda Iraq torpaqina getmeyi planlasdirmisidilar Urmu soyqirimindan qabaq Urmuda Rus basqilarina meruz qalib coxlari kimi seherden uzaxlasdirlib surgunde olanlardan biri de Serdar Mecdolseltene Efsar leqebiyle meshur olan Cemsid Xan Erdesir Efsar olmusdur Serdar Mecdolseltene Efsar tekce Urmu deyil belke butun Azerbaycanin boyuk inqilabcisi ve azadliq sever simalarindan biri olmusdur Teessufler olsun ki Fars sovonizminin o vaxdan beri bize qarsi siyaseti neticesinde Azerbaycanin bir cox qehreman ve sexsiyyetleri kimi hetta doguldugu yerde bele taninmamisdir Urmunun Avsar eline bagli olan Erdesir xan Sertib general mayor Avsarin oglu olmus ve mesrute herekatinin caginda Qacar ordusunda Emir Tuman ya jeneral rutbesinde olaraq azadliq herekatina qosulmusdur Bu zaman Azerbaycanin Qerbinde xususile Urmu etrafinda Mehemed eli Sah ve Osmanli impraturu Sultan Ebdul hemidin anlasmasi neticesinde Mesrute herekatini bogmaq ucun Kurdler herc merclik yaradib gunahsiz ve dinc Azerbaycan ehalisini kendlerde oldurub ve onlarin var yoxunu capib qaret edirler Mecdolseltene Efsar bu yagi Kurdlere qarsi Tebriz encumeninin gosterisi ve gonderdiyi silahlarla Urmunun qocaq ve iyidlerinden piyade ve atli destelerden yaratdigi qosunla Urmunun Mergever Dest Tergever mahalina yagi Kurdlere qarsi savasda boyuk qelebeler elde ederek onlari tar mar edib qacmaga mecbur etmisdir Urmu soyqirimi zamani Rus tezyiqleri neticesinde bir nece Fedayile bir muddet Istabbulda yasayan Serdar Mecdolseltene Efsar onlarla birlikde Tebrize qayidib Ermeni Asurilerin Osmanli Turk ordusunun qarsisinda meglubiyetini ve Urmunun onlar terefinden azad olnunmasini yeqin etdikde yaratdigi konullu Fedayi destesiyle birlikde Qosacaya gelib Huseyn Abad kendinde onlarin gelmesini gozlemisdir Istinadlar span قتل عام مسلمانان در دو سوی ارس صمد سرداری نيا انتشارات اختر 1388 اوچونجو باسقی تهاجمات و جنایات ارامنه اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در آذربایجان میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویی تصحیح علی امیری تبار تاریخ 18 ساله آذربایجان یا سرگذشت گردان و دلیران احمد کسروی 1388 Kateqoriya SoyqirimGizli kateqoriya Vikipediya Vikilesdirilecek meqaleler