Urartuların Naxçıvana yürüşləri — e.ə. IX -VII əsrlərdə urartuluların Naxçıvan ərazisinə təcavüzkar yürüşləri.
Tarixi mənbələr
Culfa rayonununXoşkeşin kəndi yaxınlığında aşkar olunan İlandağ (Haçadağ) kitabəsi İşpuini və Menuanın adını xatırladır, e.ə. 820-ci və 810-cu illərdə onların hərbi hücumları və qələbələrindən bəhs edir. Bu yazıya görə İşpuini və Menua Аrsiniе və Аyaniаnu torpaqlarını işğal etmələri, Pluadidə kitabə qoymaları, urartuların hərbi Allahı Xaldinin şərəfinə qurban vermələri ilə fəxr edirmişlər. Kitabənin mətni belədir: “İlahi Haldinin əzəməti ilə İşpuini Sardurinin oğlu və Meniua İşpuininin oğlu Arsine şəhərinin ölkəsini zəbt etdilər, İş [....şəhərinin] ölkəsini, Arsikua şəhərinin ölkəsini, Ayanianu şəhərinin ölkəsini zəbt etdilər, dağıtdılar. Pluadi ölkəsində onlar ilahi Haldiyə lövhə ucaltdılar və əmr verdilər: Pluadi ölkəsində ilahi Haldiyə öküz və qoyun, Haldinin arvadına inək qurban kəsilsin” Kitabənin təntənəli şəkildə yazılmasına baxmayaraq Urartular heç vaxt bu ərazini işğal etməmişlər, çünki burada Urartu qalalarının tikilməsi haqqında heç bir epiqrafik və arxeoloji dəlil yoxdur. Kitabənin mətnindən görünür ki, bu ərazilər urartulara məxsus olmamışdır. Onlar bu əraziyə işğalçı yürüşlər etmiş, lakin burada möhkəmlənə bilməmişlər. Elə buna görə də ilahi Haldiyə həsr edilmiş lövhə Pluadidə ucaldılmışdır. Məlum olduğu kimi, Pluadi Culfanın qonşuluğunda, Arazın o biri tərəfində yerləşirdi.
Oğlanqalanın tədqiqatları göstərir ki, bu qalanın ətrafında yaranan kiçik dövlət müəyyən mərhələdə Urartuların e.ə. IX və VIII əsrlərdə müharibələr apardığı və Etiuni adlandırdığı kiçik tayfaların və dövlətlərin birliyinə daxil olmuşdur. I Argiştinin kitabəsində deyilir : “İlahi Haldi yürüşə çıxdı, öz silahı ilə Etiuni ölkəsinə qalib gəldi. Kixuni şəhərinin ölkəsinə qalib gəldi, onları Argiştinin qarşısında məğlub etdi ... gölün sahilində yerləşən Kixuni şəhərinin ölkəsini zəbt etdim, Aliştu şəhərinə çatdım, kişiləri, qadınları oradan apardım”. Kitabənin mətnindən göründüyü kimi I Argiştinin yürüşləri zamanı Etiuni ölkəsinin bir qismi urartular tərəfindən işğal edilmişdi. Urartuların Etiuni tayfalarını uzaq şimalda, Göyçə gölünün yaxınlığında yerləşdiyini xatırlasa da, qeyd etmək lazımdır ki, bu tayfalarNaxçıvanın qonşuluğunda yerləşən böyük tayfa birliyi olmuşdur. Urartu hökmdarı II Argiştinin Sisian yaxınlığında tapılmış kitabəsində deyilir: “Mənim qarşıma ....Etiuni ölkəsinin çarı gəldi, ölkəsinin vergisini mənə verdi.. . Kitabənin mətni Göyçə gölü hövzəsində yaşayan Etiuni tayfa birliyinin Naxçıvan yaxınlığında yerləşdiyinə işarə edir və bu konfederasiyanın böyük ərazini əhatə etdiyini təsdiq edir. Kitabənin mətni həmçinin Etiuni konfederasiyasına daxil olan tayfaların xərac verməklə işğaldan yaxa qurtardığını, həmçinin onların urartulardan nisbi asılılığını göstərir.
Akademik B.B.Piotrovskinin fikrinə görə, Urartuların şimal qalaları skiflər tərəfindən dağıdılmışdır. Bu həmin qalaların divarlarına sancılmış skif tipli ox ucluqları ilə təsdiq olunur. UrartuNaxçıvanın lap qonşuluğunda yerləşirdi və onlar lovğalıqla işğal etdikləri hər yerdən bəhs edirdilər. B.B.Piotrovski qeyd edir ki, əgər mixi yazılar qonşular haqqında susursa bu, sərhəddə olan ağır döyüşlərdən və məğlubiyyətdən xəbər verir.
Mənbə
Aşurov S.H. Naxçıvanda arxeoloji tədqiqatlar. Bakı, 2003,
Azərbaycan tarixi. Ən qədim dövrlərdən XX əsrin əvvəllərinə qədər. Bakı, 1993
Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. I cild (Ən qədimdən – b.e. III əsri). Bakı, 2007.
İstinadlar
. Qaşqay S. Qədim Azərbaycan tarixi mixi yazılı mənbələrdə. Bakı: Təhsil, 2006, səh.107.
Yenə orada, səh.110.
Yenə orada, səh.118.
Noyabr 26, 2021
urartuların, naxçıvana, yürüşləri, əsrlərdə, urartuluların, naxçıvan, ərazisinə, təcavüzkar, yürüşləri, tarixi, mənbələr, redaktəculfa, rayonunun, xoşkeşin, kəndi, yaxınlığında, aşkar, olunan, ilandağ, haçadağ, kitabəsi, işpuini, menuanın, adını, xatırladır, i. Urartularin Naxcivana yurusleri e e IX VII esrlerde urartulularin Naxcivan erazisine tecavuzkar yurusleri Tarixi menbeler RedakteCulfa rayonunun Xoskesin kendi yaxinliginda askar olunan Ilandag Hacadag kitabesi Ispuini ve Menuanin adini xatirladir e e 820 ci ve 810 cu illerde onlarin herbi hucumlari ve qelebelerinden behs edir Bu yaziya gore Ispuini ve Menua Arsinie ve Ayanianu torpaqlarini isgal etmeleri Pluadide kitabe qoymalari urartularin herbi Allahi Xaldinin serefine qurban vermeleri ile fexr edirmisler Kitabenin metni beledir Ilahi Haldinin ezemeti ile Ispuini Sardurinin oglu ve Meniua Ispuininin oglu Arsine seherinin olkesini zebt etdiler Is seherinin olkesini Arsikua seherinin olkesini Ayanianu seherinin olkesini zebt etdiler dagitdilar Pluadi olkesinde onlar ilahi Haldiye lovhe ucaltdilar ve emr verdiler Pluadi olkesinde ilahi Haldiye okuz ve qoyun Haldinin arvadina inek qurban kesilsin 1 Kitabenin tenteneli sekilde yazilmasina baxmayaraq Urartular hec vaxt bu erazini isgal etmemisler cunki burada Urartu qalalarinin tikilmesi haqqinda hec bir epiqrafik ve arxeoloji delil yoxdur Kitabenin metninden gorunur ki bu eraziler urartulara mexsus olmamisdir Onlar bu eraziye isgalci yurusler etmis lakin burada mohkemlene bilmemisler Ele buna gore de ilahi Haldiye hesr edilmis lovhe Pluadide ucaldilmisdir Melum oldugu kimi Pluadi Culfanin qonsulugunda Arazin o biri terefinde yerlesirdi Oglanqalanin tedqiqatlari gosterir ki bu qalanin etrafinda yaranan kicik dovlet mueyyen merhelede Urartularin e e IX ve VIII esrlerde muharibeler apardigi ve Etiuni adlandirdigi kicik tayfalarin ve dovletlerin birliyine daxil olmusdur I Argistinin kitabesinde deyilir Ilahi Haldi yuruse cixdi oz silahi ile Etiuni olkesine qalib geldi Kixuni seherinin olkesine qalib geldi onlari Argistinin qarsisinda meglub etdi golun sahilinde yerlesen Kixuni seherinin olkesini zebt etdim Alistu seherine catdim kisileri qadinlari oradan apardim 2 Kitabenin metninden gorunduyu kimi I Argistinin yurusleri zamani Etiuni olkesinin bir qismi urartular terefinden isgal edilmisdi Urartularin Etiuni tayfalarini uzaq simalda Goyce golunun yaxinliginda yerlesdiyini xatirlasa da qeyd etmek lazimdir ki bu tayfalar Naxcivanin qonsulugunda yerlesen boyuk tayfa birliyi olmusdur Urartu hokmdari II Argistinin Sisian yaxinliginda tapilmis kitabesinde deyilir Menim qarsima Etiuni olkesinin cari geldi olkesinin vergisini mene verdi 3 Kitabenin metni Goyce golu hovzesinde yasayan Etiuni tayfa birliyinin Naxcivan yaxinliginda yerlesdiyine isare edir ve bu konfederasiyanin boyuk erazini ehate etdiyini tesdiq edir Kitabenin metni hemcinin Etiuni konfederasiyasina daxil olan tayfalarin xerac vermekle isgaldan yaxa qurtardigini hemcinin onlarin urartulardan nisbi asililigini gosterir Akademik B B Piotrovskinin fikrine gore Urartularin simal qalalari skifler terefinden dagidilmisdir Bu hemin qalalarin divarlarina sancilmis skif tipli ox ucluqlari ile tesdiq olunur Urartu Naxcivanin lap qonsulugunda yerlesirdi ve onlar lovgaliqla isgal etdikleri her yerden behs edirdiler B B Piotrovski qeyd edir ki eger mixi yazilar qonsular haqqinda susursa bu serhedde olan agir doyuslerden ve meglubiyyetden xeber verir Menbe RedakteAsurov S H Naxcivanda arxeoloji tedqiqatlar Baki 2003 Azerbaycan tarixi En qedim dovrlerden XX esrin evvellerine qeder Baki 1993 Azerbaycan tarixi Yeddi cildde I cild En qedimden b e III esri Baki 2007 Istinadlar Redakte Qasqay S Qedim Azerbaycan tarixi mixi yazili menbelerde Baki Tehsil 2006 seh 107 Yene orada seh 110 Yene orada seh 118 Menbe https az wikipedia org w index php title Urartularin Naxcivana yurusleri amp oldid 4406296, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
