Oğlanqala
Oğlanqala — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunda kənd. Eyniadlı bələdiyyənin mərkəzi. Keçmiş Ulya Noraşen kəndi.
Oğlanqala | |
---|---|
39°35′13″ şm. e. 45°02′46″ ş. u. | |
Ölkə | Azərbaycan |
Muxtar respublika | Naxçıvan MR |
Rayon | Şərur rayonu |
Tarixi və coğrafiyası | |
Mərkəzin hündürlüyü | 853 m |
Saat qurşağı | |
Əhalisi | |
Əhalisi | 1.193 nəfər |
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Kəndin adının dəyişdirilməsi
Naxçıvan Muxtar Respublikasının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin qərarına görə (Bakı şəhəri, 7 fevral 1991-ci il, № 55—XII) indiki Şərur rayonunun Ulya Noraşen kəndi Oğlanqala kəndi və müvafiq olaraq Ulya Noraşen kənd Soveti də Oğlanqala kənd Soveti adlandırılmışdır.
Coğrafi mövqeyi
Rayon mərkəzindən 8 kilometr şimalda, Arpaçayın sahilində, düzənlikdədir. Yaxınlığında mərmər yatağı yerləşir.
Əhalisi
Əhalisi 2915 nəfərdir.(2009 - cu il) Əhali taxılçılıq və heyvandarlıqla məşğuldur.
Tarixi və mədəniyyət abidələri
Memarlıq abidələrindən qala divarları, üç bürc var. Kənd yaxınlıqda yerləşən eyni adlı qədii yaşayış məntəqəsini adını daşıyır.
Oğlanqala yaşayış yeri
Şərur rayonunda eradan əvvəl 2-1-ci minilliklərə aid yaşayış yeridir. Arpaçay sahilindəki Qaratəpə dağındadır. Sahəsi 40 hektar, mədəni təbəqinin qalınlığı 5 metrdən artıqdır. Dağın şimal yamacı sıldırımdır. Digər yamaclar isə möhtəşəm müdafiə divarı ilə əhatələnmişdir. Divarlar uzunluğu 1.5 – 3 metr, qalınlığı isə 1 metrdən çox olan kobud yonulmuş nəhəng daşlardan tikilmişdir. Bu baxımdan abidə çox vaxt siklop tikililərə aid edilir. Divarların bəzi yerlərində üst-üstə qoyulmuş 4 cərgə daş qalmışdır. Dağın cənub-qərbində kiçik bürclərə oxşar yarımdairəvi tikililər var. Tikinti üslubuna görə Oğlanqala assurların dağ qalalarına oxşayır. Oğlanqalanın mərkəzindəki eni 70, uzunluğu 100 metr olan Narınqalada aşkar edilmiş daş sütun qalıqları vaxtilə burada müxtəlif ictimai binaların olduğunu göstərir. Narınqala hər tərəfdən divarlarla əhatə olunmuşdur. Oğlanqaladan eradan əvvəl 1-ci minilliyin ikinci yarısı və eramızın 1-2-ci əsrlərinə aid tufdan hazırlanmış dən daşları, son orta əsrlərə aid şirli və şirsiz saxsı məmulatı və sairə maddi mədəniyyət materilları da toplanmışdır. Əlverişli təbii-coğrafi və strateji mövqedə yerləşməsi Oğlanqaladan uzun müddət müdafiə istehkamı kimi istifadə olunduğunu göstərir. Oğlanqala yaşayış yerində apaılan tədqiqatlar (2006-2011) göstərir ki, Oğlanala Urartunun sərhədləri yaxınlığında yerləşmiş və onun ilk tarixi Urartulara qarşı mübarizə ilə bağlı olmuşdur. Oğlanqaladan tapılan keramika və digər nümunələr Oğlanqalanın Urartu ilə, həmçinin İran və Gürcüstanın digər cəmiyyətləri ilə ticarət əlaqələri saxladığını təsdiq edir. Saraydan tapılan və üzərində mixi işarələr olan təsərrüfat küpünün parçaları Oğlanqalanın yazı sistemini də Urartudan mənimsədiyini göstərir. Oğlanqalanın cənub-şərqində Dəmir dövrünə aid binaların tədqiqi yaşayış yerində əhalinin böyük qisminin maldarlardan ibarət olduğunu göstərir. Ehtimal ki, Oğlanqala müəyyən mərhələdə Urartunun e.ə. 9-cu və 8-ci əsrlərdə müharibələr apardığı və urartuların Etuini adlandirdığı kiçik tayfaların və dövlətlərin birliyinə daxil olmuşdur. Urartuların Etuini tayfalarını uzaq şimalda, Göyçə gölünün yaxınlığında yerləşdiyini xatırlasa da, qeyd etmək lazımdır ki, bu tayfalar Naxçıvanın qonşuluğunda yerləşən böyük tayfa birliyi olmuşdur. Antik mənbələr bu bu tayfaların yaşadığı ərazini Otena adı ilə xatırlamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu bu vilayətin lokallaklaşdırıldığı ərazi Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin yayıldığı ərazi ilə üst-üstə düşür.Tədqiqatlar nəticəsində Oğlanqalanın əsas fəaliyyət dövrünün eradan əvvəl 9-4-cü əsrlər olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Yaşayış yerinin müasir dövrdək saxlanmış qala divarları eradan əvvəl 1-ci minilliyin əvvəllərində tikilmiş və antik dövrədək istifadə olunmuşdur.
Oğlanqala yerli əhalinin xatirələrində
"Mənim üçün Oğlanqala tarixidir, gözəllikdir, uşaqlığım, xoş günlərin şirin xatirəsi və nənəmin isti ocağıdır. Əvvəllər biz qatarla gedərdik oraya. Yol boyu qatarın pəncərəsindən gözlərimiz önündə tez-tez dəyişən mənzələrə baxmaqdan doymazdıq. Qardaşımla çox sevərdik bu qatar səyahətini. Çünki yol boyu dağları, meşələri, çayları, qayaları, düzənləri, göz işlədikcə uzanıb gedən yaşıllıqları, meyvə bağlarını və bir də tikanlı məftilləri, o məftillərdən isə Arazın o tayını görərdik. Böyüklər həmişə o tayı bizə göstərərdilər, danışardılar ki, orada da Azərbaycanlılar yaşayır. Qəribə hisslər keçirərdim o taya baxanda. Bir dəfə o tayda valideynlərimin ağsaqqalı olan və bəzən rayon mərkəzində qatarın son dayanacağında bizi qarşılamağa gələn Əli dayının maşınına bənzəyən maşın gördüm, "Əli dayını maşınından o tayda da var dedim!"
Arazın suyu çox dəyişkən axır, bəzi yerlərdə bulaqnıq, sakit, bəzən isə iti, sürətli axır. Ele yerlər vardı ki, orada çayın suyu rəngini dəyişirdi, bəzən qırmızı olurdu, anam deyirdi ki, çay iti axan yerlərdə süxurları yuyub gətirir, suyun də rəngi buna görə dəyişir. Qatar Naxçıvan ərazisinə girəndə ancaq yaşıllıq, səliqə ilə əkilmiş meyvə bağları, üzümlüklər görərdik, artıq gözəl, çılpaq dağlara baxmazdıq, bağlar bizi valeh edərdi. Əsl cənnət isə nənəmin həyəti idi. Həyətə girəndə bizi əziz, mehriban nənəm qarşılayardı. Həyət tut ağaclarının kölgəsi ilə başlayardı. Həyətin içərisində arx da vardı. Nənəmin eyvanında həmişə sərin su olardı vedrələrdə. Evlərə su çəkilməmişdi, suyu quyulardan, arteziandan götürürdülər. Nənəmin geniş qəlbi ilə müqayisədə lap kişik görünən həyətində dünyanın ən gözəl meyvələri bitirdi. Yəqin o dadda, ləzzətdə meyvələr yemək bir də mənə qismət olmayacaq. Nənəmin zəhmətkeş əllərinin hər qırışında min savab var. Qonşular əllərində vedrə gəlib onun həyətindən meyvə, tərəvəz, göyərti yığıb aparardılar. Sevdiyim əyləncə lavaş bişirmək idi. Yox, mənim əlimdən gəlməzdi bu iş. Bu çətin işi böyüklər görərdi. Allah bilir saat neçədə durub xəmir hazırlayardılar, nə az, nə çox bir kisə (hətta bəzən iki kisə) unun xəmirindən lavaş bişirilərdi. Xəmiri xüsusi ehtiyatla bükərdilər, yaxşı qarışsın deyə uşaqlar onu ayaqlayardı, təndiri də səhər tezdən yandırıb hazırlayardılar. Sonra təndir damı döşənərdi, lavaş açmaq üçün taxtalar, oxlovlar, oturmağa döşəkcələr hazır edilərdi. Evdə olan bütün xanımlar və qonşu xanımlar gələrdi lavaş açmağa. Nənəmin iki təndiri vardı, biri lavaş, o biri "qalın" - yəni təndir çörəyi bişirmək üçün. Lavaşlar tez-tez açılar, təndirin başında oturan nənəmə verilərdi, o, da lavaşı "rəfətə"nin üstünə açıb təndirə vurardı, bişmiş ləzzətli lavaşları təndirdən çıxarardı. Həmin o lavaşlar kimi ətirli, dadlı, bərəkətli çörək olmaz indi dünyada. Isti, ala-qırmızı lavaşları bizə verərdi, onu duzlu, dadlı nənəmin öz əlləri ilə hazırladığı Naxçıvan pendiri, həyətdə onun əkib-becərdiyi ətirli göyərtilərlə yeyərdik. Lavaş bişirilən gün bayram idi mənim üçün, arabir mənə də icazə verərdilər ki, lavaş açım.
Bizi hamı qonaq aparardı, ən yaxşı yeməklər bişirib yolumuzu gözləyərdilər. Yadımdadır ki, uzun illər blokadada olduğuna görə kəndə gedə bilməmişdik və artıq 19 yaşımda bu ayrılıqdan sonra kəndə gedəndə buradakı insanların mehribanlığı, qonaqpərvərliyi məni çox təəccübləndirmişdi. Oğlanqalada daha bir əyləncə toylar idi. Hətta getdiyim toyların birində toyda kosa da oynatmışdılar. Gülməli paltar geymiş cavan oğlanlar caamatı əyləndirirdi, həmin toyda bəyin atası toyun birinci gününü tez yorulub çalmaq istəməyən musiqiçilərə alətlərini "aparıb tövləyə qoyun" demişdi. Başqa bir toyda heç kimin gücü çatmayan inəyi mənim dayım yerə yıxıb kəsmişdi. Toylarda hamıya ayrıca nəmər verilərdi, bir toyda anamın "nənə" deyib çağırdığım xalasının mənə nəmər verdiyi yadımdadır. Atamın ata evinə getməyimiz yadımdadır. Həmin evi bir qohuma vermişdirlər ki, orada qalsın. Indi o həyəti görmək istərdim, ancaq artıq dağılıb, istifadəsizlikdən uçub o ev də, ata nənəmin, babamın qonaqlı-qaralı həyəti də. O nənəmi görməmişəm, ondan yadigar öz əli ilə toxuduğu bir kilim və bir şəklidir. Əziz, mehriban, sinəsi dağlar görmüş nənəm də artıq Oğlanqalada deyil, evini qoyub buraya köçüb məcburən. Oğlanqala şirin niskildir ürəklərimizdə indi, əziz, isti, gözəl xatirələrdir ürəyimizdə, yəqin həm də ruhumuzda, şüurumuzdadır. Bizi gözləyir, məni boş qoymayın deyir.
Oğlanqala kəndində Fərhadın arxı deyilən bir yer də var. Deyilənə görə bu Fərhadın çəkdiyi həmin süd arxının özüdür. Yaxınlıqdakı dağda Fərhadın qayalardan yonduğu otağı da var. Bu qaya otaqda onun daş yatağı, daşdan yonduğu stolu, stulu, daş çaydanı da var imiş. Qapını isə Fərhadın yonub düzəltdiyi sal qaya parçası əvəz edirmiş. Oğlanqala kəndi haqqında bir əfsanə də var. Əfsanədə deyilir ki, Arpaçayın sahilllərində yerləşən iki kənd düşmənçilik edirmişlər. Bir kəndin tayfa başçısını gözəl bir qızı, o biri kəndin tayfa başçısının igid oğlu var imiş. Günlərin bir günü onlar çayın sahilində rastlaşırlar, o taydan bu taya bir-birinə vurulurlar. Onlar bir müddət hər axşam çayın sahilində gizlin görüşürlər. Əhd edirlər ki, arada düşmənçilik olsa da bir yol tapıb düşmənçiliyi aradan qaldırıb bir-birinə qovuşsunlar. Kim əhdinə dönük çıxsa, özünü oda atıb yandırsın. Günlərin bir günü qız axşam çayın sahilinə gəlmir. Oğlan səhərə qədər onu gözləyir. Ikinci, üçüncü gün də qız gəlib çıxmır. Bir axşam oğlan çayın o tayından toy səsi eşidib anlayır ki, qızın toyudur. Çayın sahilində iti bir od qalayıb özünü bu oda atır, lakin od onu yandırmar ağ daşa çevirir. Axı o, öz əhdinə dönük çıxmamışdı. Beləcə oğlan ağ daşa çevrilib çayın sahilində qalır, o vaxtdan həmin kəndə Oğlanqala deməyə başlayırlar"
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
Xarici keçidlər
- Naxçıvan Muxtar Respublikasının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Qərarı Arxivləşdirilib 2012-12-31 at Archive.today
Şərur rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |