Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Türkiyədəki qırğızlar, Türkiyə qırğızları ya da Türkiyə qırğız türkləri — XX əsrdə Orta Asiyanın Rusiya imperiyası tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra müxtəlif illərdə Türkiyə torpaqlarına gələn qırğızların Türkiyə sərhədlərində qalan hissəsidir. Türkiyədəki qırğızların sayı 15 min həndəvərindədir. Onlar artıq tədricən türk dilində danışmağa başlayırlar.
| Ümumi sayı |
|---|
| 15.000 |
| Dili |
| Dini |
Tarix
Türkiyədəki qırğızlar içində dillərini ən yaxşı qoruyan qrup əsas olaraq Vana bağlı Ərcişin Ulupamir kəndində yaşayanlardır. Buraya yerləşən qırğızlar 1980-ci illərdən bəri burada yaşadıqlarından Van qırğızları da deyilir. Van qırğızlarının sayı təxminən təxminən 5000 həndəvərindədir. Buradakı qırğızların kökü Əfqanıstanın Pamir bölgəsindən gəlmişdirlər. Türkiyədə yaşayan başqa qırğız topluluqları da vardır.
Rus işğalı ilə Tacikistanın Murqab rayonunndan Əfqanıstanın bölgəsiə gələn qırğız topluluğu Pamirdəki qırğız topluluğu ilə birləşmişdir. Sovetlərin Əfqanıstanı işğal etməsi ilə də Pamir ətrafında Rahmanqul Xan rəhbərliyində Pakistanın Gilgit vadisinə keçmişdirlər. 1982-ci ildə bu topluluğun bir hissəsi İstanbula getmiş, qalanları da yenidən Əfqanıstandakı Pamir ətrafına geri dönmüşdürlər.
Qırğız icmalarının Pamirə ilk yerləşmələri 1575-ci ildədir. 1920-ci ildə yenə Pamirə qırğız icmaları gəlmişdir. 1930-cu illərdə Pamirə yenə də qırğız axınları olmuşdur. Pamir qırğızlarının sayı 65.000 qədər idi. Pamir qırğızları XX əsrdə sərhəd dəyişiklikləri səbəbiylə Sovet Rusiyası və İngiltərə arasında ikiyə bölünmüşdülər. Qırğızlar çox sayda ölkəyə dağılmağa məcbur edilmişdirlər. Pamir qırğızları termini ilk dəfə 1892-ci ildə rus etnoqraflar tərəfindən istifadə edilmişdir. Qırğız adı qədim türk dilindən gələn addır. Qədim türk dilində Kırk-ız formasında yazılmışdır.
Boylar
Türkiyədəki bütün qırğız boyları İstanbul bölgəsində yaşasa da, əsas məskunlaşma Ulupamir kəndidir. Türkiyədəki qırğızların mədəniyəti Qırğızıstan qırğızları ilə böyük ölçüdə bənzərdir.
Dərnəklər
Türkiyə qırğızlarının ən böyük dərnəyi Qırğız Türkləri Kültür və Yardımlaşma Dərnəyidir. Bundan başqa da dərnəklər vardır. İkinci dalğa olan Türk qırğızları öz ana dilini və adətlərini yaxşı qoruyur. Onların sayı yüksək məhsuldarlıq və aşağı ölüm səbəbindən artır, gənclərin nisbəti 80% -ə çatır. Ancaq sosial və etnik çətinliklər yaşamağa davam edirlər. Beləliklə, gənclərin məktəbə getməsinə baxmayaraq, bölgədə işsizlik yüksəkdir. Bundan əlavə, hər tərəfdən kürd yaşayış məntəqələri tərəfindən mühasirəyə alınaraq, yerli qırğızlar onları Türk Kürdüstanının əsas aləti hesab edən Kürd İşçi Partiyası və ya PKK tərəfindən hədəf alındı. Nəticədə, 2003-cü ildə Qırğızıstanın özündəki çətin iqtisadi vəziyyət səbəbindən hələ də təmin edilməyən 17 ailə (101 nəfər) siyasi sığınacaq istəyi ilə Qırğızıstan prezidentinə müraciət etdi. 2006-cı ildə Türk qırğızlarının məskunlaşdığı yerlər H5N1 quş qripi virusunun ən təhlükəli mərkəzinə çevrildi. 2007-ci ildə Türkiyədən 12 qırğız şəxsən Qırğızıstanın Oş bölgəsinə köçdü.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Türkiye'de yaşayan Kırgızların yaşamı nasıl?". kabar.kg. 10 avqust 2019 tarixində .
- "Qırğızlar". vatanym.ru. 2013-10-29 tarixində .
- "Ван кыргыздары Кыргызстандан мугалим сурашат". azattyk.org. 2021-04-10 tarixində .
- "Ван кыргыздары улуттук тамырдан ажырагысы келбейт". bbc.com.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkiyedeki qirgizlar Turkiye qirgizlari ya da Turkiye qirgiz turkleri XX esrde Orta Asiyanin Rusiya imperiyasi terefinden ele kecirilmesinden sonra muxtelif illerde Turkiye torpaqlarina gelen qirgizlarin Turkiye serhedlerinde qalan hissesidir Turkiyedeki qirgizlarin sayi 15 min hendeverindedir Onlar artiq tedricen turk dilinde danismaga baslayirlar Turkiyedeki qirgizlar Umumi sayi15 000DiliQirgizca turkceDiniislamTarixTurkiyedeki qirgizlar icinde dillerini en yaxsi qoruyan qrup esas olaraq Vana bagli Ercisin Ulupamir kendinde yasayanlardir Buraya yerlesen qirgizlar 1980 ci illerden beri burada yasadiqlarindan Van qirgizlari da deyilir Van qirgizlarinin sayi texminen texminen 5000 hendeverindedir Buradaki qirgizlarin koku Efqanistanin Pamir bolgesinden gelmisdirler Turkiyede yasayan basqa qirgiz topluluqlari da vardir Rus isgali ile Tacikistanin Murqab rayonunndan Efqanistanin bolgesie gelen qirgiz toplulugu Pamirdeki qirgiz toplulugu ile birlesmisdir Sovetlerin Efqanistani isgal etmesi ile de Pamir etrafinda Rahmanqul Xan rehberliyinde Pakistanin Gilgit vadisine kecmisdirler 1982 ci ilde bu toplulugun bir hissesi Istanbula getmis qalanlari da yeniden Efqanistandaki Pamir etrafina geri donmusdurler Qirgiz icmalarinin Pamire ilk yerlesmeleri 1575 ci ildedir 1920 ci ilde yene Pamire qirgiz icmalari gelmisdir 1930 cu illerde Pamire yene de qirgiz axinlari olmusdur Pamir qirgizlarinin sayi 65 000 qeder idi Pamir qirgizlari XX esrde serhed deyisiklikleri sebebiyle Sovet Rusiyasi ve Ingiltere arasinda ikiye bolunmusduler Qirgizlar cox sayda olkeye dagilmaga mecbur edilmisdirler Pamir qirgizlari termini ilk defe 1892 ci ilde rus etnoqraflar terefinden istifade edilmisdir Qirgiz adi qedim turk dilinden gelen addir Qedim turk dilinde Kirk iz formasinda yazilmisdir BoylarTurkiyedeki butun qirgiz boylari Istanbul bolgesinde yasasa da esas meskunlasma Ulupamir kendidir Turkiyedeki qirgizlarin medeniyeti Qirgizistan qirgizlari ile boyuk olcude benzerdir DerneklerTurkiye qirgizlarinin en boyuk derneyi Qirgiz Turkleri Kultur ve Yardimlasma Derneyidir Bundan basqa da dernekler vardir Ikinci dalga olan Turk qirgizlari oz ana dilini ve adetlerini yaxsi qoruyur Onlarin sayi yuksek mehsuldarliq ve asagi olum sebebinden artir genclerin nisbeti 80 e catir Ancaq sosial ve etnik cetinlikler yasamaga davam edirler Belelikle genclerin mektebe getmesine baxmayaraq bolgede issizlik yuksekdir Bundan elave her terefden kurd yasayis menteqeleri terefinden muhasireye alinaraq yerli qirgizlar onlari Turk Kurdustaninin esas aleti hesab eden Kurd Isci Partiyasi ve ya PKK terefinden hedef alindi Neticede 2003 cu ilde Qirgizistanin ozundeki cetin iqtisadi veziyyet sebebinden hele de temin edilmeyen 17 aile 101 nefer siyasi siginacaq isteyi ile Qirgizistan prezidentine muraciet etdi 2006 ci ilde Turk qirgizlarinin meskunlasdigi yerler H5N1 qus qripi virusunun en tehlukeli merkezine cevrildi 2007 ci ilde Turkiyeden 12 qirgiz sexsen Qirgizistanin Os bolgesine kocdu Hemcinin baxVan qirgizlariQirgizlarIstinadlar Turkiye de yasayan Kirgizlarin yasami nasil kabar kg 10 avqust 2019 tarixinde Qirgizlar vatanym ru 2013 10 29 tarixinde Van kyrgyzdary Kyrgyzstandan mugalim surashat azattyk org 2021 04 10 tarixinde Van kyrgyzdary uluttuk tamyrdan azhyragysy kelbejt bbc com