fbpx
Wikipedia

Torpağın ekoloji funksiyaları

Avqust 12, 2021

İ.A.Krupenikov, V.A.Kovda (1985), Q.V.Dobrovolski, Y.D.Nikitin (1990) və özünün (Krupenikov, 1992) elmi işlərinə və ələrinə əsaslanaraq torpağın aşağıdakı əsas ekoloji funksiyalarını göstərir.

Energetik funksiya

Energetik funksiya - Enerjinin çox miqdarı torpağın mineral səsində toplanır, lakin bu enerji olduqca stabil olub onun da-rlığım təmin edir, maddələrin dövranı proseslərində və ekosistemlərin bioloji məhsuldarlığında isə nisbətən az iştirak edir. Digər mühüm məsələ odur ki, bitki fotosintez prosesində günəş enerjisini toplayır. Canlı maddədə onun dövranı tez (bir neçə il, on illər) başa çatır, lakin canlı maddə ölmüş, quru (bitki) halında torpağa düşdükdə qismən ilkin son məhsullara (su, CO2, azot və başqa kimyəvi maddələr) qədər parçalanır, qismən isə humusa çevrilir. Humusda böyük (əsrliklər) enerji ehtiyatı cəmləşərək hər il bioloji dövrandan kənarlaşır və beləliklə torpağın güclü enerji potensialı yaranır.

Hidroloji funksiya.

Hidroloji funksiya - Əgər torpaq olmasaydı okeanla quru arasında suyun dövranı tez başa çatardı. Yer səthinə düşən atmosfer yağıntıları yamac boyu böyük sürətlə axıb çaylara, sonra isə dəniz və okeanlara axıb gedərdi. Özünün humusluluğu, strukturluğu (aqreqatlığı), məsaməliyi, sukeçiriciliyi və rütubət tutumu ilə torpaq suyun dövranını kəskin zəiflədir, müntəzəmləşdirir, quruda suyun böyük və geniş differensial ehtiyatının yaranmasına şərait yaradır. Bu sular tədricən yabanı və mədəni bitkilər tərəfindən istifadə olunur. Suyun bir hissəsi faydasız fiziki buxarlanmaya sərf olunur. Torpağın hidroloji və energetik funksiyaları arasında birbaşa əlaqə vardır, torpaqda nə qədər çox (müəyyən həddə qədər) enerji toplanarsa, onun hidroloji funksiyası da artar, öuraaa da torpağın humusu müəyyən rola malikdir. Qumlu və torflu torpaqlar istisnalıq təşkil edir.

Geoloji funksiya

Geoloji funksiya - bir-birinə əks olan iki proseslə ifadə olunur. Birinci, bu funksiya sayəsində torpaq davamlı təbii törəmə kimi alt qatda yerləşən yumşaq dağ süxurlarını istənilən xarakterli (yuyulma, uçqun) dağılmaqdan qoruyur. İkinci, torpaq dağıldıqda mexa-niki təsirlərin gücü (qravitasiya, külək, xüsusən axar sular) nəticəsində aparılan torpaq materialından yeni - delyuvial, hətta prolyuvial dağ süxurlan əmələ gəlir, onlar bir qədər dəyişilmiş şəkildə torpağın bir çox xassələrini özündə saxlayır. Lakin dağıdıcı proseslər davam etdikdə «qalıq» torpaq xassələri də zəifləyir. Torpaq kütləsinin bir hissəsi eroziya (denudasiya) zamanı dəniz və okeanlara çataraq dəniz çöküntü materialı əmələ gətirir.

Torpağın qaz-atmosfer funksiyası

Torpağın qaz-atmosfer funksiyası -mürəkkəb və bir-birinə zidd xarakter daşıyır. Üzvi maddələrin parçalanması zamanı bioloji dövran prosesində torpaq atmosferə karbon qazı (CO2) ayınr. 0, bitkilər tərəfindən fotosintez üçün sitifadə edilir. Əgər atmosfer və torpaq arasında daim hava mübadiləsi getməsəydi, torpaqda oksigenin ehtiyatı cəmi 12-48 saata, ən zəngin torpaqlarda isə maksimum 100 saata çatardı. Belə yüksək sürətli qarşılıqlı mübadiləyə baxmayaraq, torpağın havası bir sıra göstəricilərinə görə atmosfer havasından fərqlənib, tərkibində 10-100 dəfə çox karbon qazı və xeyli az miqdarda oksigen saxlayır.

Torpağın bioloji funksiyası

Torpağın bioloji funksiyası - onun canlı orqanizmlərinin, mezo və mikrofaunasının kəmiyyətcə xarakteristikası ilə səciyyələnir. Mikroorqanizmlər aktinomisetlər (şüalı göbələklər), bakteriyalar, azot bakteriyaları və mezofauna (o cümlədən torpaq soxulcanı) miqdarına görə müxtəlif torpaq tipləri bir-birindən kəskin aynlır. Bütün bu canlı orqanizmlər torpaqəmələgəlmə proseslərində, torpağın münbitliyində böyük rol oynayır.

Biogeokimyəvi funksiya

Biogeokimyəvi funksiya -torpağın üst qatlarında biofıl, elementlər, o cümlədən mikroelementlərin toplanmasına şərait yaradır, torpağın akkumulyasiya rolu olmasaydı, onların çoxu yer qabığında və hidrosferdə «səpələnər» və biologi dövrandan çıxardı. Bu fikri dəfələrlə Vemadski (1967) irəli sürmüşdür. Torpaqda üzvi karbon humus formasında konsentrasiya olunur. Biofıl element olan azotun miqdan (ümumi azot) humus kimi torpağın aşağı qatlarına doğru azalır. Fosfor mühüm və çox defısit biofıl ve aqrofıl element hesab[ olunur. O, canlı orqanizmələr -bitki, heyvan, insan tərəfindən çox ’ istifadə edilir, lakin filiz kimi ehtiyatı olduqca azdır.

Torpağın informasiya funksiyası.

Torpağın informasiya funksiyası -Torağın profilində həm müasir, həm də qədim torpaq proseslərinin «dəlillərini» (izlərini) görmək olar. Müasir proseslərə torpağın islanma dərinliyi, rütubətliyi, strukturu, biogenliyi və s., qədim proseslərə isə torpağın qalınlığı, humusun ehtiyatı; karbonatlar, gömülmüş horizontlar və s.aiddir. Qədim «dəlillərə» əsasən torpağın tarixini, onun keçdiyi mərhələləri, hazırda şumlanan torpaqların vaxtilə meşə altında olmasını bərpa etmək, yəni, ərazinin qədim landşaftının qanunauyğun paleocoğrafi rekonstruksiyasını keçirmək olar.

Xarici keçid

  • TORPAQ COĞRAFİYASI TORPAQŞÜNASLIĞIN ƏSASLARI İLƏ

Həmçinin bax

İstinad

  1. Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Ekologiya və ətraf mühit Bakı 2003

Avqust 12, 2021
torpağın, ekoloji, funksiyaları, krupenikov, kovda, 1985, dobrovolski, nikitin, 1990, özünün, krupenikov, 1992, elmi, işlərinə, ələrinə, əsaslanaraq, torpağın, aşağıdakı, əsas, ekoloji, funksiyalarını, göstərir, mündəricat, energetik, funksiya, hidroloji, funk. I A Krupenikov V A Kovda 1985 Q V Dobrovolski Y D Nikitin 1990 ve ozunun Krupenikov 1992 elmi islerine ve elerine esaslanaraq torpagin asagidaki esas ekoloji funksiyalarini gosterir 1 Mundericat 1 Energetik funksiya 2 Hidroloji funksiya 3 Geoloji funksiya 4 Torpagin qaz atmosfer funksiyasi 5 Torpagin bioloji funksiyasi 6 Biogeokimyevi funksiya 7 Torpagin informasiya funksiyasi 8 Xarici kecid 9 Hemcinin bax 10 IstinadEnergetik funksiya RedakteEnergetik funksiya Enerjinin cox miqdari torpagin mineral sesinde toplanir lakin bu enerji olduqca stabil olub onun da rligim temin edir maddelerin dovrani proseslerinde ve ekosistemlerin bioloji mehsuldarliginda ise nisbeten az istirak edir Diger muhum mesele odur ki bitki fotosintez prosesinde gunes enerjisini toplayir Canli maddede onun dovrani tez bir nece il on iller basa catir lakin canli madde olmus quru bitki halinda torpaga dusdukde qismen ilkin son mehsullara su CO2 azot ve basqa kimyevi maddeler qeder parcalanir qismen ise humusa cevrilir Humusda boyuk esrlikler enerji ehtiyati cemleserek her il bioloji dovrandan kenarlasir ve belelikle torpagin guclu enerji potensiali yaranir Hidroloji funksiya RedakteHidroloji funksiya Eger torpaq olmasaydi okeanla quru arasinda suyun dovrani tez basa catardi Yer sethine dusen atmosfer yagintilari yamac boyu boyuk suretle axib caylara sonra ise deniz ve okeanlara axib gederdi Ozunun humuslulugu strukturlugu aqreqatligi mesameliyi sukeciriciliyi ve rutubet tutumu ile torpaq suyun dovranini keskin zeifledir muntezemlesdirir quruda suyun boyuk ve genis differensial ehtiyatinin yaranmasina serait yaradir Bu sular tedricen yabani ve medeni bitkiler terefinden istifade olunur Suyun bir hissesi faydasiz fiziki buxarlanmaya serf olunur Torpagin hidroloji ve energetik funksiyalari arasinda birbasa elaqe vardir torpaqda ne qeder cox mueyyen hedde qeder enerji toplanarsa onun hidroloji funksiyasi da artar ouraaa da torpagin humusu mueyyen rola malikdir Qumlu ve torflu torpaqlar istisnaliq teskil edir Geoloji funksiya RedakteGeoloji funksiya bir birine eks olan iki prosesle ifade olunur Birinci bu funksiya sayesinde torpaq davamli tebii toreme kimi alt qatda yerlesen yumsaq dag suxurlarini istenilen xarakterli yuyulma ucqun dagilmaqdan qoruyur Ikinci torpaq dagildiqda mexa niki tesirlerin gucu qravitasiya kulek xususen axar sular neticesinde aparilan torpaq materialindan yeni delyuvial hetta prolyuvial dag suxurlan emele gelir onlar bir qeder deyisilmis sekilde torpagin bir cox xasselerini ozunde saxlayir Lakin dagidici prosesler davam etdikde qaliq torpaq xasseleri de zeifleyir Torpaq kutlesinin bir hissesi eroziya denudasiya zamani deniz ve okeanlara cataraq deniz cokuntu materiali emele getirir Torpagin qaz atmosfer funksiyasi RedakteTorpagin qaz atmosfer funksiyasi murekkeb ve bir birine zidd xarakter dasiyir Uzvi maddelerin parcalanmasi zamani bioloji dovran prosesinde torpaq atmosfere karbon qazi CO2 ayinr 0 bitkiler terefinden fotosintez ucun sitifade edilir Eger atmosfer ve torpaq arasinda daim hava mubadilesi getmeseydi torpaqda oksigenin ehtiyati cemi 12 48 saata en zengin torpaqlarda ise maksimum 100 saata catardi Bele yuksek suretli qarsiliqli mubadileye baxmayaraq torpagin havasi bir sira gostericilerine gore atmosfer havasindan ferqlenib terkibinde 10 100 defe cox karbon qazi ve xeyli az miqdarda oksigen saxlayir Torpagin bioloji funksiyasi RedakteTorpagin bioloji funksiyasi onun canli orqanizmlerinin mezo ve mikrofaunasinin kemiyyetce xarakteristikasi ile seciyyelenir Mikroorqanizmler aktinomisetler suali gobelekler bakteriyalar azot bakteriyalari ve mezofauna o cumleden torpaq soxulcani miqdarina gore muxtelif torpaq tipleri bir birinden keskin aynlir Butun bu canli orqanizmler torpaqemelegelme proseslerinde torpagin munbitliyinde boyuk rol oynayir Biogeokimyevi funksiya RedakteBiogeokimyevi funksiya torpagin ust qatlarinda biofil elementler o cumleden mikroelementlerin toplanmasina serait yaradir torpagin akkumulyasiya rolu olmasaydi onlarin coxu yer qabiginda ve hidrosferde sepelener ve biologi dovrandan cixardi Bu fikri defelerle Vemadski 1967 ireli surmusdur Torpaqda uzvi karbon humus formasinda konsentrasiya olunur Biofil element olan azotun miqdan umumi azot humus kimi torpagin asagi qatlarina dogru azalir Fosfor muhum ve cox defisit biofil ve aqrofil element hesab olunur O canli orqanizmeler bitki heyvan insan terefinden cox istifade edilir lakin filiz kimi ehtiyati olduqca azdir Torpagin informasiya funksiyasi RedakteTorpagin informasiya funksiyasi Toragin profilinde hem muasir hem de qedim torpaq proseslerinin delillerini izlerini gormek olar Muasir proseslere torpagin islanma derinliyi rutubetliyi strukturu biogenliyi ve s qedim proseslere ise torpagin qalinligi humusun ehtiyati karbonatlar gomulmus horizontlar ve s aiddir Qedim delillere esasen torpagin tarixini onun kecdiyi merheleleri hazirda sumlanan torpaqlarin vaxtile mese altinda olmasini berpa etmek yeni erazinin qedim landsaftinin qanunauygun paleocografi rekonstruksiyasini kecirmek olar Xarici kecid RedakteTORPAQ COGRAFIYASI TORPAQSUNASLIGIN ESASLARI ILEHemcinin bax RedakteEkologiyaIstinad Redakte Memmedov Q S Xelilov M Y Ekologiya ve etraf muhit Baki 2003Menbe https az wikipedia org w index php title Torpagin ekoloji funksiyalari amp oldid 6076735, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.