Tikanlı kəvər
Tikanlı kəvər (lat. Capparis spinosa) — kəvərkimilər fəsiləsindən bitki növü. Azərbaycanda tikanlı kəvər ancaq yabanı növü halda yayılmışdır. Yarımkol bitki olub, 2 m-ə qədər uzunluqda budaqları var. Yarpağı girdə-yumurtavarı, yaxud ellipsvarı olub, saplaqlıdır. Çiçəkləri iri, rəngli ağ olub, tək-tək halda yarpaqların qultuğunda yerləşir. Meyvəsi giləmeyvəyə bənzəyən qutucuqdan ibarətdir. Toxumları kürəvarıdır, tünd-qonur rənglidir, təqribən qaraya çalır. Bitki may-iyul aylarında çiçəkləyir, meyvələri avqustda yetişir. Azərbaycanda kəvər Samur – Dəvəçi ovalıqlarında, Abşeronda, Kür – Araz çayları ovalıqlarında, Lənkəran və Naxçıvanın dağ ətəyi sahələrində yayılmışdır. Xüsusən, qeyd edilən rayonların ovalıqlarında, aşağı dağ qurşağında, yarımsəhralıq yerlərdə ehtiyatı daha çoxdur.
| Tikanlı kəvər | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Capparis spinosa | |||||||||||||||||
| Çiçəkləmiş bitkinin ümumi görünüşü. | |||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||
| Capparis spinosa L., 1753 | |||||||||||||||||
Kəvərin çiçəklərinin qönçə dövründə onda 100 – 150 mq % C vitamini, 0,32 % rutin, 21 – 28 % azotlu maddələr, 4- 5 % piyli maddələr olur. Toxumlarında 25 – 30 % piyli yağ vardır ki, bu da tərkib etibarilə 12 – 13 % doymuş yağ turşularından, 22 – 24 % olein, 33 – 51 % linol turşularının qliseridlərindən ibarətdir.
Təbii yayılması
Yabanı halda Aralıq dənizi sahillərində,Cənubi Avropada,Qafqazda,Orta asiyada,Pakistanda və Hindistanda yayılmışdır.
Botaniki təsviri
Çoxillik yarımkol bitkidir.Oduncaqlı əsas gövdədən hər tərəfə sürünən,uzunluğu 2 m-dək olan budaqları çıxır.Çoxsaylı kiçik yarpaqlarıyumru və ya ellipsvari formalı,ucu biz,qısa saplaqda yerləşir,saplaqların bünövrəsində iynə kimi yalançı zoğları vardır.Çiçəkləri tək,iri(diametri 5-8 sm),ağ bəzən sarımtıl və ya çəhrayı çalarlıdır.May-iyunda,bəzən iki dəfə(sentyabr-oktyabrda)çiçəkləyir.Meyvələri uzunsov-oval,ətli,giləmeyvə şəkilli,uzunluğu 2 sm-dək,yaşıl rənglidir.Yetişdikdə içəri tərəfdən çoxsaylı,qonur toxumları,burulan dörd laylarla açılır.Kökü qalın,güclüdür.
Ekologiyası
Yaxşı drenajlı,günəşli yerdə,pH 6,3-8,3 olan quru torpaqlarda bitir.Qışda temperaturu +10 °C-dən aşaği olmayan rayonlarda becərilməsi məsləhətdir.
Azərbaycanda yayılması
Böyük və Kiçik Qafqazda,Abşeronda,Şamaxıda,Naxçıvanda,Sumqayıtda,Xızıda və s.rayonlarda bitir.
İstifadəsi
Qabığının həlimi iştah artıran və mədənin fəaliyyətini yaxşılaşdıran ədviyyat kimi istifadə edilir.Köklərin hər qabığı diş ağrısında çeynənir və irinli yaralarda istifadə olunur.Kaperslərin meyvələrində steroid saponinlər,alkaloidlər,karbohidratlar (32,9%),askorbin turşusu(150 mq %-dək) və yağ(3,75%);küklərin qabığında-staxidrin alkaloidi vardır.
Təbabətdə
Azərbaycanda yayılan kəvər bitkisi Tibb İnstitunda hərtərəfli analiz edilmiş, onun meyvələrində çoxlu miqdarda yodun uzvi birləşməsi olduğu müəyyənləşdirilmişdir.
Kəvərin meyvələrində eyni zamanda pektin maddələri, 1,6 % üzvi turşular, 4 % şəkər, 56 mq % C vitamini, rutin və s. bioloji fəal maddələr olduğu aşkar edilmişdir.
Kəvər meyvələrində çoxlu miqdarda yod birləşmələrinin olduğunu nəzərə alaraq, onlardan konservləşdirilmiş şirə preparatı hazırlanmış və kiliniki təcrübədə onun zob xəstəliyində müalicəvi təsiri ilk dəfə aydınlaşdırılmışdır.
Xalq təbabətində kəvərin təzə dərilmiş meyvələrindən zob xəstəliklərində, babasildə, dizenteriyada və qaraciyər iltihabında qəbul edilir. Dəri və saç xəstəliklərində önəmli kosmetik təsirə malikdir. Protein, vitamin və mineral maddələrlə zəngin olan çiçək tumurcuqları turşu halına salınaraq, qida və ədviyyat kimi istifadə olunur. Çiçək tumurcuqları və kök qabıqları qüvvətverici, sidikqovucu, qan dövranı, eyni zamanda həzm, babasil kimi bəzi xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir. Bitkinin bütün hissələri, o cümlədən tumurcuqları bol miqdarda vitamin, protein, mineral maddələr, yağ, alkoloid, antioksidant xüsusiyyətə malik olan flavonoid və digər polifenollarla zəngindir. Çiçək tumurcuqlarında və digər orqanlarında olan önəmli birləşmə qrupları olan flavonoid qlükozidləri, xüsusən ən önəmlilərindən biri olan rutin P vitamini aktivliyinə sahib olan birləşmədir. Qan təmizləyici, bəlğəmgətirici xassəyə malikdir.
Məlumat mənbəsi
- Tofiq Məmmədov, "Azərbaycan dendroflorası II cild", Bakı:-"Səda"-2015 2019-11-17 at the Wayback Machine
- Surə Rəhimova, " Muxtar respublika ərazisində yayılmış faydalı bitki-çöl kəvəri