fbpx
Wikipedia

Texnogen qəzalar

Avqust 05, 2021

Texnogen qəza (ing. Industrial disaster) — texnogen obyektdə böyük həcmli qəzalardır ki, nəticədə çoxlu sayda insan tələfatına və hətta ekologi dəyişikliklərə səbəb ola bilər.Qəza dedikdə müəyyən şərtlər daxilində insanın həyat fəaliyyətinə zərər vura bilən hadisə və proseslər nəzərdə tutulur.

Təhlükə "insan-ətraf mühit" sisteminin yekcins olmaması ilə şərtlənir və onların xarakteristikası üst-üstə düşmədikdə yaranır. Təhlükə ilə insan daima üzləşib. Əvvəllər bu təbii xarakterli təhlükələr: təbii fəlakətlər, insanların vəhşi heyvanlarla, zəhərli həşəratlarla qarşılaşması kimi hallar idisə, zaman keçdikcə, texnikanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq bura texnogen mənşəli təhlükələr də daxil oldu. Texnogen təhlükələr texniki sistemlərdə qəza, yanğın, partlayış və s. bu kimi formalarda təzahür edir. Bu hadisələrin baş verdiyi ərazidə olan insanlar isə xəstəliklər və müxtəlif ağırlıq dərəcəsi olan travmalar ala bilər. Təhlükənin mənbələri: təbii və antropotogen olmaqla iki hissəyə ayrılır.

Təbii təhlükə mənbələrinə zəlzələlər, daşqınlar, kosmik mənşəli -meteoritlər, kometlər, qlobal istiləşmə və s.-ni qeyd etmək olar. Antropogen təhlükə mənbələri dedikdə isə müharibələr, ekoloji və texnogen təhlükələr, şüalanmadan, atmosferdəki zərərli maddə tullantılarından yaranan təhlükələr nəzərdə tutulur. Texnogen xarakterli fövqəladə hadisələrə iri istehsalat qəzaları,sənaye müəsisələrində partlayışları, enerji sistemlərində, mühəndis və texnogen şəbəkələrindəki qəzaları, hidrotekniki qurğularda, kommunal təsərrüfat obyektlərində qəzaları misal göstərmək olar.

Texnogen xarakterli fövqəladə hadisələri belədə təsnifləşdirmək olar:

  • Nəqliyyat qəzaları (fəlakətləri)
  • Yanğınlar,partlayışlar
  • GTZM yayılmaqla baş verən qəzalar
  • Radioaktiv maddələrin yayılması ilə baş verən qəzalar
  • Bioloji təhlükəli maddə ətrafa yayılmaqla baş verən qəzalar
  • Hidrodinamik qəzalar

Bu hadisələr təsərüfata böyük ziyan vurmaqla yanaşı insan həyatına təhlükə yaradır. Azərbaycan Respublikasında yüksək dərəcədə texnogen təhlükələr mövcuddur ki, bunlar da müxtəlif növ fövqəladə hadisələrin başlıca mənbələri hesab edilir.

Fövqəladə hadislərin bir növü isə təbii-texnogen xarakterli fövqəladə hadisələrdir. Bu təhlükə növü əsasən intensiv təsərrüfat fəaliyyəti aparılan ərazilərdə və iri şəhərlərin ərazisində yaranır. Onun meydana çıxması ətraf mühitə aktiv antropogen təsirin artması ilə əlaqədardır ki, bunun nəticəsində yeni təbii proseslər meydana çıxır.

Kimyəvi fəlakətlər

Böyük miqdarda kimyəvi və radioaktiv maddlərin ətraf mühitə çıxması ilə müşaiyət olunan texnogen qəzalar və fəlakətlər ekologiyanın dağıdılması baxımından çox böyük təhlükədir.

Kimyəvi qəzalar çox təhlükəli ola bilərlər. Kimyəvi cəhətdən təhlükəli olan obyektlərdə texnoloji proseslərin pozulması, boruların, anbarların, nəqliyyat vasitələrinin zədələnməsi sonu atmosferə, suya və torpağa çox miqdarda kimyəvi baxımdan təhlükəli maddələrin çıxıb yayılması baş verə bilər. Bu da ətraf mühitin, insanların, heyvanların və bitkilərin zəhərlənməsinə gətirib çıxardır. Belə olanda kimyəvi zəhərlənmə sahələri yaranır.

Qəza baş verdikdə, kimyəvi maddələri saxlayan həcmlərdən atmosferə böyük tezliklə zəhərləndiricilərin çıxması sonu ilkin bulud yaranır. İkinci bulud isə dağılmış kimyəvi maddələrin həmin yerdən buxarlanması sonu yaranır.

Ən böyük kimyəvi qəza Hindisnatın Bhopal şəhərində 1984-cü ildə baş vermişdir. Orada "Union Karbide" adlı Amerika şirkətinin müəssisələrinin birində baş vermiş qəza sonu atmosferə onminlərlə ton metilizosiant adlı çox zəhərli maddə atmosferə səzmışdır. Qəzanın ikl saatlarında çoxlu adam ölmüş, minlərlə insan isə kor olmuşdur. Ölənlərin toplu sayı 2 mini aşmışdır. Şəhər əhalisinin 25%-ı zərər çəkmişdir.

Bunun kimi bir çox qəzalar fərqli olsalar da, onların bənzər özəllikləri də vardır. Onların hamısı nəzarətdən çıxmış olaylar olaraq insan qırğını, ətraf mühitin zəhərlənməsi , böyük iqtisadi ziyanla sonuclanmışdırlar.

Nüvə Elektrik stansiyalarında (NES) qəzalar

Bunlardan ən böyüyü 1986-cı ildə Ukrainanın Çernobıl şəhərindəki NES-da baş vermişdir. Orada partlayış olmuş, nüvə reakoru dağılmış, ətraf mühitə ços sayda radioaktiv maddələr tullanmışdır. Qəzanın ortalıqdan qaldırılmasına 600 mindən çox adam qatılmışdır.

Azərbaycanda da Çernobıl faciəsi nəticəsində radioaktiv şüalanmaya məruz qalanlar var, çünki o zaman ölkəmiz Sovetlər Birliyinin tərkibində idi. Bundan başqa, NES-in partlamış 4-cü enerji blokunun təhlükəsiz hala salınması üçün keçirilən "Sarkofaq" əməliyyatında 129 Azərbaycan vətəndaşı da iştirak edib ki, onların hamısı müxtəlif səviyyəli radioaktiv şüalanma alıblar.

Hadisə zamanı 7000-ə yaxın insan həlak oldu, 25000 insan güclü radiasiya nəticəsində ömürlük şikəst oldu, on minlərlə insan isə sonsuz qaldı. Bu faciədən sonra Çernobılda doğulan uşaların 90 %-də əlillik yaranır. Hadisədən neçə illər keçsə də, radiasiyanın fəsadları hələ də Avropada dolanmaqdadır.

Daha bir ağır texnogen faciə 2011-ci ildə Yaponiyanın Fukusima NES-da zəlzələ və ondan sonra sunaminin baş verməsindən sonra olmuşdur. Sonucda ətraf mühit zəhərlənmiş, çoxlu sayda insan ölmüşdür. 146 min əhali öz yurdlarından köçürülmüşdür. Radiasiya hava, dəniz və torpağa sızmışdır. Onun əlamətləri hətta stansiyadan uzaqlarda da özünü göstərməkdədir, yeyinti məhsulları və sular da radiasiyaya məruz qalmış, zəhərlənmişdirlər. İqtisadi itkilər 74 milliardı açmışdır.

Cənubi Qafqazda da atom faciəsi təhlükəsi vardır. Bu da Erməsistanın Metsamor NES-dır. O sovetlər dönəmində qurulmuş, avadanlığa köhnəlmiş bir obyektdir. Orada qəzanın baş verməsi ehtimalı çox böyükdür. "Metzamor" AES-i təkcə Cənubi Qafqaz bölgəsi deyil, daha böyük ərazilər üçün təhlükə mənbəyidir. Burada baş verə biləcək qəza daha geniş əraziyə təsir edəcək. Belə olarsa Azərbaycan üçün də bu stansiya təhlükə mənbəyidir. Azərbaycan hökuməti beynalxalq təşkilatlara bu təhlükə haqqında dəfələrlə xəbər verib, bu gündə onun bağlanmasını tələb edir.

Azərbaycanda da AES tikilməsi layihəsi var və artıq bu yöndə işlər gedir. Onun yerləşdiyi yer Şirvan şəhəri yaxınlığındakı Navahı bölgəsindədir. Stansiyanın tikilməsi elektrik enerjisinə ölkəmizdəki artan tələbatdır. Bununla belə, dünyada baş verən qəzalar nəzərə alınmalı, belə layihənin məqsədə uyğun olub-olmaması problemi çözülməlidir.

Savaşların dünya ekologiyasına təsiri

Çeşidli savaşlar və qarşıdurmalar təbiətə çox ağır zərbələr vurur. Bunlar müharibələr, terror, sosial partlayış, siyasi qarşıdurmalar kimi olaylardır. Buna örnəklərin biri İran-İraq savaşı zamana neft mədənlərinin birində baş verən partlayış olmuşdur. Sonda, İran körfəzi sularına çox sayda neft axıdırmış, ekologiyaya ziyan vurulmuşdur. Daha bir örnək Çeçenstanda gedən döyüşlərdir. O zaman sənaye obyektlərinin, yolların, nəqliyyat kəmərlərinin, həyatı təmin edən sistemlərin dağıdılması sonu Çimali Qafqaz bölgəsində ekoloji durum ox gərgin olmuşdur.

Vyetnamda gedən savaşlar zamanı amerikan uçaqları 22 million litr zəhərli defoliantları böyük ərazilərə səpələmişdirlər. Bunun sonu minlərlə kvadrat kilometr meşələr məhv olmuş, onminlərlə insan ölmüşdür. Hər bir savaş təkcə insanlığa deyil, həmdə ekoloji duruma qarşıdır, çunki ekoloji cəhətdən təmiz silah yoxdur, ola da bilməz. Atom bombardmanı baş verərsə ətraf mühitin qlobal dağıdılması və insan sivilizasiyasının məhv olması baş verə bilər. İnsan tarixinsə belə bombardmamı 2-ci dünya savaşı zamanı amerikanlar Yaponiyanın Xirosima və Naqasaki şəhərində etmişdirlər. Ətraf mühit zəhərlənmiş, minlərlə insan ölmüş ya da şikəst olmuşdur. O bombardmanın fəsadları bu gün də özünü göstərməkdədir.

Hərbi-sənaye kompleksi savaş olmasa belə ekoloji gərginlik yaradır. Çünki hərbi sursatlar, kimyəvi, bakterioloji, atom silahları ambarlarında, eləcə də atom sualtı qayıqlarında hər zaman qəza baş verə bilər bu da ekologiyanın dağıdılması deməkdir. Hərbi qarşıdurmalar kəsiləndən sonra da ərazilərdə çoxlu basdırılmış minalar qalır. Onlar da insan və başqa canlılar üçün təhlükədir. Kimyəvi və attom silahlarında imtina edilsə belə, onların necə məhv edilməsi problemi yaranır. Buna görə də hərbi obyektlərin üzərində ekolojinəzarət olmalıdır, ekoloji monitorinqlər keçirilməlidir.

Nəqliyyatda və neft-qaz mədənlərində qəzalar və onların planetin ekologiyasına təsiri

Fövqəladə qəzalar arasında texnogen fəlakətlərin ortaq payı 15–20% civarındadır. Bunlar daha çox magistral boru kəmərlərində, dəmiryolu nəqliyyatında, çeşidli mədənlərdə olan qəzalardır. Son 10 il ərzində dünyada belə olayların sayı təkcə neft kəmərlərində 20 mini ötmüşdür. Bunun sonu olaraq millionlarla ton neft israf olmuş, torpaqlar yayarsız olmuş, hava yanğınlar üzündən çirklənmişdir. Dəmiryolu nəqliyyatında qəzaların sayı çoxalmaqdadır. Demək olar, gündə bütün dünyada 8–15 bu kimi qəzalar baş verir. Ən təhlükəlisi də, neft, kimyəvi maddələrlə dolu olan vaqonlardakı qəzalardır. Sənaye və nəqliyyatda qəzaların baş vermə səbəbi avadanlıqların kohnəlməsi, işçilərin işlərinə biganə yanaşması, təhlükənin qarşısını alan avadanlıqların olmaması, istehsalın çağdaş normalara uyğun olmaması, qananların olmaması və bu kimi başqa amillərdir. Ümumiyyətlə nəqliyyatda və sənayedə baş verən qəza və fəlakətlər ətraf mühit üçün və insan sağlamlığı üçün təhlükəlidir. Bunların sonu hətta bərpa oluna bilməyən ekologiyanın dağılması baş verə bilər.

Son 20 ilin ən böyük neft qəzaları

Birincisi 1990-cı ildə Küveytdə baş verəndir. O zaman İraqla beynalxalq güclər arasında savaş gedirdi. Onların hücumunun qarşısını almaq üçün iraqlılar dənizə neft tökmüşdürlər ki düşmən desantının sahilə çıxa bilməsin. Bunun sonu dənizə 1,5 million ton axıdılmışdır, 1,5 kv km ərazi zibillənmiş, sahilin 600 km neft içində idi. Bu kimi olayın qarşısını almaq üçün Amerika təyyarələri bir çox neft mədənlərini bombalamış, bunun sonu yanğınlar baş vermişdir.

1997-ci ildə rus gəmisi "Naxodka" Çinlə Kamçatka yarımadası arasında batmış, ondan 19 min ton neft suya axıdılmışdır. Bunun sonu 50 kv km su ləkəsi yaranmışdır.

1998-ci ildə Liberiya gəmisi olan "Pallas"dan Danimarka yaxınlıqlarında çox miqdarda neft suya axmış və yanğın baş vermişdir. Almaniya, Danimarka, Hollandiya sahilləri neftə boyanmışdır.

2000-ci ildə Braziliyada Rio de Janeyro şərəri yaxınlığında neft kəmərindəki qəza sonu, okeana 1, 3 ton neft dağlmışdır. Bu ərazidə buna bənzər daha bir qəza 9 il sonra baş vermişdir. 2002-ci ildə İspaniya gəmisi "Prestij" qəzaya uğramış, dənizə 90 min ton neft axıdılmışdır.

Pakistan sahilləri yanında 2003-cü ildə "Tasman Spirit" gəmisinin qəzaya uğraması sonu okeana 55 min ton neft tökülmüşdür. Suda neft ləkəsinin diametri 40 kv km qədər olmuş, çoxlu dəniz heyvanları, balığlar və quşlar ölmüşdür.

2006-cı ildə Filippin gəmisinin qəzaya uğraması sonu sahillərin 300 km neftə bürünmüş, 500 hektar meşələr, balıq, heyvanlar məhv olmuşdur. 15000 insan bunun sonu zərər çəkmişdir.

2007-ci ildə Rusiyanın gəmisinin Kerç boğazında qəzaya uğraması sonu 2000 ton mazut dənizə tökülmüşdır. Bunun sonu 30000 quş ölmüşdür.

Həmən ildə cənubi Koreyanın Tenan limanında qəza sonu 15 min ton neft suya tökülmüşdür. O zaman limanda duran gəmini orada işləyən kran deşmişdir. 2009-cu ildə Rusiyanın Samara vilayətində baş vermiş gəmi qəzası sonu Volqa çayına 3 ton mazut tökülmüş, suda neft ləkəsinin uzunluğu uzununa 12, eninə 35 km çatmışdır.

2010-cu ilnə Meksika körfəzində BP-nin dəniz mədənində baş verən qəza sonu onminlərlə ton neft suya tökülmüş, təbiətə, eləcə də ABD ilə Meksika iqtisatittətinə böyük ziyan vurulmuşdur. Bu ən böyük qəza olmuşdur.

Xəzər dənizində neft qəzaları

1983-cü ildə "Azərbaycanın 60 illiyi" adlı suüztü buruq Xəzərin şərqində suya batmışdır. Qazaxstanlı tədqiqatçıların bilgisinə görə bu günə kimi orada 187 ton dizel yanacağı və 29 ton maşın yağı qalmaqdadır. Bundan başqa, orada başqa kimyəvi maddələr də vardır. Onların hamısı sudan çıxarılmasa, gec-tez Xəzərin çərq sahilləri zəhərlənmiş olacaq. Monitorinqlər zamanı bilinib ki, artıq onlar az miqdarda suya sızmağa başlayıb.

1985 ildə Qazaxstanın "Tengiz" yataqlarının neft-qaz ehtiyatlarının kəşfi zamanı 1167 m dərinlitində qəza baş vermişdir. Bunun sonu yer üzünə və suya neft və qaz axını baş vermişdir. Bundan başqa həm də böyük yanğın olmuşdur Odun hündürlüyü 300 m, eni isə 50 m qədər çatırdı. Orada temperatur 15000C qədər yüksəlmişdir. Odu 1 il ərzində söndürə bilmirdilər. Yanğını söndürmək üçün Sovetlər Birliyinin bütün gücləri cəlb olunmuşdur. O zaman insanlar da ölmüşdür. Sonda yeraltı nüvə partlayışı ilə yanğın söndürüldü. "Tengiz" qəzası zamanı havaya və suya 3,4 ton neft, 1,7 milliard kub metr qaz, 850 ton merkaptan, 900 ton his çıxmış və tökülmüşdür. Qazaxstanın Atırau vilayətində xəstəliklərin sayı xeyli artmışdır.

Daha bir qəza 2004-cü ildə baş vermişdir. Qazaxıstan nefti ilə dolu "Merkuri-2" adlı Azərbaycan bərəsi batmışdır və indiyə qədər suyun 300 m dərinliyində qalmaqdadır. Bərənin anbarında 1000 tona yaxın neft vardır və hər il ərzində dəniz suyu onun metalını aşılayır. Beləliklə bir gün aşılama tamamlanacaq və neft dənizə sızacaqdır. Xəzərin kiçik və bağlı su hövzəsi olmasına görə, bu baş verərsə, fəlakətin miqyası Meksika körfəzindəki fəlakətə bərabər ola bilər. Bu günə kimi o bərəni sudan çıxarmaq cəhdləri uğursuz olmuşdur.Radioaktiv maddələrin yayılması deməkdir.

Mənbələr

  • Aydın Əlizadə. "Ekologiya" kursu üzrə mühazirələr 2016-03-05 at the Wayback Machine // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri — (başlıq hissəsindən başqa).

Həmçinin bax

Avqust 05, 2021
texnogen, qəzalar, texnogen, qəza, industrial, disaster, texnogen, obyektdə, böyük, həcmli, qəzalardır, nəticədə, çoxlu, sayda, insan, tələfatına, hətta, ekologi, dəyişikliklərə, səbəb, bilər, qəza, dedikdə, müəyyən, şərtlər, daxilində, insanın, həyat, fəaliyy. Texnogen qeza ing Industrial disaster texnogen obyektde boyuk hecmli qezalardir ki neticede coxlu sayda insan telefatina ve hetta ekologi deyisikliklere sebeb ola biler Qeza dedikde mueyyen sertler daxilinde insanin heyat fealiyyetine zerer vura bilen hadise ve prosesler nezerde tutulur Tehluke insan etraf muhit sisteminin yekcins olmamasi ile sertlenir ve onlarin xarakteristikasi ust uste dusmedikde yaranir Tehluke ile insan daima uzlesib Evveller bu tebii xarakterli tehlukeler tebii felaketler insanlarin vehsi heyvanlarla zeherli heseratlarla qarsilasmasi kimi hallar idise zaman kecdikce texnikanin inkisafi ile elaqedar olaraq bura texnogen menseli tehlukeler de daxil oldu Texnogen tehlukeler texniki sistemlerde qeza yangin partlayis ve s bu kimi formalarda tezahur edir Bu hadiselerin bas verdiyi erazide olan insanlar ise xestelikler ve muxtelif agirliq derecesi olan travmalar ala biler Tehlukenin menbeleri tebii ve antropotogen olmaqla iki hisseye ayrilir Tebii tehluke menbelerine zelzeleler dasqinlar kosmik menseli meteoritler kometler qlobal istilesme ve s ni qeyd etmek olar Antropogen tehluke menbeleri dedikde ise muharibeler ekoloji ve texnogen tehlukeler sualanmadan atmosferdeki zererli madde tullantilarindan yaranan tehlukeler nezerde tutulur Texnogen xarakterli fovqelade hadiselere iri istehsalat qezalari senaye muesiselerinde partlayislari enerji sistemlerinde muhendis ve texnogen sebekelerindeki qezalari hidrotekniki qurgularda kommunal teserrufat obyektlerinde qezalari misal gostermek olar Texnogen xarakterli fovqelade hadiseleri belede tesniflesdirmek olar Neqliyyat qezalari felaketleri Yanginlar partlayislar GTZM yayilmaqla bas veren qezalar Radioaktiv maddelerin yayilmasi ile bas veren qezalar Bioloji tehlukeli madde etrafa yayilmaqla bas veren qezalar Hidrodinamik qezalarBu hadiseler teserufata boyuk ziyan vurmaqla yanasi insan heyatina tehluke yaradir Azerbaycan Respublikasinda yuksek derecede texnogen tehlukeler movcuddur ki bunlar da muxtelif nov fovqelade hadiselerin baslica menbeleri hesab edilir Fovqelade hadislerin bir novu ise tebii texnogen xarakterli fovqelade hadiselerdir Bu tehluke novu esasen intensiv teserrufat fealiyyeti aparilan erazilerde ve iri seherlerin erazisinde yaranir Onun meydana cixmasi etraf muhite aktiv antropogen tesirin artmasi ile elaqedardir ki bunun neticesinde yeni tebii prosesler meydana cixir Mundericat 1 Kimyevi felaketler 2 Nuve Elektrik stansiyalarinda NES qezalar 3 Savaslarin dunya ekologiyasina tesiri 4 Neqliyyatda ve neft qaz medenlerinde qezalar ve onlarin planetin ekologiyasina tesiri 5 Son 20 ilin en boyuk neft qezalari 6 Xezer denizinde neft qezalari 7 Menbeler 8 Hemcinin baxKimyevi felaketler RedakteBoyuk miqdarda kimyevi ve radioaktiv maddlerin etraf muhite cixmasi ile musaiyet olunan texnogen qezalar ve felaketler ekologiyanin dagidilmasi baximindan cox boyuk tehlukedir Kimyevi qezalar cox tehlukeli ola bilerler Kimyevi cehetden tehlukeli olan obyektlerde texnoloji proseslerin pozulmasi borularin anbarlarin neqliyyat vasitelerinin zedelenmesi sonu atmosfere suya ve torpaga cox miqdarda kimyevi baximdan tehlukeli maddelerin cixib yayilmasi bas vere biler Bu da etraf muhitin insanlarin heyvanlarin ve bitkilerin zeherlenmesine getirib cixardir Bele olanda kimyevi zeherlenme saheleri yaranir Qeza bas verdikde kimyevi maddeleri saxlayan hecmlerden atmosfere boyuk tezlikle zeherlendiricilerin cixmasi sonu ilkin bulud yaranir Ikinci bulud ise dagilmis kimyevi maddelerin hemin yerden buxarlanmasi sonu yaranir En boyuk kimyevi qeza Hindisnatin Bhopal seherinde 1984 cu ilde bas vermisdir Orada Union Karbide adli Amerika sirketinin muessiselerinin birinde bas vermis qeza sonu atmosfere onminlerle ton metilizosiant adli cox zeherli madde atmosfere sezmisdir Qezanin ikl saatlarinda coxlu adam olmus minlerle insan ise kor olmusdur Olenlerin toplu sayi 2 mini asmisdir Seher ehalisinin 25 i zerer cekmisdir Bunun kimi bir cox qezalar ferqli olsalar da onlarin benzer ozellikleri de vardir Onlarin hamisi nezaretden cixmis olaylar olaraq insan qirgini etraf muhitin zeherlenmesi boyuk iqtisadi ziyanla sonuclanmisdirlar Nuve Elektrik stansiyalarinda NES qezalar RedakteBunlardan en boyuyu 1986 ci ilde Ukrainanin Cernobil seherindeki NES da bas vermisdir Orada partlayis olmus nuve reakoru dagilmis etraf muhite cos sayda radioaktiv maddeler tullanmisdir Qezanin ortaliqdan qaldirilmasina 600 minden cox adam qatilmisdir Azerbaycanda da Cernobil faciesi neticesinde radioaktiv sualanmaya meruz qalanlar var cunki o zaman olkemiz Sovetler Birliyinin terkibinde idi Bundan basqa NES in partlamis 4 cu enerji blokunun tehlukesiz hala salinmasi ucun kecirilen Sarkofaq emeliyyatinda 129 Azerbaycan vetendasi da istirak edib ki onlarin hamisi muxtelif seviyyeli radioaktiv sualanma aliblar Hadise zamani 7000 e yaxin insan helak oldu 25000 insan guclu radiasiya neticesinde omurluk sikest oldu on minlerle insan ise sonsuz qaldi Bu facieden sonra Cernobilda dogulan usalarin 90 de elillik yaranir Hadiseden nece iller kecse de radiasiyanin fesadlari hele de Avropada dolanmaqdadir Daha bir agir texnogen facie 2011 ci ilde Yaponiyanin Fukusima NES da zelzele ve ondan sonra sunaminin bas vermesinden sonra olmusdur Sonucda etraf muhit zeherlenmis coxlu sayda insan olmusdur 146 min ehali oz yurdlarindan kocurulmusdur Radiasiya hava deniz ve torpaga sizmisdir Onun elametleri hetta stansiyadan uzaqlarda da ozunu gostermekdedir yeyinti mehsullari ve sular da radiasiyaya meruz qalmis zeherlenmisdirler Iqtisadi itkiler 74 milliardi acmisdir Cenubi Qafqazda da atom faciesi tehlukesi vardir Bu da Ermesistanin Metsamor NES dir O sovetler doneminde qurulmus avadanliga kohnelmis bir obyektdir Orada qezanin bas vermesi ehtimali cox boyukdur Metzamor AES i tekce Cenubi Qafqaz bolgesi deyil daha boyuk eraziler ucun tehluke menbeyidir Burada bas vere bilecek qeza daha genis eraziye tesir edecek Bele olarsa Azerbaycan ucun de bu stansiya tehluke menbeyidir Azerbaycan hokumeti beynalxalq teskilatlara bu tehluke haqqinda defelerle xeber verib bu gunde onun baglanmasini teleb edir Azerbaycanda da AES tikilmesi layihesi var ve artiq bu yonde isler gedir Onun yerlesdiyi yer Sirvan seheri yaxinligindaki Navahi bolgesindedir Stansiyanin tikilmesi elektrik enerjisine olkemizdeki artan telebatdir Bununla bele dunyada bas veren qezalar nezere alinmali bele layihenin meqsede uygun olub olmamasi problemi cozulmelidir Savaslarin dunya ekologiyasina tesiri RedakteCesidli savaslar ve qarsidurmalar tebiete cox agir zerbeler vurur Bunlar muharibeler terror sosial partlayis siyasi qarsidurmalar kimi olaylardir Buna orneklerin biri Iran Iraq savasi zamana neft medenlerinin birinde bas veren partlayis olmusdur Sonda Iran korfezi sularina cox sayda neft axidirmis ekologiyaya ziyan vurulmusdur Daha bir ornek Cecenstanda geden doyuslerdir O zaman senaye obyektlerinin yollarin neqliyyat kemerlerinin heyati temin eden sistemlerin dagidilmasi sonu Cimali Qafqaz bolgesinde ekoloji durum ox gergin olmusdur Vyetnamda geden savaslar zamani amerikan ucaqlari 22 million litr zeherli defoliantlari boyuk erazilere sepelemisdirler Bunun sonu minlerle kvadrat kilometr meseler mehv olmus onminlerle insan olmusdur Her bir savas tekce insanliga deyil hemde ekoloji duruma qarsidir cunki ekoloji cehetden temiz silah yoxdur ola da bilmez Atom bombardmani bas vererse etraf muhitin qlobal dagidilmasi ve insan sivilizasiyasinin mehv olmasi bas vere biler Insan tarixinse bele bombardmami 2 ci dunya savasi zamani amerikanlar Yaponiyanin Xirosima ve Naqasaki seherinde etmisdirler Etraf muhit zeherlenmis minlerle insan olmus ya da sikest olmusdur O bombardmanin fesadlari bu gun de ozunu gostermekdedir Herbi senaye kompleksi savas olmasa bele ekoloji gerginlik yaradir Cunki herbi sursatlar kimyevi bakterioloji atom silahlari ambarlarinda elece de atom sualti qayiqlarinda her zaman qeza bas vere biler bu da ekologiyanin dagidilmasi demekdir Herbi qarsidurmalar kesilenden sonra da erazilerde coxlu basdirilmis minalar qalir Onlar da insan ve basqa canlilar ucun tehlukedir Kimyevi ve attom silahlarinda imtina edilse bele onlarin nece mehv edilmesi problemi yaranir Buna gore de herbi obyektlerin uzerinde ekolojinezaret olmalidir ekoloji monitorinqler kecirilmelidir Neqliyyatda ve neft qaz medenlerinde qezalar ve onlarin planetin ekologiyasina tesiri RedakteFovqelade qezalar arasinda texnogen felaketlerin ortaq payi 15 20 civarindadir Bunlar daha cox magistral boru kemerlerinde demiryolu neqliyyatinda cesidli medenlerde olan qezalardir Son 10 il erzinde dunyada bele olaylarin sayi tekce neft kemerlerinde 20 mini otmusdur Bunun sonu olaraq millionlarla ton neft israf olmus torpaqlar yayarsiz olmus hava yanginlar uzunden cirklenmisdir Demiryolu neqliyyatinda qezalarin sayi coxalmaqdadir Demek olar gunde butun dunyada 8 15 bu kimi qezalar bas verir En tehlukelisi de neft kimyevi maddelerle dolu olan vaqonlardaki qezalardir Senaye ve neqliyyatda qezalarin bas verme sebebi avadanliqlarin kohnelmesi iscilerin islerine bigane yanasmasi tehlukenin qarsisini alan avadanliqlarin olmamasi istehsalin cagdas normalara uygun olmamasi qananlarin olmamasi ve bu kimi basqa amillerdir Umumiyyetle neqliyyatda ve senayede bas veren qeza ve felaketler etraf muhit ucun ve insan saglamligi ucun tehlukelidir Bunlarin sonu hetta berpa oluna bilmeyen ekologiyanin dagilmasi bas vere biler Son 20 ilin en boyuk neft qezalari RedakteBirincisi 1990 ci ilde Kuveytde bas verendir O zaman Iraqla beynalxalq gucler arasinda savas gedirdi Onlarin hucumunun qarsisini almaq ucun iraqlilar denize neft tokmusdurler ki dusmen desantinin sahile cixa bilmesin Bunun sonu denize 1 5 million ton axidilmisdir 1 5 kv km erazi zibillenmis sahilin 600 km neft icinde idi Bu kimi olayin qarsisini almaq ucun Amerika teyyareleri bir cox neft medenlerini bombalamis bunun sonu yanginlar bas vermisdir 1997 ci ilde rus gemisi Naxodka Cinle Kamcatka yarimadasi arasinda batmis ondan 19 min ton neft suya axidilmisdir Bunun sonu 50 kv km su lekesi yaranmisdir 1998 ci ilde Liberiya gemisi olan Pallas dan Danimarka yaxinliqlarinda cox miqdarda neft suya axmis ve yangin bas vermisdir Almaniya Danimarka Hollandiya sahilleri nefte boyanmisdir 2000 ci ilde Braziliyada Rio de Janeyro sereri yaxinliginda neft kemerindeki qeza sonu okeana 1 3 ton neft daglmisdir Bu erazide buna benzer daha bir qeza 9 il sonra bas vermisdir 2002 ci ilde Ispaniya gemisi Prestij qezaya ugramis denize 90 min ton neft axidilmisdir Pakistan sahilleri yaninda 2003 cu ilde Tasman Spirit gemisinin qezaya ugramasi sonu okeana 55 min ton neft tokulmusdur Suda neft lekesinin diametri 40 kv km qeder olmus coxlu deniz heyvanlari baliglar ve quslar olmusdur 2006 ci ilde Filippin gemisinin qezaya ugramasi sonu sahillerin 300 km nefte burunmus 500 hektar meseler baliq heyvanlar mehv olmusdur 15000 insan bunun sonu zerer cekmisdir 2007 ci ilde Rusiyanin gemisinin Kerc bogazinda qezaya ugramasi sonu 2000 ton mazut denize tokulmusdir Bunun sonu 30000 qus olmusdur Hemen ilde cenubi Koreyanin Tenan limaninda qeza sonu 15 min ton neft suya tokulmusdur O zaman limanda duran gemini orada isleyen kran desmisdir 2009 cu ilde Rusiyanin Samara vilayetinde bas vermis gemi qezasi sonu Volqa cayina 3 ton mazut tokulmus suda neft lekesinin uzunlugu uzununa 12 enine 35 km catmisdir 2010 cu ilne Meksika korfezinde BP nin deniz medeninde bas veren qeza sonu onminlerle ton neft suya tokulmus tebiete elece de ABD ile Meksika iqtisatittetine boyuk ziyan vurulmusdur Bu en boyuk qeza olmusdur Xezer denizinde neft qezalari Redakte1983 cu ilde Azerbaycanin 60 illiyi adli suuztu buruq Xezerin serqinde suya batmisdir Qazaxstanli tedqiqatcilarin bilgisine gore bu gune kimi orada 187 ton dizel yanacagi ve 29 ton masin yagi qalmaqdadir Bundan basqa orada basqa kimyevi maddeler de vardir Onlarin hamisi sudan cixarilmasa gec tez Xezerin cerq sahilleri zeherlenmis olacaq Monitorinqler zamani bilinib ki artiq onlar az miqdarda suya sizmaga baslayib 1985 ilde Qazaxstanin Tengiz yataqlarinin neft qaz ehtiyatlarinin kesfi zamani 1167 m derinlitinde qeza bas vermisdir Bunun sonu yer uzune ve suya neft ve qaz axini bas vermisdir Bundan basqa hem de boyuk yangin olmusdur Odun hundurluyu 300 m eni ise 50 m qeder catirdi Orada temperatur 15000C qeder yukselmisdir Odu 1 il erzinde sondure bilmirdiler Yangini sondurmek ucun Sovetler Birliyinin butun gucleri celb olunmusdur O zaman insanlar da olmusdur Sonda yeralti nuve partlayisi ile yangin sonduruldu Tengiz qezasi zamani havaya ve suya 3 4 ton neft 1 7 milliard kub metr qaz 850 ton merkaptan 900 ton his cixmis ve tokulmusdur Qazaxstanin Atirau vilayetinde xesteliklerin sayi xeyli artmisdir Daha bir qeza 2004 cu ilde bas vermisdir Qazaxistan nefti ile dolu Merkuri 2 adli Azerbaycan beresi batmisdir ve indiye qeder suyun 300 m derinliyinde qalmaqdadir Berenin anbarinda 1000 tona yaxin neft vardir ve her il erzinde deniz suyu onun metalini asilayir Belelikle bir gun asilama tamamlanacaq ve neft denize sizacaqdir Xezerin kicik ve bagli su hovzesi olmasina gore bu bas vererse felaketin miqyasi Meksika korfezindeki felakete beraber ola biler Bu gune kimi o bereni sudan cixarmaq cehdleri ugursuz olmusdur Radioaktiv maddelerin yayilmasi demekdir Menbeler RedakteAydin Elizade Ekologiya kursu uzre muhazireler Arxivlesdirilib 2016 03 05 at the Wayback Machine Felsefe elmleri doktoru Aydin Elizadenin sehifeleri basliq hissesinden basqa Hemcinin bax RedakteEkologiya Ekologiyanin tarixi Envayromentalizm Alternativ enerji Yer atmosferinin kirlenmesi Tebietin qorunmasi Kirlenme Ekoloji monitorinq NoosferMenbe https az wikipedia org w index php title Texnogen qezalar amp oldid 6084238, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.