fbpx
Wikipedia

Tabesiz mürəkkəb cümlələr

Avqust 06, 2021

Tabesiz mürəkkəb cümlələr iki və daha artıq sadə cümlənin məna və qrammatik cəhətdən bərabər hüquq əsasında vahid bir tam kimi birləşməsi yolu ilə əmələ gələn sintaktik vahiddir.

Quruluş xüsusiyyətləri

Tabesiz mürəkkəb cümlələrin səciyyəvi quruluş xüsusiyyətləri vardır. Çox zaman tərkib hissələrində bir paralellik olur; bu xüsusiyyət atalar sözləri və məsəllərdə özünü daha çox göstərir; məs.: Lələ var, yurdu yox. Xalq qız alır – quda qazanır, mən qız aldım, qada qazandım. Xalq gedər quş gətirər, Xanalı bayquş gətirər. Bu gün sən deyirsən, sabah sənə deyərlər. Artıq tamah daş yarar, daş qayıdar baş yarar və s. Belə cümlələr üçün komponentlərdən ikincisinin (və ya hər ikisinin) natamamlığı, yarımçıqlığı, cümlənin ümumi mənası əsasında bərpa oluna bilməsi də səciyyəvi hallardandır: Xəbərçi yalançı olar, yalançı – xəbərçi. Rəhmət yazana, lənət pozana! Sözlərdə qonaq sözü, səslərdə kəfkir səsi. Söhbət üçün çənə, saqqal üçün həna və s.

Tərəflərin paralelliyi tərəfləri əlaqələndirən mühüm vasitələrdəndir. Belortaqlı söz və birləşmələrin – determinantların işlənməsidir. Bu xüsusiyyət ikinci dərəcəli üzvlərdən tamamlıq və zərfliyə aiddir; məsələn: Kim becərəcək, kim yığacaq onu? Bu kənddə bir yekə kolxoz vardı, bu kolxozun da Kamandar adında bir yekə sədri vardı. Qorxudan arvadın boğazı qurumuşdu, dili-dilçəyi göynəyirdi. Yaxşını-pisi ağlı kəsəndən bəri sırğa taxmırdı, üzüyü-filanı da yox idi – cümlələrində tamamlıq, yer, səbəb və zaman zərflikləri determinant kimi işlənmiş, tərkib hissələri əlaqələndirmişdir. Cümlə üzvləri ilə yanaşı, xitablar və ara sözlər də ortaqlı olmaqla tərkib hissələri əlaqələndirir; məs.: Məsləhət sənindi, a tanrı, özün bilən yaxşıdı. Ay bacı, urusun hörüklərinə bax, gör nə yoğunluqdadır! Görəsən, bunların beyinlərində nə çatmır, hansı damar düyün düşüb? Bəlkə də, yağış yağır, sel-su aləmi bürüyüb.

Tabesiz mürəkkəb cümlələr iki komponentdən (iki predikativ mərkəzdən) ibarət olduğu kimi, sadalama yolu ilə qurula bilir və daha çox tərkib hissədən ibarət olur; məs.: Al rəngli səhər şəfəqləri ətrafı bürüyür, hər tərəfdə quşların nəğməsi eşidilir. Qəhrəmanın bədəni əsir, vücudu titrəyirdi. Prometey can verdi o daş qəfəsdə, Yaşadı ağalar, qullar dünyası. Hamı üşüyürdü, heç kəs cıqqırını çıxarmırdı. Rayon mərkəzindən bu balaca meydançaya hər iki saatdan bir avtovbus gələrdi, neçə gündür o da gəlmir. – cümlələri iki; Fasilə qurtarmışdı, meydançada tamaşanın ikinci hissəsi başlamışdı və mənim ürəyimin o işıqlı sirk sevinci yenə də qayıdıb gəlmişdi. Taxıl vağamlayıb tökülür, bostanı alaq basır, bağlar suvarılmır, tədarük dəmir yol stansiyasına aparılıb təhvil verilmirdi (Ə.Vəliyev) – cümləsi dörd tərkib hissədən əmələ gəlmişdir. Bu sonuncu halda sadalama intonasiyası tərkib hissələri əlaqələndirən əsas vasitə kimi çıxış edir.

Bütün bu qeyd edilənlərin (ortaq üzvlərin, tərkib hissələrin paralelliyinin, əvəzliklərin, mənsubiyyət şəkilçilərinin və s.) tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərtibində mühüm rolu vardır. Lakin tərkib hissələri əlaqələndirən əsas vasitələr intonasiya və tabesizlik bağlayıcılarıdır.

Tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri bağlayıcıların iştirakı olmadan əlaqələndikdə bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələr əmələ gəlir; məs.: Küçədən arabir maşın ötür, motor, təkər səsi daş-divara çalınmış dəmir qırıqlarını sızladırdı. Sevda baş tutmamış, gələnlər çıxıb getmişdi. Arabir göy guruldayır, yağış güclənirdi. Çax-çuxun özü getdi, qatran qoxusu qaldı. Bu cür cümlələr şifahi nitqdə intonasiyanın köməyi ilə qurulur.

İntonasiya – mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrini əlaqələndirən ilk və ən qədim vasitədir. İntonasiya şifahi nitqdə öz böyük rolunu indi də saxlamaqdadır. Yazıda bağlayıcılara üstünlük verildiyi halda, şifahi nitqdə intonasiyanın köməyi ilə fikri daha sürətlə, daha asan və emosional ifadə etmək olur. Mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrini əlaqələndirmək üçün başqa vasitələr olduqda da şifahi nitqdə intonasiyadan istifadə edilir, lakin heç bir başqa vasitə olmadıqda tərkib hissələri əlaqələndirmək üçün əsas yük intonasiyanın üzərinə düşür; məs.: Vaxt gələndə qoyun dibəyə sağılır, ilan südü içir, yerinə qızıl qoyub gedirdi. Get-gedə ehtiras artdı, tamah güc gəldi. İntonasiya ilə qurulmuş bu cümlələrin tərkib hissələri arasına və bağlayıcısını da artırmaq olar.

Sadə cümlədə olduğu kimi, mürəkkəb cümlədə də intonasiya söyləmin məqsədini aydınlaşdırmağa xidmət edir. Lakin mürəkkəb cümlədə intonasiyanın imkanları daha geniş və rəngarəngdir.

Əksərən tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri eyni tipli intonasiya ilə – ya nəqli, ya sual, ya da əmr intonasiyası ilə tələffüz edilir; məs.: Dediyi dedik, çaldığı düdük, yediyi hədik! Bir də bunları bir yerə cəm eləmək mümkün olacaqmı, belə girəvə ələ düşəcəkmi? (İ.Məlikzadə) Haradasa lap yaxında at kişnədi, bir-birinin ardınca iki güllə açıldı. Birinci cümlə nida cümləsi, ikincisi sual cümləsi intonasiyası ilə, üçüncü cümlə isə nəqli cümlə intonasiyası ilə formalaşmışdır.

Mürəkkəb cümlənin tərkib hissələri müxtəlif funksiya yerinə yetirdikdə intonasiya fərqlənə bilir. Bu cür hallarda birinci tərkib nəqli, ikincisi sual; birinci tərkib hissə nəqli, ikincisi əmr intonasiyası ilə tələffüz edilə bilər; məs.: Mən çoban olmaq istəyirəm, bunun kimə dəxli qalıb? Laçın ev tikmək istəyir, bu da olmaz! Abbasqulu bəy xahişə gəlib, sən nə deyirsən? İntonasiyanın quruluşu başqa şəkillərdə də ola bilər.

Bağlayıcılı cümlələr

Tərkib hissələri bağlayıcıların iştirakı ilə əlaqələnən tabesiz mürəkkəb cümlələr bağlayıcılı tabesiz mürəkkəb cümlələr adlandırılır.

Bağlayıcılar tarixən intonasiyaya nisbətən sonrakı hadisə olsa da, tədricən o qədər zənginləşmiş, artıb-çoxalmışdır ki, indi çox zaman mürəkkəb cümlənin tədqiqinə bağlayıcılı mürəkkəb cümlələrdən başlanılır. Çünki bağlayıcılar tabesiz və tabeli olmaqla, mürəkkəb cümlələrin növünü müəyyənləşdirmək işini asanlaşdırır; məs.: Ağa, sən mənim atamsan və sənə hörmət eləmək mənim borcumdur. Min il yola baxdı qulağı səsdə, Ancaq dəyişmədi ömrün mənası! Atan yazır ki, Şahmar dediklərimi unutmasın. Hacı bilirdi ki, Gər Xəlilin evdə xörək verəni yoxdur – cümlələrindən əvvəlki ikisinin tərkib hissələri tabesizlik bağlayıcıları ilə, sonrakıların tərkib hissələri tabelilik bağlayıcıları ilə əlaqələnmişdir. Ona görə də əvvəlki iki cümlə tabesiz, sonrakılar tabeli mürəkkəb cümlələrdir.

Bağlayıcılar hətta bəzən tabesiz və tabeli mürəkkəb cümlələrin daxili növlərini də müəyyənləşdirməyə kömək edir; məs.: Çiçək çoxdur, ancaq solmayanlarını görməmişəm. Orucəliyevin daha harasından yaralandığını təyin etmək çətin idi, çünki bütün paltarı qan içində idi – cümlələrindən birincisi qarşılaşdırma bağlayıcılı, ikincisi səbəb bağlayıcılı mürəkkəb cümlədir. Ancaq bağlayıcısı göstərir ki, birinci cümlə tabesizdir, həm də qarşılaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlədir; çünki bağlayıcısından aydın olur ki, ikinci cümlə tabeli, həm də səbəb budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlədir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, tabesizlik bağlayıcıları bütün hallarda cümlənin leksik semantikası əsasında tabesiz mürəkkəb cümlənin məna növünü dəqiqləşdirməyə imkan verir, lakin tabelilik bağlayıcılarının hamısında bu xüsusiyyət yoxdur, xüsusən ki bağlayıcısı universal bağlayıcı kimi əksər budaq cümlə növlərini baş cümləyə bağlayır.

Tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrini əlaqələndirən bağlayıcılar həmcins üzvlər arasında işlənən tabesizlik bağlayıcılarıdır. Fərq buradadır ki, həmin bağlayıcılar sadə cümlədə cümlə üzvlərini (cümlənin həmcins üzvlərini), burada isə sadə cümləyə uyğun gələn komponentləri (mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrini) əlaqələndirir.

Tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrini əlaqələndirən bağlayıcı qrupları aşağıdakılardır: 1.Birləşdirmə bağlayıcıları: və, həm...həm də, da, də, nə... nə də və s. ; məs.: Mən ona qulaqburması verərəm və sənin qızın da qayıdar gələr atasının evinə. Hər dəfə binadan bir adam çıxanda Xanım xala köşkün pəncərəsinə tərəf baxırdı və hər dəfə milisioner yüngülcə başını tərpədirdi.Dünyada bir təmənnan qalmasın və beş adam da sənə rəhmət oxusun. Həm Əzizə öskürüb yuxumu qaçırmışdı, həm də planlarım alt-üst olmuşdu. Üstümdə allah da var, peyğəmbər də var. Daha nə o çəm-xəm elədi, nə də Qəmlo ağaca əl atdı.

Birləşdirmə bağlayıcıları zaman, ardıcıllıq, səbəb-nəticə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrini əlaqələndirir.

Qarşılaşdırma bağlayıcıları

- amma, ancaq, lakin, fəqət, halbuki, yoxsa, isə və s. ; məs.: Başına dönüm, sən dövlətli kimsənəsən, amma bu saat mənə fitrə vacibdir.Sən yaratdığın Firəngiz indi yoxdur, fəqət mən yaratdığım Firəngiz əbədidir. Mal-qara üçün bol yem tədarükü lazımdır, yoxsa heyvanı qışdan çıxarmaq olmaz. Nağdalı dünya görmüşdü, Bulud isə təcrübəsiz idi.

Bu bağlayıcılar qarşılaşdırma mənalı tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrini əlaqələndirir.

Aydınlaşdırma bağlayıcıları

- yəni, məsələn və s. ; məs.: Səriyyəgil fəaliyyətdə idi, yəni özfəaliyyət dərnəyi artıq işə başlamışdı. Uşaqların bir qismi sözə baxmır, məsələn, Əhəd dediyindən dönmürdü ki dönmürdü.

Bu bağlayıcılar nisbətən az işlənir və təsadüfi hallarda aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında görünür.

Bölüşdürmə bağlayıcıları

-ya... ya da, gah.... gah da... gah da ki və s.; məs.: Ya uşaqlar kəndə gələcək, ya da mən onları görməyə gedəcəyəm. Gah traktor təmirə dayanır, gah da traktorçu xəstələnirdi.

Bu bağlayıcılar bölüşdürmə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrini əlaqələndirir.

Qoşulma bağlayıcıları

-özü də, həm də və s. ; məs.: Rəsul Səlim Sultanovun fermasında işləyirdi, özü də, deyəsən, xalaoğlu idilər. Onun birmərtəbəli, yaraşıqlı bir evi vardı, həm də belə yaşıllıq, bağ-bağat içərisində tikilmişdi.

Qeyd: Bağlayıcıların bir çoxunun başqa variantları istisna olunmur.

Məna əlaqələri

Quruluş xüsusiyyətlərinə, qrammatik mənasına, bağlayıcıların və intonasiyanın xarakterinə görə tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında bir sıra məna əlaqələri vardır. Bunlar aşağıdakılardır:

  • Birləşdirmə əlaqəsi
  • İştirak əlaqəsi
  • Aydınlaşdırma əlaqəsi
  • Qarşılaşdırma əlaqəsi
  • Bölüşdürmə əlaqəsi
  • Qoşulma əlaqəsi

Bu əlaqələrin bir qismi həm intonasiyanın, həm də bağlayıcıların iştirakı ilə yaranır; aydınlaşdırma əlaqəsi əksərən bağlayıcısız, bölüşdürmə əlaqəsi həmişə bağlayıcılı olur. Bu cəhətləri nəzərə alaraq, bağlayıcılı və bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələrdə qrammatik məna münasibətlərini birlikdə nəzərdən keçirmək lazım gəlir.

İstinadlar

  1. ↑ Buludxan Xəlilov "Müasir Azərbaycan Dili" Bakı,"Adiloğlu" 2017
  2. ↑ Əlövsət Abdullayev, Yusif Seyidov, Ağamalı Həsənov "Müasir Azərbaycan dili" ŞƏRQ-QƏRB, 2007.

Avqust 06, 2021
tabesiz, mürəkkəb, cümlələr, daha, artıq, sadə, cümlənin, məna, qrammatik, cəhətdən, bərabər, hüquq, əsasında, vahid, kimi, birləşməsi, yolu, ilə, əmələ, gələn, sintaktik, vahiddir, mündəricat, quruluş, xüsusiyyətləri, bağlayıcılı, cümlələr, qarşılaşdırma, bağ. Tabesiz murekkeb cumleler iki ve daha artiq sade cumlenin mena ve qrammatik cehetden beraber huquq esasinda vahid bir tam kimi birlesmesi yolu ile emele gelen sintaktik vahiddir Mundericat 1 Qurulus xususiyyetleri 2 Baglayicili cumleler 2 1 Qarsilasdirma baglayicilari 2 2 Aydinlasdirma baglayicilari 2 3 Bolusdurme baglayicilari 2 4 Qosulma baglayicilari 3 Mena elaqeleri 4 IstinadlarQurulus xususiyyetleri RedakteTabesiz murekkeb cumlelerin seciyyevi qurulus xususiyyetleri vardir Cox zaman terkib hisselerinde bir paralellik olur bu xususiyyet atalar sozleri ve mesellerde ozunu daha cox gosterir mes Lele var yurdu yox Xalq qiz alir quda qazanir men qiz aldim qada qazandim Xalq geder qus getirer Xanali bayqus getirer Bu gun sen deyirsen sabah sene deyerler Artiq tamah das yarar das qayidar bas yarar ve s Bele cumleler ucun komponentlerden ikincisinin ve ya her ikisinin natamamligi yarimciqligi cumlenin umumi menasi esasinda berpa oluna bilmesi de seciyyevi hallardandir Xeberci yalanci olar yalanci xeberci Rehmet yazana lenet pozana Sozlerde qonaq sozu seslerde kefkir sesi Sohbet ucun cene saqqal ucun hena ve s Tereflerin paralelliyi terefleri elaqelendiren muhum vasitelerdendir Belortaqli soz ve birlesmelerin determinantlarin islenmesidir Bu xususiyyet ikinci dereceli uzvlerden tamamliq ve zerfliye aiddir meselen Kim becerecek kim yigacaq onu Bu kendde bir yeke kolxoz vardi bu kolxozun da Kamandar adinda bir yeke sedri vardi Qorxudan arvadin bogazi qurumusdu dili dilceyi goyneyirdi Yaxsini pisi agli kesenden beri sirga taxmirdi uzuyu filani da yox idi cumlelerinde tamamliq yer sebeb ve zaman zerflikleri determinant kimi islenmis terkib hisseleri elaqelendirmisdir Cumle uzvleri ile yanasi xitablar ve ara sozler de ortaqli olmaqla terkib hisseleri elaqelendirir mes Meslehet senindi a tanri ozun bilen yaxsidi Ay baci urusun horuklerine bax gor ne yogunluqdadir Goresen bunlarin beyinlerinde ne catmir hansi damar duyun dusub Belke de yagis yagir sel su alemi buruyub 1 Tabesiz murekkeb cumleler iki komponentden iki predikativ merkezden ibaret oldugu kimi sadalama yolu ile qurula bilir ve daha cox terkib hisseden ibaret olur mes Al rengli seher sefeqleri etrafi buruyur her terefde quslarin negmesi esidilir Qehremanin bedeni esir vucudu titreyirdi Prometey can verdi o das qefesde Yasadi agalar qullar dunyasi Hami usuyurdu hec kes ciqqirini cixarmirdi Rayon merkezinden bu balaca meydancaya her iki saatdan bir avtovbus gelerdi nece gundur o da gelmir cumleleri iki Fasile qurtarmisdi meydancada tamasanin ikinci hissesi baslamisdi ve menim ureyimin o isiqli sirk sevinci yene de qayidib gelmisdi Taxil vagamlayib tokulur bostani alaq basir baglar suvarilmir tedaruk demir yol stansiyasina aparilib tehvil verilmirdi E Veliyev cumlesi dord terkib hisseden emele gelmisdir Bu sonuncu halda sadalama intonasiyasi terkib hisseleri elaqelendiren esas vasite kimi cixis edir Butun bu qeyd edilenlerin ortaq uzvlerin terkib hisselerin paralelliyinin evezliklerin mensubiyyet sekilcilerinin ve s tabesiz murekkeb cumlelerin tertibinde muhum rolu vardir Lakin terkib hisseleri elaqelendiren esas vasiteler intonasiya ve tabesizlik baglayicilaridir Tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisseleri baglayicilarin istiraki olmadan elaqelendikde baglayicisiz tabesiz murekkeb cumleler emele gelir mes Kuceden arabir masin otur motor teker sesi das divara calinmis demir qiriqlarini sizladirdi Sevda bas tutmamis gelenler cixib getmisdi Arabir goy guruldayir yagis guclenirdi Cax cuxun ozu getdi qatran qoxusu qaldi Bu cur cumleler sifahi nitqde intonasiyanin komeyi ile qurulur Intonasiya murekkeb cumlenin terkib hisselerini elaqelendiren ilk ve en qedim vasitedir Intonasiya sifahi nitqde oz boyuk rolunu indi de saxlamaqdadir Yazida baglayicilara ustunluk verildiyi halda sifahi nitqde intonasiyanin komeyi ile fikri daha suretle daha asan ve emosional ifade etmek olur Murekkeb cumlenin terkib hisselerini elaqelendirmek ucun basqa vasiteler olduqda da sifahi nitqde intonasiyadan istifade edilir lakin hec bir basqa vasite olmadiqda terkib hisseleri elaqelendirmek ucun esas yuk intonasiyanin uzerine dusur mes Vaxt gelende qoyun dibeye sagilir ilan sudu icir yerine qizil qoyub gedirdi Get gede ehtiras artdi tamah guc geldi Intonasiya ile qurulmus bu cumlelerin terkib hisseleri arasina ve baglayicisini da artirmaq olar Sade cumlede oldugu kimi murekkeb cumlede de intonasiya soylemin meqsedini aydinlasdirmaga xidmet edir Lakin murekkeb cumlede intonasiyanin imkanlari daha genis ve rengarengdir Ekseren tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisseleri eyni tipli intonasiya ile ya neqli ya sual ya da emr intonasiyasi ile teleffuz edilir mes Dediyi dedik caldigi duduk yediyi hedik Bir de bunlari bir yere cem elemek mumkun olacaqmi bele gireve ele dusecekmi I Melikzade Haradasa lap yaxinda at kisnedi bir birinin ardinca iki gulle acildi Birinci cumle nida cumlesi ikincisi sual cumlesi intonasiyasi ile ucuncu cumle ise neqli cumle intonasiyasi ile formalasmisdir Murekkeb cumlenin terkib hisseleri muxtelif funksiya yerine yetirdikde intonasiya ferqlene bilir Bu cur hallarda birinci terkib neqli ikincisi sual birinci terkib hisse neqli ikincisi emr intonasiyasi ile teleffuz edile biler mes Men coban olmaq isteyirem bunun kime dexli qalib Lacin ev tikmek isteyir bu da olmaz Abbasqulu bey xahise gelib sen ne deyirsen Intonasiyanin qurulusu basqa sekillerde de ola biler 2 Baglayicili cumleler RedakteTerkib hisseleri baglayicilarin istiraki ile elaqelenen tabesiz murekkeb cumleler baglayicili tabesiz murekkeb cumleler adlandirilir Baglayicilar tarixen intonasiyaya nisbeten sonraki hadise olsa da tedricen o qeder zenginlesmis artib coxalmisdir ki indi cox zaman murekkeb cumlenin tedqiqine baglayicili murekkeb cumlelerden baslanilir Cunki baglayicilar tabesiz ve tabeli olmaqla murekkeb cumlelerin novunu mueyyenlesdirmek isini asanlasdirir mes Aga sen menim atamsan ve sene hormet elemek menim borcumdur Min il yola baxdi qulagi sesde Ancaq deyismedi omrun menasi Atan yazir ki Sahmar dediklerimi unutmasin Haci bilirdi ki Ger Xelilin evde xorek vereni yoxdur cumlelerinden evvelki ikisinin terkib hisseleri tabesizlik baglayicilari ile sonrakilarin terkib hisseleri tabelilik baglayicilari ile elaqelenmisdir Ona gore de evvelki iki cumle tabesiz sonrakilar tabeli murekkeb cumlelerdir Baglayicilar hetta bezen tabesiz ve tabeli murekkeb cumlelerin daxili novlerini de mueyyenlesdirmeye komek edir mes Cicek coxdur ancaq solmayanlarini gormemisem Oruceliyevin daha harasindan yaralandigini teyin etmek cetin idi cunki butun paltari qan icinde idi cumlelerinden birincisi qarsilasdirma baglayicili ikincisi sebeb baglayicili murekkeb cumledir Ancaq baglayicisi gosterir ki birinci cumle tabesizdir hem de qarsilasdirma elaqeli tabesiz murekkeb cumledir cunki baglayicisindan aydin olur ki ikinci cumle tabeli hem de sebeb budaq cumleli tabeli murekkeb cumledir Onu da qeyd etmek lazimdir ki tabesizlik baglayicilari butun hallarda cumlenin leksik semantikasi esasinda tabesiz murekkeb cumlenin mena novunu deqiqlesdirmeye imkan verir lakin tabelilik baglayicilarinin hamisinda bu xususiyyet yoxdur xususen ki baglayicisi universal baglayici kimi ekser budaq cumle novlerini bas cumleye baglayir Tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisselerini elaqelendiren baglayicilar hemcins uzvler arasinda islenen tabesizlik baglayicilaridir Ferq buradadir ki hemin baglayicilar sade cumlede cumle uzvlerini cumlenin hemcins uzvlerini burada ise sade cumleye uygun gelen komponentleri murekkeb cumlenin terkib hisselerini elaqelendirir Tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisselerini elaqelendiren baglayici qruplari asagidakilardir 1 Birlesdirme baglayicilari ve hem hem de da de ne ne de ve s mes Men ona qulaqburmasi vererem ve senin qizin da qayidar geler atasinin evine Her defe binadan bir adam cixanda Xanim xala koskun penceresine teref baxirdi ve her defe milisioner yungulce basini terpedirdi Dunyada bir temennan qalmasin ve bes adam da sene rehmet oxusun Hem Ezize oskurub yuxumu qacirmisdi hem de planlarim alt ust olmusdu Ustumde allah da var peygember de var Daha ne o cem xem eledi ne de Qemlo agaca el atdi Birlesdirme baglayicilari zaman ardicilliq sebeb netice elaqeli tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisselerini elaqelendirir Qarsilasdirma baglayicilari Redakte amma ancaq lakin feqet halbuki yoxsa ise ve s mes Basina donum sen dovletli kimsenesen amma bu saat mene fitre vacibdir Sen yaratdigin Firengiz indi yoxdur feqet men yaratdigim Firengiz ebedidir Mal qara ucun bol yem tedaruku lazimdir yoxsa heyvani qisdan cixarmaq olmaz Nagdali dunya gormusdu Bulud ise tecrubesiz idi Bu baglayicilar qarsilasdirma menali tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisselerini elaqelendirir Aydinlasdirma baglayicilari Redakte yeni meselen ve s mes Seriyyegil fealiyyetde idi yeni ozfealiyyet derneyi artiq ise baslamisdi Usaqlarin bir qismi soze baxmir meselen Ehed dediyinden donmurdu ki donmurdu Bu baglayicilar nisbeten az islenir ve tesadufi hallarda aydinlasdirma elaqeli tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisseleri arasinda gorunur 1 Bolusdurme baglayicilari Redakte ya ya da gah gah da gah da ki ve s mes Ya usaqlar kende gelecek ya da men onlari gormeye gedeceyem Gah traktor temire dayanir gah da traktorcu xestelenirdi Bu baglayicilar bolusdurme elaqeli tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisselerini elaqelendirir Qosulma baglayicilari Redakte ozu de hem de ve s mes Resul Selim Sultanovun fermasinda isleyirdi ozu de deyesen xalaoglu idiler Onun birmertebeli yarasiqli bir evi vardi hem de bele yasilliq bag bagat icerisinde tikilmisdi Qeyd Baglayicilarin bir coxunun basqa variantlari istisna olunmur Mena elaqeleri RedakteQurulus xususiyyetlerine qrammatik menasina baglayicilarin ve intonasiyanin xarakterine gore tabesiz murekkeb cumlelerin terkib hisseleri arasinda bir sira mena elaqeleri vardir Bunlar asagidakilardir Birlesdirme elaqesi Istirak elaqesi Aydinlasdirma elaqesi Qarsilasdirma elaqesi Bolusdurme elaqesi Qosulma elaqesiBu elaqelerin bir qismi hem intonasiyanin hem de baglayicilarin istiraki ile yaranir aydinlasdirma elaqesi ekseren baglayicisiz bolusdurme elaqesi hemise baglayicili olur Bu cehetleri nezere alaraq baglayicili ve baglayicisiz tabesiz murekkeb cumlelerde qrammatik mena munasibetlerini birlikde nezerden kecirmek lazim gelir 2 Istinadlar Redakte 1 2 Buludxan Xelilov Muasir Azerbaycan Dili Baki Adiloglu 2017 1 2 Elovset Abdullayev Yusif Seyidov Agamali Hesenov Muasir Azerbaycan dili SERQ QERB 2007 Menbe https az wikipedia org w index php title Tabesiz murekkeb cumleler amp oldid 5795489, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.