fbpx
Wikipedia

T-64

September 11, 2021

T-64 — 1960-cı illərin başlarında istehsalına başlanılmış SSRİ mənşəli əsas döyüş tankı olub, T-72 tankları ilə paralel dizayn xüsusiyyətlərinə malikdir və SSRİ xaricinə ixrac edilməmişdir. 1985-ci ildə T-72B modeli çıxana qədər bir çox baxımdan T-72 tanklarından üstün olmuşdur. T-80 tankları bu tank modeli əsasında istehsal edilmişdir. Hal-hazırda Rusiyanın ən müasir tankı hesab edilən T-90 tankları isə T-72 tanklarının modeli üzərində istehsal edilmişdir.

T-64

2012-ci ilin iyun ayında nümayiş etdirilən T-64 tankı
Tipi əsas döyüş tankı
Ölkə
İstismar tarixçəsi
İstismar illəri 1963 - müasir dövr
İstismara başlanması 1964
İstismar edənlər İstifadəçilər
İstifadə edilən döyüşlər Dnestryanı müharibəsi, Birinci Çeçen-Rus Müharibəsi, Donbass müharibəsi
İstehsal tarixçəsi
Konstruktor Kharkiv Mozorov Dizayn Bürosu
Konstruksiya tarixi 1951-1962
İstehsalçı Malişev Zavodu
İstehsal illəri 1963-1987
İstehsal sayı 13.000
Variantları T-64BM Bulat, BMPV-64, BREM-64
Xüsusiyyətləri
Ağırlığı 38 ton
Zireh Şüşə tərkibli plastik+polad 450 mm
Mühərrik 5TDF5 (5 silindrli dizel mühərrik.
Sürət 45-60 km/saat
Mühərrik gücü 700 at gücü (522kW)
Əsas silah 125 mm-lik D-81T topu (T-64A modellərində istifadə edilib), 125 mm-lik 2A46 topu (1976-cı ildən buraxılmış T-64B modellərində istifadə edilib). Hər ikisi tüstü bombaları ilə təchiz edilmiş olan yivsiz toplardırlar.
Köməkçi silah düşmən piyadaları üçün nəzərdə tutulmuş olan 7.62 mm-lik cütləşdirilmiş NSVT pulemyotu və hava hücumlarından müdafiə üçün nəzərdə tutulmuş olan 12.7 mm-lik PK pulemyotu
Uzunluğu 6.54 m
Eni 3.60 m
Hündürlüyü 2.172 m
Ekipaj 3 nəfər (tank komandiri, silahçı, sürücü)
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu tank ikinci nəsil əsas döyüş tanklarının ilki olub, o zamankı, NATO qüvvələrinə məxsus olan əsas döyüş tankları olan M48 Patton, M60 Patton, Centurion, Chieftain, AMX-30 tanklarından həm zireh qorunmasına, həm də atəş gücünə görə onlardan çox güclü idi. Tankın zirehi şüşə tərkibli plastik və poladdan ibarətdir ki, bunun da ümumi qalınlığı 450 mm edir. Gövdə & tank qülləsi - 370 mm-dən 440 mm-ə qədər APFSDS mərmilərindən və 500 mm-dən 575 mm-ə qədər HEAT mərmilərindən qorunma xüsusiyyətlərinə sahibdir. Tankın zirehinə istəyə görə ERA plitələri də əlavə etmək mümkündür.

Ümumi baxış

 
Saratovda nümayiş etdirilən T-64 tankı

T-64 tankı Xarkovda T-54 tanklarının konstrukturu olan Aleksandr A. Mozorov tərəfindən daha üstün bir tank olaraq dizayn edilmişdir. Tankın maksimal sürəti versiyalarına görə 45–60 km/saat (28-37 mil/saat) arasında dəyişir. Güc/çəki nisbəti 18,4 at gücü/ton (13,7 kVt / ton) təşkil edir. Hərəkət mənzili daxili yanacaq çənləri ilə 500 km, xarici yanacaq çənləri ilə birlikdə isə 700 km təşkil edir. Tankın çəkisi 38 ton, uzunluğu 6,54 m, eni 3,60 m, hündürlüyü isə 2,172 m təşkil edir. Tankın mühərriki 5-silindirli 700 at gücündə (522 kW) olan dizel mühərrikidir.

Əsas xüsusiyyətlərindən biri öz dövrünə görə kifayət qədər iriçaplı olan 125 mm-lik D-81T topu idi. Topda həm dünyada, həm də SSRİ-də ilk dəfə olaraq, avtomatik doldurulma sistemi tətbiq edilmişdir ki, bu xüsusiyyətdə bu tankı dünyanın digər tanklarından əsaslı sürətdə fərqləndirirdi. Bunun nəticəsində tankın ekipajı doldurucuya ehtiyac qalmadığından 4 nəfərdən 3 nəfərə (tank komandiri, silahçı, sürücü) enmişdir. Bu tankın avtomatik doldurma sistemi tanka həm üstünlüklər bəxş edirdi, həm də tankın bəzi qüsurlarına səbəb olmuşdur. Belə ki, tankın avtomatik doldurulma sistemi ilə təchiz olunması tankın tank qülləsinin 360 dərəcə sursatla əhatələnməsinə səbəb olmuşdur. Bunun sayəsində tank qülləsinə gələn bir atəşlə tank vurula bilirdi. Həmçinin tankın avtomatik doldurulma sistemi primitiv olduğundan bəzən ilişmələrə də, səbəb olurdu. Bu da, bir tank üçün döyüş meydanlarında ən arzuolunmaz hallardan biridir. Bu xüsusiyyət həmçinin tankın ağırlığının və həcminin böyüklüyünün azalmasına səbəb olmuşdur. Tankın köməkçi silahı düşmən piyadaları üçün nəzərdə tutulmuş olan 7.62 mm-lik cütləşdirilmiş NSVT pulemyotu və hava hücumlarından müdafiə üçün nəzərdə tutulmuş olan 12.7 mm-lik PK pulemyotudur

Ayrıca olaraq bu tank SSRİ tank texnologiyasına rəhbərlik etmişdir. 1967-ci ildə 125 mm-lik topla təchiz edilmiş ilk T-64A tanklarının istehsalına başlanılmışdır. Bundan sonra 1976-cı ildən başlayaraq T-72 tanklarında da istifadə edilmiş tank əleyhinə döyüş raketləri atmağa qadir olan 2A46 topuna sahib olan T-64B modelinin istehsalına başlanılmışdır.

T-64 tankları əsas götürülərək qaz-turbin mühərrikləri ilə təchiz edilmiş olan T-80 tankları istehsal edilmişdir. T-64 tanklarının tank qülləsi isə Ukrayna istehsalı olan T-80U və T-80UD tanklarında istifadə edilmişdir. Ayrıca olaraq T-64 tanklarının dizel mühərriyinin daha müasir bir versiyası ilə yenə də Ukrayna istehsalı olan modernləşdirilmiş T-80UD və T-84 tanklarının atası hesab edilən T-80 tanklarının gövdəsinə güc verəcək şəkildə istehsalına başlanıldı.

T-54/T-55 və T-72 tanklarının əksinə olaraq bu tankların SSRİ sərhədlərindən kənara ixracı həyata keçirilməmişdir. Bu tanklar sadəcə olaraq Şərqi Avropada xidmət edən SSRİ elit zirehli qoşun birliklərinin xidmətinə verilmişdir. İlk dəfə olaraq bu tanklar Şərqi Almaniyada xidmət edən SSRİ hərbi birliklərinə verilmişdir. Sonrakı illərdə SSRİ daxilində olan ölkələrə paylanılmışdır.

Tarixi

1961-ci ilin sonunda “Obyekt 432” üçün texniki layihə qəbul edildi, 1962-ci ilin sentyabrında isə tankın ilk prototipləri hazır oldu. 1962-ci ilin oktyabrında Kubinka poliqonunda dövlətin rəhbərlərinə tank nümayiş etdirildi. Digər tanklarla müqayisədə, bu tank tam fərqli idi. Hərbçilərinin reaksiyasının birmənalı olmamasına baxmayaraq, tankın gələcək inkişafı təsdiqləndi. Xaricdən tank, xoş görünüşü olan zərif geyimli bir qadın kimi çox təsirli görünürdü. Tankın ilk versiyalarını nəzərdən keçirərkən baş konstruktor Morozov əli ilə çertyoj üzərində xətt çəkərək tırtıl üzərində yerləşən yanacaq çənlərinin çıxıntılarını kəsdi. O, “tankda hər şey gözəl olmalıdır” sözlərini də əlavə etdi.

“Malışev zavodu”nda dövlət sınaqlarına təqdim edilmək üçün tankların eksperimental partiyası hazırlanır. Maşın hər elementi ilə praktiki olaraq yeni olsa da, zavod sınaqları prosesində, yükləmə mexanizmində, hərəkət edən hissədə, mühərrik və onun sistemlərində çox sayda qüsur və çatışmamazlıqlaraşkar edildi. Buna görə də bir sıra taktiki və texniki tələblər (TTT) yerinə yetirilmədi. Layihə tamamlandıqdan və çatışmamazlıqlar aradan qaldırdıqdan sonra tank 1963-cü ildə yenidən dövlət sınaqlarına təqdim edildi. Lakin bu tədbirlər kifayət etmədi, TTT qarşılanmadı və tank tam sınaq dövrünü tamamlaya bilmədiyi üçün silahlanmaya qəbul edilmədi.

Buna baxmayaraq, baş konstruktorun sənədlərinə əsasən 1964-cü ildə ilk partiyanın istehsalına başlamaq qərarına gəldilər. Tanklar təcili istismar üçün qoşunlara göndərildi, qüsurlar aşkar edildi və aradan qaldırıldı. Layihə yekunlaşdı və 1966-cı ilin oktyabrında təkrar dövlət sınaqlarına təqdim edildi. Onlar müvəffəqiyyətlə başa çatdı və 1966-cı ilin dekabr ayında T-64 tankları silahlanmaya qəbul edildi.

Qeyd etmək lazımdır ki, tankın kütləvi istehsalı hərbçilərin iradəsinin əksinə olaraq başladığına görə onlar təbii ki, bu maşının tərəfdarı olmadılar. Onun tank qoşunlarında tətbiqi ciddi texniki və təşkilati dəyişikliklər tələb edirdi. Ordudakı əsaslı yeni bir maşının tətbiqinə müqavimətin əsaslarından biri də bu idi.

1964-cü ildə T-64 tankı dərin bir modernləşmədən keçdi. 125 mm çaplı silahla təchiz edilən tankın bir çox sistemi dəyişdirildi. Hərbi sınaqlar uğurla keçdi və 1968-ci ilin may ayında T-64A tankı kimi silahlanmaya qəbul edildi. Bu yeni nəsil tankı idi və əvvəlkilərdən çox fərqli idi. Bu tank öz zamanı üçün çox yeni idi, hər hansı bir yenilik isə tam tətbiq edilmək üçün vaxt tələb edir. T-64-ün üstünlükləri və çatışmamazlıqları onsuz da tam analiz edilib. Lakin bəzilərində dayanmaqda fayda var.

TPD-2-49 nişangahının " “əlli beşinci” modelin sadə nişangahından fərqli olması və “qeyri-tank” performansı və xüsusiyyətləri ilə mükəmməl görünürdü.

Tankın ən problemli üç hissəsi vardı: mühərrik, yükləmə mexanizmi və bir də hərəkətli hissə. T-64, T-72 və T-80 tanklarına diqqətlə baxdığınızda, onlar dəqiq olaraq bu detallara görə bir-birindən fərqlənirlər. Onların digər detalları - toplar, silahlar, nişangahlar, elektronika - demək olar ki, hər şeyi eynidir. Mütəxəssis olmayan şəxsin onları ayırd etməsi çətindir.

Əksər problemlər T-64 tanklarının mühərriki ilə bağlı idi, onların aradan qaldırılması və inkişafı üzərində iş çox uzun zaman aldı. Bu mühərrik sıfırdan yaradıldı, heç bir texnologiya, heç bir təcrübə yox idi. Tədqiqatlar zamanı ortaya çıxan problemlərin bir çoxunun həlli üçün digər sahələrdən - metal, keramika, yağ və s. üzrə mütəxəssislər də cəlb etmək lazım gəlirdi. Porşen qrupunun dinamikası üzrə tədqiqat aparmaq üçün zəruri qərarlar bəzən “sınaq-səhv” metodundan istifadə edilirək verilirdi.

Mühərrikin baş konstruktoru Çaromski nəzərdə tutulan xüsusiyyətlərə malik təcrübə nümunəli mühərrik hazırladı. Ona 580 at gücü kifayət etmədi və 700 at gücündə yeni 5TDF mühərrikini hazırlamaq ehtiyacı yarandı. Mövcud problemlər üzərinə yeni problemlərin əlavə edilməsi, bu mühərrikin yaradılmasının mümkünsüzlüyü təəssüratını yaradırdı.

Sonra Çaromski mühərriklə məşğul olmaq istəmədi və 1959-cu ildə təqaüdə çıxaraq Moskvaya döndü. Onun əvəzinə, baş dizayner Qolinets təyin edildi. Qadın düşkünü olan baş dizaynerin rəhbərliyi altında mühərrik üzərində iş ciddi şəkildə yavaşladı. 1973-cü ildə T-72 silahlanmaya qəbul edildikdən sonra Moskvadan dönən Morozov müvəffəqiyyətsizliklərə görə “mənəvi tənəzzülə” uğrayan Qolinetsi ittiham edərək onu vəzifədən azad etdi.

Bütün bu problemlərə baxmayaraq, mühərrik normal vəziyyətə gətirildi və gələcəkdə “Bokser” tankında bu mühərrikin 1200 at gücünə malik olan modifikasiyasından istifadə edildi. Problemlər həll olunurdu, lakin zaman keçsə də tank “ayağa qalxmırdı”. Tamamilə gözlənilməz problemlər də var idi. Qoşunun istismar sınaqlarının keçirildiyi bölmələrindən biri iynəyarpaq meşədə yerləşirdi. Az müddətdən sonra tanklar sıradan çıxmağa başladı. Məlum oldu ki, şamın iynələri soyutma sisteminin fəaliyyətinə mane olur. Nəticədə yüksək hərarət mühərriki sıradan çıxarır. Bunu aradan qaldırmaq üçün bütün tanklar zavoda qaytarıldı və mühərrik böməsinin soyutma torunun yeri üst tərəfə dəyişdirildi.

T-72-də nə üçün yeni bir avtomat doldurma mexanizmi ortaya çıxdı?

Mexanizm seçimi sursatın növü ilə tənzimlənirdi. Mexanizm istehsalın əvvəlində unitar idi. Nəticədə, onu yanan gilizdən və altlıqdan ayrılıqda hazırladılar. Onun mexanikləşdirilən bölmədə yerləşdirilməsi versiyası da uzun zaman müzakirə edildi. Görüşlərin birində kimsə onu dirsəkdən əyilən bir qol kimi təklif etdi. Beləliklə kabin tipli doldurucu mexanizm yarandı.

Bu variant qəbul edildikdən sonra sürücü mexanikin təcili evakuasiyası məhdudlaşdı. Problem salonda bir dəlik açılaraq həll edildi. Lakin bu tankın topunun istiqamət kursu üzərində tuşlandığı halda mümkün idi. Digər bir problem altlıq tələsi ilə bağlı idi. Tez-tez sıradan çıxan fiksasiya sensoru da doldurma prosesini dayandırırdı. Bu problemlər sonradan həllini tapdı. Lakin hərbçilər avtomat doldurma mexanizmini qəbul etmək istəmirdilər. T-72 tanklarında primitiv və sadə davrandılar. Alltı ədəd mərmi konveyerdən çıxarılaraq sursatlar və gilizləri bir-birinin üstünə qoyuldu. Tələ ləğv edilsə də, altlıq çölə atılırdı. TTT görə isə tank döyüşdə hermetikliyini itirməli deyildi.

O dövrdə nüvə silahından istifadə şəraitində müharibə apamaq üçün tələblər ciddi surətdə nəzərdə saxlanılırdı. Hərbçilər atəş zaman tankın hermetikliyinin pozulmasına və sursat dəstinin 28-dən 22-yə qədər azalmasına göz yumdular. Əsas, avtomatik sursat doldurma mexanizminin yarasız olmasını əks tərəfə sübut etmək idi.

Hərəkətli hissə ilə bağlı problemlər

Bu illər ərzində hansı hərəkətli hissənin daha yaxşı və ya daha pis olması barədə bir çox müzakirələr aparıldı. T-64-də yerləşdiriləcək növün seçilməsində əsas meyarın onun çəkisi olduğunu dərhal demək mümkündür. TTT görə tankın çəkisi 34 tondan çox olmamalı idi, onsuz da əvvəldən mühərrikin problemi mövcud idi və onun gücü yetərli deyildi. Buna görə də Morozov tank üçün hərəkət imkanlarının vacibliyini anlayaraq, 34 tonluq şassi seçimini sona qədər müdafiə etdi. Bu tip hərəkətli hissənin də təbii ki, çatışmamazlıqları vardı. Onlar aradan qaldırılsa da, çəki tələbinə ciddi şəkildə riayət olundu.

Xüsusiyyətlər və çəki arasındakı dilemma daim gündəmdə idi, çünki başqa hərəkətli hissənin qəbul edilməsi tankın kütləsini iki ton artırırdı. T-72-də və T-80-də buna razı oldular, T-64-də isə yüngül hərəkətli hissəyə üstünlük verildi.

Əlbəttə ki, çəki və ölçülərə dair bu cür məhdudiyyətlər çərçivəsində bütün tələbləri yerinə yetirmək çətin idi. Lakin rəhbərlik hesab edirdi ki, bununla barışmaq lazımdır. Kostenkonun kitabında Morozovla ünsiyyətdə olduğu zaman onun belə bir məhdudiyyətlərin doğru olmadığını dolayısı ilə qəbul etdiyi qeyd olunurdu, lakin bu artıq tarixin mülkiyyətində olan faktlardır.

Beləliklə, Xarkov, Tagil və Leninqradın yaratdığı üç növ hərəkətli hissə mövcud idi. Keçirilən bir çox sınaq nəticələrinə görə, Leninqradda yaradılan şassi daha effektiv idi. XMKB-də tankların sonrakı modifikasiyasında və “Bokser” perspektivli tankının inkişafında bu şassini əsas olaraq götürdülər.

Bu problemlərin həlli vaxt tələb edirdi və tankın inkişafından qəbul edilməsinə qədər 11 il çəkdi. Bu müddətdə tankın inkişafının tərəfdarları və rəqibləri ortaya çıxdı. Burada texniki, təşkilati və konyunktur səbəblər mövcud idi. Tank yeni bir nəslə mənsub idi və onun tam hazır olması çox zəhmət tələb edirdi.

Bir tərəfdən hərbçilər təkmilləşdirilən xüsusiyyətlərə malik yeni tank əldə etmək istəyirdi. Digər tərəfdən onların orduya verilməsi ilə bağlı struktur dəyişiklikləri, tankın mürəkkəbliyi, ekipajların hazırlanması və s. problemlərin yarana biləcəyi qaçılmaz və aşkar idi. Bunun üzərinə texniki problemləri də əlavə etsək tankın silahlanmaya qəbulunun ləngiməsi səbəbləri aydın olur. Bundan əlavə, hərbçilər 1964-cü ildə dövlət sınaqlarını tamamlamadan T-64 tankının seriya istehsalına buraxılmasını, bu tankın onlara “sırındığı” kimi qəbul edirdilər. Tank Qoşunları Komandanı marşal Poluboyarov və digər tankçı rəhbərlər nəticədə daha sadə T-72 tankına tərəf meyl edirdi.

Müdafiə sənayesinin rəhbərliyi bu tankın istehsalını təşkil edərkən nə qədər böyük həcmdə işlərin yerinə yetirilməli olduğunu görürdü. İstehsalın təşkili ilə, xüsusilə də yeni mühərriklə bağlı daim yaranan problemlər onları çox da həvəsləndirmirdi. Yalnız “Stalinin Xalq komissarı” Ustinovun T-64 tankını ordu üçün əsas tank kimi qəbul edilməsinə aid dəmir iradəsi hamını verilən tapşırıqları həyata keçirməyə məcbur etdi.

Konyuktur səbəblər də var idi. Vahid tankın kütləvi istehsala başlanılması ilə yanaşı zavodlar öz layihələrini göstərilən istiqamətdə inkişaf etdirməyə məcbur edilirdi. Təbii ki, onlar bu təzyiqlərdən heç bir zövq almırdılar, əksinə orduda, sənaye rəhbərliyində və hökumətdə təmsil edilən lobbiləri vasitəsilə bunun qarşısını almağa və özlərinə məxsus tank layihələrini irəli sürmək üçün çalışırdılar.

1967-ci ildə Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin və Nazirlər Kabinetinin, ordunun yeni T-64 tankları ilə təchiz edilməsi və onları istehsal potensialının inkişaf etdirilməsi ilə bağlı sərəncamı dərc edildi. Bu tankın buraxılması üç zavodda - Xarkov, Nijniy Tagil və Leninqradda aparılacaqdı.

5TDF mühərriklərinin istehsal gücünün məhdud olduğunu nəzərə alaraq, bütün zavodlar sülh dövründə standart T-64 istehsal edəcəkdi, müharibə dövründə isə “Uralvagonzavod” mövcud olan V-2 mühərrikli T-64 tankının ehtiyat versiyasını buraxacaqdı.

XMKB tankın bu variantını (obyekt 439) inkişaf etdirdi. 1967-ci ildə prototip tanklar hazırlandı və sınaqlar uğurla həyata keçirildi. Bu tankın texniki sənədləri seriya istehsalı üçün UVZ-ə verildi. Paralel olaraq, LKZ-də 60-cı illərin əvvəllərindən T-64 tankında qaz turbin mühərrikinin (T-64T) quraşdırılması üçün işlər aparıldı. Belə tankın nümunələri hazırlandı və sınaqdan keçirildi. 1968-ci ilin oktyabrında QTD mühərrik ilə təchiz olunan T-64 tankının (obyekt 219) yaradılmasına qərar verildi. Bu layihə çox az adamı maraqlandırdı, çünki məqbul turbin hələ ki, yox idi.

T-64 tankı əsasında UVZ və LKZ-də alınan qərarlardan asılı olmayaraq, potensial tankın öz variantlarını yaratmaq üçün də işlər aparılırdı. Bu mərhələdə, daha sonra T-72 tankı adlandırılacaq UVZ layihəsi (obyekt 172) hərbçilər tərəfindən dəstəklənməyə başladı. Kostenkonun kitabında yazdığı kimi, bu tankın formalaşması prosesi uzun, qaranlıq və demək olar ki, detektiv xarakter daşıyırdı. Bu, həqiqətən hökumət sənədlərinin saxtalaşdırılması ilə bağlı detektiv bir hekayə idi!

T-64BM Bulat

T-64 Bulat
 
T-64 BM Bulat hərbi parad zamanı
Tipi əsas döyüş tankı
Ölkə
İstismar tarixçəsi
İstismar illəri 2005-hal-hazırki dövr
İstismara başlanması 1964
İstismar edənlər Ukrayna
İstifadə edilən döyüşlər
İstehsal tarixçəsi
Konstruksiya tarixi 1951
Xüsusiyyətləri
Ağırlığı 45 ton
Mühərrik 5TDFM dizel
Mühərrik gücü 850 at gücü
Əsas silah 125 mm-lik yivsiz top
Köməkçi silah 1 ədəd 12,7 mm-lik zenit - pulemyotu, 1 ədəd 7,62 mm-lik pulemyot
Uzunluğu 9.22 m (lülə ilə bərabər) 6.54 m (gövdə uzunluğu)
Eni 3,6 m
Hündürlüyü 2.17 m
Ekipaj 3 nəfər
  Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
 
Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə məxsus olan tank briqadalarından birinə tabe olan T-64 Bulat tankı hərbi parad zamanı

Silahın qalxma bucağı: - 6 ilə + 14 dərəcə arasında

Üfüqi tuşlama bucağı: 360º

Qalxma bucağı: 60%

Yana əyilmə: 40%

Maneə keçmə: 0,8

Xəndək: 2.85 m

Dalış dərinliyi: 1,8 m (şnorkelsiz), 5 m (şnorkellə)

Maksimal sürət: 60 km/saat

Döyüş radiusu: 500 km

Mühərrik: 5TDFM dizel

Mühərrik gücü: 850 at gücü

T-64BM Bulat, köhnəlmiş Sovet T-64B əsas döyüş tankının Ukrayna tərəfindən inkişaf etdirilmiş versiyasıdır. Ukrayna, köhnə T-64 əsas döyüş tanklarının 2200-dən artığını işlətməkdədir. Bulat layihəsi 1999- cu ildə ortaya çıxtı. İlkin olaraq iki inkişaf versiyası təklif edilmişdi - T-64BM (T-64U olaraq da tanınır) və T-64BM2. T-64BM2 yeni avtomatik yükləmə sistemi ilə təchiz edilmişdi, ancaq daha zəif yanğına nəzarət sisteminə malik idi. Sonunda daha inkişaf etdirilmiş T-64BM versiyası seçildi. İlk tanklar 2005-ci ildə istehsal edildi və Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin birliklərinə təhvil verildi. Bu əsas döyüş tankı, Ukraynada davam edən hərbi toqquşmalar zamanı istifadə edildi. Bu döyüşlərdə çox geniş surətdə istifadə edildi. Ancaq son zamanlarda salamat qalmış bütün T-64BM tankları təmir edildi və depolara yığıldı. Bəzi səbəblərə görə Ukrayna hərbi rəhbərliyi bu tankları döyüşlər zamanı istifadə etməməyə və yaşlanan T-64BV tanklarına etibar etməməyə qərar verdi.

Patlayıcı Reaktiv Zireh (ERA) və passiv zirehdən istifadə edilərək tankların müdafiəsi artırılmışdır. Kompozit zirehdən, gövdənin və qüllənin önündə istifadə edilmişdir. T-64BM Bulat, özünü yaxşı göstərmiş Ukrayna istehsalı olan Nozh modulyar ERA ilə təchiz edilmişdir. Tank NBC müdafiə və avtomatik yanğınsöndürmə sistemi ilə təchiz edilmişdir.

Bu əsas döyüş tankı, avtomatik yükləmə sistemi ilə təchiz edilmiş, tamamilə stabil edilmiş 125 mm-lik düz və yivsiz bir top ilə təchiz edilmişdir. Maksimum təsirli atəş məsafəsi gündüz 2 500 m və gecə 1 500 m təşkil edir.

Bulat, 9K119 (NATO kod adı AT-11 Sniper) tank əleyhinə başlıqlarla təchiz edilmiş olan döyüş raketlərindən istifadə etməyə müvafiqdir. Bunlar normal sursatlarla eyni şəkildə işləyirlər. Başlıqlı raketlərin 4.000 m məsafəyədək hədəfi məhvetmə dəqiqliyi 90% və 5.000 m məsafəyədək hədəfi məhvetmə dəqiqliyi isə 80% təşkil edir. Nəzarət sistemi bir lazer işığının üzərinə qurulmuşdur, döyüş raketi isə işığın mərkəzinə yönəlir. Əsas silah üçün anti-tank başlıqlı döyüş raketləri daxil 36 ədədlik sursat ehtiyatı mövcud olur.

Köməkçi silahlarına, düşmən piyadalarına qarşı cütləşdirilmiş 7.62 mm-lik pulemyot və uzaqdan idarə edilən hava hücumlarından müdafiəyə qarşı 12.7 mm-lik zenit - pulemyotu daxildir.

Bu əsas döyüş tankı Ukrayna T-84 əsas döyüş tankının yanğına nəzarət sistemi ilə təchiz edilmişdir. Ətrafı müşahidə etməyə imkan verən bütün cihazlar da inkişaf etdirilmişdir.

Bulat əsas döyüş tankının gücləndirilmiş bir güc paketi var. Tank 850 at gücünə sahib olan 5TDFM dizel motorla ilə işləyir. Bu motor əvvəlki 5TDF motorlarının daha gücləndirilmiş versiyasıdır. Tankın motor gücünün artırılmasına baxmayaraq tankın ümumi gücü artırılmamışdır. T-64BM tankı zəif güc/ağırlıq nisbətinə görə əksər müasir tanklar ilə qarşılaşdırıldığında olduqca zəifdir. Modernləşdirmə zamanı 1000 at gücünə sahib olan 6TD dizel mühərriki ilə təchiz edilmək məsləhət görülmüşdü. T-64 tanklarının orijinal mühərriklərinin, Böyük Britaniya istehsalı olan Chieftain tanklarının kopyalanmış mühərriklərinin uğursuz SSRİ versiyası olduğunu da bildirmək lazımdır. T-64 tanklarının 5TDF motoru ümumi şəkildə götürüldükdə çox etibarsızdır.

T-64BM tankları çox dərinliklərdə üzmək qabiliyyətinə sahibdir və şnorkellə (su maneələrində üzə bilmək üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi qurğu) 5 metrə qədər dərinliyi olan su maneələrində hərəkət etmək qabiliyyətinə sahibdir.

T-64BV tekniki xüsusiyyətlər

 
T-64BV

Ölçülər

  • Uzunluğu (topla bərabər): 9.225 m ;
  • Uzunluğu (topsuz): 6.54 m
  • Eni: 3.6 m
  • Hündürlük: 2,17 m
  • Ağırlığı: 42,5 t
 
T-64 BV tankı
 
Şərqi Ukraynada separatçılarla gedən döyüşlər zamanı istifadə edilmiş olan T-64 BV tankı

Hərəkət hissəsi

  • Motor: 5TDF qarışıq yanacaqlı (dizel, ağ nöyüt və benzin) 5 qarşı slindir, 10 porşen, 13.6 L. 700 və nbsp; at gücü (515 & nbsp; kW) 2,800 & nbsp'də inkişaf dövriyyə/dəqiqədə, 100 & nbsp; km başına 170 ilə 200 litr istifadə.
  • Sürətlər qutusu: yeddi irəli və bir geri işləməli sürətlər qutusu.
  • 740 litr yanacaq ehtiyatı üç yanacaq çənində, ikisi 140 litrlik çamurluqlarda və şassinin arxa tərəfində iki ədəd damlalanabilən 200 litrlik yanacaq çəni.

Ekipaj

3 nəfər:

  • komandir
  • sürücü
  • silahçı-nişançı

Performans

 
2018-ci il 9 mayda Faşizm üzərində Qələbə Günü münasibətilə qazanılmış qələbə münasibətilə Donetsk Xalq Respublikasının separatçıları tərəfindən təşkil edilmiş olan hərbi parad zamanı nümayiş etdirilən T-64BV tankı
  • Maksimum sürəti: 60.5 km/saat
  • Yolsuzluq şəraitində maksimum sürəti: 35 km/saat.
  • Güc/ağırlıq nisbəti: 16.2 at gücü/ton (11.9 kW/t).
  • Hərəkət mənzili: 500 km, əlavə yanacaq çənləri ilə bərabər 700 km
  • Əraziyə təzyiq: 0.9 kiloqram-güc/sm2 (88 kPa, 12.8 psi).
  • Dalış dərinliyi: 1,8 m (şnorkelsiz), 5 m (şnorkellə)
  • Xəndək: 2.85 m
  • Maneə keçmə: 0,8
  • Maksimum əyilmə bucağı: 30°.

Silahlanma

125 mm-lik 2A46M-1 (D-81TM) yivsiz topu 6ETs40 karusel doldurma sistemi ilə, 28 atəşlik, 8 atəş dəqiqədə atəş sürəti ilə, 36 mərmi ehtiyatı (8 ədəd 9M112M "Kobra" (NATO kod adı: "AT-8 Songster) mərmisi), mövcud mərmilərin hamısı fin stabilizəlidir:

  • 3UOF-36, 3OVF-22 anti-personal (APERS) mərmiləri, bir sıra dəliş xüsusiyyətlərinə malikdirlər.
  • Zireh dəlici mərmilər (armour-piercing shells(APFSDS)) 3UBM-17 və ya 3UBM-19 və ya daha böyük olan mərmilər, əlavə enerji sürəti ilə 1800 metr/saniyəlik çıxış sürəti ilə.
  • İçi boş yükləmə qabıqları, 3VUK-25 və ya 3UBK-21.
  • Cütləşdirilmiş 7.62 mm-lik PKT pulemyotu 1250 mərmi ilə.
  • Uzaqtan idarəolunan hava hücumlarından müdafiə üçün nəzərdə tutulmuş olan 12.7 mm-lik NSVT "Utyos" pulemyotu 300 mərmi ilə.
  • 4 + 4 (T-64B) və ya 6 + 6 (T-64A) 81 mm-lik 902B "Tucha-2" tüstü bombaları.

Avadanlıqlar

  • 1A33 yanğına nəzarət sistemi:
    • 9K112 "Kobra" döyüş raketlərinin (NATO kod adı: "AT-8 Songster") lülədən başlamış radionəzarət sistemi.
    • 2E28M hidravlik stabilizatoru (şaquli aralıq −5°20' ilə +15°15')
    • 1G42 lazer məsafə ölçənli topçunun müşahidə sistemi.
    • TPN-1-49-23 aktiv IR gecə görüş sistemi.
    • The L2G IR projektoru gecə görünüşlərini aydınlaşdırmaq üçün silahın solunda yerləşdirilmişdir.
    • 1V517 ballistik kalkulyatoru.
    • 1B11 anemometrik göstəricisi.
  • Tank komandirinin qülləsi aşağıdakı avadanlıqlar ilə təchiz olunmuşdur:
    • PKN-4S adlı 360° ətrafı müşahidə etməyə imkan verən və bütün silahlardan gecə və ya gündüz vaxtı atəş açmağa imkan verən sistem.
    • PZU-6 AA görmə sistemi.
    • 2Z20 2-oxlu elektrik stabilizatoru (şaquli aralıq −3° ilə +70°).
  • Sürücü üçün TPN-3-49 və TPN-4 və ya TVN-4 gecə görüş sistemi.
  • Bir ədəd R-173M radiosu.
  • Radiasiya detektorları və ətraf mühit kimyəvi-bioloji-radioaktiv-nüvə silahları ilə zəhərləndirildiyi zaman işə düşən müdafiə sistemi.
  • 5  metrə qədər dərinliyə sahib olan su maneələrini keçmək üçün nəzərdə tutulmuş olan iki ədəd şnorkel.
  • Tankın qabağına bir ədəd KMT-6 mina təmizləmə qurğusu quraşdırıla bilər.

Müdafiə

  • 3 qatlı kompozit zireh (K formulu), 450 ilə 20 mm arasında qalınlığa malikdir:
    • Ön tərəf: 120 mm-lik polad, 105 mm-lik şüşə lif, 40 mm-lik polad.
    • Yanları: 80 mm-lik polad.
    • Qüllənin ön tərəfi: 150 mm-lik polad, 150 mm-lik şüşə lif, 40 mm-lik polad.
  • Asqı sisteminin yuxarı hissəsinin müdafiə edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş olan yanlarda kauçuk ətək zirehləri.
  • Kontakt-1 partlayışa həssas olan müdafiə sistemləri vasitəsilə tankın aşağıda qeyd olunmuş hissələrinin müdafiəsi təşkil edilmişdir:
    • Qüllənin ön və yan hissələri
    • Glacis (burada tankların qüllələrinin (taret) maili hissəsi nəzərdə tutulur)
    • Yan ətəklər

İstifadəçilər

SSRİ-nin dağılması ilə bərabər 5 ölkənin silahlı qüvvələrində xidmətdə qalmışdır. Hal-hazırda Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin xidmətində təxminən 2000 ədəd Rusiya Silahlı Qüvvələrinin xidmətində təxminən 4000 ədəd və əlavə olaraq 2 ölkənin də silahlı qüvvələrində xidmətdədir.

 
T-64 tanklarının köhnə istifadəçiləri qırmızı, cari istifadəçilər isə mavi rəngdə göstərilmişdir

Cari istifadəçilər

Donetsk Xalq Respublikası - çoxlu T-64B, T-64BV və T-64BM modifikasiyalı T-64 modelləri 2017-ci ilədək xidmət etmişdir.

  Azərbaycan Azərbaycan-50

Konqo Demokratik Respublikası - 2016-cı ildə Ukraynadan 25 T-64BV-1 tankı almışdır.

Özbəkistan - 2017-ci ilə olan məlumatlara görə təxminən 100 ədəd T-64 tankı Özbəkistan Silahlı Qüvvələrinin arsenalında mövcuddur.

Moldova - Dnestryanı separatçılar tərəfindən az sayda istifadə edilmişdir.

Özbəkistan - 100 ədəd.

Dnestryanı - təxminən 10-15 ədəd istifadə edilmişdir.

Ukrayna - - 2.345 ədəd 1995-ci ilə görə, 2000-ci ilə görə 2.277 və 2005-ci ilə görə 2.215 tank xidmətdə olmuşdur. Hələ də, 600 civarında, xidmətdə 900+ və aktiv olaraq işləyənlərin 100-dən artığı, T- 64BM Bulat modellidir.

Köhnə istifadəçilər

Belarus - 1990-cı illərdə qeyri-müəyyən sayda xidmətdə qalmışdır.

Qazaxıstan - 2011-ci ildə təxminən 50 ədəd T-64 tankına sahib olub. Elə həmin ildə də, Qazaxıstan hökumətinin istəyi ilə tankların hamısı hissələrinə parçalanmışdır.

SSRİ - xələfləri arasında bölüşdürülmüşdür.

Rusiya - 1995-ci ildə 4000 ədəd tank xidmətdə qalmışdır. ABŞ Dövlət Departamentinin və NATO-nun məlumatlarına görə 2014-cü ildə mərhələli şəkildə 2000 tank hissələrə parçalanmışdır.

İstinadlar

  1. Soviet Tank Programs 2015-09-24 at the Wayback Machine page 12 published by the CIA under the Freedom of Information Act
  2. T-64A Main Battle Tank 2015-02-09 at the Wayback Machine Kharkiv Morozov Machine Building
  3. https://ordu.az/az/news/134102/detektiv-xarakterli-sovet-tanklari-t-64,-t-72-ve-t-80-arasdirma[ölü keçid]
  4. http://www.military-today.com/tanks/t64bm_bulat.htm
  5. ↑ T-64BV Main Battle Tank 2015-02-09 at the Wayback Machineat KMDB.
  6. "The Military Balance 2017, page 231". iiss.org. 4 November 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 9 May 2018.
  7. "DRC reportedly receiving T-64 tanks". Defence Web. 20 February 2014. 1 August 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 August 2017.
  8. Binnie, Jeremy (1 August 2017). "T-64 tank delivery to DRC confirmed". IHS Jane's 360. 1 August 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 August 2017.
  9. "The Military Balance 2017, page 232". iiss.org. 4 November 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 9 May 2018.
  10. John Pike. "Ground Forces Equipment – Ukraine". 7 July 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 15 November 2014.
  11. Vladimir Tretyakov. http://asker.kz/blog/sluzhba_v_army_kazakhstan/suxoputnye-vojska-kurs-molodogo-bojca.html (#bare_url_missing_title). 25 January 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 January 2015.
  12. . SHAPE Public Affairs Office. 14 June 2014. 2 February 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 June 2014.
  13. "Daily Press Briefing: June 20, 2014". U.S. Department of State. 20 June 2014. 12 August 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 27 June 2014.

Xarici keçidlər

  Vikianbarda T-64 ilə əlaqəli mediafayllar var.

September 11, 2021
1960, illərin, başlarında, istehsalına, başlanılmış, ssri, mənşəli, əsas, döyüş, tankı, olub, tankları, ilə, paralel, dizayn, xüsusiyyətlərinə, malikdir, ssri, xaricinə, ixrac, edilməmişdir, 1985, ildə, modeli, çıxana, qədər, çox, baxımdan, tanklarından, üstün. T 64 1960 ci illerin baslarinda istehsalina baslanilmis SSRI menseli esas doyus tanki olub T 72 tanklari ile paralel dizayn xususiyyetlerine malikdir ve SSRI xaricine ixrac edilmemisdir 1985 ci ilde T 72B modeli cixana qeder bir cox baximdan T 72 tanklarindan ustun olmusdur T 80 tanklari bu tank modeli esasinda istehsal edilmisdir Hal hazirda Rusiyanin en muasir tanki hesab edilen T 90 tanklari ise T 72 tanklarinin modeli uzerinde istehsal edilmisdir T 642012 ci ilin iyun ayinda numayis etdirilen T 64 tankiTipi esas doyus tankiOlke SSRIIstismar tarixcesiIstismar illeri 1963 muasir dovrIstismara baslanmasi 1964Istismar edenler IstifadecilerIstifade edilen doyusler Dnestryani muharibesi Birinci Cecen Rus Muharibesi Donbass muharibesiIstehsal tarixcesiKonstruktor Kharkiv Mozorov Dizayn BurosuKonstruksiya tarixi 1951 1962Istehsalci Malisev ZavoduIstehsal illeri 1963 1987Istehsal sayi 13 000Variantlari T 64BM Bulat BMPV 64 BREM 64XususiyyetleriAgirligi 38 tonZireh Suse terkibli plastik polad 450 mmMuherrik 5TDF5 5 silindrli dizel muherrik Suret 45 60 km saatMuherrik gucu 700 at gucu 522kW Esas silah 125 mm lik D 81T topu T 64A modellerinde istifade edilib 125 mm lik 2A46 topu 1976 ci ilden buraxilmis T 64B modellerinde istifade edilib Her ikisi tustu bombalari ile techiz edilmis olan yivsiz toplardirlar Komekci silah dusmen piyadalari ucun nezerde tutulmus olan 7 62 mm lik cutlesdirilmis NSVT pulemyotu ve hava hucumlarindan mudafie ucun nezerde tutulmus olan 12 7 mm lik PK pulemyotuUzunlugu 6 54 mEni 3 60 mHundurluyu 2 172 mEkipaj 3 nefer tank komandiri silahci surucu Vikianbarda elaqeli mediafayllarBu tank ikinci nesil esas doyus tanklarinin ilki olub o zamanki NATO quvvelerine mexsus olan esas doyus tanklari olan M48 Patton M60 Patton Centurion Chieftain AMX 30 tanklarindan hem zireh qorunmasina hem de ates gucune gore onlardan cox guclu idi Tankin zirehi suse terkibli plastik ve poladdan ibaretdir ki bunun da umumi qalinligi 450 mm edir Govde amp tank qullesi 370 mm den 440 mm e qeder APFSDS mermilerinden ve 500 mm den 575 mm e qeder HEAT mermilerinden qorunma xususiyyetlerine sahibdir Tankin zirehine isteye gore ERA pliteleri de elave etmek mumkundur 1 Mundericat 1 Umumi baxis 2 Tarixi 2 1 T 72 de ne ucun yeni bir avtomat doldurma mexanizmi ortaya cixdi 2 2 Hereketli hisse ile bagli problemler 3 T 64BM Bulat 4 T 64BV tekniki xususiyyetler 4 1 Olculer 4 2 Hereket hissesi 4 3 Ekipaj 4 4 Performans 4 5 Silahlanma 4 6 Avadanliqlar 4 7 Mudafie 5 Istifadeciler 5 1 Cari istifadeciler 5 2 Kohne istifadeciler 6 Istinadlar 7 Xarici kecidlerUmumi baxis Redakte Saratovda numayis etdirilen T 64 tanki T 64 tanki Xarkovda T 54 tanklarinin konstrukturu olan Aleksandr A Mozorov terefinden daha ustun bir tank olaraq dizayn edilmisdir Tankin maksimal sureti versiyalarina gore 45 60 km saat 28 37 mil saat arasinda deyisir Guc ceki nisbeti 18 4 at gucu ton 13 7 kVt ton teskil edir Hereket menzili daxili yanacaq cenleri ile 500 km xarici yanacaq cenleri ile birlikde ise 700 km teskil edir Tankin cekisi 38 ton uzunlugu 6 54 m eni 3 60 m hundurluyu ise 2 172 m teskil edir Tankin muherriki 5 silindirli 700 at gucunde 522 kW olan dizel muherrikidir 2 Esas xususiyyetlerinden biri oz dovrune gore kifayet qeder iricapli olan 125 mm lik D 81T topu idi Topda hem dunyada hem de SSRI de ilk defe olaraq avtomatik doldurulma sistemi tetbiq edilmisdir ki bu xususiyyetde bu tanki dunyanin diger tanklarindan esasli suretde ferqlendirirdi Bunun neticesinde tankin ekipaji doldurucuya ehtiyac qalmadigindan 4 neferden 3 nefere tank komandiri silahci surucu enmisdir Bu tankin avtomatik doldurma sistemi tanka hem ustunlukler bexs edirdi hem de tankin bezi qusurlarina sebeb olmusdur Bele ki tankin avtomatik doldurulma sistemi ile techiz olunmasi tankin tank qullesinin 360 derece sursatla ehatelenmesine sebeb olmusdur Bunun sayesinde tank qullesine gelen bir atesle tank vurula bilirdi Hemcinin tankin avtomatik doldurulma sistemi primitiv oldugundan bezen ilismelere de sebeb olurdu Bu da bir tank ucun doyus meydanlarinda en arzuolunmaz hallardan biridir Bu xususiyyet hemcinin tankin agirliginin ve hecminin boyukluyunun azalmasina sebeb olmusdur Tankin komekci silahi dusmen piyadalari ucun nezerde tutulmus olan 7 62 mm lik cutlesdirilmis NSVT pulemyotu ve hava hucumlarindan mudafie ucun nezerde tutulmus olan 12 7 mm lik PK pulemyotudurAyrica olaraq bu tank SSRI tank texnologiyasina rehberlik etmisdir 1967 ci ilde 125 mm lik topla techiz edilmis ilk T 64A tanklarinin istehsalina baslanilmisdir Bundan sonra 1976 ci ilden baslayaraq T 72 tanklarinda da istifade edilmis tank eleyhine doyus raketleri atmaga qadir olan 2A46 topuna sahib olan T 64B modelinin istehsalina baslanilmisdir T 64 tanklari esas goturulerek qaz turbin muherrikleri ile techiz edilmis olan T 80 tanklari istehsal edilmisdir T 64 tanklarinin tank qullesi ise Ukrayna istehsali olan T 80U ve T 80UD tanklarinda istifade edilmisdir Ayrica olaraq T 64 tanklarinin dizel muherriyinin daha muasir bir versiyasi ile yene de Ukrayna istehsali olan modernlesdirilmis T 80UD ve T 84 tanklarinin atasi hesab edilen T 80 tanklarinin govdesine guc verecek sekilde istehsalina baslanildi T 54 T 55 ve T 72 tanklarinin eksine olaraq bu tanklarin SSRI serhedlerinden kenara ixraci heyata kecirilmemisdir Bu tanklar sadece olaraq Serqi Avropada xidmet eden SSRI elit zirehli qosun birliklerinin xidmetine verilmisdir Ilk defe olaraq bu tanklar Serqi Almaniyada xidmet eden SSRI herbi birliklerine verilmisdir Sonraki illerde SSRI daxilinde olan olkelere paylanilmisdir Tarixi Redakte1961 ci ilin sonunda Obyekt 432 ucun texniki layihe qebul edildi 1962 ci ilin sentyabrinda ise tankin ilk prototipleri hazir oldu 1962 ci ilin oktyabrinda Kubinka poliqonunda dovletin rehberlerine tank numayis etdirildi Diger tanklarla muqayisede bu tank tam ferqli idi Herbcilerinin reaksiyasinin birmenali olmamasina baxmayaraq tankin gelecek inkisafi tesdiqlendi Xaricden tank xos gorunusu olan zerif geyimli bir qadin kimi cox tesirli gorunurdu Tankin ilk versiyalarini nezerden kecirerken bas konstruktor Morozov eli ile certyoj uzerinde xett cekerek tirtil uzerinde yerlesen yanacaq cenlerinin cixintilarini kesdi O tankda her sey gozel olmalidir sozlerini de elave etdi Malisev zavodu nda dovlet sinaqlarina teqdim edilmek ucun tanklarin eksperimental partiyasi hazirlanir Masin her elementi ile praktiki olaraq yeni olsa da zavod sinaqlari prosesinde yukleme mexanizminde hereket eden hissede muherrik ve onun sistemlerinde cox sayda qusur ve catismamazliqlaraskar edildi Buna gore de bir sira taktiki ve texniki telebler TTT yerine yetirilmedi Layihe tamamlandiqdan ve catismamazliqlar aradan qaldirdiqdan sonra tank 1963 cu ilde yeniden dovlet sinaqlarina teqdim edildi Lakin bu tedbirler kifayet etmedi TTT qarsilanmadi ve tank tam sinaq dovrunu tamamlaya bilmediyi ucun silahlanmaya qebul edilmedi Buna baxmayaraq bas konstruktorun senedlerine esasen 1964 cu ilde ilk partiyanin istehsalina baslamaq qerarina geldiler Tanklar tecili istismar ucun qosunlara gonderildi qusurlar askar edildi ve aradan qaldirildi Layihe yekunlasdi ve 1966 ci ilin oktyabrinda tekrar dovlet sinaqlarina teqdim edildi Onlar muveffeqiyyetle basa catdi ve 1966 ci ilin dekabr ayinda T 64 tanklari silahlanmaya qebul edildi Qeyd etmek lazimdir ki tankin kutlevi istehsali herbcilerin iradesinin eksine olaraq basladigina gore onlar tebii ki bu masinin terefdari olmadilar Onun tank qosunlarinda tetbiqi ciddi texniki ve teskilati deyisiklikler teleb edirdi Ordudaki esasli yeni bir masinin tetbiqine muqavimetin esaslarindan biri de bu idi 1964 cu ilde T 64 tanki derin bir modernlesmeden kecdi 125 mm capli silahla techiz edilen tankin bir cox sistemi deyisdirildi Herbi sinaqlar ugurla kecdi ve 1968 ci ilin may ayinda T 64A tanki kimi silahlanmaya qebul edildi Bu yeni nesil tanki idi ve evvelkilerden cox ferqli idi Bu tank oz zamani ucun cox yeni idi her hansi bir yenilik ise tam tetbiq edilmek ucun vaxt teleb edir T 64 un ustunlukleri ve catismamazliqlari onsuz da tam analiz edilib Lakin bezilerinde dayanmaqda fayda var TPD 2 49 nisangahinin elli besinci modelin sade nisangahindan ferqli olmasi ve qeyri tank performansi ve xususiyyetleri ile mukemmel gorunurdu Tankin en problemli uc hissesi vardi muherrik yukleme mexanizmi ve bir de hereketli hisse T 64 T 72 ve T 80 tanklarina diqqetle baxdiginizda onlar deqiq olaraq bu detallara gore bir birinden ferqlenirler Onlarin diger detallari toplar silahlar nisangahlar elektronika demek olar ki her seyi eynidir Mutexessis olmayan sexsin onlari ayird etmesi cetindir Ekser problemler T 64 tanklarinin muherriki ile bagli idi onlarin aradan qaldirilmasi ve inkisafi uzerinde is cox uzun zaman aldi Bu muherrik sifirdan yaradildi hec bir texnologiya hec bir tecrube yox idi Tedqiqatlar zamani ortaya cixan problemlerin bir coxunun helli ucun diger sahelerden metal keramika yag ve s uzre mutexessisler de celb etmek lazim gelirdi Porsen qrupunun dinamikasi uzre tedqiqat aparmaq ucun zeruri qerarlar bezen sinaq sehv metodundan istifade edilirek verilirdi Muherrikin bas konstruktoru Caromski nezerde tutulan xususiyyetlere malik tecrube numuneli muherrik hazirladi Ona 580 at gucu kifayet etmedi ve 700 at gucunde yeni 5TDF muherrikini hazirlamaq ehtiyaci yarandi Movcud problemler uzerine yeni problemlerin elave edilmesi bu muherrikin yaradilmasinin mumkunsuzluyu teessuratini yaradirdi Sonra Caromski muherrikle mesgul olmaq istemedi ve 1959 cu ilde teqaude cixaraq Moskvaya dondu Onun evezine bas dizayner Qolinets teyin edildi Qadin duskunu olan bas dizaynerin rehberliyi altinda muherrik uzerinde is ciddi sekilde yavasladi 1973 cu ilde T 72 silahlanmaya qebul edildikden sonra Moskvadan donen Morozov muveffeqiyyetsizliklere gore menevi tenezzule ugrayan Qolinetsi ittiham ederek onu vezifeden azad etdi Butun bu problemlere baxmayaraq muherrik normal veziyyete getirildi ve gelecekde Bokser tankinda bu muherrikin 1200 at gucune malik olan modifikasiyasindan istifade edildi Problemler hell olunurdu lakin zaman kecse de tank ayaga qalxmirdi Tamamile gozlenilmez problemler de var idi Qosunun istismar sinaqlarinin kecirildiyi bolmelerinden biri iyneyarpaq mesede yerlesirdi Az muddetden sonra tanklar siradan cixmaga basladi Melum oldu ki samin iyneleri soyutma sisteminin fealiyyetine mane olur Neticede yuksek heraret muherriki siradan cixarir Bunu aradan qaldirmaq ucun butun tanklar zavoda qaytarildi ve muherrik bomesinin soyutma torunun yeri ust terefe deyisdirildi T 72 de ne ucun yeni bir avtomat doldurma mexanizmi ortaya cixdi Redakte Mexanizm secimi sursatin novu ile tenzimlenirdi Mexanizm istehsalin evvelinde unitar idi Neticede onu yanan gilizden ve altliqdan ayriliqda hazirladilar Onun mexaniklesdirilen bolmede yerlesdirilmesi versiyasi da uzun zaman muzakire edildi Goruslerin birinde kimse onu dirsekden eyilen bir qol kimi teklif etdi Belelikle kabin tipli doldurucu mexanizm yarandi Bu variant qebul edildikden sonra surucu mexanikin tecili evakuasiyasi mehdudlasdi Problem salonda bir delik acilaraq hell edildi Lakin bu tankin topunun istiqamet kursu uzerinde tuslandigi halda mumkun idi Diger bir problem altliq telesi ile bagli idi Tez tez siradan cixan fiksasiya sensoru da doldurma prosesini dayandirirdi Bu problemler sonradan hellini tapdi Lakin herbciler avtomat doldurma mexanizmini qebul etmek istemirdiler T 72 tanklarinda primitiv ve sade davrandilar Allti eded mermi konveyerden cixarilaraq sursatlar ve gilizleri bir birinin ustune qoyuldu Tele legv edilse de altliq cole atilirdi TTT gore ise tank doyusde hermetikliyini itirmeli deyildi O dovrde nuve silahindan istifade seraitinde muharibe apamaq ucun telebler ciddi suretde nezerde saxlanilirdi Herbciler ates zaman tankin hermetikliyinin pozulmasina ve sursat destinin 28 den 22 ye qeder azalmasina goz yumdular Esas avtomatik sursat doldurma mexanizminin yarasiz olmasini eks terefe subut etmek idi Hereketli hisse ile bagli problemler Redakte Bu iller erzinde hansi hereketli hissenin daha yaxsi ve ya daha pis olmasi barede bir cox muzakireler aparildi T 64 de yerlesdirilecek novun secilmesinde esas meyarin onun cekisi oldugunu derhal demek mumkundur TTT gore tankin cekisi 34 tondan cox olmamali idi onsuz da evvelden muherrikin problemi movcud idi ve onun gucu yeterli deyildi Buna gore de Morozov tank ucun hereket imkanlarinin vacibliyini anlayaraq 34 tonluq sassi secimini sona qeder mudafie etdi Bu tip hereketli hissenin de tebii ki catismamazliqlari vardi Onlar aradan qaldirilsa da ceki telebine ciddi sekilde riayet olundu Xususiyyetler ve ceki arasindaki dilemma daim gundemde idi cunki basqa hereketli hissenin qebul edilmesi tankin kutlesini iki ton artirirdi T 72 de ve T 80 de buna razi oldular T 64 de ise yungul hereketli hisseye ustunluk verildi Elbette ki ceki ve olculere dair bu cur mehdudiyyetler cercivesinde butun telebleri yerine yetirmek cetin idi Lakin rehberlik hesab edirdi ki bununla barismaq lazimdir Kostenkonun kitabinda Morozovla unsiyyetde oldugu zaman onun bele bir mehdudiyyetlerin dogru olmadigini dolayisi ile qebul etdiyi qeyd olunurdu lakin bu artiq tarixin mulkiyyetinde olan faktlardir Belelikle Xarkov Tagil ve Leninqradin yaratdigi uc nov hereketli hisse movcud idi Kecirilen bir cox sinaq neticelerine gore Leninqradda yaradilan sassi daha effektiv idi XMKB de tanklarin sonraki modifikasiyasinda ve Bokser perspektivli tankinin inkisafinda bu sassini esas olaraq goturduler Bu problemlerin helli vaxt teleb edirdi ve tankin inkisafindan qebul edilmesine qeder 11 il cekdi Bu muddetde tankin inkisafinin terefdarlari ve reqibleri ortaya cixdi Burada texniki teskilati ve konyunktur sebebler movcud idi Tank yeni bir nesle mensub idi ve onun tam hazir olmasi cox zehmet teleb edirdi Bir terefden herbciler tekmillesdirilen xususiyyetlere malik yeni tank elde etmek isteyirdi Diger terefden onlarin orduya verilmesi ile bagli struktur deyisiklikleri tankin murekkebliyi ekipajlarin hazirlanmasi ve s problemlerin yarana bileceyi qacilmaz ve askar idi Bunun uzerine texniki problemleri de elave etsek tankin silahlanmaya qebulunun lengimesi sebebleri aydin olur Bundan elave herbciler 1964 cu ilde dovlet sinaqlarini tamamlamadan T 64 tankinin seriya istehsalina buraxilmasini bu tankin onlara sirindigi kimi qebul edirdiler Tank Qosunlari Komandani marsal Poluboyarov ve diger tankci rehberler neticede daha sade T 72 tankina teref meyl edirdi Mudafie senayesinin rehberliyi bu tankin istehsalini teskil ederken ne qeder boyuk hecmde islerin yerine yetirilmeli oldugunu gorurdu Istehsalin teskili ile xususile de yeni muherrikle bagli daim yaranan problemler onlari cox da heveslendirmirdi Yalniz Stalinin Xalq komissari Ustinovun T 64 tankini ordu ucun esas tank kimi qebul edilmesine aid demir iradesi hamini verilen tapsiriqlari heyata kecirmeye mecbur etdi Konyuktur sebebler de var idi Vahid tankin kutlevi istehsala baslanilmasi ile yanasi zavodlar oz layihelerini gosterilen istiqametde inkisaf etdirmeye mecbur edilirdi Tebii ki onlar bu tezyiqlerden hec bir zovq almirdilar eksine orduda senaye rehberliyinde ve hokumetde temsil edilen lobbileri vasitesile bunun qarsisini almaga ve ozlerine mexsus tank layihelerini ireli surmek ucun calisirdilar 1967 ci ilde Sov IKP Merkezi Komitesinin ve Nazirler Kabinetinin ordunun yeni T 64 tanklari ile techiz edilmesi ve onlari istehsal potensialinin inkisaf etdirilmesi ile bagli serencami derc edildi Bu tankin buraxilmasi uc zavodda Xarkov Nijniy Tagil ve Leninqradda aparilacaqdi 5TDF muherriklerinin istehsal gucunun mehdud oldugunu nezere alaraq butun zavodlar sulh dovrunde standart T 64 istehsal edecekdi muharibe dovrunde ise Uralvagonzavod movcud olan V 2 muherrikli T 64 tankinin ehtiyat versiyasini buraxacaqdi XMKB tankin bu variantini obyekt 439 inkisaf etdirdi 1967 ci ilde prototip tanklar hazirlandi ve sinaqlar ugurla heyata kecirildi Bu tankin texniki senedleri seriya istehsali ucun UVZ e verildi Paralel olaraq LKZ de 60 ci illerin evvellerinden T 64 tankinda qaz turbin muherrikinin T 64T qurasdirilmasi ucun isler aparildi Bele tankin numuneleri hazirlandi ve sinaqdan kecirildi 1968 ci ilin oktyabrinda QTD muherrik ile techiz olunan T 64 tankinin obyekt 219 yaradilmasina qerar verildi Bu layihe cox az adami maraqlandirdi cunki meqbul turbin hele ki yox idi T 64 tanki esasinda UVZ ve LKZ de alinan qerarlardan asili olmayaraq potensial tankin oz variantlarini yaratmaq ucun de isler aparilirdi Bu merhelede daha sonra T 72 tanki adlandirilacaq UVZ layihesi obyekt 172 herbciler terefinden desteklenmeye basladi Kostenkonun kitabinda yazdigi kimi bu tankin formalasmasi prosesi uzun qaranliq ve demek olar ki detektiv xarakter dasiyirdi Bu heqiqeten hokumet senedlerinin saxtalasdirilmasi ile bagli detektiv bir hekaye idi 3 T 64BM Bulat RedakteT 64 Bulat T 64 BM Bulat herbi parad zamaniTipi esas doyus tankiOlke SSRIIstismar tarixcesiIstismar illeri 2005 hal hazirki dovrIstismara baslanmasi 1964Istismar edenler UkraynaIstifade edilen doyusler Dnestryani muharibesiCecen Rus MuharibeleriDonbass muharibesiIstehsal tarixcesiKonstruksiya tarixi 1951XususiyyetleriAgirligi 45 tonMuherrik 5TDFM dizelMuherrik gucu 850 at gucuEsas silah 125 mm lik yivsiz topKomekci silah 1 eded 12 7 mm lik zenit pulemyotu 1 eded 7 62 mm lik pulemyotUzunlugu 9 22 m lule ile beraber 6 54 m govde uzunlugu Eni 3 6 mHundurluyu 2 17 mEkipaj 3 nefer Vikianbarda elaqeli mediafayllar Ukrayna Silahli Quvvelerine mexsus olan tank briqadalarindan birine tabe olan T 64 Bulat tanki herbi parad zamani Silahin qalxma bucagi 6 ile 14 derece arasindaUfuqi tuslama bucagi 360ºQalxma bucagi 60 Yana eyilme 40 Manee kecme 0 8Xendek 2 85 mDalis derinliyi 1 8 m snorkelsiz 5 m snorkelle Maksimal suret 60 km saatDoyus radiusu 500 kmMuherrik 5TDFM dizelMuherrik gucu 850 at gucuT 64BM Bulat kohnelmis Sovet T 64B esas doyus tankinin Ukrayna terefinden inkisaf etdirilmis versiyasidir Ukrayna kohne T 64 esas doyus tanklarinin 2200 den artigini isletmekdedir Bulat layihesi 1999 cu ilde ortaya cixti Ilkin olaraq iki inkisaf versiyasi teklif edilmisdi T 64BM T 64U olaraq da taninir ve T 64BM2 T 64BM2 yeni avtomatik yukleme sistemi ile techiz edilmisdi ancaq daha zeif yangina nezaret sistemine malik idi Sonunda daha inkisaf etdirilmis T 64BM versiyasi secildi Ilk tanklar 2005 ci ilde istehsal edildi ve Ukrayna Silahli Quvvelerinin birliklerine tehvil verildi Bu esas doyus tanki Ukraynada davam eden herbi toqqusmalar zamani istifade edildi Bu doyuslerde cox genis suretde istifade edildi Ancaq son zamanlarda salamat qalmis butun T 64BM tanklari temir edildi ve depolara yigildi Bezi sebeblere gore Ukrayna herbi rehberliyi bu tanklari doyusler zamani istifade etmemeye ve yaslanan T 64BV tanklarina etibar etmemeye qerar verdi Patlayici Reaktiv Zireh ERA ve passiv zirehden istifade edilerek tanklarin mudafiesi artirilmisdir Kompozit zirehden govdenin ve qullenin onunde istifade edilmisdir T 64BM Bulat ozunu yaxsi gostermis Ukrayna istehsali olan Nozh modulyar ERA ile techiz edilmisdir Tank NBC mudafie ve avtomatik yanginsondurme sistemi ile techiz edilmisdir Bu esas doyus tanki avtomatik yukleme sistemi ile techiz edilmis tamamile stabil edilmis 125 mm lik duz ve yivsiz bir top ile techiz edilmisdir Maksimum tesirli ates mesafesi gunduz 2 500 m ve gece 1 500 m teskil edir Bulat 9K119 NATO kod adi AT 11 Sniper tank eleyhine basliqlarla techiz edilmis olan doyus raketlerinden istifade etmeye muvafiqdir Bunlar normal sursatlarla eyni sekilde isleyirler Basliqli raketlerin 4 000 m mesafeyedek hedefi mehvetme deqiqliyi 90 ve 5 000 m mesafeyedek hedefi mehvetme deqiqliyi ise 80 teskil edir Nezaret sistemi bir lazer isiginin uzerine qurulmusdur doyus raketi ise isigin merkezine yonelir Esas silah ucun anti tank basliqli doyus raketleri daxil 36 ededlik sursat ehtiyati movcud olur Komekci silahlarina dusmen piyadalarina qarsi cutlesdirilmis 7 62 mm lik pulemyot ve uzaqdan idare edilen hava hucumlarindan mudafieye qarsi 12 7 mm lik zenit pulemyotu daxildir Bu esas doyus tanki Ukrayna T 84 esas doyus tankinin yangina nezaret sistemi ile techiz edilmisdir Etrafi musahide etmeye imkan veren butun cihazlar da inkisaf etdirilmisdir Bulat esas doyus tankinin guclendirilmis bir guc paketi var Tank 850 at gucune sahib olan 5TDFM dizel motorla ile isleyir Bu motor evvelki 5TDF motorlarinin daha guclendirilmis versiyasidir Tankin motor gucunun artirilmasina baxmayaraq tankin umumi gucu artirilmamisdir T 64BM tanki zeif guc agirliq nisbetine gore ekser muasir tanklar ile qarsilasdirildiginda olduqca zeifdir Modernlesdirme zamani 1000 at gucune sahib olan 6TD dizel muherriki ile techiz edilmek meslehet gorulmusdu T 64 tanklarinin orijinal muherriklerinin Boyuk Britaniya istehsali olan Chieftain tanklarinin kopyalanmis muherriklerinin ugursuz SSRI versiyasi oldugunu da bildirmek lazimdir T 64 tanklarinin 5TDF motoru umumi sekilde goturuldukde cox etibarsizdir T 64BM tanklari cox derinliklerde uzmek qabiliyyetine sahibdir ve snorkelle su maneelerinde uze bilmek ucun nezerde tutulmus xususi qurgu 5 metre qeder derinliyi olan su maneelerinde hereket etmek qabiliyyetine sahibdir 4 T 64BV tekniki xususiyyetler Redakte T 64BV Olculer Redakte Uzunlugu topla beraber 9 225 m 5 Uzunlugu topsuz 6 54 m Eni 3 6 m 5 Hundurluk 2 17 m 5 Agirligi 42 5 t 5 T 64 BV tanki Serqi Ukraynada separatcilarla geden doyusler zamani istifade edilmis olan T 64 BV tanki Hereket hissesi Redakte Motor 5TDF qarisiq yanacaqli dizel ag noyut ve benzin 5 qarsi slindir 10 porsen 13 6 L 700 ve nbsp at gucu 515 amp nbsp kW 2 800 amp nbsp de inkisaf dovriyye deqiqede 100 amp nbsp km basina 170 ile 200 litr istifade Suretler qutusu yeddi ireli ve bir geri islemeli suretler qutusu 740 litr yanacaq ehtiyati uc yanacaq ceninde ikisi 140 litrlik camurluqlarda ve sassinin arxa terefinde iki eded damlalanabilen 200 litrlik yanacaq ceni Ekipaj Redakte 3 nefer komandir surucu silahci nisanciPerformans Redakte 2018 ci il 9 mayda Fasizm uzerinde Qelebe Gunu munasibetile qazanilmis qelebe munasibetile Donetsk Xalq Respublikasinin separatcilari terefinden teskil edilmis olan herbi parad zamani numayis etdirilen T 64BV tanki Maksimum sureti 60 5 km saat Yolsuzluq seraitinde maksimum sureti 35 km saat Guc agirliq nisbeti 16 2 at gucu ton 11 9 kW t Hereket menzili 500 km elave yanacaq cenleri ile beraber 700 km Eraziye tezyiq 0 9 kiloqram guc sm2 88 kPa 12 8 psi Dalis derinliyi 1 8 m snorkelsiz 5 m snorkelle Xendek 2 85 m Manee kecme 0 8 Maksimum eyilme bucagi 30 Silahlanma Redakte 125 mm lik 2A46M 1 D 81TM yivsiz topu 6ETs40 karusel doldurma sistemi ile 28 ateslik 8 ates deqiqede ates sureti ile 36 mermi ehtiyati 8 eded 9M112M Kobra NATO kod adi AT 8 Songster mermisi movcud mermilerin hamisi fin stabilizelidir 3UOF 36 3OVF 22 anti personal APERS mermileri bir sira delis xususiyyetlerine malikdirler Zireh delici mermiler armour piercing shells APFSDS 3UBM 17 ve ya 3UBM 19 ve ya daha boyuk olan mermiler elave enerji sureti ile 1800 metr saniyelik cixis sureti ile Ici bos yukleme qabiqlari 3VUK 25 ve ya 3UBK 21 Cutlesdirilmis 7 62 mm lik PKT pulemyotu 1250 mermi ile Uzaqtan idareolunan hava hucumlarindan mudafie ucun nezerde tutulmus olan 12 7 mm lik NSVT Utyos pulemyotu 300 mermi ile 4 4 T 64B ve ya 6 6 T 64A 81 mm lik 902B Tucha 2 tustu bombalari Avadanliqlar Redakte 1A33 yangina nezaret sistemi 9K112 Kobra doyus raketlerinin NATO kod adi AT 8 Songster luleden baslamis radionezaret sistemi 2E28M hidravlik stabilizatoru saquli araliq 5 20 ile 15 15 1G42 lazer mesafe olcenli topcunun musahide sistemi TPN 1 49 23 aktiv IR gece gorus sistemi The L2G IR projektoru gece gorunuslerini aydinlasdirmaq ucun silahin solunda yerlesdirilmisdir 1V517 ballistik kalkulyatoru 1B11 anemometrik gostericisi Tank komandirinin qullesi asagidaki avadanliqlar ile techiz olunmusdur PKN 4S adli 360 etrafi musahide etmeye imkan veren ve butun silahlardan gece ve ya gunduz vaxti ates acmaga imkan veren sistem PZU 6 AA gorme sistemi 2Z20 2 oxlu elektrik stabilizatoru saquli araliq 3 ile 70 Surucu ucun TPN 3 49 ve TPN 4 ve ya TVN 4 gece gorus sistemi Bir eded R 173M radiosu Radiasiya detektorlari ve etraf muhit kimyevi bioloji radioaktiv nuve silahlari ile zeherlendirildiyi zaman ise dusen mudafie sistemi 5 metre qeder derinliye sahib olan su maneelerini kecmek ucun nezerde tutulmus olan iki eded snorkel Tankin qabagina bir eded KMT 6 mina temizleme qurgusu qurasdirila biler Mudafie Redakte 3 qatli kompozit zireh K formulu 450 ile 20 mm arasinda qalinliga malikdir On teref 120 mm lik polad 105 mm lik suse lif 40 mm lik polad Yanlari 80 mm lik polad Qullenin on terefi 150 mm lik polad 150 mm lik suse lif 40 mm lik polad Asqi sisteminin yuxari hissesinin mudafie edilmesi ucun nezerde tutulmus olan yanlarda kaucuk etek zirehleri Kontakt 1 partlayisa hessas olan mudafie sistemleri vasitesile tankin asagida qeyd olunmus hisselerinin mudafiesi teskil edilmisdir Qullenin on ve yan hisseleri Glacis burada tanklarin qullelerinin taret maili hissesi nezerde tutulur Yan eteklerIstifadeciler RedakteSSRI nin dagilmasi ile beraber 5 olkenin silahli quvvelerinde xidmetde qalmisdir Hal hazirda Ukrayna Silahli Quvvelerinin xidmetinde texminen 2000 eded Rusiya Silahli Quvvelerinin xidmetinde texminen 4000 eded ve elave olaraq 2 olkenin de silahli quvvelerinde xidmetdedir T 64 tanklarinin kohne istifadecileri qirmizi cari istifadeciler ise mavi rengde gosterilmisdir Cari istifadeciler Redakte Donetsk Xalq Respublikasi coxlu T 64B T 64BV ve T 64BM modifikasiyali T 64 modelleri 2017 ci iledek xidmet etmisdir 6 Azerbaycan Azerbaycan 50Konqo Demokratik Respublikasi 2016 ci ilde Ukraynadan 25 T 64BV 1 tanki almisdir 7 8 Ozbekistan 2017 ci ile olan melumatlara gore texminen 100 eded T 64 tanki Ozbekistan Silahli Quvvelerinin arsenalinda movcuddur Moldova Dnestryani separatcilar terefinden az sayda istifade edilmisdir Ozbekistan 100 eded 9 Dnestryani texminen 10 15 eded istifade edilmisdir Ukrayna 2 345 eded 1995 ci ile gore 2000 ci ile gore 2 277 ve 2005 ci ile gore 2 215 tank xidmetde olmusdur 10 Hele de 600 civarinda xidmetde 900 ve aktiv olaraq isleyenlerin 100 den artigi T 64BM Bulat modellidir Kohne istifadeciler Redakte Belarus 1990 ci illerde qeyri mueyyen sayda xidmetde qalmisdir Qazaxistan 2011 ci ilde texminen 50 eded T 64 tankina sahib olub Ele hemin ilde de Qazaxistan hokumetinin isteyi ile tanklarin hamisi hisselerine parcalanmisdir 11 SSRI xelefleri arasinda bolusdurulmusdur Rusiya 1995 ci ilde 4000 eded tank xidmetde qalmisdir ABS Dovlet Departamentinin ve NATO nun 12 melumatlarina gore 13 2014 cu ilde merheleli sekilde 2000 tank hisselere parcalanmisdir Istinadlar Redakte Soviet Tank Programs Arxivlesdirilib 2015 09 24 at the Wayback Machine page 12 published by the CIA under the Freedom of Information Act T 64A Main Battle Tank Arxivlesdirilib 2015 02 09 at the Wayback Machine Kharkiv Morozov Machine Building https ordu az az news 134102 detektiv xarakterli sovet tanklari t 64 t 72 ve t 80 arasdirma olu kecid http www military today com tanks t64bm bulat htm 1 2 3 4 T 64BV Main Battle TankArxivlesdirilib 2015 02 09 at the Wayback Machineat KMDB The Military Balance 2017 page 231 iiss org 4 November 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 May 2018 DRC reportedly receiving T 64 tanks Defence Web 20 February 2014 1 August 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 August 2017 Binnie Jeremy 1 August 2017 T 64 tank delivery to DRC confirmed IHS Jane s 360 1 August 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 August 2017 The Military Balance 2017 page 232 iiss org 4 November 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 May 2018 John Pike Ground Forces Equipment Ukraine 7 July 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 November 2014 Vladimir Tretyakov http asker kz blog sluzhba v army kazakhstan suxoputnye vojska kurs molodogo bojca html bare url missing title 25 January 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 January 2015 NATO Releases Imagery Raises Questions on Russia s Role in Providing Tanks to Ukraine SHAPE Public Affairs Office 14 June 2014 2 February 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 June 2014 Daily Press Briefing June 20 2014 U S Department of State 20 June 2014 12 August 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 June 2014 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda T 64 ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title T 64 amp oldid 6004910, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.